Wikipedia:Dobre Artykuły/archiwum/2023-05

2023-05-01

Madame Butterfly – opera w trzech aktach Giacoma Pucciniego z 1904 roku na podstawie noweli Madame Butterfly amerykańskiego prawnika oraz pisarza, Johna Luthera Longa. Akcja rozgrywa się w Nagasaki w 1904 roku. Opera przedstawia historię japońskiej dziewczyny, która bierze ślub z amerykańskim oficerem marynarki wojennej. Krótko po ceremonii oficer odpływa do swojej ojczyzny, zostawiając żonę samą i obiecując jej, że kiedyś wróci. Do ważniejszych arii zalicza się Un bel dì, vedremo. Światowa prapremiera odbyła się 17 lutego 1904 roku w mediolańskiej La Scali pod dyrekcją Cleofonte Campaniniego. Opera spotkała się z negatywnym odbiorem u krytyków. Kilka miesięcy później, po naniesieniu poprawek, miała miejsce druga premiera, która spotkała się z uznaniem publiczności. Madame Butterfly jest jedną z najczęściej wystawianych oper na świecie i była wielokrotnie ekranizowana. Czytaj więcej…

2023-05-02

Aleksander Ford (ur. 24 listopada 1908 w Kijowie, zm. 4 kwietnia 1980 w Naples) – polski reżyser filmowy i scenarzysta pochodzenia żydowsko-rosyjskiego, komandor Orderu Odrodzenia Polski. Zaczynał swoją karierę od nakręcenia kilku filmów krótkometrażowych, jednak za jego pierwszy wybitny film uchodzi – obecnie zaginiony – Legion ulicy z 1932 roku. Po sukcesie artystycznym tegoż Ford próbował bezskutecznie realizować ambitne filmy o tematyce społecznej, które były przemontowywane przez polskich producentów. Najwartościowszym zachowanym filmem Forda z okresu międzywojennego była Droga młodych, niedopuszczony do rozpowszechniania przez sanacyjną cenzurę dokument o żydowskim sanatorium. II wojnę światową przetrwał w ZSRR, skąd w szeregach 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki dotarł do Polski, gdzie nakręcił pierwszy dokument poświęcony obozowi zagłady. W 1969 roku, z powodu rozpoczętej rok wcześniej nagonki antysemickiej, wyjechał z Polski, a za granicą nie odniósł sukcesów artystycznych. Czytaj więcej…

2023-05-03

Funt palestyński – waluta będąca oficjalnym środkiem płatniczym w Mandacie Palestyny w latach 1927–1948, Transjordanii i Izraelu, a także tymczasowo na Cyprze. W okresie mandatu za politykę pieniężną odpowiadała Palestine Currency Board. Emitowała ona banknoty o nominałach: 500 milów, 1 funt, 5, 10, 50 oraz 100 funtów. Emitowane monety były w następujących nominałach: 1 mil, 2 mile, 5, 10, 20, 50 oraz 100 milów. Po powstaniu Izraela emitentem banknotów, na podstawie specjalnej umowy z rządem, został Anglo-Palestine Bank. Na banknotach stosowano zmienioną, hebrajską nazwę waluty, a nie oficjalną z czasów mandatu brytyjską. Nominały obejmowały: 500 milów, 1 funta, 5, 10 oraz 50 funtów. W przypadku monet wyemitowano tylko jeden nominał 25 milów. W Transjordanii funt został zastąpiony w 1949 roku dinarem, w Izraelu w 1952 roku funtem izraelskim, a na Cyprze w 1942 roku powrócono do funta cypryjskiego. Czytaj więcej…

2023-05-04

Alternatywy 4 – polski serial komediowy z 1983 roku w reżyserii Stanisława Barei, emitowany premierowo przez Program Pierwszy Telewizji Polskiej od 30 września do 25 listopada 1986 roku. Treścią serialu są zmagania lokatorów tytułowego warszawskiego bloku z gospodarzem Stanisławem Aniołem (Roman Wilhelmi), który w imię własnych ambicji próbuje im utrudnić życie. W zamierzeniu twórców, serial Alternatywy 4 miał przedstawiać zbiorowy portret społeczeństwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, na przykładzie mieszkańców bloku osiedlowego w Warszawie. Za scenariusz do Alternatyw 4 odpowiadali Janusz Płoński oraz Maciej Rybiński, a Bareja uzupełnił scenopis o własne pomysły. Produkcja Alternatyw 4 rozpoczęła się jeszcze przed wprowadzeniem stanu wojennego w Polsce. Gdy serial pomimo różnych perturbacji został ukończony w 1983 roku, na skutek działań cenzury jego emisja była wstrzymywana przez ponad trzy lata. Mimo to po Polsce kopie serialu krążyły w nielegalnym obiegu, w postaci nagrań na kasetach wideo. Ostatecznie cenzura ustąpiła, aczkolwiek z oryginalnej wersji na potrzeby premierowej emisji usunięto sceny, które cenzorzy odebrali jako zbyt prześmiewcze i krytyczne względem socjalistycznej rzeczywistości. Czytaj więcej…

