Wikipedia

Robert Downey Jr.

amerykański aktor

Robert John Elias Downey Jr.[1][2] (ur. 4 kwietnia 1965 w Nowym Jorku) – amerykański aktor filmowy i telewizyjny, producent filmowy, scenarzysta, autor tekstów piosenek, komik i piosenkarz[3]. Laureat Oscara 2024 dla najlepszego aktora drugoplanowego za rolę w filmie Oppenheimer[4].

Robert Downey Jr.
Ilustracja
Robert Downey Jr. na San Diego Comic-Conie (2014)
Imię i nazwisko

Robert John Elias Downey Jr.

Data i miejsce urodzenia

4 kwietnia 1965
Nowy Jork

Zawód

aktor, producent filmowy, scenarzysta, autor tekstów piosenek, komik, piosenkarz

Współmałżonek

Deborah Falconer
(1992–2004; rozwód)
Susan Downey
(od 2005)

Lata aktywności

od 1970

Faksymile
Podpis
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Downey Jr. w 1990 podczas premiery Air America

Życiorys edytuj

Wczesne lata edytuj

Przyszedł na świat na Manhattanie[5][6] w Nowym Jorku jako młodszy z dwójki dzieci Elsie (z domu Ford), tancerki / piosenkarki, i Roberta Downeya Seniora, aktora, scenarzysty, producenta, operatora i reżysera filmów undergroundowych[7][8][9]. Jego dziadkowie ze strony ojca byli Żydami[10], których rodziny pochodziły z Litwy, Rumunii i Węgier. Jego matka jest pochodzenia szkockiego, niemieckiego i szwajcarskiego[11][12]. Jego ojciec urodził się jako Robert Elias i zmienił nazwisko na Downey (po swoim ojczymie Jamesie Downeyu), gdy był niepełnoletni i chciał zaciągnąć się do armii[13]. On i jego starsza siostra Allyson Lee (ur. 1963) dorastali w Greenwich Village[14][15].

Początki kariery edytuj

 
Downey Jr. na premierze Iron Man 3 (Paryż, 2013)
 
Rachel McAdams i Robert Downey Jr. promująSherlocka Holmesa (San Diego Comic-Con)

Wychowany w rodzinie artystów już jako dziecko poznał pracę na planie filmowym. Mając 5 lat stawiał pierwsze kroki przed kamerą w komedii fantasy swojego ojca Funt (Pound, 1970)[16] jako zarozumialec Puppy i dwa lata później w komediowym westernie Pałac Greasera (Greaser’s Palace, 1972) w roli Quasimodo w okresie dzieciństwa z Allanem Arbusem i Hervé Villechaize.

W 1975 uczęszczał do Perry House School w Chelsea i uczył się klasycznego baletu w Londynie. Jako nastolatek zaczął komponować, a jego pasją stała się gra na fortepianie. W 1982 przerwał naukę w Santa Monica High School w Santa Monica i powrócił do Nowego Jorku, gdzie w wieku dwudziestu lat rozbawiał publiczność wcielając się w rozmaite role w programie NBC Saturday Night Live (1985–1986)[17].

Rozwój kariery edytuj

Na dużym ekranie zaczynał od ról młodych buntowników i wesołych nastolatków; jako kobieciarz zadurzony w nieczułej na jego wdzięk córce szefa miejscowej mafii w komedii romantycznej Podrywacz artysta (The Pick-up Artist, 1987)[18] z Molly Ringwald czy w roli bogatego chłopaka uzależnionego od narkotyków w dramacie Mniej niż zero (Less Than Zero, 1987)[19] z Andrew McCarthy.

Największym sukcesem okazała się sugestywna kreacja Charliego Chaplina, człowieka ze wszystkimi słabostkami i dziwactwami w dramacie biograficznym Richarda Attenborough Chaplin (1992), za którą przyznano mu nominację do Oscara i Złotego Globu[20]. Specjalnością stały się romantyczne role komediowe, które gra w sposób brawurowy ze swadą i autoironią. Za rolę biznesmena w komedii fantasy Serce i dusze (Heart and Souls, 1993) odebrał nagrodę Saturna. Postać adwokata Larry’ego Paula w serialu Fox Ally McBeal (2000–2001) została uhonorowana nagrodą Złotego Globu i nominacją do nagrody Emmy.

