Noce i dnie (film)

polski film (reż. Jerzy Antczak, 1975)

Noce i dnie – polski dramat filmowy z 1975 roku w reżyserii Jerzego Antczaka, będący adaptacją powieści Noce i dnie (1931–1934) Marii Dąbrowskiej. Noce i dnie są sagą przedstawiającą losy dwóch pokoleń rodziny Niechciców na tle Polski pod zaborami na przełomie XIX i XX w. Oprócz wersji kinowej powstał także serial telewizyjny o takim samym tytule, zrealizowany w 1977 roku.

Noce i dnie
Ilustracja
Gatunek dramat
(dramat rodzinny)[1]
Rok produkcji 1975
Data premiery 23 września 1975
Kraj produkcji Polska
Język polski
Czas trwania 276 min
Reżyseria Jerzy Antczak
Scenariusz Jerzy Antczak
Główne role Jadwiga Barańska
Jerzy Bińczycki
Jerzy Kamas
Barbara Ludwiżanka
Muzyka Waldemar Kazanecki
Zdjęcia Stanisław Loth
Scenografia Jerzy Masłowski
Kostiumy Renata Własow
Barbara Ptak
Montaż Janina Niedźwiecka
Produkcja Zwonimir Ferič
Wytwórnia Zespół Filmowy Kadr

Realizacja filmu stanowiła spore wyzwanie dla ówczesnej kinematografii. Ostateczny budżet filmu wyniósł 130 milionów ówczesnych złotych polskich. W główne role Barbary i Bogumiła Niechciców wcielili się Jadwiga Barańska i Jerzy Bińczycki. Pomimo sceptycznych recenzji krytyków Noce i dnie okazały się wielkim sukcesem komercyjnym, zdobywając szereg nagród i wyróżnień, między innymi Złote Lwy Gdańskie na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych oraz Srebrnego Niedźwiedzia dla Jadwigi Barańskiej na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie. Film był również nominowany do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego.

Prapremiera filmu odbyła się 22 września 1975 w kinie „Oaza” w Kaliszu[2].

FabułaEdytuj

Akcja filmu zaczyna się w sierpniu 1914 roku, gdy Niemcy zajmują Kaliniec (pod tą nazwą w powieści występuje Kalisz[3]) w ramach działań ofensywnych podczas I wojny światowej. Spustoszone miasto pośpiesznie opuszczają mieszkańcy. Wśród nich znajduje się Barbara Niechcic, którą odnajduje dawny znajomy, Żyd nazwiskiem Szymszel. Ofiarowuje jej pomoc w zawiezieniu jej do pobliskiego Borowna, posiadłości Józefa Toliboskiego. Ta podróż stanowi dla Barbary pretekst do powrotu wspomnieniami do przeszłości[4].

Akcja filmu wówczas przenosi się w przeszłość. Toliboski, pierwsza młodzieńcza miłość Barbary, zaleca się do niej przez kilka lat, by ostatecznie zmienić decyzję i ożenić się z inną kobietą. Barbara jednak wciąż pała do niego miłością. W wieku 25 lat, podczas świąt spędzanych u państwa Ładów w Borku, zaznajamia się z blisko 40-letnim Bogumiłem Niechcicem, dzierżawcą pobliskiego majątku. Następnego roku, mimo że postrzega go jako pozbawionego ogłady, wychodzi za niego za mąż. Pomału przyzwyczaja się do swego nowego położenia. Zachodzi w ciążę, jednak jej pierwszy syn Piotruś umiera w wieku czterech lat. Barbara przeżywa depresję po śmierci syna. Niechcicowie przeprowadzają się do dużego, acz zaniedbanego majątku w Serbinowie; Bogumił z determinacją odbudowuje posiadłość. Wówczas rodzi się ich pierwsza córka, Agnieszka, a potem kolejne dzieci[4].

