Stefan Pawlikowski

polski pilot wojskowy, generał

Stefan Pawlikowski (ur. 11 października 1896 w Kozłowie, zm. 15 maja 1943 we Francji) – pułkownik pilot Wojska Polskiego, pośmiertnie awansowany na generała brygady.

Stefan Pawlikowski
1 zwycięstwo
Ilustracja
pułkownik pilot pułkownik pilot
Data i miejsce urodzenia

11 października 1896
Kozłów, gubernia mińska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

15 maja 1943
poległ nad Francją

Przebieg służby
Lata służby

1916–1943

Siły zbrojne

Wojsko Polskie
Polskie Siły Zbrojne

Formacja

Lotnictwo Wojska Polskiego
Armée de l’air
RAF

Jednostki

19 eskadra myśliwska
1 pułk lotniczy,
2 pułk lotniczy,
3 pułku lotniczego,
Brygada Pościgowa,
dywizjon 302,
dywizjon 315

Stanowiska

dowódca eskadry,
dowódca dywizjonu,
zastępca dowódcy pułku,
dowódca pułku lotniczego,
dowódca brygady lotniczej,
oficer łącznikowy przy Dowództwie Lotnictwa Myśliwskiego Królewskich Sił Powietrznych

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
wojna polsko-bolszewicka,
II wojna światowa,
kampania wrześniowa,
desant pod Dieppe

Odznaczenia

Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Walecznych (1920–1941, czterokrotnie) Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Komandor Orderu Imperium Brytyjskiego od 1936 (wojskowy) Komandor Orderu Wazów (Szwecja) Komandor Orderu Miecza (Szwecja) Oficer Orderu Korony Jugosłowiańskiej Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Kawaler Orderu Gwiazdy Rumunii Krzyż Wojenny 1939–1945 (Francja)

Życiorys

edytuj

Młodość i I wojna światowa

edytuj

Syn Władysława i Józefiny z domu Morawskiej. Uczył się w Wilnie, a maturę uzyskał w 1915 w Moskwie. Następnie studiował w Wyższej Szkole Technicznej w Moskwie[1].

Podczas I wojny światowej, w sierpniu 1916 został powołany do armii rosyjskiej i skierowany do lotnictwa. 1 lutego 1917 ukończył Szkołę Pilotów w Moskwie, po czym został wysłany do Wyższej Szkoły Pilotów w Pau we Francji (ówczesnego sojusznika Rosji). W związku ze zmienioną sytuacją polityczną (rewolucja październikowa) nie wrócił już do Rosji, natomiast od 1 lipca 1918 został przydzielony do francuskiej 96. eskadry Spadów (Spa 96), latającej na myśliwcach SPAD XIII i zajmującej się w tym czasie m.in. zwalczaniem niemieckich balonów obserwacyjnych. Otrzymał stopień oficerski adiutant. Niektóre źródła podają, że odniósł w tym okresie zwycięstwa powietrzne, jednakże brak jest ich potwierdzenia w danych francuskich. W listopadzie 1918 przeszedł w stopniu podporucznika do Armii Polskiej gen. Józefa Hallera we Francji.

Wojna polsko-bolszewicka

edytuj

W maju 1919 powrócił wraz z armią do Polski jako pilot eskadry Br.59, latającej na samolotach rozpoznawczych Breguet 14. Początkowo służył jako oblatywacz w Centralnych Warsztatach Lotniczych, a od kwietnia 1920 latał bojowo podczas wojny polsko-bolszewickiej jako pilot 19 eskadry myśliwskiej, na myśliwcach SPAD VII, między innymi walcząc nad Berezyną w okolicach Borysowa z samolotami eskadry Szyrinkina. 17 i 22 maja zestrzelił dwa balony obserwacyjne. Podczas wojny zestrzelił również samolot. Wysłany został do Włoch, skąd miał sprowadzić egzemplarz wzorcowy myśliwca Ansaldo A.1 Balilla, lecz na skutek niesprawności silnika zawrócił z trasy.