W 2003 Mel Gibson załatwił Downeyowi Jr. główną rolę autora drugorzędnych powieści detektywistycznych, który usycha w szpitalu, unieruchomiony fizycznie i umysłowo przez rzadką chorobę skóry w produkowanej przez siebie komedii muzycznej Śpiewający detektyw (The Singing Detective). W dramacie George’a Clooneya Good Night and Good Luck (2005) wystąpił w roli Joego Wershbę, odważnego producenta telewizyjnego. W komedii sensacyjnej Shane’a Blacka Kiss Kiss Bang Bang (2005) zagrał Harry’ego Lockharta, drobnego złodziejaszka i łotrzyka, który przez pomyłkę trafia na casting i zostaje zaangażowany do głównej roli w filmie sensacyjnym. W dreszczowcu Davida Finchera Zodiak (Zodiac, 2007) u boku Jake’a Gyllenhaala przyjął rolę dziennikarza Paula Avery’ego z rubryki kryminalnej San Francisco Chronicle. Za kreację egocentrycznego aktora Kirka Lazarusa w komedii Bena Stillera Jaja w tropikach (Tropic Thunder, 2008) był nominowany do Oscara dla najlepszego aktora drugoplanowego, Złotego Globu i Nagrody Gildii Aktorów Ekranowych. Odniósł sukces wcielając się w rolę miliardera, wynalazcy i playboya Tony’ego Starka, który buduje supernowoczesną zbroję i jako Iron Man w filmach Iron Man (2008) i dwóch sequelach (2010, 2013) oraz Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów (Captain America: Civil War, 2016), Spider-Man: Homecoming (2017), Avengers (2012), Avengers: Czas Ultrona (2015), Avengers: Wojna bez granic (Avengers: Infinity War, 2018) i Avengers: Koniec gry (Avengers: Endgame, 2019). Ogółem Downey Jr. wcielił się w Iron-Mana aż dziesięciokrotnie.

Wcielił się też w postać Sherlocka Holmesa w komedii kryminalnej Guya Ritchiego Sherlock Holmes (2009) i w jego sequelu Sherlock Holmes: Gra cieni (2011). W dramacie Sędzia (The Judge, 2014) zagrał rolę odnoszącego sukces adwokata Henry’ego „Hanka” Palmera, który powraca do rodzinnego miasta na pogrzeb matki i dowiaduje się, że jego ojciec (Robert Duvall), miejscowy sędzia, podejrzany jest o morderstwo. W ekranizacji powieści dla dzieci Hugh Loftinga Doktor Dolittle (2020) w reżyserii Stephena Gaghana wystąpił w roli tytułowego ekscentrycznego lekarza Johna Dolittle, który posiada umiejętność rozmawiania ze zwierzętami. W 2023 roku zagrał Lewisa Straussa w filmie Oppenheimer. Za tę rolę zdobył Nagrodę Akademii Filmowej dla najlepszego aktora drugoplanowego[21].

Działalność muzyczna edytuj

W teledysku Eltona Johna do piosenki „I Want Love” (2001) Downey Jr. przechadza się po starej rezydencji, synchronizując ruch swoich warg ze słowami piosenki. W serialu Ally McBeal (2000–2002)[22] wykonał piosenki: „River” z repertuaru Joni Mitchell, „Chances Are” w duecie z Vondą Shepard, „Every Breath You Take” w duecie ze Stingiem. A na płycie For Once in My Life ze ścieżką dźwiękową do serialu zaśpiewał własną kompozycję „Snakes”. 23 listopada 2004 wydał pierwszy solowy album The Futurist (wyd. Sony Classical) – wokalista, kompozytor i autor tekstów. Ta płyta była najlepiej sprzedającym się debiutem w Stanach w owym roku. Na płycie znalazł się cover piosenki Smile, który w oryginale wykonywał Charlie Chaplin[23].

