Jan Karol I

król Hiszpanii w latach 1975–2014
(Przekierowano z Jan Karol I Burbon)

Jan Karol I[1][2], właśc. Juan Carlos I Alfonso Víctor María de Borbón y Borbón-Dos Sicilias[3] (ur. 5 stycznia 1938 w Rzymie) – król Hiszpanii z dynastii Burbonów w latach 1975–2014. Syn Juana de Borbón, hrabiego Barcelony i Marii de las Mercedes de Borbón, księżniczki Obojga Sycylii.

Jan Karol I
Ilustracja
Jan Karol I
ilustracja herbu
podpis
Król Hiszpanii
Okres

od 22 listopada 1975
do 19 czerwca 2014

Koronacja

22 listopada 1975

Poprzednik

Alfons XIII

Następca

Filip VI

Szef Państwa Hiszpańskiego (de iure)
Okres

od 20 listopada 1975
do 22 listopada 1975

Poprzednik

Francisco Franco

Dane biograficzne
Dynastia

Burbonowie

Data i miejsce urodzenia

5 stycznia 1938
Rzym

Ojciec

Juan de Borbón, hrabia Barcelony

Matka

Maria Mercedes de las Mercedes de Borbón

Żona

Zofia Glücksburg

Dzieci

Helena, Krystyna, Filip

Odznaczenia
Order Złotego Runa (Hiszpania) Łańcuch Orderu Karola III (Hiszpania) Łańcuch Orderu Izabeli Katolickiej (Hiszpania) Łańcuch Orderu Zasługi Cywilnej (Hiszpania) Order św. Ferdynanda - Krzyż Wielki (Hiszpania) Krzyż Wielki Orderu Świętego Hermenegilda (Hiszpania) Order Kalatrawy (Hiszpania) Order Alcántara (Hiszpania) Order św. Jakuba od Miecza (Hiszpania) Order Montesy (Hiszpania) Łańcuch Orderu Alfonsa X Mądrego (Hiszpania) Krzyż Wielki Orderu Zasług Sportowych (Hiszpania) Order św. Januarego Łańcuch Orderu Króla Abdulaziza al Sauda (Arabia Saudyjska) Łańcuch Orderu Wyzwoliciela San Martina (Argentyna) Wielka Wstęga Orderu Leopolda (Belgia) Krzyż Wielki Orderu Krzyża Południa (Brazylia) Order Świętych Cyryla i Metodego (Bułgaria) Łańcuch Orderu Zasługi (Chile) Order Lwa Białego I klasy (Czechy) Order Słonia (Dania) Krzyż Wielki Orderu Danebroga (Dania) Order Krzyża Ziemi Maryjnej I Klasy (Estonia) Order Salomona Order Królowej Saby (Etiopia) Wielki Łańcuch Orderu Lakanduli (Filipiny) Wielki Łańcuch Orderu Sikatuny (Filipiny) Krzyż Wielki Orderu Białej Róży Finlandii Krzyż Wielki Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Krzyż Wielki Orderu Narodowego Zasługi (Francja) Krzyż Wielki Orderu Zbawiciela (Grecja) Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Lwa Niderlandzkiego (Holandia) Order Pahlawiego (Iran) Medal 2500-lecia Imperium Perskiego Order of Excellence (Jamajka) Order Chryzantemy (Japonia) Order Al-Husajna Ibn Alego (Jordania) Krzyż Wielki Orderu Boyacá (Kolumbia) Łańcuch Narodowego Orderu Świętego Karola (Kolumbia) Krzyż Wielki Złoty Juana Mory Fernandeza (Kostaryka) Order Zasługi Stopnia Specjalnego (Liban) Wielki Krzyż ze Złotym Łańcuchem Orderu Witolda Wielkiego (Litwa) Order Lwa Złotego (Nassau) Order Trzech Gwiazd I klasy (Łotwa) Łańcuch Orderu Orła Azteckiego (Meksyk) Wielki Komandor Orderu Republiki Federalnej - kl. cywilna (Nigeria) Krzyż Wielki Królewskiego Norweskiego Orderu Świętego Olafa Krzyż Wielki Specjalny Orderu Vasco Núñeza de Balboa (Panama) Order Orła Białego Wielka Wstęga Orderu Zasługi PRL Wielki Łańcuch Orderu Wieży i Miecza (Portugalia) Krzyż Wielki Orderu Avis (Portugalia) Wielki Łańcuch Orderu św. Jakuba od Miecza (Portugalia) Krzyż Wielki Orderu Chrystusa Wielki Łańcuch Orderu Infanta Henryka (Portugalia) Wielki Łańcuch Orderu Wolności (Portugalia) Krzyż Wielki Orderu Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny z Vila Viçosa Krzyż Wielki Klasy Specjalnej Orderu Zasługi RFN Krzyż Wielki Orderu Dobrej Nadziei (RPA) Order Gwiazdy Rumuńskiej Krzyż Wielki Orderu Gwiazdy Rumunii (republ.) Order Podwójnego Białego Krzyża I Klasy (Słowacja) Order Królewski Serafinów (Szwecja) Order Rajamitrabhorn (Tajlandia) Złoty Łańcuch Orderu Piusa IX Krzyż Wielki z Łańcuchem Orderu Węgierskiego Zasługi (cywilny) Order Podwiązki (Wielka Brytania) Order Imperium Brytyjskiego od 1936 (cywilny) Królewski Łańcuch Wiktorii (Wielka Brytania) Najwyższy Order Zwiastowania Najświętszej Marii Panny (Order Annuncjaty) Order Zasługi Republiki Włoskiej I Klasy z Wielkim Łańcuchem (1951-2001) Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Świętych Maurycego i Łazarza (Włochy) Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Korony Włoch Wielka Wstęga Narodowego Orderu Lamparta (Zair) Wielka Wstęga Świętego Konstantyńskiego Orderu Wojskowego Świętego Jerzego Krzyż Wielki Orderu Pro Merito Melitensi Łańcuch z Gwiazdą Krzyża Wielkiego Orderu Sokoła (Islandia) Złoty Order Wolności Republiki Słowenii Order „Złoty Orzeł”
Hiszpańska rodzina królewska

