Bohdan Pniewski

Bohdan Pniewski
Imię i nazwisko	Bohdan Wiktor Kazimierz Pniewski
Data i miejsce urodzenia	26 sierpnia 1897 ; Warszawa
Data i miejsce śmierci	5 września 1965 ; Warszawa
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	architektura
Epoka	modernizm
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Bohdan Wiktor Kazimierz Pniewski (ur. 26 sierpnia 1897 w Warszawie, zm. 5 września 1965 tamże) – polski architekt, przedstawiciel modernizmu, profesor Politechniki Warszawskiej.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Urodził się jako pierwsze z czworga dzieci urzędnika bankowego Wiktora Pniewskiego (1849–1918) i jego żony z drugiego małżeństwa Heleny z Kieszkowskich (1876–1965). W latach 1905–1906 chodził do szkoły przygotowawczej Karola Szulca, w latach 1906–1914 do Szkoły Realnej im. Stanisława Staszica^[1]^[2], prowadzonej przez Stowarzyszenie Techników. Tutaj w czasie nauki wstąpił do konspiracyjnej Drużyny Skautowej im. Zawiszy Czarnego (od 1916 roku 16 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Zawiszy Czarnego), której w latach 1915–1918 był drużynowym.

W 1914 roku wstąpił na Wydział Budowlany Szkoły Mechaniczno-Technicznej Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda przy ul. Mokotowskiej w Warszawie, poza tym odbywając praktykę u architektów: Jana Heuricha i Rudolfa Świerczyńskiego, według innych źródeł^[3] także u Karola Jankowskiego i Kazimierza Skórewicza. Mimo to w 1915 roku nie został przyjęty na właśnie otwarty Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej i podjął działalność zarobkową jako grafik, uzyskując w latach 1916 i 1917 dwie nagrody w konkursach graficznych. W 1917 roku został przyjęty na Wydział Architektury, studia przerwały mu wydarzenia kolejnych lat (uczelnia była zamknięta od listopada 1918 r. do października 1919 r. i od lata do listopada 1920 r.).

Okres międzywojenny

W listopadzie 1918 roku jako członek tzw. 5 kompanii POW w składzie batalionu harcerskiego, brał udział w rozbrajaniu Niemców^[4]. W 1920 roku w wojnie polsko-sowieckiej jako żołnierz 1 pułku szwoleżerów pod dowództwem płk. Gustawa Orlicz-Dreszera został ranny w nogę – za co został odznaczony Krzyżem Walecznych i po wyleczeniu zwolniony z wojska^[5]. W czasie leczenia poznał Jadwigę Elżbietę Dąbrowską (1900–1980), z którą zawarł związek małżeński 1 lutego 1922 roku. W 1923 roku urodziła się ich jedyna córka, Barbara Elżbieta.

W grudniu 1920 roku wrócił na studia i ukończył je z odznaczeniem 1 lutego 1923 roku, broniąc pracę dyplomową w katedrze projektowania monumentalnego u prof. Czesława Przybylskiego. Ponadto studiował rzeźbę u Tadeusza Breyera i Edwarda Wittiga. W okresie studiów należał do korporacji akademickiej Welecja. Po ich ukończeniu pozostał na uczelni, gdzie w 1946 roku objął profesurę na Politechnice, a w 1932 roku został profesorem Akademii Sztuk Pięknych.

9 lipca 1928 roku Prezydent RP mianował go podporucznikiem ze starszeństwem z 1 lipca 1925 roku i 140. lokatą w korpusie oficerów rezerwy inżynierii i saperów, a minister spraw wojskowych wcielił do 2 pułku Saperów Kaniowskich w Puławach^[6].

Karierę architekta zaczynał jako bliski funkcjonalistycznej architekturze awangardowej. W tym okresie powstały dwie kolonie szeregowych domów: kolonia Słońce przy ul. Madalińskiego 83-95 na Mokotowie oraz Strzecha Urzędnicza przy ul. Kochowskiego i Niegolewskiego na Żoliborzu (koniec lat 20. XX w.). W 1928 roku zdobył I nagrodę w konkursie na poselstwo polskie (ambasadę) w Sofii^[7] i projektował coraz więcej budynków użyteczności publicznej np. budynek Sądów Grodzkich na Lesznie w Warszawie (1935–1939)^[8], jednak wiele jego projektów nie zostało z powodu wybuchu II wojny światowej zrealizowanych: Świątynia Opatrzności na Polu Mokotowskim (wygrane konkursy w latach 1930 i 1931)^[9] czy kompleks gmachów Polskiego Radia na Mokotowie^[10]. W czasie wojny uległ zniszczeniu także pałac Brühla przy ul. Wierzbowej – odrestaurowany przez Pniewskiego dla Ministerstwa Spraw Zagranicznych i uzupełniony o nowy pawilon z mieszkaniem ministra Józefa Becka.