Życie prywatne edytuj

W latach 1984–1991 spotykał się z Sarah Jessicą Parker[24]. Był żonaty z Deborah Falconer (od 29 maja 1992 do 26 kwietnia 2004), z którą ma syna Indio (ur. 7 września 1993)[25]. 26 sierpnia 2005 roku poślubił Susan Levin. Mają syna Extona Eliasa (ur. 7 lutego 2012 w Los Angeles)[26].

W latach 90. miał problemy z alkoholem, zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi i narkotykami (heroiną, kokainą, marihuaną)[27]. Przez kilkanaście miesięcy na przełomie 1999 i 2000 odsiadywał wyrok za szereg przestępstw i wykroczeń, na czele z posiadaniem heroiny, kokainy i ucieczkami z odwyków[28][29].

Filmografia edytuj

filmy fabularne
Rok Tytuł Rola Reżyser
1970 Funt (Pound) Puppy Robert Downey Sr.
1972 Pałac Greasera (Greaser's Palace) mały chłopiec w zakrytym wagonie Robert Downey Sr.
1975 Moment to Moment (Two Tons of Turquoise to Taos Tonight) w roli samego siebie Robert Downey Sr.
1980 Wojskowa Akademia Imprezowa (Up the Academy) chłopak w drużynie piłkarskiej Robert Downey Sr.
1983 Baby, to jesteś ty (Baby, It's You) Stewart John Sayles
1984 Pierwsze urodziny (Firstborn) Lee Michael Apted
1985 Dziewczyna z komputera (Weird Science) Ian John Hughes
Gang Tuff (Tuff Turf) Jimmy Parker Fritz Kiersch
Deadwait (film krótkometrażowy) Sam Hurwitz
Dziewczyny chcą się bawić (Girls Just Want to Have Fun) punk Party Crasher Alan Metter
1986 Powrót do szkoły (Back to School) Derek Lutz Alan Metter
Ameryka (America) Paulie Hackley Robert Downey Sr.
1987 Droga Ameryko: Listy domowe dla Wietnamu (Dear America: Letters Home from Vietnam, TV) narrator Bill Couturié
Podrywacz artysta (The Pick-up Artist) Jack Jericho James Toback
Mniej niż zero (Less Than Zero) Julian Wells Marek Kanievska
1988 Rok 1969 (1969) Ralph Ernest Thompson
Bądź dobry Johnny (Johnny Be Good) Leo Wiggins Bud Smith
Wynajęte usta (Rented Lips) Wolf Dangler Robert Downey Sr.
1989 Który jest adekwatny (That’s Adequate) Albert Einstein Harry Hurwitz
Wszystko jest możliwe (Chances Are) Alex Finch Emile Ardolino
Samotny w obliczu prawa (True Believer) Roger Baron Joseph Ruben
1990 Air America Billy Covington Roger Spottiswoode
1991 Za dużo słońca (Too Much Sun) Reed Richmond Robert Downey Sr.
Babka z zakalcem (Soapdish) David Seton Barnes Michael Hoffman
1992 Chaplin Charlie Chaplin Richard Attenborough
1993 Na skróty (Short Cuts) Bill Bush Robert Altman
Serce i dusze (Heart and Souls) Thomas Reilly Ron Underwood
Ostatnie przyjęcie (The Last Party) w roli smego siebie (także scenariusz) Mark Benjamin, Marc Levin
1994 Tylko ty (Only You) Peter Wright / Damon Bradley Norman Jewison
Urodzeni mordercy (Natural Born Killers) Wayne Gale Oliver Stone
Szalone kłopoty (Hail Caesar) Jerry Anthony Michael Hall
1995 Ryszard III (Richard III) Anthony Woodville, 2. hrabia Rivers Richard Loncraine
Czas przemian (Restoration) Robert Merivel Michael Hoffman
Wakacje w domu (Home for the Holidays) Tommy Larson Jodie Foster
Drzewko pana Willowby (Mr. Willowby's Christmas Tree, TV) Pan Willowby Jon Stone
1997 Niebezpieczna strefa (Danger Zone) Jim Scott Allan Eastman
Dwie dziewczyny i chłopak (Two Girls and a Guy) Blake Allen James Toback
Hugo Pool Franz Mazur Robert Downey Sr.
Romans na jedną noc (One Night Stand) Charlie Mike Figgis
1998 Wydział pościgowy (U.S. Marshals) agent specjalny John Royce Stuart Baird
Fałszywa ofiara (The Gingerbread Man) Clyde Pell Robert Altman
