Niemodlin
Niemodlin (niem. Falkenberg O.S., Falkenberg Oberschlesien, śl. Ńymodlin) – miasto w województwie opolskim, w powiecie opolskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Niemodlin. Położone na Górnym Śląsku.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Rynek w Niemodlinie | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie | |||||
| Burmistrz |
Dorota Koncewicz | ||||
| Powierzchnia |
13,11 km² | ||||
| Wysokość |
177 m n.p.m. | ||||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
+48 77 | ||||
| Kod pocztowy |
49-100 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
OPO | ||||
Położenie na mapie gminy Niemodlin  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu opolskiego  | |||||
 50°38′31″N 17°37′10″E/50,641944 17,619444
| |||||
| TERC (TERYT) |
1609074 | ||||
| SIMC |
0965750 | ||||
Urząd miejski Bohaterów Powstań Śląskich 3749-100 Niemodlin | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Geografia edytuj
Niemodlin jest położony na obszarze Równiny Niemodlińskiej, w pobliżu Borów Niemodlińskich[2]. Przez miasto przepływa Ścinawa Niemodlińska, która w okolicach Lewina Brzeskiego wpływa do Nysy Kłodzkiej.
Nazwa edytuj
Pierwotna nazwa Niemodlim pochodzi od imienia pierwszego właściciela lub zasadźcy Niemodlima. Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy w łacińskim dokumencie z 1224 roku wydanym przez księcia śląskiego Kazimierza I opolskiego, gdzie zanotowana została w zlatynizowanej formie „Nemodlina villa” (pol. wieś Niemodlin lub wieś Niemodlina)[3]. Dnia 28 maja 1260 w łacińskim dokumencie Władysława opolskiego wydanym w Raciborzu miejscowość wymieniona jest jako wieś villa Niemodlim oraz villa Niemodlin[4][5].
W 1295 (lub 1305 – data jest niepewna) w księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) miejscowość wymieniona jest jako Nemodlim alias Falkenberg. Kronika wymienia również miejscowości, które zostały wchłonięte przez miasto Wessele jedną z obecnych dzielnic Niemodlina Wesele, Lypno dzisiejszą dzielnicę Lipno. Stephani villa dzisiejsze Szczepanowice[6]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Falcoberga[7].
XIX-wieczne niemieckojęzyczne źródła wielokrotnie wymieniają polską nazwę miasta obok niemieckiej. Opis Królestwa Prus z 1819 roku[8] notuje dwie nazwy „Falkenberg (Niemodin)”[9]. W alfabetycznym spisie miejscowości Prowincji Śląsk wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod nazwą niemiecką Falkenberg oraz polską Niemodlin[10]. Nazwę Niemodlin w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[11]. Nazwy Niemodlin oraz Falkenberg wymienia również w 1896 roku śląski pisarz Konstanty Damrot[12].
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany na przełomie XIX i XX wieku notuje nazwę miasta pod polską nazwą Niemodlin oraz niemiecką Falkenberg[13].
Obecną nazwę zatwierdzono urzędowo 19 maja 1946[14].
Historia edytuj
Sam Niemodlin istniał już prawdopodobnie w X wieku jako osada targowa. Według legendy, św. Wojciech podczas swojej podróży misyjnej zatrzymał się tutaj i zaczął budować kościół (przez miasto przebiegał główny szlak do Pragi i Brna). Miasto powstało przed rokiem 1224, a prawa miejskie uzyskało w 1283 roku. Najstarsza potwierdzona wzmianka o Niemodlinie pochodzi z 1224 roku. Prawa miejskie zostały nadane przez księcia Kazimierza, w zamian za koszty poniesione przy otaczaniu zamku opolskiego wysokim murem. Miasto w 1313 roku stało się siedzibą księstwa niemodlińskiego i pozostawało nią do 1460 roku.
W XVIII wieku Niemodlin podlegał inspekcji podatkowej w Prudniku[15]. Od 1779 do końca II wojny światowej miasto należało do hrabiów von Praschma. Głównym źródłem utrzymania mieszkańców w czasach feudalnych było rolnictwo oraz leśnictwo. Na początku XIX wieku powstała w mieście fabryka lin oraz Browar Niemodlin. Od czasu wojen śląskich do 1945 r. miasto należało do Królestwa Prus i od 1871 r. do Cesarstwa Niemieckiego i nosiło nazwę Falkenberg (Falkenberg O.S., O/Schl. itp.); w okresie międzywojennym stacjonował tutaj Batalion Wartowniczy Falkenstein (niem. Wach-Bataillon Falkenstein).
