Noce i dnie (film)
Noce i dnie – polski dramat filmowy z 1975 roku w reżyserii Jerzego Antczaka, będący adaptacją powieści Noce i dnie (1931–1934) Marii Dąbrowskiej. Noce i dnie są sagą przedstawiającą losy dwóch pokoleń rodziny Niechciców na tle Polski pod zaborami na przełomie XIX i XX w. Oprócz wersji kinowej powstał także serial telewizyjny o takim samym tytule, zrealizowany w 1977 roku.
| ||
![]() | ||
Gatunek | dramat (dramat rodzinny)[1] | |
Rok produkcji | 1975 | |
Data premiery | 23 września 1975 | |
Kraj produkcji | Polska | |
Język | polski | |
Czas trwania | 276 min | |
Reżyseria | Jerzy Antczak | |
Scenariusz | Jerzy Antczak | |
Główne role | Jadwiga Barańska Jerzy Bińczycki Jerzy Kamas Barbara Ludwiżanka | |
Muzyka | Waldemar Kazanecki | |
Zdjęcia | Stanisław Loth | |
Scenografia | Jerzy Masłowski | |
Kostiumy | Renata Własow Barbara Ptak | |
Montaż | Janina Niedźwiecka | |
Produkcja | Zwonimir Ferič | |
Wytwórnia | Zespół Filmowy Kadr |
Realizacja filmu stanowiła spore wyzwanie dla ówczesnej kinematografii. Ostateczny budżet filmu wyniósł 130 milionów ówczesnych złotych polskich. W główne role Barbary i Bogumiła Niechciców wcielili się Jadwiga Barańska i Jerzy Bińczycki. Pomimo sceptycznych recenzji krytyków Noce i dnie okazały się wielkim sukcesem komercyjnym, zdobywając szereg nagród i wyróżnień, między innymi Złote Lwy Gdańskie na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych oraz Srebrnego Niedźwiedzia dla Jadwigi Barańskiej na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie. Film był również nominowany do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego.
FabułaEdytuj
Akcja filmu zaczyna się w sierpniu 1914 roku, gdy Niemcy zajmują Kaliniec (pod tą nazwą w powieści występuje Kalisz[2]) w ramach działań ofensywnych podczas I wojny światowej. Spustoszone miasto pośpiesznie opuszczają mieszkańcy. Wśród nich znajduje się Barbara Niechcic, którą odnajduje dawny znajomy, Żyd nazwiskiem Szymszel. Ofiarowuje jej pomoc w zawiezieniu jej do pobliskiego Borowna, posiadłości Józefa Toliboskiego. Ta podróż stanowi dla Barbary pretekst do powrotu wspomnieniami do przeszłości[3].
Akcja filmu wówczas przenosi się w przeszłość. Toliboski, pierwsza młodzieńcza miłość Barbary, zaleca się do niej przez kilka lat, by zmienić decyzję i ożenić się z inną kobietą. Barbara jednak wciąż pała do niego miłością. W wieku 25 lat, podczas świąt spędzanych u państwa Ładów w Borku, zaznajamia się z blisko 40-letnim Bogumiłem Niechcicem, dzierżawcą pobliskiego majątku. Następnego roku, mimo że postrzega go jako pozbawionego ogłady, wychodzi za niego za mąż. Pomału przyzwyczaja się do swego nowego położenia. Zachodzi w ciążę, jednak jej pierwszy syn Piotruś umiera w wieku czterech lat. Barbara przeżywa depresję po śmierci syna. Niechcicowie przeprowadzają się do dużego, acz zaniedbanego majątku w Serbinowie; Bogumił z determinacją odbudowuje posiadłość. Wówczas rodzi się ich pierwsza córka, Agnieszka, a potem kolejne dzieci[3].
Bogumił za namową żony pozwala jej na pewien czas wyjechać wraz z dziećmi do Kalińca. W Niechcicu zakochuje się młoda córka sąsiada, Ksawunia Wojnarowska, miłość kończy się jednak rozstaniem. Tymczasem Barbara, rozczarowana mieszkaniem w mieście, czuje się samotna i niespełniona. Na dodatek najmłodsze dziecko Niechciców, Tomaszek, sprawia coraz większe problemy wychowawcze – jest ustawicznym kłamcą i kleptomanem. Barbara zszokowana odkrywa również, że Bogumił romansuje z serbinowską kucharką Felicją. Barbara wybacza mimo wszystko mężowi. Tymczasem starsza córka Agnieszka, wyjechawszy na studia do Lozanny, zakochuje się i wychodzi za mąż za działacza niepodległościowego Marcina Śniadowskiego. Niechcicom jednak powodzi się coraz gorzej, a zła inwestycja i oszustwo ze strony bratanka Barbary, Anzelma Ostrzańskiego, przynosi im utratę majątku. Na domiar złego małżonkowie tracą kontrakt na dzierżawę Serbinowa i tym samym dach nad głową. Pomoc niesie im sąsiad Wojnarowski, odsprzedając im własny majątek Pamiętów. Strudzony i schorowany Bogumił jednak ostatecznie umiera. Zrozpaczona Barbara wraca do Kalińca, wkrótce jednak wybucha I wojna światowa. Stara kobieta odjeżdża z bagażem wspomnień w nieznanym kierunku[3].