Bogumił za namową żony pozwala jej na pewien czas wyjechać wraz z dziećmi do Kalińca. W Niechcicu zakochuje się młoda córka sąsiada, Ksawunia Wojnarowska, miłość kończy się jednak rozstaniem. Tymczasem Barbara, rozczarowana mieszkaniem w mieście, czuje się samotna i niespełniona. Na dodatek najmłodsze dziecko Niechciców, Tomaszek, sprawia coraz większe problemy wychowawcze – jest ustawicznym kłamcą i kleptomanem. Barbara zszokowana odkrywa również, że Bogumił romansuje z serbinowską kucharką Felicją. Barbara wybacza mimo wszystko mężowi. Tymczasem starsza córka Agnieszka, wyjechawszy na studia do Lozanny, zakochuje się i wychodzi za mąż za działacza niepodległościowego Marcina Śniadowskiego. Niechcicom jednak powodzi się coraz gorzej, a zła inwestycja i oszustwo ze strony bratanka Barbary, Anzelma Ostrzańskiego, przynosi im utratę majątku. Na domiar złego małżonkowie tracą kontrakt na dzierżawę Serbinowa i tym samym dach nad głową. Pomoc niesie im sąsiad Wojnarowski, odsprzedając im własny majątek Pamiętów. Strudzony i schorowany Bogumił jednak ostatecznie umiera. Zrozpaczona Barbara wraca do Kalińca, wkrótce jednak wybucha I wojna światowa. Stara kobieta odjeżdża z bagażem wspomnień w nieznanym kierunku[4].

ObsadaEdytuj

 
Jerzy Antczak (w środku) oraz Jadwiga Barańska (z prawej), początek XXI wieku


ProdukcjaEdytuj

 
Ulica Józefa w Krakowie zniszczona przez filmowców (teren imitował pożar Kalińca)

Jerzy Antczak, zanim zajął się reżyserią adaptacji Nocy i dni Marii Dąbrowskiej, znany był przede wszystkim z kameralnych dramatów teatralnych wyreżyserowanych dla Teatru Telewizji. Antczak zdecydował się zekranizować powieść trudną do adaptacji[5]. Trudność, jak pisał Jerzy Płażewski, „wynikła z introspekcyjności powieści-rzeki, którą należało zorganizować w widowisko o życiu polskim przed rokiem 1914”[6]. Antczak zdecydował się przyjąć punkt widzenia Barbary, koncentrując się nie tyle na sporach ideologicznych będących integralną częścią powieści, ile na udrękach osobiście przeżywanych przez Niechcicową[5].

Film był sporym wyzwaniem zarówno dla ekipy filmowej, jak i obsady. Po nakręceniu 5% materiału filmowego wymianie uległa połowa zatrudnionych. Sceny zbiorowe kręcono po kilka godzin dziennie, a Jadwiga Barańska musiała zmieniać makijaż trzykrotnie w ciągu dnia[5]. Wykorzystane w filmie autentyczne wiejskie plenery (państwowe gospodarstwo rolne Seroczyn koło Warszawy) nie zapewniały aktorom odpowiednich warunków; aktorzy spali w chłopskich chałupach, a myli się pod studnią[5]. Na Seroczynie wybudowano specjalny dworek utrzymany w duchu epoki, stworzono obszerny ogród oraz obsiano sporą połać ziemi kapustą i zbożem. Inny plener – krakowski Kazimierz – imitował płonący Kaliniec, a do kręcenia sekwencji ucieczki z tejże fikcyjnej miejscowości wynajęto trzy tysiące statystów[5]. Łączny budżet filmu wyniósł 130 milionów ówczesnych złotych, czyli około miliona dolarów[5]. Odpowiedzialne za produkcję Przedsiębiorstwo Państwowe Film Polski podjęło również starania, aby wypromować film za granicą; reklama dzieła w Stanach Zjednoczonych kosztowała 5 tysięcy dolarów[5].

Do sentymentalnego walca według kompozycji Waldemara Kazaneckiego, który był integralną częścią filmu, piosenkę Od nocy do nocy napisała Agnieszka Osiecka, a wykonała ją Halina Kunicka[7].

