Zespół pałacowy w Sarnach
Zespół pałacowy w Sarnach[2] (niem. Schloss Scharfeneck) – zabytkowy[3] pałac z zespołem w Sarnach – przysiółku wsi Ścinawka Górna w Polsce, w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w gminie Radków na skraju wsi w malowniczym miejscu, na skarpie w rozwidleniu rzek Włodzicy i Ścinawki[4].
 nr rej. pałac A/4792/1946 z 24.06.1968, spichrz A/4761/905/WŁ z 24.06.1982; park A/4759/891/WŁ z 25.06.1982; wystrój, w tym malowidło, w kaplicy św. Jana Nepomucena B/818/539 z 19.08.1996; kamienny kartusz herbowy B/820/541 z 19.08.1996
| |
 Zespół pałacowy Sarny | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Inwestor |
Fabian von Reichenbach |
| Wysokość całkowita |
38,89 m[potrzebny przypis] |
| Wysokość do dachu |
24,42 m |
| Kondygnacje |
5 |
| Powierzchnia użytkowa |
2500 m²[potrzebny przypis] |
| Ukończenie budowy |
1590 |
| Ważniejsze przebudowy |
1661–1738[1], 1819–1820, 1971–1973, 1974–1977 |
| Kolejni właściciele |
Friedrich von Czeschaw; Niklas, Hans, Janko von Pradel; Heinrich von Stillfried; Georg, Fabian, Rudolf, Adolf, Christoph von Reichenbach; Johann Georg, Johann Ernst, Johann Franz Anton, Johann Joseph Leonhard, Friedrich Wilhelm, Adolf Sigismund, Gustav Adolf von Götzen; Heinrich, Max Scheider; Franz i Eleonora „Lilly” Poppler, Państwowe Przedsiębiorstwo Hodowlane Ścinawka; Agencja Nieruchomości Rolnych |
| Obecny właściciel |
Artur Kulawski, Ewa Kulawska, Martin Sobczyk, Rafał Zboch[potrzebny przypis] |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego  | |
Położenie na mapie gminy Radków  | |
 50°32′47″N 16°27′46″E/50,546389 16,462778
| |
Pałac wzniesiony 1590 przez Fabiana von Reichenbacha, znacząco rozbudowany przez hrabiów von Götzenów[5].
Historia
edytujPierwotny obiekt zbudowano przed XV w. Początkowo był skromnym dworem obronnym. Renesansowy, trójkondygnacyjny dwór wybudowany w 1590 r.[6] przez Fabiana von Reichenbacha[4] przebudowany został na pałac w 1661 r. i w pierwszej połowie XVIII w. przez Götzenów[4]. Pałac był wtedy jedną z najbardziej okazałych rezydencji rodowych na ziemi kłodzkiej[potrzebny przypis].
W latach 20. XVIII w. hrabia Franciszek Antoni Götzen wybudował w ramach założenia kaplicę Św. Jana Nepomucena, bogato zdobioną freskami poświęconymi świętemu męczennikowi oraz innym świętym. Budowa trwała jednocześnie z finansowaną przez hrabiego przebudową kościoła parafialnego (obecnie bazyliki mniejszej) w pobliskich Wambierzycach.
Zespół pałacowo-folwarczny został w XIX wieku sprzedany przez rodzinę Götzenów i do 1945 r. pozostawał w rękach rodzin przemysłowych.
Po II wojnie światowej, jak wiele rezydencji hrabstwa kłodzkiego, zaczął podupadać. Największe zniszczenia miały miejsce po 1989 r. i likwidacji państwowych gospodarstw rolnych, kiedy zespół był z jedynie formalnym nadzorem właścicielskim. W latach 90. XX w. wydzielono i sprzedano osobom prywatnym pałac letni, w którym obecnie mieszczą się pokoje gościnne. Reszta obiektu była zamieszkiwana przez kilka rodzin byłych pracowników PGR a główny budynek popadał w ruinę[potrzebny przypis].
