Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

instytucja sądownicza Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (ang. Court of Justice of the European Union, fr. Cour de justice de l’Union européenne), w skrócie TSUE – instytucja sądownicza Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, z siedzibą w Luksemburgu. Stosunkowo często jest niepoprawnie nazywany Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości[1][2][3]. Ma cechy sądu międzynarodowego, a równocześnie sądu krajowego, jednak w odróżnieniu od typowych sądów międzynarodowych jego orzeczenia mają znaczenie wykraczające poza konkretne postępowania. Państwa członkowskie Unii Europejskiej są zobowiązane do podporządkowywania się orzeczeniom Trybunału Sprawiedliwości UE[1]. Obecnie składa się z dwóch organów sądowniczych: Trybunału Sprawiedliwości i Sądu[1][4]. Jest najstarszą instytucją główną Wspólnot europejskich[1].

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Court of Justice of the European Union,
Cour de justice de l’Union européenne
Ilustracja
Emblemat Trybunału Sprawiedliwości UE
Obszar właściwości

Unia Europejska

Podstawa prawna

Traktat o Unii Europejskiej,
Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej,
Euratom

Organizacja wewnętrzna
Przewodniczy

Koen Lenaerts

Funkcjonowanie
Okres funkcjonowania

od 1952

Siedziba

Luksemburg

Język urzędowy

język francuski

Strona internetowa
Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych

Językiem urzędowym jest francuski, natomiast orzeczenia publikowane zazwyczaj są w językach: urzędowym i sprawy, której dotyczą (np. dla Polaków w języku polskim)[5].

Historia

edytuj

Trybunał został ustanowiony 23 lipca 1952 na mocy Traktatu paryskiego, zawartego w 1951 przez członków Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Jednolity akt europejski (1986) wprowadził instytucję Sądu Pierwszej Instancji, a Traktat nicejski (2001) sądy wyspecjalizowane. Traktat z Nicei określił także, że zarówno Trybunał Sprawiedliwości, jak i Sąd, działając w granicach swoich kompetencji, dbają o poszanowanie prawa w stosowaniu i w interpretacji postanowień Traktatu, co dało początek europejskiemu systemowi wymiaru sprawiedliwości. Traktat lizboński (2007) wprowadził jedynie korekty pojęciowe i terminologiczne, nie zmieniając istoty systemu. Trybunał Sprawiedliwości UE jest jedyną instytucją Unii Europejskiej funkcjonującą nieprzerwanie od 1952 roku[1].

Status prawny

edytuj

Trybunał działa na mocy Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Traktaty te konstytuują także istnienie dwóch jego organów sądowniczych: Trybunału Sprawiedliwości i Sądu. Art. 19 ust. 1 TUE oraz art. 257 TFUE pozwalają na tworzenie w jego ramach sądów wyspecjalizowanych. Sądy takie tworzone są przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej stanowiące zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą. W latach 2005–2016 istniał jeden sąd wyspecjalizowany, Sąd do spraw Służby Publicznej, który orzekał w sprawie sporów między Unią a jej pracownikami. W roku 2015, z uwagi na wzrost liczby sporów oraz nadmierny czas rozpatrywania spraw przez Sąd, prawodawca UE zdecydował o stopniowym zwiększeniu liczby sędziów Sądu do 56 oraz o przekazaniu Sądowi właściwości Sądu do spraw Służby Publicznej. Sąd do spraw Służby Publicznej został rozwiązany z dniem 1 września 2016[6].

Struktura

edytuj

Zgodnie z art. 19 ust. 1 Traktatu Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej obejmuje[4]:

Funkcje

edytuj

Trybunał Sprawiedliwości UE pełni funkcję orzeczniczą i wydawania opinii doradczych, a także funkcje arbitrażowe. Organy Trybunału Sprawiedliwości UE orzekają w sprawach spornych lub niespornych (np. opinie, wykładnia prawa, orzeczenia prejudycjalne). Trybunał nie ma kompetencji prawotwórczych, a jedynie może w orzeczeniach stwierdzać istnienie lub też określać zasady prawa Unii, które już funkcjonują na terenie UE i państw członkowskich jako normy prawne. Priorytetem w postępowaniach TS UE jest stosowanie metody koncyliacyjnej – strony mogą na każdym etapie sporu zawrzeć ugodę, która kończy tok postępowania[1].

Trybunał Sprawiedliwości UE łączy funkcje[1]:

  • sądu najwyższego,
  • trybunału konstytucyjnego,
  • trybunału stanu,
  • sądu międzynarodowego,
  • sądu arbitrażowego,
  • sądu odwoławczego,
  • sądu cywilnego i pracy,
  • sądu administracyjnego,
  • sądu pierwszej instancji i odwoławczego.

