Pieńsk

miasto w województwie dolnośląskim

Pieńsk (tuż po wojnie Pęczek[2], do 1945 niem. Penzig, gł. Peńsk[3]) – miasto w południowo-zachodniej Polsce, w woj. dolnośląskim, w powiecie zgorzeleckim, położone nad Nysą Łużycką, przy granicy z Niemcami. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pieńsk. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. jeleniogórskiego.

Pieńsk
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Centrum Pieńska (ul. Hutnicza)
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

zgorzelecki

Gmina

Pieńsk

Data założenia

przed 965

Prawa miejskie

1962

Burmistrz

Janusz Pawul

Powierzchnia

9,92 km²

Populacja (01.01.2023)
• liczba ludności
• gęstość


5487[1]
553,1 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 75

Kod pocztowy

59-930

Tablice rejestracyjne

DZG

Położenie na mapie gminy Pieńsk
Mapa konturowa gminy Pieńsk, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Pieńsk”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Pieńsk”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, blisko lewej krawiędzi nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Pieńsk”
Położenie na mapie powiatu zgorzeleckiego
Mapa konturowa powiatu zgorzeleckiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Pieńsk”
Ziemia51°14′47″N 15°02′46″E/51,246389 15,046111
TERC (TERYT)

0225044

SIMC

0936351

Urząd miejski
ul. Bolesławiecka 29
59-930 Pieńsk
Strona internetowa

Historycznie zaliczana do Górnych Łużyc, choć w 1. połowie XIV w. i od roku 1815 związana ściślej z Dolnym Śląskiem.

Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. miasto miało 5487 mieszkańców[1] (540. miejsce w kraju). Według danych z 1 stycznia 2023 r. powierzchnia miasta wynosiła 9,92 km²[1] (562. miejsce w kraju).

Historia

edytuj
 
Kościół par. pw. św. Franciszka z Asyżu
 
Zespół huty szkła „Lucyna”
 
Urząd Miasta w Pieńsku
 
Stadion Miejski w Pieńsku po remoncie (2023)

We wczesnym średniowieczu istniał tu gród Bieśniczan (Bieżuńczan)[4]. Najstarsza wzmianka o Pieńsku pochodzi z 965. Od XIII w. Pieńsk był siedzibą łużyckiego rodu von Penzig, który w 1250 wybudował zamek, budowla przetrwała do 1514. Po włączeniu Pieńska do piastowskiego księstwa jaworskiego w 1319, w 1321 książę Henryk I jaworski potwierdził prawa rodu Penzigów do osady[5]. W latach 1491–1492 osada i okoliczne lasy zostały sprzedane radzie miejskiej Zgorzelca, w tym czasie Pieńsk był ośrodkiem hutnictwa żelaza. Do połowy XIX wieku Pieńsk był ośrodkiem rolniczym, a część ludności zajmowała się rzemiosłem – głównie tkactwem.

Od 1815 w granicach rejencji legnickiej prowincji Śląsk Królestwa Prus, a od 1871 do 1945 także Niemiec. W 1841 wybuchł wielki pożar, który zniszczył większą część zabudowy[4]. W drugiej połowie XIX wieku osada stała się ośrodkiem przemysłu szklarskiego, pierwsza huta została uruchomiona w 1858[4]. Do II wojny światowej na terenie Pieńska istniało 13 hut, zatrudniających łącznie około 4000 osób, głównie Niemców. Pieńsk był jednym z największych ośrodków przemysłu szklarskiego w Europie, powstałego na bazie istniejących pokładów polodowcowych piasków szklarskich, oraz zasobów drewna i węgla brunatnego.

Niedaleko Pieńska we wsi Prędocice (Toporów) 16 kwietnia 1945 roku 2 Armia Wojska Polskiego forsowała Nysę Łużycką w ramach operacji łużyckiej, będącej częścią operacji berlińskiej. Obecnie w osadzie nad Nysą, niezamieszkanej od lat 60. XX wieku znajduje się pomnik upamiętniający to wydarzenie.

Zajęcie miejscowości przez wojska radzieckie w 1945 spowodowało znaczne zniszczenia. W wyniku II wojny światowej osada została włączona do Polski, a jej dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec. W 1946 roku istniała w Pieńsku 18 strażnica 4 Komendy Odcinka WOP, obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 19 maja 1946[6]. Po zniszczeniach wojennych uruchomiono huty szkła Łużyce i Nysa[4].

Odbudowa Pieńska spowodowała nadanie mu statusu osiedla w 1954, a w 1962 praw miejskich. Obecnie miasto jest ośrodkiem przemysłu szklarskiego – huta szkła "Łużyce" i fabryka form szklarskich – "UniMould".

W miejscowości do 21 grudnia 2007 r. istniało drogowe przejście graniczne Pieńsk-Deschka, kiedy to na mocy układu z Schengen zostało zlikwidowane. Obecnie w miejscu byłego mostu istnieje kładka rowerowo-piesza łącząca miasto z niemiecką wsią Deschka.