Dwudziestolecie międzywojenne

edytuj

Po wojnie służył w 1 Pułku Lotniczym w Warszawie, w stopniu porucznika, następnie kapitana, dowodząc 111 Eskadrą Myśliwską. Od października 1921 do marca 1922 latał jako cywilny pilot komunikacyjny na trasie Warszawa – Paryż. Uczestniczył także w rajdach lotniczych. We wrześniu 1922 zajął pierwsze miejsce z nawigatorem kpt. Bronisławem Wojtarowiczem w pierwszych polskich zawodach lotniczych – I Krajowym Locie Okrężnym na samolocie Breguet 14[2]. Brał udział w grupowym przelocie nad Alpami samolotami Potez XV w 1924. W 1926 został dowódcą dywizjonu liniowego i eskadry szkolnej w 2 pułku lotniczym w Krakowie. 29 czerwca 1926, wracając po cywilnemu w towarzystwie oficerów i kobiet z przyjęcia w restauracji, po pijanemu, wdał się w kłótnię z taksówkarzem Henrykiem Stróżykiem, po czym po odprowadzeniu do warszawskiego X komisariatu policji, zastrzelił go tam z posiadanej broni, uznając, że został obrażony[3][4]. 18 listopada 1926 został uznany za winnego i skazany na 3 lata twierdzy, wydalenie z wojska i pozbawienie odznaczeń, lecz w następnym roku został ułaskawiony przez prezydenta Mościckiego, z przywróceniem stopnia wojskowego oraz odznaczeń[3]. 6 lipca 1929 został przeniesiony do 3 pułku lotniczego w Poznaniu[5]. Początkowo dowodził eskadrą, a od 1932 III dywizjonem myśliwskim[6]. W 1933 kierował polską ekipą na pokazach lotniczych w Bukareszcie. W kwietniu 1934 powrócił do 1 pułku lotniczego na stanowisko dowódcy IV dywizjonu myśliwskiego[7]. W tym samym roku został wyznaczony na stanowisko zastępcy dowódcy pułku[8]. W 1936 został awansowany na podpułkownika ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1936. W sierpniu 1938 objął dowództwo 1 pułku lotniczego. W 1939 został awansowany na pułkownika ze starszeństwem z dniem 19 marca 1939 w korpusie oficerów lotnictwa.

II wojna światowa

edytuj

Po ogłoszeniu mobilizacji, przed wybuchem II wojny światowej, został wyznaczony dowódcą Brygady Pościgowej, współorganizując system informowania o atakach lotnictwa niemieckiego oparty na posterunkach obserwacyjnych. Po kampanii wrześniowej przedostał się do Francji, gdzie został komendantem polskiego Centrum Wyszkolenia Lotnictwa zorganizowanego 15 grudnia 1939 w bazie Lyon-Bron[9]. Organizował tam polskie jednostki myśliwskie. Na skutek konfliktu z francuskim komendantem, 20 maja 1940 został jednak odwołany, a 23 maja przydzielony do polskiego dywizjonu I/145 w Villacoublay pod Paryżem, co usprawniło pracę jednostki dzięki kontaktom Pawlikowskiego we francuskim lotnictwie[10]. Po klęsce Francji, organizował ewakuację żołnierzy dywizjonu z La Rochelle statkiem do Wielkiej Brytanii, w dniach 19-21 czerwca[11]. Początkowo został komendantem Centrum Wyszkolenia Lotniczego w Blackpool, a od 6 listopada 1941 był polskim oficerem łącznikowym w brytyjskim dowództwie lotnictwa myśliwskiego (RAF Fighter Command), pełniąc faktycznie funkcję dowódcy polskiego lotnictwa myśliwskiego i uzyskując brytyjski stopień Group Captain. Podobnie jak nieco starszy gen. inż. Ludomił Rayski był wyjątkowym przypadkiem pilota biorącego udział w walkach na obszarach obu wojen światowych.