Skład

edytuj

W skład Trybunału Sprawiedliwości (sensu stricto) i Sądu wchodzą sędziowie mianowani przez poszczególne państwa członkowskie. W skład Trybunału wchodzi 27 sędziów mianowanych przez każde państwo członkowskie oraz 11[7] rzeczników generalnych (art. 19 TUE i art. 254 TFUE)[8][9][7]. Liczbę sędziów Sądu określa Statut TSUE. Art. 48 protokołu nr 3 w sprawie Statutu[a] określa, że od dnia 1 września 2016 w skład Sądu wchodzi 47 sędziów, a od 1 września 2019 po dwóch sędziów z każdego państwa członkowskiego. Od 25 grudnia 2015 do 31 sierpnia 2016 w skład Sądu wchodziło 40 sędziów. Sąd nie ma stałych rzeczników generalnych. Do wykonywania tej funkcji mogą zostać wezwani poszczególni sędziowie[9].

Polskimi sędziami Trybunału Sprawiedliwości byli dotychczas: Jerzy Makarczyk (2004–2009) i Marek Safjan (2009–nadal). Marek Safjan pełni funkcję prezesa dziewiątej izby. Rzecznikiem generalnym (od 2013) jest Maciej Szpunar[10].

Prezesi Trybunału Sprawiedliwości UE
(za: „The Presidents of the Court of Justice”)[11][12]
Okres Prezes Państwo
członkowskie
1 1952–1958 Massimo Pilotti   Włochy
2 1958–1964 Andreas Matthias Donner   Holandia
3 1964–1967 Charles Léon Hammes   Luksemburg
4 1967–1976 Robert Lecourt   Francja
5 1976–1980 Hans Kutscher   Niemcy
6 1980–1984 Josse Mertens de Wilmars   Belgia
7 1984–1988 John Mackenzie-Stuart   Wielka Brytania
8 1988–1994 Ole Due   Dania
9 1994–2003 Gil Carlos Rodríguez Iglesias   Hiszpania
10 7 października 2003 – 6 października 2015 Wasilios Skuris   Grecja
11 8 października 2015 – Koen Lenaerts   Belgia

Kompetencje

edytuj

Trybunał Sprawiedliwości UE zapewnia jednolitą wykładnię prawa unijnego we wszystkich krajach członkowskich, a także orzeka o jego przestrzeganiu przez poszczególne kraje i instytucje UE[9]:

  • kontroluje legalność aktów prawnych Unii Europejskiej,
  • czuwa nad poszanowaniem przez państwa członkowskie obowiązków wynikających z traktatów,
  • dokonuje obowiązującej wykładni prawa Unii Europejskiej odpowiadając na pytania prejudycjalne zadawane przez sądy krajowe.

Trybunał Sprawiedliwości rozpatruje[4][1]:

  • skargi Komisji lub państwa członkowskiego przeciwko innemu państwu członkowskiemu dopuszczającemu się uchybień w zakresie zobowiązań, jakie ciążą na nim na mocy Traktatów (art. 258–260 TFUE),
  • skargi o stwierdzenie nieważności aktów prawnych wydanych przez instytucje Unii (art. 263–266 TFUE),
  • skargi na bezczynność (zaniechanie działania) instytucji unijnych (art. 265 TFUE),
  • skargi dotyczące odszkodowań za działania instytucji Unii lub pracowników Unii, związane z wykonywaniem ich funkcji (art. 268 TFUE),
  • skargi w sporach Unii i funkcjonariuszy (art. 270 TFUE),

oraz

  • wydaje tzw. orzeczenia wstępne w odpowiedzi na pytania prejudycjalne zadawane przez sądy powszechne państw członkowskich, które w toku rozpoznawania zawisłych przed nimi spraw powezmą wątpliwości co do ważności i wykładni prawa unijnego,

Trybunał opiniuje również umowy międzynarodowe zawierane przez Unię pod względem ich zgodności z traktatami[4].

Postępowanie

edytuj

Postępowanie przed organami sprawiedliwości UE, zarówno w zakresie opiniodawczym, jak i orzeczniczym, składa się z dwóch faz[1]:

  • pisemnej – w trakcie której kompletowana jest niezbędna dokumentacja, strona skarżona ma prawo do repliki, a strona wnosząca prawo do dupliki (czyli odpowiedzi), a wyznaczony sędzia-sprawozdawca przedstawia swoje stanowisko,
  • ustnej – obejmującej odczytanie dokumentów, wysłuchanie stron i świadków oraz ustalenie niezbędnych dowodów i powołanie ewentualnych biegłych,

po czym następuje jawna część, w której ogłaszany jest wyrok. Językiem danej sprawy jest najczęściej język strony pozwanej, lecz sędzie przewodniczący danemu składowi może dopuścić procedowanie w innym języku[1]. Roboczym językiem Trybunału jest język francuski[7].