ObsadaEdytuj
- Jadwiga Barańska – Barbara Niechcic z domu Ostrzeńska
- Jerzy Bińczycki – Bogumił Niechcic, mąż Barbary
- Barbara Ludwiżanka – Jadwiga Ostrzeńska z domu Jaraczewska, matka Barbary
- Jerzy Kamas – Daniel Ostrzeński, najstarszy brat Barbary
- Janina Traczykówna – Michalina Ostrzeńska z domu Poleska, żona Daniela
- Elżbieta Starostecka – Teresa Kociełło z domu Ostrzeńska, siostra Barbary
- Emir Buczacki – Lucjan Kociełło, maż Teresy
- Stanisława Celińska – Agnieszka Śniadowska z domu Niechcic, córka Bogumiła i Barbary
- Ilona Kuśmierska – Emilia Bartołd z domu Niechcic, córka Bogumiła i Barbary oraz żona zarządcy majątku - Seweryna
- Jan Englert – Marcin Śniadowski, mąż Agnieszki Niechcic oraz zięć Barbary i Bogumiła
- Kazimierz Mazur – Tomasz Niechcic, drugi syn Bogumiła i Barbary
- Olgierd Łukaszewicz – Janusz Ostrzeński, syn Michaliny i Daniela
- Andrzej Seweryn – Anzelm Ostrzeński, syn Michaliny i Daniela
- Karol Strasburger – Józef Toliboski, pierwsza miłość Barbary
- Karol Strasburger – Pan Toliboski, syn Józefa
- Henryk Borowski – Klemens Klicki, stryj Bogumiła i brat Florentyny
- Beata Tyszkiewicz – rejentowa Stefania Holszańska
- Kazimierz Kaczor – Oficer rosyjski
- Andrzej Szczepkowski – rejent Holszański
- Władysław Hańcza – Jan Łada
- Mieczysław Milecki – ksiądz Komodziński
- Halina Czengery – Wiktoria Łada, żona Jana
- Marek Walczewski – Daleniecki
- Barbara Rachwalska – służąca Niechciców
- Bożena Dykiel – Andzia Torebkówna
- Andrzej Gawroński – Czerniak, chłop w Serbinowie, niewymieniony w czołówce
- Ryszarda Hanin – Żarnecka, kucharka Niechciców
- Ewa Dałkowska – Olesia Chrobotówna
- Irena Kownas – Felicja, kucharka w Serbinowie
- Zofia Merle – chłopka Maria Kałużna
- Tadeusz Fijewski – Łuczak, chłop z Serbinowa
- Helena Kowalczykowa – chłopka z Serbinowa
- Teodor Gendera – chłop w Serbinowie
- Jadwiga Kuryluk – Ludwiczka, służąca w Krępie
- Alicja Migulanka – kucharka
- Aleksandra Leszczyńska – Florentyna Niechcic z domu Klicka, matka Bogumiła
- Elżbieta Karkoszka – Magda, córka Klimeckich
- Magdalena Zawadzka – Ksawunia Woynarowska
- Janusz Paluszkiewicz – Banasiak, chłop w Serbinowie
- Maciej Góraj – powstaniec
- Tadeusz Cygler
- Bogusław Sochnacki – Roman Katelba
ProdukcjaEdytuj
Jerzy Antczak, zanim zajął się reżyserią adaptacji Nocy i dni Marii Dąbrowskiej, znany był przede wszystkim z kameralnych dramatów teatralnych wyreżyserowanych dla Teatru Telewizji. Antczak zdecydował się zekranizować powieść trudną do adaptacji[4]. Trudność, jak pisał Jerzy Płażewski, „wynikła z introspekcyjności powieści-rzeki, którą należało zorganizować w widowisko o życiu polskim przed rokiem 1914”[5]. Antczak zdecydował się przyjąć punkt widzenia Barbary, koncentrując się nie tyle na sporach ideologicznych będących integralną częścią powieści, ile na udrękach osobiście przeżywanych przez Niechcicową[4].
Film był sporym wyzwaniem zarówno dla ekipy filmowej, jak i obsady. Po nakręceniu 5% materiału filmowego wymianie uległa połowa zatrudnionych. Sceny zbiorowe kręcono po kilka godzin dziennie, a Jadwiga Barańska musiała zmieniać makijaż trzykrotnie w ciągu dnia[4]. Wykorzystane w filmie autentyczne wiejskie plenery (państwowe gospodarstwo rolne Seroczyn koło Warszawy) nie zapewniały aktorom odpowiednich warunków; aktorzy spali w chłopskich chałupach, a myli się pod studnią[4]. Na Seroczynie wybudowano specjalny dworek utrzymany w duchu epoki, stworzono obszerny ogród oraz obsiano sporą połać ziemi kapustą i zbożem. Inny plener – krakowski Kazimierz – imitował płonący Kaliniec, a do kręcenia sekwencji ucieczki z tejże fikcyjnej miejscowości wynajęto trzy tysiące statystów[4]. Łączny budżet filmu wyniósł 130 milionów ówczesnych złotych, czyli około miliona dolarów[4]. Odpowiedzialne za produkcję Przedsiębiorstwo Państwowe Film Polski podjęło również starania, aby wypromować film za granicą; reklama dzieła w Stanach Zjednoczonych kosztowała 5 tysięcy dolarów[4].