1999 Przyjaciele i kochankowie (Friends & Lovers) Hans George Haas
Czarne i białe (Black and White) Terry Donager James Toback
W moich snach (In Dreams) Vivian Thompson Neil Jordan
Wielka heca Bowfingera (Bowfinger) Jerry Renfro Frank Oz
2000 Auto Motives (film krótkometrażowy) Rob Lorraine Bracco
Cudowni chłopcy (Wonder Boys) Terry Crabtree Curtis Hanson
2002 Lethargy (film krótkometrażowy) terapeuta zwierząt David Gelb, Joshua Safdie
2003 Gothika Pete Graham Mathieu Kassovitz
Nie ważne (Whatever We Do, film krótkometrażowy) Bobby Kevin Connolly
Śpiewający detektyw (The Singing Detective) Dan Dark Keith Gordon
Charlie: The Life and Art of Charles Chaplin Charlie Chaplin Richard Schickel
2004 Eros Nick Penrose (część Equilibrium) Steven Soderbergh
2005 Szósty mecz (Game 6) Steven Schwimmer Michael Hoffman
Kiss Kiss Bang Bang Harry Lockhart Shane Black
The Outsider (dokumentalny) w roli samego siebie Nicholas Jarecki
Good Night and Good Luck Joe Wershba George Clooney
Hubert Selby Jr: It/ll Be Better Tomorrow (dokumentalny) narrator Michael W. Dean, Kenneth Shiffrin
2006 Futro. Portret wyobrażony Diane Arbus (An Fur: Imaginary Portrait of Diane Arbus) Lionel Sweeney Steven Shainberg
Wszyscy twoi święci (A Guide to Recognizing Your Saints) Dito Montiel (także producent) Dito Montiel
Na psa urok (The Shaggy Dog) dr Marcus Kozak Brian Robbins
Przez ciemne zwierciadło (A Scanner Darkly) James Barris Richard Linklater
2007 Lucky You – Pokerowy blef (Lucky You) Telefoniczny Jack Curtis Hanson
Charlie Bartlett dyrektor Nathan Gardner Jon Poll
Zodiak (Zodiac) Paul Avery David Fincher
2008 Iron Man Tony Stark / Iron Man Jon Favreau
Jaja w tropikach (Tropic Thunder) Kirk Lazarus / sierżant Lincoln Osiris Ben Stiller
Incredible Hulk (The Incredible Hulk) Tony Stark Louis Leterrier
2009 Sherlock Holmes Sherlock Holmes Guy Ritchie
Solista (The Soloist) Steve Lopez Joe Wright
2010 Zanim odejdą wody (Due Date) Peter Highman Todd Phillips
Iron Man 2 Tony Stark / Iron Man Jon Favreau
Miłość i brak zaufania (Love and Distrust) Rob (część „Auto Motives”) Lorraine Bracco
2011 Sherlock Holmes: Gra cieni (Sherlock Holmes: A Game of Shadows) Sherlock Holmes Guy Ritchie
2012 Avengers Tony Stark / Iron Man Joss Whedon
2013 Iron Man 3 Tony Stark / Iron Man Shane Black
2014 Sędzia (The Judge) Hank Palmer David Dobkin
Szef (Chef) Marvin Jon Favreau
2015 Avengers: Czas Ultrona (Avengers: Age of Ultron) Tony Stark / Iron Man Joss Whedon
2016 Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów (Captain America: Civil War) Tony Stark / Iron Man Anthony Russo, Joe Russo
2017 Spider-Man: Homecoming Tony Stark / Iron Man Jon Watts
2018 Avengers: Wojna bez granic (Avengers: Infinity War) Tony Stark / Iron Man Anthony Russo, Joe Russo
2019 Avengers: Koniec gry Tony Stark / Iron Man Anthony Russo, Joe Russo
2020 Doktor Dolittle Doktor Dolittle Stephen Gaghan
2023 Oppenheimer Lewis Strauss Christopher Nolan
seriale telewizyjne
Rok Tytuł Rola Uwagi
1985 Mussolini: Historia nieznana (Mussolini: The Untold Story) Bruno Mussolini, syn Benito Mussoliniego miniserial TV
1985–86 Saturday Night Live różne role 16 odcinków
1996 Saturday Night Live w roli samego siebie odc.: „Robert Downey Jr./Fiona Apple”
2000–2002 Ally McBeal Larry Paul 25 odcinków
2005 Głowa rodziny Patrick Pewterschmidt (głos) odc.: „The Fat Guy Strangler”