Król i królowa


Król Jan Karol I (poprzedni król)
Królowa Zofia (poprzednia królowa, żona Jana Karola I)



Księżna Soria i książę Soria


Księżna Kalabrii

Urodził się w amerykańskim szpitalu w Rzymie, 5 stycznia 1938, jako pierwszy syn hrabiego Barcelony, wnuk króla Hiszpanii – Alfonsa XIII. Otrzymał imiona na cześć ojca i dziadka Karola Tankreda (Carlosa Tancredi). Juan Carlos ma dwie siostry: starszą Pilar (ur. 1936) i młodszą Małgorzatę (ur. 1939). Miał także młodszego brata Alfonsa (1941–1956), który zginął tragicznie, czyszcząc rewolwer.

W polskim piśmiennictwie przyjęło się zapisywanie imion panujących monarchów z kręgu kultury łacińskiej, również tych współczesnych, w spolszczonej formie ich imienia. Jednak przypadek Juana Carlosa jest tu jednym z nielicznych wyjątków.[potrzebny przypis] Zarówno w polskojęzycznych mediach[4] jak i w literaturze naukowej[5] przyjęło się zapisywać jego imię w formie hiszpańskiej (kastylijskiej), to znaczy Juan Carlos. Zapis spolszczony Jan Karol jest używany jedynie sporadycznie[6].

Pełne imię króla brzmi: Juan Carlos Alfonso Víctor María de Borbón y Borbón-Dos Sicilias. Wszystkie imiona otrzymał na cześć swoich przodków. Imię Juan odziedziczył po ojcu Juanie de Borbón y Battenberg, imię Carlos po dziadku Carlosie Tancredo de Borbón-Dos Sicilias, imię Alfonso i Víctor otrzymał po dziadkach z linii miecza królu Hiszpanii Alfonsie XIII i jego żonie Wiktorii Eugenii Battenberg, zaś imię María odziedziczył po matce Maríi de las Mercedes de Bórbon-Dos Sicilias y Orléans[7].

