Anton Czechow

rosyjski nowelista i dramatopisarz

Anton Pawłowicz Czechow (ros. Антон Павлович Чехов [ɐnˈton ˈpavɫəvʲɪtɕ ˈtɕɛxəf], ur. 17 stycznia?/29 stycznia 1860 w Taganrogu, zm. 2 lipca?/15 lipca 1904 w Badenweiler) – rosyjski nowelista i dramatopisarz ukraińskiego pochodzenia. Klasyk literatury rosyjskiej.

Anton Czechow
Антон Павлович Чехов
Antosza Czechonte, Antosza Cz., Brat mojego brata, Ruver, Człowiek bez śledziony
Ilustracja
Imię i nazwisko

Anton Pawłowicz Czechow

Data i miejsce urodzenia

29 stycznia 1860
Taganrog

Data i miejsce śmierci

15 lipca 1904
Badenweiler

Narodowość

rosyjska

Język

rosyjski

Alma Mater

Uniwersytet Moskiewski

Dziedzina sztuki

proza, satyra, dramat, humoreski, publicystyka

Ważne dzieła
Faksymile
Odznaczenia
Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława III klasy (Imperium Rosyjskie)
Czechow i Lew Tołstoj w Jałcie (1900)

Mistrz „małych form literackich”, w której przeważały obrazki obyczajowe, miniatury z życia urzędników, kupców, ziemian i chłopów, łączące komizm z wyraźnymi akcentami krytyki społecznej.

Znany głównie z dramatów odtwarzających tragizm powszedniej egzystencji zwykłych, przeciętnych ludzi, zazwyczaj pozbawionych woli działania, w których konflikty ukazywał w aspekcie ogólnoludzkim, społeczno-psychologicznym, a zarazem czysto rosyjskim[1].

Życiorys edytuj

Anton Czechow pochodził z niezamożnej rodziny kupieckiej. Urodził się w Taganrogu, mieście położonym nad Morzem Azowskim. Był wychowywany przez okrutnego ojca prowadzącego mały sklepik[2]. Przeżył szereg romansów, w tym jeden z żoną nauczyciela[3]. Po ukończeniu gimnazjum w rodzinnym mieście udał się na studia medyczne do Moskwy. Fakultet ukończył w 1884 roku, jednak zawód lekarza zupełnie go nie interesował. Już jako student medycyny publikował utwory humorystyczne i satyryczne: Śmierć urzędnika (1883 r.), Kameleon (1884 r.), łączące liryzm z ironią. Pisał na ogół krótkie utwory, gdyż jak sam twierdził sztuka pisania jest sztuką skracania, a zwięzłość jest siostrą talentu.

Główna część jego dorobku powstała w długim okresie prowadzenia praktyki lekarskiej, zanim jeszcze jego dzieła przebiły się do szerszej publiczności. Jego nowele były publikowane w tym czasie, ale cieszyły się niezbyt dużym zainteresowaniem czytelników, zaś jego skomplikowanych i trudnych do adaptacji sztuk nikt nie chciał wystawiać. W lipcu 1890 roku udał się w podróż na Sachalin, miejsca zesłania politycznych i kryminalnych skazańców. Efektem wyprawy była napisane przez Czechowa dzieło Wyspa Sachalin, które w Rosji wywołała silny społeczny odzew.

W latach 1888–1900 odbywał podróże do Batumi, gdzie zatrzymywał się w domu przy obecnej ulicy Rustawelego[4].

Teatrem interesował się od młodzieńczych lat, kiedy to jako gimnazjalista zabiegał, by go wpuszczono na spektakle teatru zawodowego, zabronione dla młodzieży szkolnej. Przez całe życie pisał felietony teatralne oraz opowiadania z życia rosyjskiej sceny. Swoją pierwszą, czteroaktową sztukę Płatonow (Bez ojcowizny), napisał mając około dwudziestu lat. Sztukę dał do przeczytania aktorce Marii Jermołowej, lecz została mu ona zwrócona[5]. Wartość jego sztuk odkrył dopiero Konstantin Stanisławski, słynny twórca MChAT-u, który premierą Mewy (1898) przyczynił się do rozgłosu Czechowa. Trzy kolejne sztuki pisane na zamówienie MChAT-u (Wujaszek Wania, Trzy siostry, Wiśniowy sad) cieszyły się podobną popularnością co Mewa i są do dzisiaj najbardziej znanymi utworami Czechowa.

Duet Stanisławski-Czechow na przełomie XIX i XX w. praktycznie zdominowała działalność MChAT-u. Obaj się świetnie rozumieli i wspólnie stworzyli podwaliny naturalizmu w teatrze, znacznie wyprzedzając swoją epokę. Istotą tego teatru było zerwanie ze sztucznymi konwencjami gry aktorskiej i zachowywanie się na scenie w możliwie jak najbardziej naturalny sposób. W 1901 r. Czechow poślubił Olgę Knipper, ulubioną aktorkę Stanisławskiego, która grała większość pierwszoplanowych ról kobiecych w sztukach Czechowa.

Chorował na gruźlicę, jednak pomimo choroby udał się w morderczą podróż na wyspę zesłańców, by zebrać materiały do książki o katorżnikach (Sachalin). Na zachodzie jego sztuki rozpropagował A.S. Suworin, zamożny właściciel prawicowego dziennika „Nowoje Wriemia”, który za własne pieniądze drukował i wystawiał dzieła Czechowa w Paryżu i Londynie oraz finansował i organizował podróże Czechowa po Europie Zachodniej.