Na początku 2010 r. zainteresowanie przejęciem nieruchomości wyraziła brytyjska fundacja Save Britain’s Heritage, która pod patronatem Karola, ówczesnego księcia Walii, miała zamiar przekształcić zespół w wielofunkcyjny obiekt z mieszkaniami prywatnymi i pomieszczeniami dostępnymi publicznie. Mimo spotkania przedstawicieli fundacji, księcia Karola, generalnego konserwatora zabytków Tomasza Merty i ministra kultury Bogdana Zdrojewskiego w marcu 2010 r., nie doszło do przejęcia nieruchomości przez fundację. Agencja Nieruchomości Rolnych, podlegająca ministrowi rolnictwa, w 2011 i 2013 wystawiła nieruchomość na sprzedaż w trybie przetargu z ceną wywoławczą ok. 1,5 mln zł, jednak bez skutku[potrzebny przypis].
Pod koniec 2013 r. Agencja Nieruchomości Rolnych w trybie negocjacji sprzedała obiekt osobom prywatnym, które powołały Fundację Odbudowy Dworu Sarny[potrzebny przypis].
Stan po prywatyzacji
edytujOd początku 2014 r. trwają prace remontowe, w trakcie których odbudowano dach XVII-wiecznego spichlerza dworskiego przy udziale funduszy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego. Jako pierwszy w 2017 r. otwarto po kompleksowym remoncie dom bramny, jeden z najstarszych obiektów zespołu, w którym mieści się punkt obsługi ruchu turystycznego i przejście do kaplicy św. Jana Nepomucena. Od 2014 roku prowadzone są także staraniem Fundacji Odbudowy Dworu Sarny działania z zakresu rewaloryzacji otoczenia zamku. Wdrażany projekt rewaloryzacji otoczenia zamku opracowany został przez specjalistę ds. ogrodów historycznych Łukasza Przybylaka. Zamkowy park jako przykład sukcesywnie odtwarzanego zabytku ogrodowego został uhonorowany w 2020 roku członkostwem w Europejskim Szlaku Ogrodów Historycznych będącym certyfikowanym szlakiem kulturowym Rady Europy. Komitet naukowy Europejskiego Szlaku Ogrodów Historycznych opiniujący członkostwo zamku sarny podkreślił związek obiektu z postacią wybitnego twórcy krajobrazu Eduarda Petzolda oraz zamiar utworzenia w obiekcie centrum interpretacji dziedzictwa pn. Europejskie Centrum Sztuki Ogrodowej im. Eduarda Petzolda.
W 2022 roku na terenie parku zamkowego w obecności przedstawicieli gminy Radków, gmina nowa ruda, miasta Nowa Ruda, starostwa powiatowego w Kłodzku oraz Dolnośląskiego Konserwatora Zabytków posadzony został "Dąb Platynowego Jubileuszu" będący jedynym w Polsce drzewem posadzonym w ramach tzw. "Zielonego Baldachimu Królowej" (ang. The Queen's Green Canopy) będącego akcją uświetniającą jubileusz 70-lecia panowania królowej Elżbiety II. Ceremonia posadzenia drzewa była transmitowana na żywo przez stację TVN w godzinach emisji programu Dzień Dobry TVN.
Od 2016 r. Fundacja otrzymuje fundusze Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, dzięki którym wykonano ratunkowe prace konstrukcyjne w budynku dworu[7], ratunkowy remont hełmu wieży, kapitalny remont dachu dworu, jak i remont konstrukcji i dachu kaplicy[8]. Dolnośląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w 2023 r. sfinansował konserwację polichromowanego iluzjonistycznego ołtarza (1738 r.) w kaplicy[9].
W latach 2020–2022 otwarto po kompleksowej renowacji dwa budynki folwarku z XVI-XIX wieku, w których mieszczą się pokoje gościnne[potrzebny przypis].
Zwiedzanie głównego budynku i kaplicy jest bezpłatne.