Zgodnie z art. 279 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej po złożeniu skargi lub w trakcie postępowania mogą być stosowane środki tymczasowe, jakie należy zastosować w interesie stron lub właściwego przebiegu postępowania. Decyzję podejmuje prezes lub skład orzekający[1].

Orzeczenia mogą mieć charakter konstytutywny (np. w postaci zasądzenia określonej kary pieniężnej) lub deklaratywny (orzeczenie niewykonywania przez państwo członkowskie obowiązków wynikających z traktatów). Na podstawie art. 256 TFUE orzeczenia konstytutywne mają status tytułu wykonawczego. Wszystkie orzeczenia są publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej[1].

Na podstawie regulaminów postępowania przed jednostkami Trybunału Sprawiedliwości UE publikowany jest (we wszystkich językach urzędowych UE) oficjalny „Zbiór Orzeczeń”. Zbiór jest udostępniony na stronie Curia (w domenie: curia.europa.eu)[13].

Zakres związania orzecznictwem Trybunału

edytuj

Orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie są wiążące dla niego samego w trakcie rozpoznawania spraw podobnych do spraw, jakie już zostały przez niego rozpoznane. Stanowią natomiast precedensy de iure dla sądów krajowych, które – gdy nie chcą się do nich stosować – mogą się zwrócić z pytaniem prejudycjalnym w celu zmiany zawartego w nich stanowiska. Odpowiedź na takie pytanie będzie jednak dla nich wiążąca[14].

Akty prawne

edytuj
  • Statut Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wraz z Załącznikiem nr 1 (tekst ujednolicony: Dz.Urz. L 228 z 23.8.2012 r).
  • Regulamin postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości (Dz.Urz. L 265 z 29.09.2012 r.)
  • Regulamin postępowania przed Sądem z dnia 2 maja 1991 r.
  • Decyzja Rady z dnia 2 listopada 2004 r. ustanawiająca Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej (Dz.Urz. L 333 z 9.11.2004 r.)
  • Regulamin postępowania przed Sądem do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej z dnia 25 lipca 2007 r.

Zobacz też

edytuj
  1. Zmienionego rozporządzeniem (UE, Euratom) 2016/1192 z 6 lipca 2016[9].

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f g h i j k l Jarosław Sozański: Trybunał Sprawiedliwości. Warszawa ; Poznań: Polskie Wydawnictwo Prawnicze „Iuris”, 2010, s. 208. ISBN 978-83-89363-82-4.
  2. Maja Strzałkowska: Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej. Toruń: Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, 2008, s. 149. ISBN 978-83-7285-326-4.
  3. Maria Magdalena Kenig-Witkowska, Adam Łazowski, Rudolf Ostrihansky; (red. Maria Magdalena Kenig-Witkowska): Prawo instytucjonalne Unii Europejskiej. Warszawa: Wydawnictwo C. H. Beck, 2007, s. 461, seria: Podręczniki Prawnicze. ISBN 978-83-7483-334-9.
  4. a b c d Aureliusz Wlaź: Instytucje Unii Europejskiej. Warszawa: Ministerstwo Spraw Zagranicznych, bd, s. 26–28. ISBN 978-83-7567-037-0.
  5. Trybunał SprawiedliwościV Language arrangements at the Court of Justice of the European Union. curia.europa.eu. [dostęp 2019-10-03]. (ang.).
  6. Sąd do spraw Służby Publicznej – Prezentacja. curia.europa.eu. [dostęp 2017-04-11]. (pol.).
  7. a b c Trybunał Sprawiedliwości. curia.europa.eu. [dostęp 2018-10-20]. (pol.).
  8. Unia Europejska. Protokół nr 3 w sprawie Statutu Trybunału Sprawiedliwości. „Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej”. C.08.115.210, 2008-05-09. (pol.). 
  9. a b c d PE. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. „Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej”, s. 1–5, 2018-05. Parlament Europejski. (pol.). 
  10. Trybunał Sprawiedliwości UE: Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Sprawozdanie roczne.. Luksemburg: 2015, s. 238. ISBN 978-92-829-1966-8.
  11. The Presidents of the Court of Justice. CVCE. [dostęp 2018-10-20]. (ang.).
  12. Trybunał Sprawiedliwości UE. Koen Lenaerts ponownie wybrany na stanowisko p rezesa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. „Komunikat prasowy”, s. 1, 2018-10-09. 151/8. (pol.). 
  13. Zbiór Orzeczeń. curia.europa.eu. [dostęp 2018-11-27]. (pol.).
  14. Maciej Koszowski: Granice związania orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, [w:] Granice państwa jako granice jurysdykcji w Unii Europejskiej, red. S.M. Grochalski. Dąbrowa Górnicza: 2012, s. 38–44, 52. ISBN 978-83-62897-26-1.

Linki zewnętrzne

edytuj