2023-05-05

Płaszczanica – bogato zdobiona, haftowana lub malowana tkanina liturgiczna z przedstawieniem umarłego Jezusa Chrystusa i osób otaczających jego ciało. Na obrzeżach płótna umieszczona jest fraza w języku cerkiewnosłowiańskim: Dostojny Józef zdjąwszy z drzewa przeczyste Ciało Twoje, całunem czystym owinął i wonnościami namaściwszy, w nowym złożył grobie lub: W grobie ciałem, w otchłani duszą jako Bóg, w raju zaś z łotrem, na tronie z Ojcem i Duchem byłeś Chryste, wszystko napełniający, Ty, którego żadne słowo opisać nie może. W obrządku wschodnim płaszczanica występuje w liturgii Wielkiego Piątku oraz Wielkiej Soboty. Symbolizuje grób Jezusa, który w chrześcijaństwie jest miejscem zmartwychwstania, i przybliża wiernym misterium paschalne. Na wprowadzenie płaszczanicy do liturgii chrześcijańskiej, a także na niesiony przez nią przekaz ikonograficzny, wpływ wywarł kult Całunu Turyńskiego. Czytaj więcej…

2023-05-06

Onoklea wrażliwa – gatunek roślin należący do rodziny onokleowatych. Zazwyczaj klasyfikowany jest jako jedyny przedstawiciel rodzaju Onoclea. Gatunek występuje współcześnie naturalnie w dwóch różnych odmianach we wschodniej części Ameryki Północnej i we wschodniej Azji, a jako introdukowany także w Europie. Ślady kopalne świadczą o tym, że był w przeszłości gatunkiem niemal kosmopolitycznym. Rośnie w różnych siedliskach naturalnych i antropogenicznych. Uprawiany jest jako roślina ozdobna. Bywa kłopotliwy w uprawie ze względu na ekspansywne rozrastanie się. Mimo wrażliwości liści na mróz jest ona w pełni mrozoodporna – może być z powodzeniem uprawiana w chłodnym klimacie. Liście zarodnionośne bywają stosowane jako dodatek do bukietów suchych kwiatów.Zarodniki i gametofity tego gatunku były wykorzystywane w badaniach nad wczesnymi fazami rozwoju paproci. Czytaj więcej…

2023-05-07

Solaris Urbino 10 – niskopodłogowy autobus miejski klasy midi z serii Solaris Urbino produkowany w latach 2002–2018 przez polskie przedsiębiorstwo Solaris Bus & Coach w Bolechowie-Osiedlu. Został zaprezentowany jako następca krótszego modelu Urbino 9. Początkowo był produkowany w ramach II generacji rodziny Urbino, a od 2005 roku w ramach III generacji. Po wycofaniu z oferty w 2018 roku zastąpił go model Urbino 10,5. Produkowano wyłącznie wersję napędzaną silnikiem wysokoprężnym. Silnik został umieszczony w zabudowie wieżowej w tylnej części autobusu. W autobusach montowano automatyczne skrzynie biegów Voith lub opcjonalnie ZF Ecolife. Tylna oś jest osią napędową. Autobus oparty jest o nadwozie samonośne ze szkieletem zbudowanym ze stali odpornej na korozję. Na szkielecie zostały zamocowane panele nadwozia ze stali nierdzewnej tego samego typu oraz aluminium. Wszystkie panele boczne oraz panele nadkoli są demontowalne, co ułatwia ewentualną wymianę po uszkodzeniu wskutek kolizji. Czytaj więcej…