Właściciele
edytujWłaściciele kompleksu[6]:
- 1350–1406 – von Czeschaw:
- 1350–1406 – Fryderyk
- 1406–1564 – Pradelowie:
- od 1406 – Niclas
- 1480 – Niclas Grotz
- 1480, 1494 – Hans
- 1564 – Henryk
- 1565 – Henryk von Stillfried Starszy (Stillfriedowie)
- 1565–1625 – von Reichenbachowie:
- Grzegorz
- 1602 – Fabian (1547–1605) ze Stoszowic
- Adolf
- 1628 – jezuici z Kłodzka
- 1661–1875 – von Götzenowie:
- 1661 – Johann Georg (1623–1679)
- Johann Ernst (1667–1707)
- Franz Anton (1693–1738)[1]
- do 1771 Jan Karol Józef Leonard (1716–1771)[10]
- 1771–1774 Friedrich Wilhelm von Götzen Starszy (1734–1794)
- od 1796 – Adolf (1770–1847)
- do 1875 – Gustaw Adolf (1866–1910)
- od 1876 – Schneider z Jugowic:
- 1876 – Henryk
- 1890, 1894, 1910 – Max[11]
- 1917 – Eleonora Röβler (z domu Suida) i mąż Rudolf Röβler (1873-1919)
- 1937–1945 – Eleonora ‘Lilly’ Poppler z domu Röβler (Rössler, 1907–1940) z mężem prof. Franzem Popplerem
- 1945–2013 – Państwowe Przedsiębiorstwo Hodowlane Ścinawka, potem Agencja Nieruchomości Rolnych
- od 2013 – Artur Kulawski, Ewa Kulawska, Martin Sobczyk, Rafał Zboch[potrzebny przypis]
Kaplica
edytujKaplica pw. św. Jana Nepomucena wzniesiona została w latach 1722–1730 w kształcie elipsy[1]. Jej najlepsze czasy przypominają freski iluzoryczne na ścianach i sklepieniach[4] z 1738 r.[6] Jest on główną postacią fresków. Na jednych unoszą go aniołowie, na innych trzyma palmę męczeństwa, na kolejnych ośmiu są sceny z jego życia. Poza św. Janem Nepomucenem znajduje się tam również herb Götzenów, św. Apolonia i św. Barbara – patronki rodu, a także m.in. Antoni Padewski, Franciszek Ksawery, Franciszek z Asyżu, Jan Boży, Jan Sarkander, Jan Jałmużnik, Jan Chrzciciel. Polichromie, które wyszły spod pędzla Johanna Franza Hoffmanna z Kłodzka[4], były później dwukrotnie konserwowane w 1850 r. i w latach 1971–1977[1] i zachowały się do czasów obecnych[4].
Opis zniszczeń
edytujZ dziedzińca pałacu można zobaczyć całą posiadłość z kilkoma budynkami gospodarczymi oraz zabytkowym spichlerzem z drugiej połowy XVII w. W 2014 r. rozebrano pozostałości zawalonego dachu i wykonano nowy przy udziale dotacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego.
W 2013 r. zespół był w bardzo złym stanie. Przez nieszczelny dach dworu woda przelewała się przez wszystkie kondygnacje. Zdewastowane pomieszczenia, w których brak podłóg, futryn i drzwi, zawalone były cegłami i resztkami z pieców. Komnatę na drugiej kondygnacji zajmowały wielkie belki ze stropu, które runęły. Kolejne piętro przez zniszczoną podłogę było niedostępne[potrzebny przypis].
W skład zespołu pałacowego Sarny wchodzą jeszcze[potrzebny przypis]:
- pałac letni – wybudowany w 1730 r. Obiekt dwukondygnacyjny pokryty dachem mansardowym z lukarnami. Nad wejściem znajdował się kartusz z herbami budowniczego pałacu hrabiego Franza Antona von Götzena (1693–1738) i jego żony Marii Anny (Marianne) von Stillfried[12], córki barona Raymunda Erdmanna Antona Stillfrieda von Rattonitza (1672–1720)[13] z Nowej Rudy. Kartusz skradziono w 1996 r. Pałac pozostaje od lat 90. XX w. w odrębnej własności od głównego założenia.