Okres wojenny i powojenny

Na początku II wojny światowej został zmuszony do opuszczenia swojej willi przy alei Na Skarpie (w tamtym czasie pod adresem al. Legionów 27). W czasie wojny brał udział w tajnym nauczaniu, jak również zasiadał w jury tajnych konkursów, organizowanych z myślą o odbudowie kraju.

Po wojnie wrócił do praktyki architektonicznej i akademickiej, a jego projekty początkowo nawiązywały do stylistyki lat 30. XX wieku, jak choćby zespół budynków Ministerstwa Komunikacji przy ul. Chałubińskiego (pierwszy powojenny wysokościowiec Warszawy i rotunda), budynki mieszkalne Narodowego Banku Polskiego przy ul. Boya-Żeleńskiego^[11], a od 1948 roku realizacja kompleksu budynków sejmowych, dostawionych do przedwojennej sali posiedzeń projektu Kazimierza Skórewicza. W przypadku tej ostatniej realizacji uwagę zwraca detal architektoniczny, stworzony niejako wbrew ideologii realizmu socjalistycznego.

W 1952 roku został członkiem korespondentem, a w 1958 roku członkiem rzeczywistym PAN^[12].

Nieco mniej udane są realizacje budynków Polskiego Radia (Mokotów, na rogu al. Niepodległości i ul. Malczewskiego) i Narodowego Banku Polskiego (Śródmieście, plac Powstańców Warszawy), na co wpłynęła wielokrotnie zmieniana koncepcja i pozbawienie detali architektonicznych. W 1949 roku usunięty z Akademii Sztuk Pięknych, zrehabilitowany w 1957 roku. W 1958 roku był członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu^[13].

W latach 1957−1962 powstał sąsiadujący z NBP Dom Chłopa – jedno z wybitnych dzieł tego architekta. Ostatnim przedsięwzięciem była odbudowa i znaczna rozbudowa Teatru Wielkiego, co zaowocowało m.in. powstaniem nowej elewacji budynku od strony dzisiejszego placu marszałka J. Piłsudskiego (obecnie częściowo zasłonięta przez budynek Metropolitan) oraz widowni z zespołem reprezentacyjnych wnętrz.

Otwarcie ostatniego przedsięwzięcia Pniewskiego miało miejsce 20 listopada 1965 roku w czasie premiery Strasznego Dworu, już po śmierci architekta, która miała miejsce 5 września 1965 roku.

Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Powązkowskim (Aleja Zasłużonych-1-76)^[14].

Projekty

Zobacz też kategorię: Budynki projektu Bohdana Pniewskiego.

Większość projektów Bohdana Pniewskiego została zrealizowana w Warszawie.

rozplanowanie ekspozycji oraz brama wjazdowa Wystawy Sanitarno-Higienicznej w Warszawie (ze Stefanem Siennickim, 1927)
willa Ołdakowskich, ul. Obrońców 2, (1928)
budynek Poselstwa Polskiego w Sofii (1928)
kolonia Spółdzielni Mieszkaniowej „Słońce”, ul. Madalińskiego 83/87, 89/95 (1929–1931)
pawilon Domu Mody Bogusław Herse na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu (1929)
pensjonat „Patria” w Krynicy-Zdroju (1932−1933)
willa Zaleskich (Andrzeja Zaleskiego), ul. Rzymska 13 (1930–1931)
kościół w Ostrówku k. Góry Kalwarii (1931–1932)
domy jednorodzinne Spółdzielni Mieszkaniowej „Strzecha Urzędnicza”, ul. Niegolewskiego 10/22, ul. Kochowskiego 1/11 (1931)
przebudowa pałacu Brühla w Warszawie (1933–1938)
Kamienica Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej, ul. Tamka 5 (1934)
Bazylika Morska w Gdyni (1934, niezrealizowany)
kamienica, ul. Smulikowskiego 5 (1934–1935)
willa własna z pracownią, al. Na Skarpie 27 (1934–1935)
willa Muszyńskiego i Urbanowicza, ul. Klonowa 6/8 (1935–1936)
willa Luberta w Warce (po 1935)
nowy pawilon Ministerstwa Spraw Zagranicznych (ul. Fredry, tzw. willa Becka, 1936–1937)
gmach Sądów Grodzkich (tzw. Sądy na Lesznie, 1935−1939)
kamienica Franciszka Nowickiego, ul. Konopnickiej 5 (1936–1938)
pawilon polski na Wystawie Światowej w Paryżu (1937, z zespołem m.in. z Stanisławem Brukalskim, Bohdanem Lachertem i Józefem Szanajcą)
kamienica J. Niechaya i Cz. Pukińskiego ul. Dynasy 8 (1937–1938)
kolonia mieszkaniowa Towarzystwa Kredytowego Miejskiego/Spółdzielni Mieszkaniowej Pracowników NBP, ul. Boya-Żeleńskiego 4/6, ul. Polna 3 (1938–1939, 1946–1949)
gmach Sądów Wojskowych przy placu Zwycięstwa (obecnie plac marszałka Józefa Piłsudskiego)/ul. Królewskiej 2 (1948–1949)
gmach Narodowego Banku Polskiego w Warszawie (z zespołem, 1947−1955)
nowy budynek Ministerstwa Komunikacji, ul. Chałubińskiego 4/6 (1948–1950)
rozbudowa kompleksu budynków Sejmu (1948−1952)
budynek mieszkalny pracowników Sejmu, ul. Górnośląska 24 (1949–1951)
biurowiec Ministerstwa Obrony Narodowej, ul. Królewska 1/7 (1950)
Szkoła Baletowa, ul. Moliera 4/6 (1952)
budynek Polskiego Radia, al. Niepodległości 77/85 (1952–1957)
odbudowa i rozbudowa Teatru Wielkiego w Warszawie (1953–1965)
Dom Chłopa, plac Powstańców Warszawy 2, (1958–1961, z Małgorzatą Handzelewicz-Wacławek)
Osiedle „Szosa Krakowska” na Ochocie (po 1964, z Leszkiem Kołaczem i Wacławem Parczewskim)
gmach Archiwum Akt Nowych, ul. Hankiewicza 1 (1954–1956)
szkice koncepcyjne budynku Teatru Żydowskiego w Warszawie (1964)
Bazylika Trójcy Przenajświętszej i św. Anny w Prostyni (1946–1954)