2023-05-08

Lux Radio Theatre – amerykańska seria antologii radiowych emitowana pierwotnie w NBC Blue Network (1934–1935), a następnie w CBS Radio (1935–1954) oraz NBC Radio (1954–1955). Początkowo, przez pierwsze dwa sezony, program zajmował się adaptacją sztuk wystawianych na nowojorskim Broadwayu, nim zaczął prezentować również wersje filmowe. Występy trwały godzinę i odbywały się w studiu z udziałem publiczności. Audycja Lux Radio Theatre uchodziła za najważniejszą serię antologii radiowych, nadawaną przez 20 lat i kontynuowaną w telewizji jako Lux Video Theatre. Głównym sponsorem programu była marka mydła Lux, należąca do koncernu Unilever. Na ogólnokrajową popularność audycji, której liczba słuchaczy – według danych – wahała się w przedziale od 30 do 40 milionów, istotny wpływ miała postać drugiego gospodarza programu, cieszącego się uznaniem publiczności Cecila B. De Mille’a, amerykańskiego filmowca. W 1942 roku, za „wybitną rozrywkę w dramacie”, program Lux Radio Theatre został uhonorowany Peabody Award. Czytaj więcej…

2023-05-09

Zagłada Żydów na Krymie – eksterminacja ludności żydowskiej zamieszkującej Półwysep Krymski dokonana przez okupantów niemieckich w czasie II wojny światowej. Gdy jesienią 1941 roku 11. Armia zajęła większą część Krymu, pod niemiecką okupacją znalazło się około 40 tys. Żydów. Kolejne cztery tysiące wpadły w ręce Niemców po upadku Sewastopola w lipcu 1942 roku. Einsatzgruppe D, która podążała w ślad za oddziałami 11. Armii, niezwłocznie przystąpiła do ich eksterminacji. Na Krymie utworzono zaledwie cztery getta i obozy zbiorcze dla Żydów, z których wszystkie poza jednym zostały zlikwidowane w przeciągu kilku tygodni. W pozostałych miastach oraz na obszarach wiejskich masowe egzekucje odbywały się zasadniczo bez etapów pośrednich. Dokonywano ich rękoma funkcjonariuszy SD oraz SiPo, przy aktywnym wsparciu ze strony Wehrmachtu, sojuszniczej armii rumuńskiej oraz miejscowych kolaborantów. Do połowy lipca 1942 roku zostało zamordowanych około 44 tys. krymskich Żydów. Nie więcej niż kilkuset zdołało doczekać nadejścia Armii Czerwonej wiosną 1944 roku. Czytaj więcej…

2023-05-10

ARA Hércules – argentyński niszczyciel rakietowy brytyjskiego typu 42, znajdujący się w służbie od 1976 roku. Był jednym z dwóch niszczycieli tego typu w Marynarce Wojennej Argentyny. Brał udział w wojnie o Falklandy-Malwiny. Po przebudowie w 2000 roku został przeklasyfikowany na szybki transportowiec uniwersalny. Nosił kolejno numery taktyczne: 28, D-1, B-52. Wyporność pełna okrętu wynosi 4100 ts, napędzają go turbiny gazowe, pozwalające na osiąganie prędkości do 30 węzłów. Główne uzbrojenie stanowiła wyrzutnia pocisków przeciwlotniczych średniego zasięgu Sea Dart, cztery wyrzutnie pocisków przeciwokrętowych Exocet oraz jedno działo uniwersalne kalibru 114 mm. Okręt przenosił jeden śmigłowiec, a po przebudowie na szybki transportowiec, z usuniętym uzbrojeniem rakietowym, dwa śmigłowce służące do transportu piechoty morskiej. Czytaj więcej…

2023-05-11

Mangusta nosata – gatunek ssaka z podrodziny Herpestinae w obrębie rodziny mangustowatych. Mały ssak drapieżny o długości ciała wraz z ogonem dochodzącej do 103 cm występujący w Afryce Zachodniej ioraz Środkowej. Zamieszkuje lasy do wysokości 640 m n.p.m. Prowadzi dzienny tryb życia. Żywi się bezkręgowcami i małymi kręgowcami. Okres godowy i rozród słabo poznane. Joel Asaph Allen w 1924 roku raportował trzy młode w miocie Według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody nie jest zagrożony wyginięciem. Do niedawna mangusty nosate uważano za bardzo rzadkie, o czym miały świadczyć niewielka liczba okazów znajdujących się w muzeach i ogólny brak badań. W południowo-zachodniej Republice Środkowoafrykańskiej jest to jednak najliczniejszy mały drapieżnik. Na innych obszarach zwierzęta te nie występują tak licznie, jak inne leśne drapieżniki. Czytaj więcej…