Życiorys

edytuj

Młodość

edytuj

Ojciec przyszłego króla, Juan de Borbón, opuścił Hiszpanię po abdykacji swojego ojca Alfonsa XIII w 1931 r. i proklamowaniu republiki. Zarówno ojciec Alfons XIII, jak i Juan znani byli z liberalnych poglądów. Generał Francisco Franco poszukując dla siebie następcy złożył Juanowi, znanemu z ambicji odzyskania tronu propozycję, by oddał mu na wychowanie syna jako swojego następcę. Franco chciał zagwarantować sobie w ten sposób, że wychowa Juana Carlosa zgodnie ze swoimi przekonaniami. Ostatecznie Juan wyraził zgodę i dziesięcioletni Juan Carlos w 1948 r. przybył do Hiszpanii, gdzie trafił do specjalnie stworzonej dla niego szkoły[8] i razem ze swoim kuzynem – Karolem Sycylijskim, rozpoczął naukę.

Po ukończeniu szkoły odbył studia w akademiach marynarki wojennej, sił lądowych i lotnictwa, a następnie ukończył prawo i ekonomię[8].

Przez generała Francisco Franco był uważany za przyszłego przywódcę kraju i przygotowywany do objęcia tej funkcji. Zgodnie z radą otrzymaną od ojca przed wyjazdem do Hiszpanii, nie prezentował poglądów, był wycofany i uległy, dzięki czemu zyskał akceptację Franco. Jednocześnie pełnił funkcje reprezentacyjne, jednak był mało rozpoznawalny w społeczeństwie. W 1967 roku gen. Franco wydał dekret, w którym ogłosił Jana Karola swoim następcą[8]. Pod koniec życia Franco, w latach 1973–1975 pełnił obowiązki głowy państwa.

W listopadzie 1975 roku król Maroka Hassan II zorganizował tzw. Zielony Marsz, podczas którego 300 tysięcy marokańskich kobiet i dzieci weszło na teren Sahary Hiszpańskiej. Wówczas Juan Carlos wezwał do siebie ministrów oraz dowódców sztabów i kategorycznie zabronił im rozpoczynania wojny z Marokiem, a następnie pomimo ich oporu poleciał do stolicy kolonii, by wyegzekwować wykonanie rozkazu przez miejscową administrację. Dwa tygodnie później doprowadził do zawarcia umów madryckich(inne języki), które umożliwiły przekazanie Maroku terytoriów saharyjskich[8].

Król Hiszpanii

edytuj

Dwa dni po śmierci Francisco Franco, 22 listopada 1975 objął tron jako Juan Carlos I. Po wstąpieniu na tron opowiedział się za demontażem systemu zbudowanego przez Franco i za przyjęciem przez Hiszpanię ustroju demokratycznego. Prawowitość panowania Juana Carlosa została potwierdzona, kiedy jego ojciec zrzekł się praw do tronu na rzecz jego w 1977.

Stanowisko króla zdecydowało o porażce wojskowego zamachu stanu 23 lutego 1981 r., gdy z polecenia dowódcy okręgu Walencji gen. Jaime Milansa del Boscha(inne języki) płk Antonio Tejero Molina opanował parlament i aresztował posłów. Sprawcą ich działań był dowódca okręgu Léridy gen. Alfonso Armada y Comyn, który powoływał się na rzekome poparcie Juana Carlosa dla zamachu. Dzięki natychmiastowej reakcji monarchy, który telefonicznie skontaktował się ze wszystkimi najważniejszymi generałami, zamach został zduszony[8].