Od 1816 do 1945 Niemodlin był siedzibą starostwa (Landkreis Falkenberg O.S.), po którym pozostała m.in. dawna siedziba (obecnie zajęta przez bank). Miasto było również siedzibą powiatu w okresie powojennym w latach 1946–1975. Po reaktywacji powiatów w 1999 roku, ziemie byłego powiatu włączono do powiatu opolskiego oraz częściowo do powiatów nyskiego i brzeskiego.
Po zakończeniu II wojny światowej Niemodlin znalazł się w granicach Polski.
1 grudnia 1945 do Niemodlina włączono gminy Szczepanowice i Wesele[16].
6 kwietnia 1945 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło Centralne Obozy Pracy. Obóz MBP nr 142, powstały w Niemodlinie miał status obozu przejściowego, następnie został przekształcony w obóz pracy. Przetrzymywano w nich Ślązaków i Niemców oraz byłych członków SS I Wehrmacht. Do obozu trafiali także powracający do Polski żołnierze tzw. armii Andersa, którzy wstąpili do niej po dezercji z Wehrmachtu, do którego wcielono ich wcześniej w ramach volkslisty oraz żołnierze polskiego podziemia niepodległościowego[17].
W 1982 działacze prudnickiej opozycji demokratycznej Jan Naskręt i Eugeniusz Wyspiański wykonali około 2,5 tysiąca ulotek z napisem „Solidarność zwycięży”, które zostały rozwieszone przez Stanisława Żądło m.in. w Głubczycach, Niemodlinie i na murach ZPB „Frotex” w Prudniku[18].
Zabytki edytuj
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[19]:
- miasto w ramach średniowiecznego założenia, w tym unikatowy wrzecionowaty rynek z zespołem kamieniczek pochodzących głównie z XVIII i XIX w., choć są wśród nich też starsze
- kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, gotycki, z poł. XIII – XIV w. z przekształceniami barokowymi, zbudowany na początku XIII w. (prezbiterium), rozbudowany w wieku XV o nawę i wieżę. Część wyposażenia wewnątrz kościoła (ambona, ołtarze i rzeźby) z XVII i XVIII wieku. Renesansowy dzwon z 1522 roku. Ogrójec w południowej ścianie prezbiterium kościoła z rzeźbami pochodzącymi z XVIII w. Kościół jest siedzibą parafii,
- zespół plebanii: plebania, z XV w., 1803 r., organistówka, z poł. XIX w.
- zespół zamkowy, z XIV/XV w., XVI w., XVIII w.: oficyna i zabudowania stajenne, barokowy budynek bramy prowadzący do zamku, most zamkowy, mur z bastejką, park
- Zamek w Niemodlinie wybudowany przez księcia Bolesława Niemodlińskiego około roku 1313 w miejscu drewnianego grodu kasztelańskiego. W XIV i XV wieku wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany. W 1552 roku zniszczony przez pożar. Odbudowa ruszyła dopiero około roku 1573. Około 1740 roku przekształcony w pałac w stylu późnobarokowym. W latach 1869–1873 przebudowany przez architektów z Drezna i Düsseldorfu. Całość założenia utrzymana w stylu renesansowym.
- mury obronne, fragmenty w południowej części miasta. Mury wzniesione w XV wieku. Pierwotnie miały dwie bramy: Opolską i Nyską. Znaczną część murów zburzono w 1860 roku. Zachowały się pozostałości ganków strzelniczych,
- arsenał, ul. Bohaterów Powstań Śląskich 7, z XVII w.,
- domy, ul. Bohaterów Powstań Śląskich 3, 5, 10, 11, 13, 18, z XVIII w., XIX w., XX w.
- zajazd, obecnie dom mieszkalny, ul. Brzeska 1, z pocz. XIX w., XX w.
- dom, ul. Drzymały 2, z 1600 r., XX w.
- domy, Rynek 1, 2, 3, 10, 11, 18, 20, 21, 23, 34, 39, 41, 43, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 53, Rynek / Szewska 1, z poł. XVIII w. – XX w.
inne zabytki:
- dawny ratusz, budynek mieszkalny oznaczony numerem 51. Zbudowany na początku XIX wieku zastąpił stary ratusz istniejący niegdyś w centralnej części rynku. Piwnice zachowały sklepienia kolebkowe
- kuta latarnia z początku XX w. stojąca w miejscu dawnego pręgierza na placu przed kościołem
- zbrojownia z XVII w.