2023-05-12

Nie miała baba kłopotu – polski czarno-biały film komediowy z 1935 roku w reżyserii Aleksandra Forda oraz Michała Waszyńskiego na podstawie scenariusza Andrzeja Łomakowskiego, w opracowaniu literackim Napoleona Sądka i dialogami Konrada Toma. Produkcja miała ukazać podmiejskie letniska i pensjonaty w krzywym zwierciadle. Nie miała baba kłopotu przedstawia losy jednego z pensjonatów dla arystokratów, założonego przez nowobogackie małżeństwo Boczków, chcących nawiązać kontakty towarzyskie z wyższymi sferami. Do ośrodka przyjeżdża zadłużony młodzieniec Janusz, fałszywie podający się za hrabiego, i zakochuje się w córce Boczków. Okazuje się również właścicielem losu loteryjnego wartego 1 milion złotych. Film został negatywnie przyjęty przez krytyków, którzy mieli wiele uwag do scenariusza niskiej jakości, słabej reżyserii, zdjęć oraz gry aktorskiej. Czytaj więcej…

2023-05-13

Thermidor – francuski oceaniczny okręt podwodny z okresu I wojny światowej, jedna z 18 zbudowanych jednostek typu Pluviôse. Okręt wypierał 396 ton w położeniu nawodnym i 551 ton pod wodą, a jego główną bronią było sześć torped kalibru 450 mm wystrzeliwanych z sześciu zewnętrznych wyrzutni. Napędzana maszynami parowymi jednostka rozwijała na powierzchni prędkość 12 węzłów, osiągając zasięg 1500 Mm przy prędkości 9 węzłów. „Thermidor” został zwodowany w lipcu 1909 roku w stoczni Arsenal de Cherbourg w Cherbourgu, a do służby w Marine nationale wcielono go w lipcu 1910 roku. Uczestniczył w działaniach wojennych, operując na wodach kanału La Manche oraz Oceanie Atlantyckim. Jednostka została skreślona z listy floty w listopadzie 1919 roku i sprzedana w celu złomowania w maju 1921 roku. Czytaj więcej…

2023-05-14

Irreantum – w wierzeniach ruchu świętych w dniach ostatnich słowo mające oznaczać wiele wód. Pojawia się w 1. Księdze Nefiego, pod koniec opisu ośmioletniej wędrówki Lehiego oraz jego rodziny przez pustkowie. Jest obiektem spekulacji mormońskich teologów, którzy wzmiankę o nim umieszczają na tak zwanych mniejszych płytach Nefiego. Przewija się też w publikacjach krytycznych wobec tej tradycji religijnej, również w związku ze swą nazwą. Przez apologetów mormonizmu utożsamiany między innymi z Zatoką Omańską bądź Zatoką Perską. Językoznawcy rozważali obszernie etymologię nazwy tego obszaru. Wskazywali ogólnie na jego semickie bądź egipskie pochodzenie, dodając, że może wywodzić się z jakiegoś języka południowosemickiego. Czytaj więcej…

2023-05-15

Lux Radio Theatre – amerykańska seria antologii radiowych emitowana pierwotnie w NBC Blue Network (1934–1935), a następnie w CBS Radio (1935–1954) oraz NBC Radio (1954–1955). Początkowo, przez pierwsze dwa sezony, program zajmował się adaptacją sztuk wystawianych na nowojorskim Broadwayu, nim zaczął prezentować również wersje filmowe. Występy trwały godzinę i odbywały się w studiu z udziałem publiczności. Audycja Lux Radio Theatre uchodziła za najważniejszą serię antologii radiowych, nadawaną przez 20 lat i kontynuowaną w telewizji jako Lux Video Theatre. Głównym sponsorem programu była marka mydła Lux, należąca do koncernu Unilever. Na ogólnokrajową popularność audycji, której liczba słuchaczy – według danych – wahała się w przedziale od 30 do 40 milionów, istotny wpływ miała postać drugiego gospodarza programu, cieszącego się uznaniem publiczności Cecila B. De Mille’a, amerykańskiego filmowca. W 1942 roku, za „wybitną rozrywkę w dramacie”, program Lux Radio Theatre został uhonorowany Peabody Award. Czytaj więcej…