Nagrody edytuj

Rok Nagroda Kategoria Film / Serial
1992 Nagroda BAFTA Najlepszy aktor pierwszoplanowy[30] Chaplin (1992)
1993 Nagroda Saturn Najlepszy aktor[30] Serce i dusze (1993)
1994 Złoty Glob Nagroda specjalna dla zespołu[30] Na skróty (1993)
2001 Złoty Glob Najlepszy aktor drugoplanowy w serialu, miniserialu lub filmie telewizyjnym[30] Ally McBeal (2000)
Nagroda Gildii Aktorów Ekranowych Najlepszy aktor w serialu komediowym[30]
2009 Nagroda Saturn Najlepszy aktor[31] Iron Man (2008)
2010 Złoty Glob Najlepszy aktor w filmie komediowym lub musicalu[30] Sherlock Holmes (2009)
2013 MTV Movie Award Najlepsza walka[31] Avengers (2012)
People’s Choice Award Ulubiony aktor filmowy[31]
Ulubiony superbohater filmowy[31]
Teen Choice Awards Najlepszy aktor filmowy: akcja[31] Iron Man 3 (2013)
2014 Nickelodeon Kids’ Choice Awards Ulubiony męski kopacz tyłka[31]
Nagroda Saturn Najlepszy aktor[31]
People’s Choice Award Ulubiony aktor z filmów akcji[31]
2015 Ulubiony aktor filmowy[31] Sędzia (2014)
MTV Movie Award Nagroda Pokolenia MTV[31] –
2017 People’s Choice Award Ulubiony aktor filmowy[31] Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów (2016)
2018 Teen Choice Awards Najlepszy aktor w filmie akcji[31] Avengers: Wojna bez granic (2018)
2019 Nagroda Saturn Najlepszy aktor[31] Avengers: Koniec gry (2019)
MTV Movie Award Najlepszy bohater[31]
Teen Choice Awards Najlepszy aktor w filmie akcji[31]
2024 Nagroda Akademii Filmowej (Oscar) Najlepszy aktor drugoplanowy[32] Oppenheimer (2023)