Projekty niezrealizowane

Świątynia Opatrzności Bożej (1929, 1938)
budynek Polskiego Radia (1938)
regulacja placu Piłsudskiego (1935)
kamienica przy ul. Foksal 12 (1939)
kościół w Mościcach^[15]

Ordery i odznaczenia

Krzyż Walecznych
Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 11 listopada 1936^[16], 10 marca 1939^[17])
Złoty Wawrzyn Akademicki (4 listopada 1937)^[18]
Medal 10-lecia Polski Ludowej (14 stycznia 1955)^[19]
Krzyż Komandorski Orderu Wazów (Szwecja, 1938)^[20]

Nagrody

Nagroda Państwowa I stopnia za wybitne projekty architektoniczne i osiągnięcia w dziedzinie wykonawstwa (1952)^[21]

Upamiętnienie

W 2010 roku jego imieniem nazwano rondo u zbiegu ulic Drawskiej, Szczęśliwickiej i Dickensa na warszawskiej Ochocie^[22].

Przypisy

↑ Szkoła im. Stanisława Staszica w Warszawie 1906−1950.
↑ Znani absolwenci XIV Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Staszica w Warszawie [dostęp 2023-10-11].
↑ 16 WDH - Panteon Zawiszaków - Bohdan Pniewski [online], www.16wdh.pl:80 [dostęp 2017-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2006-06-14] .
↑ Batalion Harcerski został później wcielony do 5 pułku piechoty Legionów.
↑ Noga jednak dokuczała mu do końca życia, szczególnie w wieku późniejszym chodził o lasce, którą posługiwał się jako argumentem w rozmowie z niesolidnymi fachowcami.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 24 lipca 1928 roku, s. 196, 210.
↑ Budynek ten nadal jest siedzibą polskiej ambasady w Sofii.
↑ Obecnie al. Solidarności na Woli.
↑ Bolesław Stelmach, Karolina Andrzejewska-Batko (red.): Tożsamość. 100 lat polskiej architektury. Warszawa: Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki, 2019, s. 129. ISBN 978-83-951542-7-0.
↑ W 1939 przygotowano jedynie fundamenty przy Placu Unii Lubelskiej - czyli lokalizacji innej niż powojenna.
↑ Budowa rozpoczęta przed wybuchem wojny dla Towarzystwa Kredytowego Miejskiego.
↑ Pniewski, Bohdan, [w:] Członkowie Polskiej Akademii Nauk [online], PAN [dostęp 2021-09-01] .
↑ Trybuna Robotnicza, nr 4 (4350) 7 stycznia 1958 roku, s. 2.
↑ Cmentarz Stare Powązki: BOHDAN PNIEWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-02-16] .
↑ Zarys historii w oficjalnej witrynie WWW. [dostęp 2018-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-20)].
↑ M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 469 „za zasługi na polu rozwoju sztuki”.
↑ M.P. z 1939 r. nr 59, poz. 110 „za zasługi na polu pracy samorządowej”.
↑ M.P. z 1937 r. nr 257, poz. 406 „za wybitne zasługi dla polskiej sztuki w ogóle”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450 - Uchwała Rady Państwa z dnia 14 stycznia 1955 r. nr 0/126 - na wniosek Prezesa Polskiej Akademii Nauk.
↑ Sveriges statskalender / 1940. Bihang, s. 190
↑ Uchwała Prezydium Rządu w sprawie przyznania nagród za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki za rok 1952. „Trybuna Ludu”. Rok V, Nr 203 (1265), s. 7, 23 lipca 1952. Warszawa: KC PZPR. [dostęp 2024-08-05].
↑ Uchwała nr LXXXIII/2470/2010 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 10 czerwca 2010 r. w sprawie nadania nazwy rondu w Dzielnicy Ochota m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego [on-line]. edziennik.mazowieckie.pl, 26 lipca 2010. s. 29884. [dostęp 2020-02-16].