2023-05-16

Zagłada Żydów na Krymie – eksterminacja ludności żydowskiej zamieszkującej Półwysep Krymski dokonana przez okupantów niemieckich w czasie II wojny światowej. Gdy jesienią 1941 roku 11. Armia zajęła większą część Krymu, pod niemiecką okupacją znalazło się około 40 tys. Żydów. Kolejne cztery tysiące wpadły w ręce Niemców po upadku Sewastopola w lipcu 1942 roku. Einsatzgruppe D, która podążała w ślad za oddziałami 11. Armii, niezwłocznie przystąpiła do ich eksterminacji. Na Krymie utworzono zaledwie cztery getta i obozy zbiorcze dla Żydów, z których wszystkie poza jednym zostały zlikwidowane w przeciągu kilku tygodni. W pozostałych miastach oraz na obszarach wiejskich masowe egzekucje odbywały się zasadniczo bez etapów pośrednich. Dokonywano ich rękoma funkcjonariuszy SD oraz SiPo, przy aktywnym wsparciu ze strony Wehrmachtu, sojuszniczej armii rumuńskiej oraz miejscowych kolaborantów. Do połowy lipca 1942 roku zostało zamordowanych około 44 tys. krymskich Żydów. Nie więcej niż kilkuset zdołało doczekać nadejścia Armii Czerwonej wiosną 1944 roku. Czytaj więcej…

2023-05-17

ARA Hércules – argentyński niszczyciel rakietowy brytyjskiego typu 42, znajdujący się w służbie od 1976 roku. Był jednym z dwóch niszczycieli tego typu w Marynarce Wojennej Argentyny. Brał udział w wojnie o Falklandy-Malwiny. Po przebudowie w 2000 roku został przeklasyfikowany na szybki transportowiec uniwersalny. Nosił kolejno numery taktyczne: 28, D-1, B-52. Wyporność pełna okrętu wynosi 4100 ts, napędzają go turbiny gazowe, pozwalające na osiąganie prędkości do 30 węzłów. Główne uzbrojenie stanowiła wyrzutnia pocisków przeciwlotniczych średniego zasięgu Sea Dart, cztery wyrzutnie pocisków przeciwokrętowych Exocet oraz jedno działo uniwersalne kalibru 114 mm. Okręt przenosił jeden śmigłowiec, a po przebudowie na szybki transportowiec, z usuniętym uzbrojeniem rakietowym, dwa śmigłowce służące do transportu piechoty morskiej. Czytaj więcej…

2023-05-18

Mangusta nosata – gatunek ssaka z podrodziny Herpestinae w obrębie rodziny mangustowatych. Mały ssak drapieżny o długości ciała wraz z ogonem dochodzącej do 103 cm występujący w Afryce Zachodniej ioraz Środkowej. Zamieszkuje lasy do wysokości 640 m n.p.m. Prowadzi dzienny tryb życia. Żywi się bezkręgowcami i małymi kręgowcami. Okres godowy i rozród słabo poznane. Joel Asaph Allen w 1924 roku raportował trzy młode w miocie Według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody nie jest zagrożony wyginięciem. Do niedawna mangusty nosate uważano za bardzo rzadkie, o czym miały świadczyć niewielka liczba okazów znajdujących się w muzeach i ogólny brak badań. W południowo-zachodniej Republice Środkowoafrykańskiej jest to jednak najliczniejszy mały drapieżnik. Na innych obszarach zwierzęta te nie występują tak licznie, jak inne leśne drapieżniki. Czytaj więcej…

2023-05-19

Nie miała baba kłopotu – polski czarno-biały film komediowy z 1935 roku w reżyserii Aleksandra Forda oraz Michała Waszyńskiego na podstawie scenariusza Andrzeja Łomakowskiego, w opracowaniu literackim Napoleona Sądka i dialogami Konrada Toma. Produkcja miała ukazać podmiejskie letniska i pensjonaty w krzywym zwierciadle. Nie miała baba kłopotu przedstawia losy jednego z pensjonatów dla arystokratów, założonego przez nowobogackie małżeństwo Boczków, chcących nawiązać kontakty towarzyskie z wyższymi sferami. Do ośrodka przyjeżdża zadłużony młodzieniec Janusz, fałszywie podający się za hrabiego, i zakochuje się w córce Boczków. Okazuje się również właścicielem losu loteryjnego wartego 1 milion złotych. Film został negatywnie przyjęty przez krytyków, którzy mieli wiele uwag do scenariusza niskiej jakości, słabej reżyserii, zdjęć oraz gry aktorskiej. Czytaj więcej…