Do sentymentalnego walca według kompozycji Waldemara Kazaneckiego, który był integralną częścią filmu, piosenkę Od nocy do nocy napisała Agnieszka Osiecka, a wykonała ją Halina Kunicka[6].
OdbiórEdytuj
Noce i dnie miały swoją premierę 23 września 1975 roku[3]. Film odniósł ogromny sukces frekwencyjny; Tadeusz Drewnowski z miesięcznika „Kino” donosił, iż do połowy roku 1977 film obejrzało 21 129 176 widzów, ustępując pod względem popularności jedynie trzem adaptacjom powieści Henryka Sienkiewicza[7]. Co prawda, niektórzy krytycy filmowi byli zdystansowani wobec adaptacji powieści Dąbrowskiej. Tomasz Burek na łamach „Kina” stwierdzał, że z powieści Antczak usunął cały kontekst ideowy i polityczny, a pomysł na opowiedzenie filmu oczami Barbary cechuje niekonsekwencja: „Kamera [...] snuje opowieść nie wiadomo z czyjego punktu widzenia. Dokonując, co gorsza, arbitralnej i chyba mało przemyślanej selekcji spośród rzeczy i spraw, jakie były przedmiotem literackiego pierwowzoru”[8]. Również Tadeusz Drewnowski pomstował na eklektyczny sposób filmowania ujęć, mieszający estetykę Pietera Breugla, Vincenta van Gogha, Claude’a Moneta, Józefa Chełmońskiego i Aleksandra Gierymskiego[7]. Waldemar Chołodowski z pisma „Film” dostrzegł w adaptacji Antczaka odwołania do Przeminęło z wiatrem (1939), jednak sam film ocenił jako „niby-historię, rzeczywistość widzianą zza szyby” o wymiarze zaściankowym, „tak piękną, że nie chce się w nią wierzyć”[9].
NagrodyEdytuj
Rok | Festiwal | Nagroda[3] | Odbiorca |
---|---|---|---|
1975 | Festiwal Polskich Filmów Fabularnych | Złote Lwy Gdańskie | |
Nagroda za rolę kobiecą | Jadwiga Barańska | ||
Nagroda za rolę męską | Jerzy Bińczycki | ||
1976 | Berlinale | Srebrny Niedźwiedź dla najlepszej aktorki | Jadwiga Barańska |
Nagroda Unicritic | |||
Lubuskie Lato Filmowe | Gwiazda Filmowego Sezonu | Jadwiga Barańska | |
Nagroda Amerykańskiej Akademii Sztuki Filmowej | Nominacja do nagrody za film obcojęzyczny | ||
2007 | Złota Kaczka 50-lecia | Najlepsza muzyka | Waldemar Kazanecki |
2015 | Festiwal Polskich Filmów Fabularnych | Diamentowe Lwy dla najlepszego filmu i najlepszej aktorki | Jerzy Antczak |
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Noce i Dnie (1975), AllMovie [dostęp 2019-02-01] (ang.).
- ↑ Ewa Głębicka , przypis 13 [w:] Maria Dąbrowska, Noce i dnie, Warszawa: Fundacja Akademia Humanistyczna i Instytut Badań Literackich PAN, 2013, s. 9, ISBN 978-83-61750-35-2, OCLC 884987255 .
- ↑ a b c d e Noce i dnie, FilmPolski [dostęp 2019-01-31] (pol.).
- ↑ a b c d e f g Wiesław Kot , Sto najważniejszych scen filmu polskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2014, s. 207 .
- ↑ Jerzy Płażewski , Historia filmu 1895-2005, Warszawa: Książka i Wiedza, 2007, s. 409 .
- ↑ Wiesław Kot , Sto najważniejszych scen filmu polskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2014, s. 209 .
- ↑ a b Tadeusz Drewnowski , Noce i dnie – po serialu, „Kino” (9), Akademia Polskiego Filmu, 1978, s. 16 [dostęp 2019-02-01] .
- ↑ Tomasz Burek , Noce i dnie – wierne i niewierne, „Kino” (10), Akademia Polskiego Filmu, 1975, s. 12 [dostęp 2019-02-01] .
- ↑ Waldemar Chołodowski , Z wiatrem, pod wiatr, „Film” (40), 1975, s. 8 .
Linki zewnętrzneEdytuj
- Noce i dnie na kanale Studia Filmowego Kadr w serwisie YouTube
- Noce i dnie w bazie IMDb (ang.)
- Noce i dnie w bazie Filmweb
- Noce i dnie w bazie filmpolski.pl
- Zdjęcia z filmu Noce i dnie w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”