Bohdan Pniewski

polski architekt

Bohdan Wiktor Kazimierz Pniewski (ur. 26 sierpnia 1897 w Warszawie, zm. 5 września 1965 tamże) – polski architekt, przedstawiciel modernizmu, profesor Politechniki Warszawskiej.

Bohdan Pniewski
Ilustracja
Imię i nazwisko

Bohdan Wiktor Kazimierz Pniewski

Data i miejsce urodzenia

26 sierpnia 1897
Warszawa

Data i miejsce śmierci

5 września 1965
Warszawa

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

architektura

Epoka

modernizm

Odznaczenia
Krzyż Walecznych (1920–1941) Złoty Krzyż Zasługi (II RP, nadany dwukrotnie) Złoty Wawrzyn Akademicki Medal 10-lecia Polski Ludowej Komandor Orderu Wazów (Szwecja)
Willa własna w Warszawie
Monumentalny gmach Sądów Grodzkich przy ul. Leszno 53/55 (obecnie al. „Solidarności” 127) – największy projekt Pniewskiego zrealizowany przed II wojną światową
Owalne schody zaprojektowane przez Pniewskiego w budynku Senatu
Dom Chłopa przy placu Powstańców 2. Falista linia dachu miała symbolizować rozkołysane łany zbóż
Kompleks budynków Ministerstwa Komunikacji
Gmach Narodowego Banku Polskiego
Grób Bohdana Pniewskiego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Życiorys edytuj

Dzieciństwo i młodość edytuj

Urodził się jako pierwsze z czworga dzieci urzędnika bankowego Wiktora Pniewskiego (1849–1918) i jego żony z drugiego małżeństwa Heleny z Kieszkowskich (1876–1965). W latach 1905–1906 chodził do szkoły przygotowawczej Karola Szulca, w latach 1906–1914 do Szkoły Realnej im. Stanisława Staszica[1][2], prowadzonej przez Stowarzyszenie Techników. Tutaj w czasie nauki wstąpił do konspiracyjnej Drużyny Skautowej im. Zawiszy Czarnego (od 1916 roku 16 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Zawiszy Czarnego), której w latach 1915–1918 był drużynowym.

W 1914 roku wstąpił na Wydział Budowlany Szkoły Mechaniczno-Technicznej Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda przy ul. Mokotowskiej w Warszawie, poza tym odbywając praktykę u architektów: Jana Heuricha i Rudolfa Świerczyńskiego, według innych źródeł[3] także u Karola Jankowskiego i Kazimierza Skórewicza. Mimo to w 1915 roku nie został przyjęty na właśnie otwarty Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej i podjął działalność zarobkową jako grafik, uzyskując w latach 1916 i 1917 dwie nagrody w konkursach graficznych. W 1917 roku został przyjęty na Wydział Architektury, studia przerwały mu wydarzenia kolejnych lat (uczelnia była zamknięta od listopada 1918 r. do października 1919 r. i od lata do listopada 1920 r.).

Okres międzywojenny edytuj

W listopadzie 1918 roku jako członek tzw. 5 kompanii POW w składzie batalionu harcerskiego, brał udział w rozbrajaniu Niemców[4]. W 1920 roku w wojnie polsko-sowieckiej jako żołnierz 1 pułku szwoleżerów pod dowództwem płk. Gustawa Orlicz-Dreszera został ranny w nogę – za co został odznaczony Krzyżem Walecznych i po wyleczeniu zwolniony z wojska[5]. W czasie leczenia poznał Jadwigę Elżbietę Dąbrowską (1900–1980), z którą zawarł związek małżeński 1 lutego 1922 roku. W 1923 roku urodziła się ich jedyna córka, Barbara Elżbieta.

W grudniu 1920 roku wrócił na studia i ukończył je z odznaczeniem 1 lutego 1923 roku, broniąc pracę dyplomową w katedrze projektowania monumentalnego u prof. Czesława Przybylskiego. Ponadto studiował rzeźbę u Tadeusza Breyera i Edwarda Wittiga. W okresie studiów należał do korporacji akademickiej Welecja. Po ich ukończeniu pozostał na uczelni, gdzie w 1946 roku objął profesurę na Politechnice, a w 1932 roku został profesorem Akademii Sztuk Pięknych.

