Młynary

Młynary
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Kościół parafialny pw. św. Piotra Apostoła
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	elbląski
Gmina	Młynary
Prawa miejskie	1338–1945, 1984
Burmistrz	Renata Bednarczyk
Powierzchnia	2,76 km²
Wysokość	53 m n.p.m.
Populacja (31.12.2017); • liczba ludności; • gęstość	; 1792; 652,9 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 55
Kod pocztowy	14-420
Tablice rejestracyjne	NEB
	Położenie na mapie Polski Młynary
	Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Młynary
	Położenie na mapie powiatu elbląskiego Młynary
	Położenie na mapie gminy Młynary Młynary
	54°11′10,88″N 19°43′13,32″E/54,186356 19,720367
TERC (TERYT)	2804064
SIMC	0932873
	Urząd miejskiul. Dworcowa 29; 14-420 Młynary
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Młynary (niem. Mühlhausen^[2]) – miasto w północnej Polsce, w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Młynary.

Pod względem historycznym Młynary leżą w części Pogezanii należącej do Prus Górnych i zwanej Hockerlandią^[3]^[4]^[5], ponadto bywają czasem zaliczane do (szeroko rozumianego) Powiśla^[6]. Miasto posiada dobre połączenie drogowe z Elblągiem (DW509), Olsztynem, Pasłękiem (DW505), Braniewem, a także kolejowe z Elblągiem i Braniewem.

Historia

Młynary na miejscu wcześniejszej osady pruskiej w 1327 założyli Krzyżacy, w 1329 uzyskało prawa miejskie, było to miasteczko obwiedzione murami miejskimi z cegły z dwoma bramami: Górną i Dolną. W 1338 nastąpiło ponowienie praw miejskich, w skład zabudowy wchodził obronny kościół. Bliskość Braniewa, Ornety i Elbląga sprawiła, że miasto nigdy nie doświadczyło prężnego rozwoju. Pełniło rolę lokalnego ośrodka handlu i usług^[7].

Akt oddania się stanów pruskich królowi Polski Kazimierzowi IV Jagiellończykowi i Koronie Królestwa Polskiego, 1454, Archiwum Główne Akt Dawnych

Od początku znaczną część mieszczan stanowili Polacy (do XVI w. wszystkie nabożeństwa odbywały się w języku polskim, a w akcie ponowienia praw miejskich znalazły się zapisy dotyczące sposobu rozstrzygania sporów pomiędzy ludnością polską i pozostałą)^[7]. Miasto opowiedziało się po stronie Związku Pruskiego, na prośbę którego w 1454 król Kazimierz IV Jagiellończyk ogłosił wcielenie regionu do Królestwa Polskiego, niemniej po wybuchu wojny trzynastoletniej zostało w 1455 r. zdobyte przez Krzyżaków^[8], którzy w ramach zemsty utopili burmistrza miasta. Pomimo iż jeszcze w tym samym roku zostało odbite przez siły propolskie^[8], ostatecznie weszło na mocy II pokoju toruńskiego w skład Prus Zakonnych, a następnie okręgu górnopruskiego Prus Książęcych^{[potrzebny przypis]}.

Po pożarze z 1547, w l. 1547-1553 odbudowano dzisiejszy kościół św. Piotra Apostoła, rozbudowany w kolejnych dziesięcioleciach. W 1625 wskutek epidemii dżumy zmarło ok. 10% populacji miasta^[8]. W 1773 r. król pruski ulokował w Młynarach 52 Pułk Fizylierów wojska pruskiego^[8]. W latach 1856–1857 wzniesiono nowy kościół katolicki, a w 1864 zainstalowano oświetlenie uliczne^[8]. W 1871 spłonął młynarski ratusz^[8]. W 1945 miasto wraz z południową częścią Prus Wschodnich zostało przyłączone do Polski, ale w konsekwencji zniszczeń sięgających 80% utraciło wówczas prawa miejskie, które odzyskało dopiero w 1984 r. Początkowo należało administracyjnie do okręgu mazurskiego, następnie od 1946 r. weszło w skład województwa olsztyńskiego, a w latach 1975–1998 należało do województwa elbląskiego.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2017 roku^[9].

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	1 782	100	898	50,4	884	49,6
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	645		325		320

Według danych z 30 czerwca 2012 miasto miało 1859 mieszkańców.

Piramida wieku mieszkańców Młynar w 2014 roku^[1].

Zabytki

Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP

gotycki kościół św. Piotra Apostoła z 1327, zniszczony podczas pożaru, odbudowany w 1554, dwunawowy, z barokowym wyposażeniem z XVII w. (ołtarz główny o bogatej snycerce, ambona wsparta na plecach rzeźby Mojżesza, z 1654 roku wykonana przez snycerza elbląskiego, Hannsa Ohlmanna, organy, zbudowane w pracowni organmistrza z Królewca, Adama Gottloba Caspariniego z 1742 roku, wraz z prospektem pomalowane i pozłocone w 1756 roku przez Johana Turka z Ostródy^[10], boczne ołtarzyki – Jezusa i Maryi). W kościele jest ogrzewanie tego samego typu, jak na zamku w Malborku. Wieża usytuowana charakterystycznie dla stylu pomezańskiego, tj. w północno-zachodnim narożniku. Pełniła istotną rolę obronną, świątynia zajmowała naroże murów, a wieża stanowiła część miejskich fortyfikacji^[11] (nr rej. zabytk. NID 618/69 z 28.02.1968).
kościół, pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny z 1857 posiada obraz przedstawiający Maryję, będący darem papieża Piusa IX. Ażurowa sygnaturka nad fasadą, skromny neogotycki detal na elewacji.