- spichlerz z drugiej połowy XVII w.
- park z XVIII–XIX w. projektu znanego pruskiego architekta krajobrazu Eduarda Petzolda.
Działania kulturalne
edytuj
Od 2019 r. obiekt bierze udział w Festiwalu Góry Literatury, od 2022 r. będąc jego główną sceną[14].
W parku odbywają się spotkania z pisarzami i naukowcami, w których uczestniczyli m.in.: Edwin Bendyk, Grzegorz Gauden, Joanna Lamparska, Mikołaj Łoziński, Monika Płatek, Kazimiera Szczuka, Karol Maliszewski, Adam Leszczyński, Agnieszka Holland, Manuela Gretkowska, Swiatłana Aleksijewicz, Olga Tokarczuk.
Od 2015 r. odbywają się coroczne wydania Międzynarodowej Letniej Szkoły Muzyki Dawnej Schloss Scharfeneck z udziałem wykładowców i studentów z Polski, Niemiec, Belgii, Holandii, Czech i Słowacji[potrzebny przypis].
W sierpniu 2015 r. odbył się w kaplicy św. Jana Nepomucena koncert Omnes Sancti Dei Zespołu Męskiego „Gregorianum”, podczas którego zabrzmiały nieprezentowane od stuleci utwory z repertuaru krakowskiej Kapeli Rorantystów, m.in. Magnificat Jeana L’Heritier[15].
Fundacja jest członkiem Europa Nostra[potrzebny przypis].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Słownik geografii turystycznej Sudetów, t. 11 1995 ↓, s. 331–334.
- ↑ Zestawienia zabytków nieruchomych. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków – stan na 31 grudnia 2018 r. woj. dolnośląskie. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 85. [dostęp 2019-02-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-03)].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ a b c d e f Bieda 2008 ↓, s. 139–150.
- ↑ Sarny kiedyś i teraz – Zamek Sarny [online] [dostęp 2023-06-03] (pol.).
- ↑ a b c Łuczyński 2008 ↓, s. 379–384.
- ↑ MKiDN, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Ochrona zabytków [online], mkidn.gov.pl [dostęp 2016-04-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-03-26] (pol.).
- ↑ Znamy wyniki I naboru do programu „Ochrona zabytków” – Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego [online], Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego [dostęp 2023-06-03] (pol.).
- ↑ Dotacje 2023 – Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu [online], wosoz.ibip.wroc.pl [dostęp 2023-06-03].
- ↑ Bieda 2008 ↓, s. 143.
- ↑ Adreßbuch des Schlesischen Grundbesitzes. Nach amtlichen und authentischen Quellen bearbeitet, CERES, landwirtschaftlicher Verlag, Berlin-Groß-Lichterfelde-West und Leipzig 1910. s. 212. [dostęp 2024-07-27].
- ↑ Marianne, countess of Stillfried und Rattonitz. geneall.net. [dostęp 2015-09-27].
- ↑ Raymund Erdmann Anton Freiherr Stillfried von Rattonitz. geneall.net. [dostęp 2015-04-14].
- ↑ 2023 [online], Fundacja Olgi Tokarczuk, 7 lipca 2023 [dostęp 2023-06-03] (pol.).
- ↑ Pierwszy sezon muzyki w Sarnach | Dwór Sarny. Scharfeneck [online], dworsarny.pl [dostęp 2016-04-02].
Bibliografia
edytuj- Tadeusz Bieda: U podnóża Gór Stołowych. Historia miejscowości Gminy Radków. Wyd. II. Radków: Wydawnictwo Maria, 2008, s. 139–150. ISBN 978-83-60478-55-4.
- Romuald M. Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach. Legnica: 2008, s. 379–384. ISBN 978-83-89102-63-8.
- Słownik geografii turystycznej Sudetów. Góry Sowie, Wzgórza Włodzickie. Marek Staffa (red.). T. 11. Wrocław: Wyd. I-BiS, 1995, s. 331–334. ISBN 83-85733-12-6.