2023-05-20

Thermidor – francuski oceaniczny okręt podwodny z okresu I wojny światowej, jedna z 18 zbudowanych jednostek typu Pluviôse. Okręt wypierał 396 ton w położeniu nawodnym i 551 ton pod wodą, a jego główną bronią było sześć torped kalibru 450 mm wystrzeliwanych z sześciu zewnętrznych wyrzutni. Napędzana maszynami parowymi jednostka rozwijała na powierzchni prędkość 12 węzłów, osiągając zasięg 1500 Mm przy prędkości 9 węzłów. „Thermidor” został zwodowany w lipcu 1909 roku w stoczni Arsenal de Cherbourg w Cherbourgu, a do służby w Marine nationale wcielono go w lipcu 1910 roku. Uczestniczył w działaniach wojennych, operując na wodach kanału La Manche oraz Oceanie Atlantyckim. Jednostka została skreślona z listy floty w listopadzie 1919 roku i sprzedana w celu złomowania w maju 1921 roku. Czytaj więcej…

2023-05-21

Irreantum – w wierzeniach ruchu świętych w dniach ostatnich słowo mające oznaczać wiele wód. Pojawia się w 1. Księdze Nefiego, pod koniec opisu ośmioletniej wędrówki Lehiego oraz jego rodziny przez pustkowie. Jest obiektem spekulacji mormońskich teologów, którzy wzmiankę o nim umieszczają na tak zwanych mniejszych płytach Nefiego. Przewija się też w publikacjach krytycznych wobec tej tradycji religijnej, również w związku ze swą nazwą. Przez apologetów mormonizmu utożsamiany między innymi z Zatoką Omańską bądź Zatoką Perską. Językoznawcy rozważali obszernie etymologię nazwy tego obszaru. Wskazywali ogólnie na jego semickie bądź egipskie pochodzenie, dodając, że może wywodzić się z jakiegoś języka południowosemickiego. Czytaj więcej…

2023-05-22

Lux Radio Theatre – amerykańska seria antologii radiowych emitowana pierwotnie w NBC Blue Network (1934–1935), a następnie w CBS Radio (1935–1954) oraz NBC Radio (1954–1955). Początkowo, przez pierwsze dwa sezony, program zajmował się adaptacją sztuk wystawianych na nowojorskim Broadwayu, nim zaczął prezentować również wersje filmowe. Występy trwały godzinę i odbywały się w studiu z udziałem publiczności. Audycja Lux Radio Theatre uchodziła za najważniejszą serię antologii radiowych, nadawaną przez 20 lat i kontynuowaną w telewizji jako Lux Video Theatre. Głównym sponsorem programu była marka mydła Lux, należąca do koncernu Unilever. Na ogólnokrajową popularność audycji, której liczba słuchaczy – według danych – wahała się w przedziale od 30 do 40 milionów, istotny wpływ miała postać drugiego gospodarza programu, cieszącego się uznaniem publiczności Cecila B. De Mille’a, amerykańskiego filmowca. W 1942 roku, za „wybitną rozrywkę w dramacie”, program Lux Radio Theatre został uhonorowany Peabody Award. Czytaj więcej…

2023-05-23

Zagłada Żydów na Krymie – eksterminacja ludności żydowskiej zamieszkującej Półwysep Krymski dokonana przez okupantów niemieckich w czasie II wojny światowej. Gdy jesienią 1941 roku 11. Armia zajęła większą część Krymu, pod niemiecką okupacją znalazło się około 40 tys. Żydów. Kolejne cztery tysiące wpadły w ręce Niemców po upadku Sewastopola w lipcu 1942 roku. Einsatzgruppe D, która podążała w ślad za oddziałami 11. Armii, niezwłocznie przystąpiła do ich eksterminacji. Na Krymie utworzono zaledwie cztery getta i obozy zbiorcze dla Żydów, z których wszystkie poza jednym zostały zlikwidowane w przeciągu kilku tygodni. W pozostałych miastach oraz na obszarach wiejskich masowe egzekucje odbywały się zasadniczo bez etapów pośrednich. Dokonywano ich rękoma funkcjonariuszy SD oraz SiPo, przy aktywnym wsparciu ze strony Wehrmachtu, sojuszniczej armii rumuńskiej oraz miejscowych kolaborantów. Do połowy lipca 1942 roku zostało zamordowanych około 44 tys. krymskich Żydów. Nie więcej niż kilkuset zdołało doczekać nadejścia Armii Czerwonej wiosną 1944 roku. Czytaj więcej…