Jego rola w rządach spadła w grudniu 1978 roku, wraz z uchwaleniem konstytucji, która odebrała mu możliwość sprawowania władzy[8]. Jego aktywna rola w hiszpańskiej polityce zakończyła się wraz z rozpoczęciem rządów socjalistycznego premiera Felipe Gonzáleza w 1982. Został odznaczony m.in. polskim Orderem Orła Białego (2001).

Miał udział w transformacji od dyktatury do demokracji w Argentynie, Brazylii, Chile i Urugwaju[8].

Wielka popularność monarchy (w 2008 roku był najpopularniejszym politykiem w Iberoameryce[9]) zaczęła od 2012 roku słabnąć po skandalach w rodzinie; części społeczeństwa przeszkadzał tryb życia króla, podczas gdy kraj zmagał się z kryzysem finansowym. W dodatku Juan Carlos zaczął podupadać na zdrowiu. 2 czerwca 2014 zapowiedział abdykację na rzecz swego syna, księcia Filipa[10].

Po decyzji tej doszło do demonstracji w wielu hiszpańskich miastach, inspirowanych przez partie lewicowe, w których domagano się plebiscytu w sprawie dalszej formy ustrojowej państwa. 18 czerwca podpisał przyjętą przez Kortezy Generalne ustawę abdykacyjną[11]. O północy 19 czerwca, gdy ustawa weszła w życie, przestał być panującym królem Hiszpanii. Po abdykacji zachował prawo do tytułu królewskiego. Król pozostanie też osobą nietykalną, czyli będzie całkowicie chroniony prawnie, nie będzie go można pociągnąć do odpowiedzialności za działania z okresu panowania[12].

Małżeństwo i potomstwo

edytuj

W 1962 ożenił się w Atenach z księżniczką grecką Zofią Glücksburg, córką króla Grecji, Pawła I Glücksburga. Para królewska ma troje dzieci:

Odznaczenia

edytuj

Genealogia

edytuj
Prapradziadkowie

Franciszek de Asís
(1822–1902)
∞ 1846
królowa Hiszpanii
Izabela II
(1830–1904)

Karol Ferdynand Habsburg
(1818–1874)
∞ 1854
Elżbieta Franciszka Habsburg
(1831–1903)

Aleksander Hessen-Darmstadt
(1823–1888)
∞1851
Julia Hauke
(1825–1895)

Albert Sachsen-Coburg-Gotha
(1819–1861)
∞ 1840
Królowa Wielkiej Brytanii
Wiktoria Hanowerska
(1819–1901)

król Obojga Sycylii
Ferdynand II
(1810–1859)
∞1837
Maria Teresa Habsburg (1816–1867)

Franciszek
(1827–1892)
∞1850
Maria Izabella Habsburg
(1834–1901)

Ferdynand Filip Orleański
(1810–1842)
∞1837
Helena Luiza Elżbieta Mecklenburg-Schwerin
(1814–1858)

Antoni Orleański
(1824–1890)
∞1846
Ludwika Ferdynanda
(1832–1897)

Pradziadkowie

król Hiszpanii
Alfons XII
(1857–1885)
∞1879
Maria Krystyna Habsburg
(1858–1929)

Henryk Battenberg
(1858–1896)
∞1885
Beatrycze Koburg
(1857–1944)

Alfons
(1841–1934)
∞1868
Maria Antonietta
(1851–1918)

Filip Orleański
(1838–1894)
∞1864
Maria Izabela Orleańska
(1848–1919)

Dziadkowie

król Hiszpanii
Alfons XIII
(1886–1941)
∞1806
Wiktoria Eugenia Battenberg
(1887–1969)

Karol Tankred
(1870–1949)
∞ 1907
Ludwika Orleańska
(1882–1958)

Rodzice

Juan de Borbón (1913–1993)
∞1935
Maria Mercedes (1910–2000)

Juan Carlos I (ur. 5 stycznia 1938), król Hiszpanii

Żona

∞ 14 maja 1962
Zofia Glücksburg (ur. 2 listopada 1938)