Przypisy edytuj

  1. ↑ Robert Downey Jr. Timeline. Twoop. [dostęp 2014-08-07]. (ang.).
  2. ↑ Biographien:Robert Downey Jr.. myFanbase. [dostęp 2014-08-07]. (niem.).
  3. ↑ Robert Downey Jr. Actor, Singer. „TV Guide”. [dostęp 2017-01-12]. (ang.).
  4. ↑ Oscary 2024. Kto otrzymał Oscara - lista zwycięzców [online], TVN24, 11 marca 2024 [dostęp 2024-03-11] (pol.).
  5. ↑ On This Day in NYC’s History: Robert Downey Jr. is Born. New York Natives. [dostęp 2014-08-07]. (ang.).
  6. ↑ Robert Downey Jr. Religion and Political Views. Hollowverse. [dostęp 2014-08-07]. (ang.).
  7. ↑ Robert John Downey (Elias) Sr. - Genealogy. Geni. [dostęp 2017-01-12]. (ang.).
  8. ↑ Robert Downey Jr. Biography (1965-). Film Reference. [dostęp 2017-01-12]. (ang.).
  9. ↑ Robert Downey Jr.. EthniCelebs. [dostęp 2014-08-07]. (ang.).
  10. ↑ Robert Downey Jr. – Actor. CineMagia.ro. [dostęp 2014-08-07]. (rum.).
  11. ↑ FILM, Robert Downey Jr jest Chaplinem (na ekranie) i dzieckiem (wyłącznie). „The New York Times”. [dostęp 2014-08-07]. (ang.).
  12. ↑ Biography. The Invincible Robert Downey Jr.. [dostęp 2014-08-07]. (ang.).
  13. ↑ Robert Downey Jr. (4 de Abril de 1965). Filmow. [dostęp 2014-08-07]. (port.).
  14. ↑ Aktor w najtrudniejszych rolach. CNN 2004. [dostęp 2014-08-07]. (ang.).
  15. ↑ Robert Downey Jr.. TV.com. [dostęp 2017-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-13)]. (ang.).
  16. ↑ Robert Downey Jr.. Rotten Tomatoes. [dostęp 2017-01-12]. (ang.).
  17. ↑ Robert Downey Jr. Biography. Biography.com. [dostęp 2014-08-03]. (ang.).
  18. ↑ Robert Downey Jr. Net Worth. Celebrity Net Worth. [dostęp 2014-08-07]. (ang.).
  19. ↑ Robert Downey Jr.. Listal. [dostęp 2017-01-12]. (ang.).
  20. ↑ Robert Downey Jr.. Turner Classic Movies. [dostęp 2017-01-12]. (ang.).
  21. ↑ Andrew Pulver, Catherine Shoard, Robert Downey Jr wins best supporting actor Oscar for Oppenheimer, „The Guardian”, 11 marca 2024, ISSN 0261-3077 [dostęp 2024-03-11] (ang.).
  22. ↑ Robert Downey Jr. Biography, Movie. AllMovie. [dostęp 2017-01-12]. (ang.).
  23. ↑ The Futurist-Robert Downey Jr.. AllMusic. [dostęp 2014-08-07]. (ang.).
  24. ↑ Sarah Jessica Parker & Robert Downey Jr.. E! Entertainment. [dostęp 2014-08-07]. (ang.).
  25. ↑ Carolina Monclou: Does Robert Downey Jr.’s Eldest Son, Indio, Have Anything To Do With His Brothers?. TheThings, 2021-09-24. [dostęp 2021-12-07]. (ang.).
  26. ↑ Robert Downey Jr. Marries Girlfriend. „People”. [dostęp 2014-08-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-29)]. (ang.).
  27. ↑ Joanna Robinson (październik 2014): Robert Downey Jr. Speaks About His Addictions. „Vanity Fair”. [dostęp 2017-01-12]. (ang.).
  28. ↑ Paul Scott (2013-05-24): From washed-up drug addict to the $100m man: How Iron Man star Robert Downey Jr turned his life around from prison and cocaine. „Daily Mail”. [dostęp 2017-01-12]. (ang.).
  29. ↑ Erik Hedegaard (2008-08-21): To Hell and Back With Robert Downey Jr.. „Rolling Stone”. [dostęp 2017-01-12]. (ang.).
  30. ↑ a b c d e f Robert Downey Jr. Awards. AllMovie. (ang.).
  31. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Robert Downey Jr. Awards. FamousFix. (ang.).
  32. ↑ The 96th Academy Awards | 2024 [online], oscars.org [dostęp 2024-04-03] (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Robert_Downey_Jr.&oldid=73406231”