Muszyna

miasto w województwie małopolskim

Muszyna (łac. Mussina, rusiń. Мушына) – miasto w Polsce położone w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Muszyna. Muszyna posiada status miejscowości uzdrowiskowej z licznymi odwiertami i rozlewniami wód mineralnych. Znajdują się tam pijalnie wody mineralnej, sanatoria uzdrowiskowe, baseny oraz parki.

Muszyna
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Muszyna – widok ogólny z wieży widokowej w Parku Zdrojowym „Zapopradzie” (z południowego zachodu)
Herb Flaga
Herb Flaga
Dewiza: Mussina-biskupie miasteczko
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

nowosądecki

Gmina

Muszyna

Data założenia

1209

Prawa miejskie

1356

Burmistrz

Jan Golba

Powierzchnia

24,43[1] km²

Wysokość

450 m n.p.m.

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


4540[1]
186[1] os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 18

Kod pocztowy

33-370

Tablice rejestracyjne

KNS

Położenie na mapie gminy Muszyna
Mapa konturowa gminy Muszyna, w centrum znajduje się punkt z opisem „Muszyna”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Muszyna”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Muszyna”
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego
Mapa konturowa powiatu nowosądeckiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Muszyna”
Ziemia49°21′30″N 20°54′00″E/49,358333 20,900000
TERC (TERYT)

1210114

SIMC

0961283

Hasło promocyjne: Muszyna -Biskupie miasteczko
Urząd miejski
Rynek 31
33-370 Muszyna
Strona internetowa
BIP

Miasto biskupstwa krakowskiego w powiecie sądeckim w województwie krakowskim w końcu XVI wieku[2].

Położenie geograficzne edytuj

Muszyna położona jest na wysokości około 450 m n.p.m. w dolinie rzeki Poprad i dwóch jej dopływów: potoków Szczawnik i Muszynka. Główna część miejscowości znajduje się na prawym brzegu Popradu, niewielka część zwana Zapopradziem znajduje się w jego zakolu na lewym brzegu. Muszyna znajduje się w odległości ok. 5 km od granicy ze Słowacją oraz w odległości około 11 km od Krynicy-Zdroju[3]. Pod względem geograficznym znajduje się w trzech mezoregionach: Beskid Sądecki, Góry Leluchowskie i Góry Lubowelskie[4].

Historia edytuj

 
Ruiny Zamku Starostów Muszyńskich

Powstanie i rozwój Muszyny związane są z pobliskim pograniczem oraz z przebiegającym wzdłuż doliny Popradu starym szlakiem handlowym zwanym „węgierskim”. Pierwszą wzmiankę o tej osadzie spotykamy w akcie nadania z 1209 roku, w którym król węgierski Andrzej II zezwala na pobieranie cła nad rzeką Poprad koło Muszyny proboszczowi Adolfowi ze spiskiej kapituły św. Marcina. W tym czasie osada należała do rodu Niegowickich herbu Półkozic.

Nazwa Muszyna przypuszczalnie pochodzi od potoków, nad którymi było położone miasto. Wilgoć sprawia, że brzegi potoków i rzeczne kamienie porastają mchami. Łacińskie słowo musci – „mchy”, a być może jego odpowiednik w języku wołoskim (por. rum. muschi), dały nazwę zarówno Muszynie, jak i położonej nad tym samym potokiem wiosce Muszynce. Inne hipotezy wywodzą nazwę tej miejscowości od przydomka biskupa krakowskiego Jana Muskaty.

W 1288 miejscowość zostaje zapisana w testamencie przez Wysza, scholastyka kapituły krakowskiej, biskupom krakowskim. W XIV w. król Władysław Łokietek na skutek zatargu z biskupem Muskatą przyłączył te ziemie do królewszczyzny. Przez następnych 80 lat posiadali je kolejni władcy Polski. Muszyna prawa miejskie otrzymała w 1356 od Kazimierza Wielkiego.

30 lipca 1391 roku król Władysław Jagiełło, chcąc sobie zjednać duchowieństwo, darowuje powtórnie tzw. klucz muszyński (dwa miasta i 35 wsi) biskupstwu krakowskiemu. Odtąd ziemie te były traktowane jako samodzielne jednostki administracyjne z własną administracją, wojskiem (piechotą zwaną harnikami) i sądownictwem. Z tego powodu obszar ten nazywany był państwem muszyńskim. W imieniu biskupów rządy sprawowali starostowie, z których najbardziej znany był Stanisław Kempiński (miejscowe liceum ma go za patrona), przyjaciel Jana Kochanowskiego, który imię jego utrwalił we fraszce Do starosty muszyńskiego.