2023-05-24

ARA Hércules – argentyński niszczyciel rakietowy brytyjskiego typu 42, znajdujący się w służbie od 1976 roku. Był jednym z dwóch niszczycieli tego typu w Marynarce Wojennej Argentyny. Brał udział w wojnie o Falklandy-Malwiny. Po przebudowie w 2000 roku został przeklasyfikowany na szybki transportowiec uniwersalny. Nosił kolejno numery taktyczne: 28, D-1, B-52. Wyporność pełna okrętu wynosi 4100 ts, napędzają go turbiny gazowe, pozwalające na osiąganie prędkości do 30 węzłów. Główne uzbrojenie stanowiła wyrzutnia pocisków przeciwlotniczych średniego zasięgu Sea Dart, cztery wyrzutnie pocisków przeciwokrętowych Exocet oraz jedno działo uniwersalne kalibru 114 mm. Okręt przenosił jeden śmigłowiec, a po przebudowie na szybki transportowiec, z usuniętym uzbrojeniem rakietowym, dwa śmigłowce służące do transportu piechoty morskiej. Czytaj więcej…

2023-05-25

Mangusta nosata – gatunek ssaka z podrodziny Herpestinae w obrębie rodziny mangustowatych. Mały ssak drapieżny o długości ciała wraz z ogonem dochodzącej do 103 cm występujący w Afryce Zachodniej ioraz Środkowej. Zamieszkuje lasy do wysokości 640 m n.p.m. Prowadzi dzienny tryb życia. Żywi się bezkręgowcami i małymi kręgowcami. Okres godowy i rozród słabo poznane. Joel Asaph Allen w 1924 roku raportował trzy młode w miocie Według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody nie jest zagrożony wyginięciem. Do niedawna mangusty nosate uważano za bardzo rzadkie, o czym miały świadczyć niewielka liczba okazów znajdujących się w muzeach i ogólny brak badań. W południowo-zachodniej Republice Środkowoafrykańskiej jest to jednak najliczniejszy mały drapieżnik. Na innych obszarach zwierzęta te nie występują tak licznie, jak inne leśne drapieżniki. Czytaj więcej…

2023-05-26

Nie miała baba kłopotu – polski czarno-biały film komediowy z 1935 roku w reżyserii Aleksandra Forda oraz Michała Waszyńskiego na podstawie scenariusza Andrzeja Łomakowskiego, w opracowaniu literackim Napoleona Sądka i dialogami Konrada Toma. Produkcja miała ukazać podmiejskie letniska i pensjonaty w krzywym zwierciadle. Nie miała baba kłopotu przedstawia losy jednego z pensjonatów dla arystokratów, założonego przez nowobogackie małżeństwo Boczków, chcących nawiązać kontakty towarzyskie z wyższymi sferami. Do ośrodka przyjeżdża zadłużony młodzieniec Janusz, fałszywie podający się za hrabiego, i zakochuje się w córce Boczków. Okazuje się również właścicielem losu loteryjnego wartego 1 milion złotych. Film został negatywnie przyjęty przez krytyków, którzy mieli wiele uwag do scenariusza niskiej jakości, słabej reżyserii, zdjęć oraz gry aktorskiej. Czytaj więcej…

2023-05-27

Thermidor – francuski oceaniczny okręt podwodny z okresu I wojny światowej, jedna z 18 zbudowanych jednostek typu Pluviôse. Okręt wypierał 396 ton w położeniu nawodnym i 551 ton pod wodą, a jego główną bronią było sześć torped kalibru 450 mm wystrzeliwanych z sześciu zewnętrznych wyrzutni. Napędzana maszynami parowymi jednostka rozwijała na powierzchni prędkość 12 węzłów, osiągając zasięg 1500 Mm przy prędkości 9 węzłów. „Thermidor” został zwodowany w lipcu 1909 roku w stoczni Arsenal de Cherbourg w Cherbourgu, a do służby w Marine nationale wcielono go w lipcu 1910 roku. Uczestniczył w działaniach wojennych, operując na wodach kanału La Manche oraz Oceanie Atlantyckim. Jednostka została skreślona z listy floty w listopadzie 1919 roku i sprzedana w celu złomowania w maju 1921 roku. Czytaj więcej…