9 lipca 1928 roku Prezydent RP mianował go podporucznikiem ze starszeństwem z 1 lipca 1925 roku i 140. lokatą w korpusie oficerów rezerwy inżynierii i saperów, a minister spraw wojskowych wcielił do 2 pułku Saperów Kaniowskich w Puławach[6].

Karierę architekta zaczynał jako bliski funkcjonalistycznej architekturze awangardowej. W tym okresie powstały dwie kolonie szeregowych domów: kolonia Słońce przy ul. Madalińskiego 83-95 na Mokotowie oraz Strzecha Urzędnicza przy ul. Kochowskiego i Niegolewskiego na Żoliborzu (koniec lat 20. XX w.). W 1928 roku zdobył I nagrodę w konkursie na poselstwo polskie (ambasadę) w Sofii[7] i projektował coraz więcej budynków użyteczności publicznej np. budynek Sądów Grodzkich na Lesznie w Warszawie (1935–1939)[8], jednak wiele jego projektów nie zostało z powodu wybuchu II wojny światowej zrealizowanych: Świątynia Opatrzności na Polu Mokotowskim (wygrane konkursy w latach 1930 i 1931)[9] czy kompleks gmachów Polskiego Radia na Mokotowie[10]. W czasie wojny uległ zniszczeniu także pałac Brühla przy ul. Wierzbowej – odrestaurowany przez Pniewskiego dla Ministerstwa Spraw Zagranicznych i uzupełniony o nowy pawilon z mieszkaniem ministra Józefa Becka.

Okres wojenny i powojenny edytuj

Na początku II wojny światowej został zmuszony do opuszczenia swojej willi przy alei Na Skarpie (w tamtym czasie pod adresem al. Legionów 27). W czasie wojny brał udział w tajnym nauczaniu, jak również zasiadał w jury tajnych konkursów, organizowanych z myślą o odbudowie kraju.

Po wojnie wrócił do praktyki architektonicznej i akademickiej, a jego projekty początkowo nawiązywały do stylistyki lat 30. XX wieku, jak choćby zespół budynków Ministerstwa Komunikacji przy ul. Chałubińskiego (pierwszy powojenny wysokościowiec Warszawy i rotunda), budynki mieszkalne Narodowego Banku Polskiego przy ul. Boya-Żeleńskiego[11], a od 1948 roku realizacja kompleksu budynków sejmowych, dostawionych do przedwojennej sali posiedzeń projektu Kazimierza Skórewicza. W przypadku tej ostatniej realizacji uwagę zwraca detal architektoniczny, stworzony niejako wbrew ideologii realizmu socjalistycznego.

W 1952 roku został członkiem korespondentem, a w 1958 roku członkiem rzeczywistym PAN[12].

Nieco mniej udane są realizacje budynków Polskiego Radia (Mokotów, na rogu al. Niepodległości i ul. Malczewskiego) i Narodowego Banku Polskiego (Śródmieście, plac Powstańców Warszawy), na co wpłynęła wielokrotnie zmieniana koncepcja i pozbawienie detali architektonicznych. W 1949 roku usunięty z Akademii Sztuk Pięknych, zrehabilitowany w 1957 roku. W 1958 roku był członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu[13].

W latach 1957−1962 powstał sąsiadujący z NBP Dom Chłopa – jedno z wybitnych dzieł tego architekta. Ostatnim przedsięwzięciem była odbudowa i znaczna rozbudowa Teatru Wielkiego, co zaowocowało m.in. powstaniem nowej elewacji budynku od strony dzisiejszego placu marszałka J. Piłsudskiego (obecnie częściowo zasłonięta przez budynek Metropolitan) oraz widowni z zespołem reprezentacyjnych wnętrz.

Otwarcie ostatniego przedsięwzięcia Pniewskiego miało miejsce 20 listopada 1965 roku w czasie premiery Strasznego Dworu, już po śmierci architekta, która miała miejsce 5 września 1965 roku.

Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (Aleja Zasłużonych-1-76)[14].

Ordery i odznaczenia edytuj

Projekty edytuj

Zobacz też kategorię: Budynki projektu Bohdana Pniewskiego.

Większość projektów Bohdana Pniewskiego została zrealizowana w Warszawie.

Projekty niezrealizowane edytuj

Upamiętnienie edytuj

Przypisy edytuj

  1. Szkoła im. Stanisława Staszica w Warszawie 1906−1950.
  2. Znani absolwenci XIV Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Staszica w Warszawie [dostęp 2023-10-11].
  3. 16 WDH - Panteon Zawiszaków - Bohdan Pniewski, www.16wdh.pl:80 [dostęp 2017-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2006-06-14].
  4. Batalion Harcerski został później wcielony do 5 pułku piechoty Legionów.
  5. Noga jednak dokuczała mu do końca życia, szczególnie w wieku późniejszym chodził o lasce, którą posługiwał się jako argumentem w rozmowie z niesolidnymi fachowcami.
  6. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 24 lipca 1928 roku, s. 196, 210.
  7. Budynek ten nadal jest siedzibą polskiej ambasady w Sofii.
  8. Obecnie al. Solidarności na Woli.
  9. Bolesław Stelmach, Karolina Andrzejewska-Batko (red.): Tożsamość. 100 lat polskiej architektury. Warszawa: Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki, 2019, s. 129. ISBN 978-83-951542-7-0.
  10. W 1939 przygotowano jedynie fundamenty przy Placu Unii Lubelskiej - czyli lokalizacji innej niż powojenna.
  11. Budowa rozpoczęta przed wybuchem wojny dla Towarzystwa Kredytowego Miejskiego.
  12. Pniewski, Bohdan, [w:] Członkowie Polskiej Akademii Nauk [online], PAN [dostęp 2021-09-01].
  13. Trybuna Robotnicza, nr 4 (4350) 7 stycznia 1958 roku, s. 2.
  14. Cmentarz Stare Powązki: BOHDAN PNIEWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2020-02-16].
  15. M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 469 „za zasługi na polu rozwoju sztuki”.
  16. M.P. z 1939 r. nr 59, poz. 110 „za zasługi na polu pracy samorządowej”.
  17. M.P. z 1937 r. nr 257, poz. 406 „za wybitne zasługi dla polskiej sztuki w ogóle”.
  18. M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450 - Uchwała Rady Państwa z dnia 14 stycznia 1955 r. nr 0/126 - na wniosek Prezesa Polskiej Akademii Nauk.
  19. Sveriges statskalender / 1940. Bihang, s. 190
  20. Zarys historii w oficjalnej witrynie WWW. [dostęp 2018-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-20)].
  21. Uchwała nr LXXXIII/2470/2010 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 10 czerwca 2010 r. w sprawie nadania nazwy rondu w Dzielnicy Ochota m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego [on-line]. edziennik.mazowieckie.pl, 26 lipca 2010. s. 29884. [dostęp 2020-02-16].

Bibliografia edytuj

  • Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
  • Cz. Krassowski, Bohdan Pniewski 26 VIII 1897–5 IX 1965, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. 11: 1966, nr 2, s. 117–120.
  • Bohdan Pniewski 1897–1965. Katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Warszawie, oprac. A. Rottermund, Warszawa 1967.
  • Przemysław Trzeciak, Przygody architektury XX wieku, Warszawa 1976, s. 164.
  • Szkoła im. Stanisława Staszica w Warszawie 1906–1950. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, s. 498. ISBN 83-06-01691-2.
  • T. Barucki, Bohdan Pniewski (1897–1965), „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. 44: 2000, nr 4, s. 245–269.
  • Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1945–1965. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2003. ISBN 83-908950-6-4.
  • Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006. ISBN 83-60350-00-0.
  • Marek Czapelski: Bohdan Pniewski – warszawski architekt XX wieku. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2008. ISBN 978-83-235-0450-4.

Linki zewnętrzne edytuj