Był ateistą[6].

Czechow zmarł 15 lipca 1904 roku na skutek wyniszczenia gruźlicą. Pochowano go z honorami na Cmentarzu Nowodziewiczym w Moskwie. Do dziś jego książki są w zestawie lektur. Należą ponadto do podstawowego kanonu literatury światowej.

Wybrana twórczość edytuj

Dramaty edytuj

  • 1881 – Płatonow
  • 1886 – O zgubnym wpływie palenia tytoniu
  • 1887 – Iwanow – czteroaktówka,
  • 1888 – Niedźwiedź – jednoaktowa komedia,
  • 1888–1889 – Oświadczyny – jednoaktówka,
  • 1889 – Drewniany demon – czteroaktowa komedia,
  • 1891 – Jubileusz – jednoaktowa komedia
  • 1896 – Mewa[7]
  • 1899–1900 – Wujaszek Wania (przeróbka Drewnianego Demona)
  • 1901 – Trzy siostry
  • 1904 – Wiśniowy sad

Najbardziej znane opowiadania edytuj

Relacje dokumentalne edytuj

  • 1895 – Wyprawa na Sachalin, która składa się z:
    • Wyspa Sachalin (1891–1895),
    • Podróż przez Syberię,
    • Listy.

Nowele edytuj

Większość napisana pod pseudonimem Antosza Czechonte.

  • 1879–1884 – Intrygi – zbiór dziewięciu nowel,
  • 1882 – Późno zakwitające kwiaty
  • 1883 – Szwedzka zapałka
  • 1883–1888 – Światła
  • 1884 – Ostrygi, Perpetuum mobile
  • 1886 – Piostryje rasskazy, Doskonali ludzie, Tajemnica, Księżna, Nauczyciel, Dzieło sztuki
  • 1886–1901 – Hydrofobia
  • 1887 – Żebrak, Lekarz, Wrogowie, Egzaminy w magistracie, Szczęście, Pocałunek, W Wielkanoc, Tyfus, Wołodia
  • 1888 – Wielki step, Atak nerwowy, Kłopotliwy interes, Pięknisie, Łabędzi śpiew, Senny, Urodziny
  • 1889 – Nieciekawa historia
  • 1890 – Gusew, Koniokradzi
  • 1891 – Pojedynek na śmierć i życie, Żony wieśniaków
  • 1892 – Sala nr 6, Wygnanie, Konik polny, Sąsiedzi, Terror, Moja żona, Motyl
  • 1893 – Dwóch Wołodiów, Anonimowa historia
  • 1894 – Czarny mnich, Historia ogrodnika, Skrzypce Rothschilda, Student, Nauczyciel literatury, Królestwo kobiet
  • 1895 – Trzy lata, Ariadna, Morderstwo
  • 1896 – Dom z attyką, Moje życie
  • 1897 – Chłopi, W domu, W powozie
  • 1898 – Mała trylogia, Jonycz, Wizyta lekarza, Nowa dacza, Oficjalny interes
  • 1899 – Kochanie, Dama z pieskiem, Boże Narodzenie
  • 1900 – Wąwóz
  • 1902 – Biskup
  • 1903 – Panna na wydaniu
  • 1904 – Zakład

Powieści edytuj

  • 1884 – Dramat na polowaniu

Ekranizacje edytuj

Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Antona Czechowa.

Upamiętnienie w Polsce edytuj

Od 1973 na terenie obecnej dzielnicy Bielany w Warszawie znajduje się ulica imienia Antoniego Czechowa[8]. Także w Katowicach w dzielnicy Nikiszowiec znajduje się ulica jego imienia.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Czechow Anton P., [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2014-03-05].
  2. https://histmag.org/Anton-Czechow-czlowiek-niefuteralowy-10600
  3. Chekhov, Anton (1991). Forty Stories. Translated by Payne, Robert. New York City: Vintage Classics. ISBN 978-0-679-73375-1. s. 20
  4. Leonard Drożdżewicz, Pocztówka z Jedwabnego Szlaku, „Znad Wilii”, 1 (57), Viešoji įstaiga „Znad Wilii” kultūros plėtros draugija, 2014, s. 87, ISSN 1392-9712.
  5. Antoni Czechow, Wybór dramatów, 1979, ISBN 83-04-00280-9.
  6. Tabachnikova, Olga (2010). Anton Chekhov Through the Eyes of Russian Thinkers: Vasilii Rozanov, Dmitrii Merezhkovskii and Lev Shestov. Anthem Press. s. 26. ISBN 978-1-84331-841-5. Dla Rozanowa Czechow reprezentuje końcowy etap klasycznej literatury rosyjskiej przełomu XIX i XX wieku, spowodowany zanikiem tysiącletniej tradycji chrześcijańskiej, która podtrzymywała znaczną część tej literatury. Z jednej strony Rozanow uważa pozytywizm i ateizm Czechowa za swoje wady, wymieniając je wśród przyczyn popularności Czechowa w społeczeństwie.
  7. Ros. чайка transkryp. pol.: czajka – pol. mewa. Powszechny błąd tłumaczenia z ros. – słowo pol. czajka po ros. чибис transkryp. pol.: czibis.
  8. Uchwała nr 105 Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia 15 maja 1973 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy”, Warszawa, dnia 15 czerwca 1973 r., nr 6, poz. 39, s. 2.

Linki zewnętrzne edytuj