- na skwerze w rynku figura św. Floriana pochodzący z XIX w.
- Kaplica Pustelnika z XVIII w. znajdująca się na terenie Parku w Lipnie, pozostałość po zwierzyńcu i parku krajobrazowym koło Niemodlina
- kapliczka Madonny z Dzieciątkiem w pobliżu Bramy Niemodlińskiej i basenu kąpielowego, pochodząca z 1909 r.
- cmentarz żydowski.
Demografia edytuj
Według danych z 31 grudnia 2012 miasto liczy 6496 mieszkańców[20].
- Piramida wieku mieszkańców Niemodlina w 2014 roku[1].
Sport edytuj
W Niemodlinie działa klub sportowy MKS Sokół Niemodlin, założony w 1951 roku pod nazwą Orzeł Niemodlin. W sezonie 2012/2013 piłkarze tego klubu występują w II grupie opolskiej klasy „A”. W sezonie 2012/2013 zespół awansował do klasy okręgowej OZPN Opole.
Transport edytuj
Od 2021 r. droga krajowa nr 46 omija miasto od południowego wschodu obwodnicą. Przez Niemodlin przechodzi linia kolejowa nr 329 (Szydłów – Gracze (Lipowa Śląska)) ze stacją Niemodlin. Kursowanie pociągów pasażerskich zawieszono 1 lutego 1996. Od tamtej pory docierały tu tylko pociągi towarowe wywożące bazalt z kopalni bazaltu w Graczach.
Wspólnoty wyznaniowe edytuj
- Kościół rzymskokatolicki:
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Niemodlin (Sala Królestwa ul. Wojska Polskiego 12A)[21]
Współpraca międzynarodowa edytuj
Miasta partnerskie[22]:
Przypisy edytuj
- ↑ a b Niemodlin w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Podstawowe informacje o gminie – Urząd Miejski w Niemodlinie [online], niemodlin.pl [dostęp 2016-10-03].
- ↑ Grünhagen 1866 ↓, s. 125.
- ↑ Piekosiński 1886 ↓, s. 40–41.
- ↑ Franciszek Kulczycki, „Monumenta mediiaevi historica res gestas Poloniae illustrantia”, Tomus IX, Cracoviae, 1886.
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
- ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 175. ISBN 978-83-910595-2-4.
- ↑ G.Hassel Vollständige und neueste Erdbeschreibung der Preußischen Monarchie
- ↑ Hassel 1819 ↓, s. 251.
- ↑ Knie 1830 ↓, s. 948.
- ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 11.
- ↑ Konstanty Damrot, „Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde”, Verlag von Felix Kasprzyk, Beuthen 1896.
- ↑ Niemodlin w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego Tom VII, s. 97.
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ Historia Powiatu Prudnickiego - Starostwo Powiatowe w Prudniku [online], www.powiatprudnicki.pl [dostęp 2020-11-09] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-16].
- ↑ Rozporządzenie Wojewody Śląsko-Dąbrowskiego z dnia 27 listopada 1945 o podziale powiatu niemodlińskiego w województwie śląsko-dąbrowskim na gminy wiejskie i gromady (Katowice: Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki z dnia 22 grudnia 1945 r., Nr. 34, Poz. 463).
- ↑ Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944-1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-08] (pol.).
- ↑ Zbigniew Bereszyński, Tygodnik Prudnicki - Przed sądem wojennym [online], www.tygodnikprudnicki.pl, 20 lutego 2008 [dostęp 2019-12-21].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 97.
- ↑ Urząd miejski w Niemodlinie. [dostęp 2013-06-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-19)]. (pol.).
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-10].
- ↑ niemodlin.pl.
Bibliografia edytuj
- Colmar Grünhagen, Regesten zur Schlesischen Geschichte, Breslau: Josef Max & KOMP., 1866 (niem.).
- Franciszek Piekosiński: Monumenta Meadievii Historica. Codex diplomaticus Poloniae minoris, Volumes 9-10. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1886, s. 40–41.
- Johann Georg Knie, Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865 (niem.).
- G. Hassel: Vollständige und neueste Erdbeschreibung der Preußischen Monarchie. Weimar: Geographische Institute Weimar, 1819.