2023-05-28

Irreantum – w wierzeniach ruchu świętych w dniach ostatnich słowo mające oznaczać wiele wód. Pojawia się w 1. Księdze Nefiego, pod koniec opisu ośmioletniej wędrówki Lehiego oraz jego rodziny przez pustkowie. Jest obiektem spekulacji mormońskich teologów, którzy wzmiankę o nim umieszczają na tak zwanych mniejszych płytach Nefiego. Przewija się też w publikacjach krytycznych wobec tej tradycji religijnej, również w związku ze swą nazwą. Przez apologetów mormonizmu utożsamiany między innymi z Zatoką Omańską bądź Zatoką Perską. Językoznawcy rozważali obszernie etymologię nazwy tego obszaru. Wskazywali ogólnie na jego semickie bądź egipskie pochodzenie, dodając, że może wywodzić się z jakiegoś języka południowosemickiego. Czytaj więcej…

2023-05-29

El Ilocano – filipiński dwutygodnik. Stworzony i finansowany przez Isabelo de los Reyesa. Publikował teksty o wydźwięku antyklerykalnym i niepodległościowym. Zamieszczano w nim treści o charakterze popularnonaukowym oraz skupiające się na tematyce regionalnej. Mimo że de los Reyes nigdy nie należał do Katipunanu, tajnej organizacji rewolucyjnej stawiającej sobie za cel wyzwolenie Filipin spod panowania hiszpańskiego, jego dwutygodnik głosił w zasadzie hasła zbieżne z ideologią grupy. Występował dodatkowo przeciwko uprzywilejowanej pozycji duchowieństwa katolickiego. El Ilocano ukazywało się między 1889 a 1896 rokiem i było czasopismem dwujęzycznym, drukowanym po hiszpańsku oraz ilokańsku. Zapisał się w filipińskiej historii jako pierwsza gazeta kierowana w całości przez Filipińczyka. Uznaje się go za pierwsze ilokańskie czasopismo. Kres działalności El Ilocano położyła rewolucja filipińska. Czytaj więcej…

2023-05-30

Niszczyciele typu Holland – typ holenderskich niszczycieli o uzbrojeniu artyleryjskim z okresu zimnej wojny, zbudowanych w latach 50. XX wieku w liczbie czterech jednostek. Służyły w marynarce holenderskiej (Koninklijke Marine) w latach 1954–1979, a jeden z nich służył następnie do 1986 roku w marynarce Peru. Niszczyciele te były przede wszystkim przeznaczone do osłony grup okrętów i konwojów przeciw atakom okrętów podwodnych oraz lotnictwa. Wyporność pełna okrętów wynosiła 2765 ton, a długość 113,1 m. Napędzały je turbiny parowe, pozwalające na osiąganie prędkości 32 węzłów. Główne uzbrojenie stanowiły cztery kierowane radarem automatyczne działa uniwersalne kalibru 120 mm w dwóch wieżach, a do zwalczania okrętów podwodnych służyły wyrzutnie rakietowych bomb głębinowych kalibru 375 mm. Czytaj więcej…

2023-05-31

Rewers – polska czarna komedia filmowa z 2009 roku w reżyserii Borysa Lankosza na podstawie scenariusza Andrzeja Barta. Akcja filmu toczy się na początku lat 50. XX wieku, w szczytowym okresie PRL-owskiego stalinizmu. Jego główne bohaterki – Sabina Jankowska, jej matka Irena oraz babka – próbują stawić czoła wkradającemu się coraz bardziej w ich życie funkcjonariuszowi Urzędu Bezpieczeństwa, Bronisławowi Falskiemu. W rolach głównych wystąpili: Agata Buzek, Krystyna Janda, Anna Polony oraz Marcin Dorociński. Rewers był wielokrotnie nagradzany na polskich festiwalach filmowych, zbierając między innymi Złote Lwy na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych oraz Orła za najlepszy film; na obu festiwalach z uznaniem spotkały się również między innymi muzyka Włodzimierza Pawlika oraz aktorstwo Agaty Buzek. Film otrzymał też nagrodę FIPRESCI na Warszawskim Festiwalu Filmowym. Czytaj więcej…