Bibliografia

Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
Cz. Krassowski, Bohdan Pniewski 26 VIII 1897–5 IX 1965, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. 11: 1966, nr 2, s. 117–120.
Bohdan Pniewski 1897–1965. Katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Warszawie, oprac. A. Rottermund, Warszawa 1967.
Przemysław Trzeciak, Przygody architektury XX wieku, Warszawa 1976, s. 164.
Szkoła im. Stanisława Staszica w Warszawie 1906–1950. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, s. 498. ISBN 83-06-01691-2.
T. Barucki, Bohdan Pniewski (1897–1965), „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. 44: 2000, nr 4, s. 245–269.
Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1945–1965. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2003. ISBN 83-908950-6-4.
Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006. ISBN 83-60350-00-0.
Marek Czapelski: Bohdan Pniewski – warszawski architekt XX wieku. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2008. ISBN 978-83-235-0450-4.

Linki zewnętrzne

Bohdan Pniewski – strona w serwisie ArchINFORM (ang. • niem.)

[1] Szkoła im. Stanisława Staszica w Warszawie 1906−1950.

[2] Znani absolwenci XIV Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Staszica w Warszawie [dostęp 2023-10-11].

[3] 16 WDH - Panteon Zawiszaków - Bohdan Pniewski [online], www.16wdh.pl:80 [dostęp 2017-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2006-06-14] .

[4] Batalion Harcerski został później wcielony do 5 pułku piechoty Legionów.

[5] Noga jednak dokuczała mu do końca życia, szczególnie w wieku późniejszym chodził o lasce, którą posługiwał się jako argumentem w rozmowie z niesolidnymi fachowcami.

[CITEREFDz._Pers._MSWojsk.Nr_11_z_24_lipca_1928_roku,_s._196,_210-6] Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 24 lipca 1928 roku, s. 196, 210.

[7] Budynek ten nadal jest siedzibą polskiej ambasady w Sofii.

[8] Obecnie al. Solidarności na Woli.

[9] Bolesław Stelmach, Karolina Andrzejewska-Batko (red.): Tożsamość. 100 lat polskiej architektury. Warszawa: Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki, 2019, s. 129. ISBN 978-83-951542-7-0.

[10] W 1939 przygotowano jedynie fundamenty przy Placu Unii Lubelskiej - czyli lokalizacji innej niż powojenna.

[11] Budowa rozpoczęta przed wybuchem wojny dla Towarzystwa Kredytowego Miejskiego.

[PAN-12] Pniewski, Bohdan, [w:] Członkowie Polskiej Akademii Nauk [online], PAN [dostęp 2021-09-01] .

[13] Trybuna Robotnicza, nr 4 (4350) 7 stycznia 1958 roku, s. 2.

[14] Cmentarz Stare Powązki: BOHDAN PNIEWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-02-16] .

[15] Zarys historii w oficjalnej witrynie WWW. [dostęp 2018-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-20)].

[16] M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 469 „za zasługi na polu rozwoju sztuki”.

[17] M.P. z 1939 r. nr 59, poz. 110 „za zasługi na polu pracy samorządowej”.

[18] M.P. z 1937 r. nr 257, poz. 406 „za wybitne zasługi dla polskiej sztuki w ogóle”.

[19] M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450 - Uchwała Rady Państwa z dnia 14 stycznia 1955 r. nr 0/126 - na wniosek Prezesa Polskiej Akademii Nauk.

[20] Sveriges statskalender / 1940. Bihang, s. 190

[21] Uchwała Prezydium Rządu w sprawie przyznania nagród za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki za rok 1952. „Trybuna Ludu”. Rok V, Nr 203 (1265), s. 7, 23 lipca 1952. Warszawa: KC PZPR. [dostęp 2024-08-05].

[22] Uchwała nr LXXXIII/2470/2010 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 10 czerwca 2010 r. w sprawie nadania nazwy rondu w Dzielnicy Ochota m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego [on-line]. edziennik.mazowieckie.pl, 26 lipca 2010. s. 29884. [dostęp 2020-02-16].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]