Demografia

edytuj

Piramida wieku mieszkańców Pieńska w 2014 roku[7].

 

Zabytki

edytuj

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[8]:

  • zabudowa miasta z XV-XX w.
  • kościół par. pw. św. Franciszka z Asyżu, neogotycki z l. 1822-1885
  • kościół ewangelicki, nie istnieje (pozostał kawałek muru, znajduje się on w okolicach ul. Łużyckiej)
  • zespół huty szkła „Lucyna”, ul. Dąbrowskiego 44, z pierwszej ćw. XX w.:
    • dwa budynki administracyjne z 1905 r. i 1910 r.
    • dwadzieścia jeden budynków produkcyjnych i pomocniczych, z l. 1905-1920
    • cztery magazyny, z l. 1905–1920
    • wieża ciśnień, z 1910 r.
    • budynek przychodni, z 1900 r.
    • willa właściciela, z 1930 r.
    • park przy willi, z 1930 r.

inne zabytki:

  • domy mieszkalne z końca XIX i początku XX wieku

Kultura

edytuj
 
Ulica Hutnicza – główny deptak miasta
  • Euroregionalne Centrum Kultury i Komunikacji EuRegioKom Pieńsk
  • Zespoły ludowe Lasowianie i Żarki
  • Stowarzyszenia, koła, związki, zespoły taneczne, warsztaty teatralne, plastyczne, literackie, recytatorskie, koło szachowe, klub gier planszowych, transgraniczne spotkania artystyczne, wystawy malarskie, chór parafialny, drużyna harcerska
  • Grupa filmowa "Penziger Horror Movies"[9]
  • Co roku w czerwcu odbywają się na terenie byłej huty szkła "Nysa" dni miasta. Również na jej terenie znajduje się "Stowarzyszenie Promocji Kultury Ziemi Pieńskiej - Qltur Kombinat", organizujące koncerty lokalnych artystów i zespołów.

Edukacja

edytuj
  • Przedszkole Miejskie
  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Polskich Żołnierzy Września 1939 roku
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. O.M. Tomaszka
  • Szkoła Podstawowa im. Jana Brzechwy w Dłużynie Dolnej
  • Od 2007 roku działa nowoczesna Hala Widowiskowo- Sportowa oraz kompleks boisk sportowych z bieżnią lekkoatletyczną przy Szkole Podstawowej nr 2
  • Stadion Miejski, na którym swoje mecze rozgrywa miejscowa drużyna "Hutnik" Pieńsk (klasa okręgowa)
  • Kompleks boisk sportowych "Orlik" przy Szkole Podstawowej nr 1 w Pieńsku
  • Uczniowski Klub Sportowy o profilu piłki nożnej i piłki siatkowej
  • Klub zapaśniczy "Hutnik" Pieńsk, którego wychowankowie zdobywali medale mistrzostw Polski czy Europy w zapasach, będąc również reprezentantami kadry Polski

Transport

edytuj

W Pieńsku krzyżują się dwie droga wojewódzkie 351 i 353. Przez miasto przebiega też linia kolejowa nr 278 WęgliniecZgorzelec z przystankiem osobowym.

Wspólnoty wyznaniowe

edytuj

W Pieńsku w okresie od 1 czerwca 1987 do 24 lipca 1989 posługę wikariusza w parafii p.w. św. Franciszka z Asyżu sprawował ojciec Michał Tomaszek, męczennik z Peru, zamordowany w 1991 w Pariacoto wraz z o. Zbigniewem Strzałkowskim. W grudniu 2015 został beatyfikowany. Jego imię nosi ulica w mieście oraz Szkoła Podstawowa nr 2 w której był katechetą.

Ludzie związani z Pieńskiem

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Pieńskiem.
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Pieńsku.

Współpraca międzynarodowa

edytuj

Miasta i gminy partnerskie:

Przypisy

edytuj
  1. a b c GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-08-12] (pol.).
  2. Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w roku 1945
  3. Wiktor Wenzel, Der Slawengau Besunzane im Licht der Ortsnamen, 2014.
  4. a b c d Waldemar Bena opis do mapy "Bory Dolnośląskie, Przemkowski Park Krajobrazowy" Wydawnictwo Turystyczne Plan, Jelenia Góra 2004 ISBN 83-88049-83-6
  5. Hermann Knothe, Geschichte des Oberlausitzer Adels und seiner Güter, Leipzig, Breitkopf & Härtel, 1879, s. 568
  6. Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  7. Pieńsk w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  8. Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 256. [dostęp 2012-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
  9. YouTube [online], www.youtube.com [dostęp 2020-06-07].
  10. Sala Królestwa w Pieńsku
  11. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-09].
  12. Miasto Rothenburg (NIEMCY) - Gmina Pieńsk [online], www.piensk.com.pl [dostęp 2021-03-24].
  13. Gmina Neißeaue (Niemcy) - Gmina Pieńsk [online], www.piensk.com.pl [dostęp 2021-03-24].

Linki zewnętrzne

edytuj