Brał ochotniczo udział w lotach bojowych, m.in. 19 sierpnia 1942 podczas osłony desantu pod Dieppe (na Spitfire Mk. Vb, numer WX-C z 302 dywizjonu)[12]. Poległ 15 maja 1943, biorąc udział w locie bojowym 315 dywizjonu myśliwskiego „Dęblińskiego” nad Francją na myśliwcu Spitfire Mk.IX (numer PK-M), w osłonie operacji bombowej Circus 297, mającej atakować lotniska w Caen i Carpiquet[12]. Samolot Pawlikowskiego spadł na wybrzeżu Atlantyku k. Meuvaines na zachód od Caen, pilot poniósł śmierć[13]. Zestrzelenie Pawlikowskiego przypisywano w literaturze niemieckiemu asowi kpt. Erichowi Rudorfferowi na myśliwcu Fw 190A z jednostki II./JG 2, jednakże zgłosił on zestrzelenie dwóch Spitfire’ów ok. 200 kilometrów dalej, nad Senarpont[13]. Prawdopodobnym zwycięzcą mógł być Uffz. Günther Paulus, również na Fw 190A z II./JG 2, który zgłosił zestrzelenie w tym rejonie, aczkolwiek mógł trafić również utracony samolot sierż. Piotra Lewandowskiego (który trafił do niewoli)[13]. Nie można wykluczyć także zestrzelenia przez artylerię przeciwlotniczą na wybrzeżu[13]. Stefan Pawlikowski został pochowany w Meuvaines[14], po wojnie ekshumowany i przeniesiony na cmentarz w Grainville-Langannerie[13]. Zestrzelił dwa balony i 1 samolot[13].

Naczelny Wódz gen. broni Władysław Anders mianował go pośmiertnie generałem brygady ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1964 w korpusie generałów[15][16].

Ordery i odznaczenia

edytuj

Upamiętnienie

edytuj

Imię Stefana Pawlikowskiego nadano 15 maja 1993 1 pułkowi lotnictwa myśliwskiego, którego tradycje następnie dziedziczyły 1 eskadra lotnictwa taktycznego i 23 Baza Lotnictwa Taktycznego[13].

Przypisy

edytuj
  1. Januszewski 2019 ↓, s. 338.
  2. Tadeusz Malinowski: Pierwsze zawody. „Skrzydlata Polska”. 45/1989, s. 7, 5 listopada 1989. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
  3. a b Helena Kowalik: Pijany oficer zastrzelił taksówkarza. Bronił honoru munduru?. Ale Historia, 5 października 2020. [dostęp 2020-10-08].
  4. Manifestacyjny pogrzeb zastrzelonego szofera. „Ilustrowany Kurier Codzienny”, s. 6, Nr 182 z 5 lipca 1926. 
  5. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 6 lipca 1929, s. 194.
  6. Czmur i Wójcik 2003 ↓, s. 134 wg autorów miał dowodzić 31 eskadrą liniową.
  7. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 7 czerwca 1934, s. 166.
  8. Czmur i Wójcik 2003 ↓, s. 134.
  9. Belcarz 2001 ↓, s. 51.
  10. Belcarz 2001 ↓, s. 145-146.
  11. Belcarz 2001 ↓, s. 166.
  12. a b Janowicz 2013 ↓, s. 16.
  13. a b c d e f g Janowicz 2013 ↓, s. 17.
  14. Tadeusz Jerzy Krzystek 2012 ↓, s. 407.
  15. Kryska-Karski i Żurakowski 1991 ↓, s. 143.
  16. Czmur i Wójcik 2003 ↓, s. 134 wg autorów mianował go Prezydent RP na uchodźstwie.
  17. M.P. z 1934 r. nr 64, poz. 97 „za zasługi na polu wyszkolenia wojska”.
  18. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 15 z 11 listopada 1928, s. 436 „za loty bojowe nad nieprzyjacielem czasie wojny 1918–1920”.
  19. Sveriges statskalender / 1940. Bihang, s. 189.
  20. Sveriges statskalender. 1940. Bihang. s. 54.
  21. Zezwolenie na przyjęcie i noszenie orderów. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”. Nr 4, s. 20, 19 marca 1935. 
  22. Dziennik Personalny MSWoj. Nr 12/1930, s. 250.
  23. a b Dz. Pers. MSWojsk. Nr 19 z 12 grudnia 1929 r., s. 368.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj