Alexander von Humboldt

Friedrich Wilhelm Heinrich Alexander von Humboldt (ur. 14 września 1769 w Berlinie, zm. 6 maja 1859 tamże) – niemiecki przyrodnik i podróżnik, jeden z twórców nowoczesnej geografii, młodszy brat Wilhelma von Humboldta.

Alexander von Humboldt
Imię i nazwisko urodzenia	Friedrich Wilhelm Heinrich Alexander von Humboldt
Data i miejsce urodzenia	14 września 1769 Berlin
Data i miejsce śmierci	6 maja 1859 Berlin
Zawód, zajęcie	przyrodnik, geograf, geolog, astronom
Narodowość	niemiecka
Edukacja	Universität Viadrina
Alma Mater	Uniwersytet w Getyndze, Technische Universität Bergakademie Freiberg
Rodzice	Alexander Georg von Humboldt, Maria Elizabeth Colomb
Krewni i powinowaci	Wilhelm – brat
Odznaczenia

XIX-wieczna mapa izotermiczna, sporządzona na podstawie obliczeń Humboldta

Studia i podróże

Studiował we Frankfurcie nad Odrą, Hamburgu, Freibergu, Getyndze i Jenie. W 1790 zwiedził Belgię, Holandię, Anglię i Francję wraz z Jerzym Forsterem. W latach 1792-1797 pracował w urzędach górniczych. Od 1797 poświęcił się całkowicie studiom przyrodniczym. Udał się do Francji, Hiszpanii, gdzie przebywał z botanikiem Bonplandem, a w 1799 wyjechał z nim do Ameryki Łacińskiej. W 1800 badał dorzecze Orinoko i jako pierwszy potwierdził doniesienia o naturalnym połączeniu Orinoko z Rio Negro przez bifurkację – rzekę Casiquiare. Następnie w 1801 udał się na Kubę a potem wyruszył na wyprawę w Andy. Zaczął podróż z Cartageny, następnie podążył rzeką Rio Magdalena do Bogoty. W 1802 wspiął się na kilkanaście wulkanów w Ekwadorze ze swej bazy wypadowej w Quito, w tym do wysokości ok. 5900 m na wygasły wulkan Chimborazo. Następnie kontynuując wyprawę, po przebyciu 4 tys. km dotarł do Limy. W 1803 przebywał w Meksyku, skąd wyprawił się do Hawany a następnie w drodze powrotnej do Europy popłynął do Stanów Zjednoczonych gdzie spotkał się z ówczesnym prezydentem Thomasem Jeffersonem. W latach 1807–1827 przebywał w Paryżu, gdzie poznał m.in. Carla Gustava Junga, później wykładał geografię na uniwersytecie berlińskim, a w 1829 wyprawił się wraz z Ch. Ehrenbergiem i G. Rosem w góry Uralu i Ałtaju, do chińskiej Dżungarii i w rejon Morza Kaspijskiego.

Wraz z C. Gaussem stworzył międzynarodową organizację do badań nad zjawiskami magnetycznymi, a dzięki jego inicjatywie powstał również pruski instytut meteorologiczny.

Zainteresowania i rozwój nauki

Tablica na ścianie budynku Towarzystwa Przyrodniczego w Gdańsku, upamiętniająca członkostwo honorowe Humboldta

Wielkość Alexandra von Humboldta opiera się na tym, że wbrew duchowi czasu dokonał syntezy wiedzy przyrodniczej z wielu różnych dziedzin i starał się w całym swoim dorobku naukowym kierować holistycznym spojrzeniem na przyrodę, badając związki nimi rządzące, w tym kładąc silny nacisk na negatywne aspekty działalności człowieka, będąc tym samym prekursorem działań na rzecz ochrony środowiska. Poszedł w swych dociekaniach drogą badań doświadczalnych i wnikliwych wieloletnich obserwacji, dzięki czemu na kilku polach (geologia, astronomia, zoologia, botanika i mineralogia) zdobył znakomite wyniki. Poza tym jest on twórcą nauki o krajobrazie, klimatologii, oceanografii i geografii roślin. Interesował się również i zajmował naukami takimi jak etnografia i językoznawstwo. Jest uznawany za ostatniego człowieka, który ogarniał umysłem cały stan ówczesnej wiedzy przyrodniczej. Od imienia badacza pochodzi nazwa jednej z planetoid – (54) Alexandra.

Prace naukowe

Świadectwem wszechstronności Humboldta był jego Kosmos (1845–1859, 5 tomów), dzieło, w którym zebrana była w sposób niedościgniony cała przyrodnicza wiedza owych czasów. Humboldt zaszczepił też naukę wieloma ideami, których realizacja przyczyniła się walnie do jej rozwoju. Jego autorytet stał się tak wielki, że w pewnych wypadkach (np. geologii) długo przeszkadzał rozwojowi nowoczesnych kierunków.

W czasie pobytu w Paryżu opracował dzieło o swej amerykańskiej podróży w 30 tomach z 2000 tablicami, pt. Voyage aux régions équinoxiales du Nouveau Continent, fait de 1799 à 1804 (wydawane w latach 1805–1829). Z innych jego dzieł, trzeba wymienić: Ansichten der Natur (1808, 2 t.), Des lignes isothermes et de la distribution de la chaleur sur le globe (1817), Fragments de geologie et de climatologie asiatiques (1832, 2 t.), Asie centrale. Recherches sur les chaînes de montagne et la climatologie comparée (1843, 3 t.) i Reise nach dem Ural, dem Altai und dem Kaspischen Meer (1837–1842, 2 t.). Zbiorowe, dwunastotomowe wydanie dzieł Humboldta, Gesammelte Werke, ukazało się w 1889.

Zajmował się mniejszymi jednostkami fizycznogeograficznymi Ziemi. Opisał szczegółowo stepy, pustynie i lasy równikowe. Zdaniem Humboldta celem fizycznogeograficznego opisu Ziemi powinno być poznanie jedności w mnogości, badanie ogólnych praw i wewnętrznego ich związku między zjawiskami tellurystycznymi. Wprowadził pojęcia strefowości i piętrowości klimatycznej. Jako jeden z pierwszych postulował ochronę przyrody, jest twórcą określenia: „pomnik przyrody”.

Nazwy geograficzne

Jego nazwiskiem nazwano rzekę Humboldt, Hrabstwo Humboldt, jak również zimny Prąd Peruwiański (Prąd Humboldta).

Zobacz też

• Fundacja im. Aleksandra von Humboldta
• Uniwersytet Humboldtów w Berlinie
• Alexander von Humboldt (żaglowiec)
• Rachuba świata
• (54) Alexandra
• Kałamarnica Humboldta
• Pingwin Humboldta
• Dyszno

Linki zewnętrzne

• Utwory Humboldta w serwisie Wolne Lektury