W XV w. nastąpił nagły napływ Wołochów i Rusinów z Zakarpacia i Rumunii (tzw. kolonizacja wołoska). Ludność ta, z czasem nazwana Łemkami, osiedlana była na prawie wołoskim. Byli oni wyznania prawosławnego, czego widocznym śladem są zachowane cerkwie.

W okolicach Muszyny działali podczas powstania konfederaci barscy. Po śmierci marszałka konfederatów Jakuba Bronickiego, 17 kwietnia 1769 w Muszynie wybrano Ignacego Potockiego, starostę kaniowskiego, Marszałkiem Konfederacji Ziemi Sanockiej. Po przejściu jego z marszałkostwa sanockiego na marszałka lwowskiego, na sejmiku w Sanoku 13 listopada 1769. Marszałkiem Konfederacji Ziemi Sanockiej wybrano Filipa Radzimińskiego – starostę dmitrowskiego[5].

Muszyna wraz z kluczem pozostawała własnością biskupstwa krakowskiego do 1781 r., a po rozbiorach przeszła na rzecz skarbu austriackiego. Mimo że zaborca pozostawił istniejące instytucje, z czasem miejscowość zaczęła podupadać.

W 1876 roku uruchomiono prowadzącą przez miejscowość linię kolejową tarnowsko-leluchowską.

W latach 1975–1998 miasto leżało w województwie nowosądeckim.

Demografia edytuj

 
Rynek w Muszynie – pierzeja północno-zachodnia (2013)
 
Rynek w Muszynie, widok po remoncie na południe z odbudowanym ratuszem (2021)
 
Rynek w Muszynie, widok po remoncie na północ (2021)
 
Park Zdrojowy „Zapopradzie”, widok z wieży widokowej na północ, w tle zabudowania Muszyny (z prawej) i Złockiego (pośrodku)
 
Promenada nad potokiem Szczawnik

Ludność według spisów powszechnych[6][7][8][9][10].

Budynki mieszkalne
Rok 1900 1921 1931 2002
Liczba 433 450 566 843
Zwierzęta hodowlane w 1900 roku[7]
Zwierzęta Konie Bydło Owce Świnie
Liczba 82 830 246 216
  • Piramida wieku mieszkańców Muszyny w 2014 roku[11].


 

Zabytki edytuj

 
Kościół parafialny pw. św. Józefa w Muszynie

Pozostałe informacje edytuj

  • Codziennie o godzinach 8:00 12:00 16:00 i 20:00 odgrywany jest z ratusza Hejnał Muszyński
  • Muszyna była najmniejszą miejscowością w Polsce z ekstraklasą kobiet w piłce siatkowej(2003–2018)

Uzdrowisko edytuj

W latach 20. XX w. Muszyna w wyniku starań burmistrza Antoniego Jurczaka i dr Seweryna Mściwujewskiego stała się uzdrowiskiem. W 1930 została przyjęta do Związku Uzdrowisk Polskich. W 1932 dokonano odwiertu dwóch pierwszych źródeł mineralnych: Antoni (imię burmistrza Jurczaka) i Wanda (imię żony dr Mściwujewskiego).

Wybuch wojny w 1939 r. i okupacja spowodowały całkowitą dewastację urządzeń uzdrowiskowych. Po okupacji wraz z ustaniem walk zaczęła następować normalizacja. W 1958 r. w Muszynie wznowiono działalność o charakterze uzdrowiskowym. W uzdrowisku leczy się choroby układu oddechowego i układu pokarmowego.

Zasoby leczniczych wód mineralnych są głównym bogactwem Muszyny. Zawierają niezbędne człowiekowi biopierwiastki jak magnez, wapń, sód, potas, żelazo, selen czy lit.