Dzieci

Helena
(ur. 20 grudnia 1963)
∞ 1995
Jaime de Marichalar
(ur. 4 lipca 1963)

Krystyna (ur. 13 czerwca 1965)
∞ 1997
Iñaki Urdangarin (ur. 15 stycznia 1968)

król Hiszpanii
Filip VI
(ur. 30 stycznia 1968)
∞ 2004
Letycja
(ur. 15 września 1972)

Wnuki

Filip de Marichalar y
(ur. 17 lipca 1998)

Wiktoria de Marichalar y Borbón
(ur. 9 września 2000)

Juan Valentin Urdangarín y Borbón
(ur. 29 września 1999)

Pablo Nicolás Urdangarín y Borbón
(ur. 6 grudnia 2000)

Miguel Urdangarín y Borbón
(ur. 30 kwietnia 2002)

Irena Urdangarín y Borbón
(ur. 5 czerwca 2005)

Eleonora
(ur. 31 października 2005)

Zofia
(ur. 29 kwietnia 2007)

Przypisy

edytuj
  1. Konstytucja Hiszpanii z dnia 27 grudnia 1978 r.
  2. Jan Karol I, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-04-28].
  3. Jan Karol Alfons Wiktor Maria z Burbonów i z Burbonów Obojga Sycylii.
  4. Taką formę preferują największe tytuły opiniotwórcze: Były król Hiszpanii Juan Carlos nie odpowie za finansowe machlojki [online], wyborcza.pl [dostęp 2022-04-30]. Juan Carlos aferami pogrąża monarchię w Hiszpanii [online], Rzeczpospolita [dostęp 2022-04-30]. Król Hiszpanii Juan Carlos abdykuje? [online], Newsweek.pl [dostęp 2022-04-30].
  5. Należy tu przytoczyć dwie prace o charakterze biograficznym poświęcone królowi Hiszpanii: Tadeusz Zubiński, El Rey. Król Juan Carlos I i jego Hiszpania, 2014. i Michał M. Klonowski, Juan Carlos de Borbón y Borbón i jego rola w transformacji ustrojowej w Hiszpanii, 2014. Taka forma występuje również w dwóch podstawowych opracowaniach historii Hiszpanii: Paweł Machcewicz, Tadeusz Miłkowski, Historia Hiszpanii, 2009. i Manuel Tunon de Lara, Julio Valdeon Baruque, Ortiz Antonio Dominiguez, Historia Hiszpanii, 2012.
  6. Jan Karol I, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-04-30].
  7. Zubiński 2014 ↓, s. 9.
  8. a b c d e f g Włodzimierz Kalicki, Król Hiszpanii Juan Carlos I. Przez ćwierć wieku krył się za maską idioty [online], wyborcza.pl, 13 grudnia 2017 [dostęp 2017-12-16].
  9. Elmundo (hiszp.).
  10. Su Majestad el Rey abdica la Corona de España. Casa de Su Majestad el Rey de España. [dostęp 2014-06-02]. (hiszp.).
  11. tvn24.pl.
  12. IAR.
  13. Ordensdetaljer. borger.dk. [dostęp 2015-05-27]. (duń.).
  14. Wojciech Stela: Polskie ordery i odznaczenia (Vol. II). Warszawa: 2008, s. 232.
  15. Peter Bander van Duren: Orders of knighthood and of merit. Londyn, 1995, s. 10.
  16. Seznam vseh odlikovancev od leta 1992 do decembra 2012. up-rs.si. [dostęp 2015-05-16]. (słoweń.).

Bibliografia

edytuj
  • Kazimierz Kozub: Politycy z pierwszych stron gazet. Warszawa: Iskry, 1976.
  • Tadeusz Pasierbiński: Blaski i cienie europejskich dworów. Warszawa: Świat Książki, 1996. ISBN 83-7129-990-7.
  • Tadeusz Zubiński: El Rey. Król Juan Carlos I i jego Hiszpania. 2014.

Linki zewnętrzne

edytuj