OdbiórEdytuj

Noce i dnie miały swoją premierę 23 września 1975 roku[4]. Film odniósł ogromny sukces frekwencyjny; Tadeusz Drewnowski z miesięcznika „Kino” donosił, iż do połowy roku 1977 film obejrzało 21 129 176 widzów, ustępując pod względem popularności jedynie trzem adaptacjom powieści Henryka Sienkiewicza[8]. Co prawda, niektórzy krytycy filmowi byli zdystansowani wobec adaptacji powieści Dąbrowskiej. Tomasz Burek na łamach „Kina” stwierdzał, że z powieści Antczak usunął cały kontekst ideowy i polityczny, a pomysł na opowiedzenie filmu oczami Barbary cechuje niekonsekwencja: „Kamera [...] snuje opowieść nie wiadomo z czyjego punktu widzenia. Dokonując, co gorsza, arbitralnej i chyba mało przemyślanej selekcji spośród rzeczy i spraw, jakie były przedmiotem literackiego pierwowzoru”[9]. Również Tadeusz Drewnowski pomstował na eklektyczny sposób filmowania ujęć, mieszający estetykę Pietera Breugla, Vincenta van Gogha, Claude’a Moneta, Józefa Chełmońskiego i Aleksandra Gierymskiego[8]. Waldemar Chołodowski z pisma „Film” dostrzegł w adaptacji Antczaka odwołania do Przeminęło z wiatrem (1939), jednak sam film ocenił jako „niby-historię, rzeczywistość widzianą zza szyby” o wymiarze zaściankowym, „tak piękną, że nie chce się w nią wierzyć”[10].

NagrodyEdytuj

Rok Festiwal Nagroda[4] Odbiorca
1975 Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Złote Lwy Gdańskie
Nagroda za rolę kobiecą Jadwiga Barańska
Nagroda za rolę męską Jerzy Bińczycki
1976 Berlinale Srebrny Niedźwiedź dla najlepszej aktorki Jadwiga Barańska
Nagroda Unicritic
Lubuskie Lato Filmowe Gwiazda Filmowego Sezonu Jadwiga Barańska

Jerzy Bińczycki

Nagroda Amerykańskiej Akademii Sztuki Filmowej Nominacja do nagrody za film obcojęzyczny
2007 Złota Kaczka 50-lecia Najlepsza muzyka Waldemar Kazanecki
2015 Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Diamentowe Lwy dla najlepszego filmu i najlepszej aktorki Jerzy Antczak

Jadwiga Barańska

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Noce i Dnie (1975), AllMovie [dostęp 2019-02-01] (ang.).
  2. ↑ Władysław Kościelniak, Krzysztof Walczak: Kronika miasta Kalisza. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2002, s. 210. ISBN 83-85638-43-1.
  3. ↑ Ewa Głębicka, przypis 13, [w:] Maria Dąbrowska, Noce i dnie, Warszawa: Fundacja Akademia Humanistyczna i Instytut Badań Literackich PAN, 2013, s. 9, ISBN 978-83-61750-35-2, OCLC 884987255.
  4. ↑ a b c d e Noce i dnie, FilmPolski [dostęp 2019-01-31] (pol.).
  5. ↑ a b c d e f g Wiesław Kot, Sto najważniejszych scen filmu polskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2014, s. 207.
  6. ↑ Jerzy Płażewski, Historia filmu 1895-2005, Warszawa: Książka i Wiedza, 2007, s. 409.
  7. ↑ Wiesław Kot, Sto najważniejszych scen filmu polskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2014, s. 209.
  8. ↑ a b Tadeusz Drewnowski, Noce i dnie – po serialu, „Kino” (9), Akademia Polskiego Filmu, 1978, s. 16 [dostęp 2019-02-01].
  9. ↑ Tomasz Burek, Noce i dnie – wierne i niewierne, „Kino” (10), Akademia Polskiego Filmu, 1975, s. 12 [dostęp 2019-02-01].
  10. ↑ Waldemar Chołodowski, Z wiatrem, pod wiatr, „Film” (40), 1975, s. 8.

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Noce_i_dnie_(film)&oldid=62937719”