układ urbanistyczny zabudowy Starego Miasta
domy przy ulicy Dworcowej 33 i Słowackiego 2–4, 6, 8, 10
kaplica cmentarna
ruiny dawnego młyna wodnego (ul. Młyńska 2)^[12]

Zabytkami poza rejestrem NID są także:

zabytkowy budynek szkolny (Dworcowa 8)
zabytkowy budynek poczty
dawna gospoda „Warmianka”

Inne

W planach jest budowa zapory wodnej na rzece Bauda, przepływającej przez miasto i tym samym utworzenie zbiornika wodnego – „Zalewu Młynary” – razem z piaszczystą plażą, a także budowa elektrowni wodnej dla potrzeb miasta.

Transport

Stacja kolejowa

Mieści się tu stacja kolejowa.

Przez miasto przechodzą drogi:

505 Pasłęk – Frombork
509 Elbląg – Młynary – Drwęczno

7,5 km od Młynar znajduje się droga ekspresowa S22

Sport

W Młynarach działa klub piłkarski „Syrena”, który występuje w lidze okręgowej^[13]

Ludzie związani z Młynarami‎

Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani z Młynarami‎.

Zobacz też

Cmentarz żydowski w Młynarach

Przypisy

↑ ^a ^b Młynary w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
↑ Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski: Leksykon miast polskich. MUZA SA, Warszawa 1998, s. 505. ISBN 83-7079-926-4
↑ Marian Biskup, Gerard Labuda: Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach. Gospodarka, społeczeństwo, państwo, ideologia. Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1986, s. 471. ISBN 83-215-7220-0.
↑ Andrzej Kamieński: Ustrój i stosunki społeczno-gospodarcze Prus Książęcych w połowie XVII wieku, w: Stany Prus Książęcych wobec rządów brandenburskich w drugiej połowie XVII wieku – „Rozprawy i Materiały Ośrodka Badan Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie”, nr 148. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn 1995, s. 44. ISSN 0585-3893
↑ Mrągowskie Centrum Informacji Turystycznej: Powiśle. it.mragowo.pl. [dostęp 2021-03-26]. (pol.).
↑ ^a ^b Jan Bałdowski, Warmia i Mazury, mały przewodnik, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1977, s. 138
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2019-01-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-29)].
↑ Młynary w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-01-15] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Kościół pw. św. Piotra Apostoła w Młynarach. Leksykon kultury Warmii i Mazur. [dostęp 2017-03-15]. (pol.).
↑ Piotr Skurzyński, Warmia, Mazury, Suwalszczyzna, Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A., Warszawa 2004, s. 60, ISBN 83-7200-631-8
↑ Zabytki powiatu elbląskiego. [w:] Zabytki nieruchowe [on-line]. NID. [dostęp 2017-03-15]. (pol.).
↑ Skarb - Syrena Młynary [online], 90minut.pl [dostęp 2024-04-24] (pol.).

Bibliografia

TomaszT. Darmochwał TomaszT., Marek JacekM.J. Rumiński Marek JacekM.J., Warmia Mazury, przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996, s. 101, ISBN 83-902165-0-7 .

Linki zewnętrzne

Młynary al. Młyny i Miluza, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 539 .

[populacja2017-1] Młynary w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[MP-2] Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)

[3] Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski: Leksykon miast polskich. MUZA SA, Warszawa 1998, s. 505. ISBN 83-7079-926-4

[4] Marian Biskup, Gerard Labuda: Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach. Gospodarka, społeczeństwo, państwo, ideologia. Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1986, s. 471. ISBN 83-215-7220-0.

[5] Andrzej Kamieński: Ustrój i stosunki społeczno-gospodarcze Prus Książęcych w połowie XVII wieku, w: Stany Prus Książęcych wobec rządów brandenburskich w drugiej połowie XVII wieku – „Rozprawy i Materiały Ośrodka Badan Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie”, nr 148. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn 1995, s. 44. ISSN 0585-3893

[6] Mrągowskie Centrum Informacji Turystycznej: Powiśle. it.mragowo.pl. [dostęp 2021-03-26]. (pol.).

[bald-7] Jan Bałdowski, Warmia i Mazury, mały przewodnik, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1977, s. 138

[op-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2019-01-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-29)].

[9] Młynary w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-01-15] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[10] Kościół pw. św. Piotra Apostoła w Młynarach. Leksykon kultury Warmii i Mazur. [dostęp 2017-03-15]. (pol.).

[11] Piotr Skurzyński, Warmia, Mazury, Suwalszczyzna, Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A., Warszawa 2004, s. 60, ISBN 83-7200-631-8

[12] Zabytki powiatu elbląskiego. [w:] Zabytki nieruchowe [on-line]. NID. [dostęp 2017-03-15]. (pol.).

[13] Skarb - Syrena Młynary [online], 90minut.pl [dostęp 2024-04-24] (pol.).

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]