Kultura i turystyka edytuj

Aktywne formy wypoczynku w Muszynie
Baseny
Wyciągi narciarskie
Lodowisko
Spływ doliną Popradu

W mieście odbywają się następujące cykliczne imprezy:

  • Festyn Nad Popradem
  • Noc Świętojańska nad Popradem
  • Święto Wód Mineralnych
  • Jesień Popradzka
  • Jarmark Muszyński

Uzdrowisko muszyńskie oferuje turystom możliwość pobytu w sanatoriach, zakładach przyrodoleczniczch, pensjonatach i licznych domach wypoczynkowych. Niewątpliwą atrakcją jest możliwość bezpłatnego korzystania z ogólnodostępnych pijalni wód mineralnych oraz z sezonowych punktów czerpalnych wód mineralnych. Poza tymi atrakcjami w Muszynie znajduje się kompleks basenów oraz lodowisko. W dzielnicy uzdrowiskowej Zapopradzie znajduje się Park Zdrojowy z ogrodami sensorycznymi[13] oraz nowym placem zabaw.

Na terenie miasta w bezpośrednim sąsiedztwie miejscowości Milik znajduje się rezerwat przyrody Las Lipowy Obrożyska o powierzchni 100,38 ha, utworzony w 1957 r.

W 2008 r. Muszyna została połączona systemem 10 wyciągów narciarskich z ośrodkiem w Wierchomli Małej.

Bezpieczeństwo i porządek publiczny edytuj

W Muszynie znajduje się ośrodek zdrowia, a także komisariat policji przy ulicy Zielonej i posterunek Straży Ochrony Kolei przy stacji kolejowej Muszyna.

Ochotnicza Straż Pożarna w Muszynie edytuj

Ochotnicza Straż Pożarna w Muszynie oficjalnie powstała w 1883 roku, ale pierwszy statut jednostki został spisany w 1890 roku. W 1997 roku jednostka została włączona do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego[14] w ramach KSRG; specjalizuje się w:

  • ratownictwo techniczne,
  • ratownictwo chemiczno-ekologiczne,
  • ratownictwo wodne,
  • ratownictwo wysokościowe.

Posiada dwa samochody GBARt 2,5/16 Mercedes-Benz Atego oraz Nissan Navara[15].

Ochotnicza Straż Pożarna w Muszynie Folwarku edytuj

Ochotnicza Straż Pożarna w Muszynie Folwarku została założona w 2003 roku.

W 2018 roku OSP została włączona do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego. Posiada 2 samochody pożarnicze: Iveco Eurocargo GBARt 2,5/16 oraz GLM Mercedes-Benz 508 D[16].

Specjalizuje się w:

  • ratownictwo wodne

Szlaki turystyki pieszej i rowerowej edytuj

Sport i rekreacja edytuj

Osobny artykuł: Hala sportowa Muszyna.
 
Bank BPS Muszynianka Fakro (poprzednio MKS Muszynianka Muszyna), 2013

Kluby sportowe:

Współpraca międzynarodowa edytuj

Miasta partnerskie[19]:

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
  2. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 100.
  3. Beskid Sądecki. Mapa 1:50 000. Piwniczna: Agencja Wyd. „Wit” s.c.. ISBN 83-915737-3-7.
  4. Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 1998. ISBN 83-01-12479-2.
  5. Akta grodzkie i ziemskie, t. 23, s. 598.
  6. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 III 2011.. 2011. [dostęp 2012-08-12].
  7. a b Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder. Bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, tom XII, „Galizien”, Wien 1907.
  8. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XII – Województwo Krakowskie i Śląsk Cieszyński, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1925.
  9. Statystyka Polski, t. XXVI, Warszawa 1926, Główny Urząd Statystyczny.
  10. Statystyka Polski seria C, z. 88 Warszawa 1938 Główny Urząd Statystyczny.
  11. Muszyna w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  12. Michał Zalewski: Krzyże z Chrystusem z blachy w Muszynie. kapliczki.org.pl, 2019. [dostęp 2020-05-10]. (pol.).
  13. Ogrody zmysłów.
  14. osp.muszyna.pl.
  15. OSP Muszyna, nowysacz112.pl [dostęp 2019-08-23] (pol.).
  16. OSP Muszyna – Folwark – Nowy Sącz 112, nowysacz112.pl [dostęp 2019-08-23] (pol.).
  17. Bank BPS Muszynianka Fakro. twojamuszyna.pl, 2018-09-24. [dostęp 2020-04-17]. (pol.).
  18. Skarb - Poprad Muszyna, www.90minut.pl [dostęp 2023-12-31].
  19. Współpraca międzynarodowa, muszyna.pl [dostęp 2021-08-24] (pol.).

Linki zewnętrzne edytuj

Panorama Muszyny z góry Baszty