Świebodzice
Świebodzice (niem. Freiburg in Schlesien) – miasto na Dolnym Śląsku, w województwie dolnośląskim, w powiecie świdnickim.
| |||||
| |||||
![]() Wieża kościoła parafialnego pw. św Piotra i Pawła | |||||
| |||||
Państwo | ![]() | ||||
Województwo | ![]() | ||||
Powiat | świdnicki | ||||
Aglomeracja | wałbrzyska | ||||
Prawa miejskie | 1279 | ||||
Burmistrz | Paweł Ozga | ||||
Powierzchnia | 30,43 km² | ||||
Wysokość | 260–425 m n.p.m. | ||||
Populacja (30.06.2017) • liczba ludności • gęstość |
24 329[1] 752,2 os./km² | ||||
Strefa numeracyjna | 74 | ||||
Kod pocztowy | 58-160,58-163 | ||||
Tablice rejestracyjne | DSW | ||||
![]() | |||||
TERC (TERYT) | 0219021 | ||||
SIMC | 0984663 | ||||
Urząd miejski Rynek 158-160 Świebodzice | |||||
Strona internetowa | |||||
BIP |
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego. Od południa bezpośrednio graniczy z Wałbrzychem.
Miasto położone u stóp Pogórza Wałbrzyskiego, na Pogórzu Świebodzickim, w środkowym biegu rzeki Pełcznicy przy drodze krajowej nr 34 i nr 35 oraz przy drodze wojewódzkiej nr 374, na skraju Książańskiego Parku Krajobrazowego. Przez miasto przebiegają także drogi wojewódzkie numer: 371 i 373. Miasto leży na wysokości od ok. 280 do 425 m n.p.m. (góra Grabnik). Świebodzice należą do Aglomeracji wałbrzyskiej.
Spis treści
- 1 Nazwa miasta
- 2 Historia
- 3 Zabytki
- 4 Edukacja
- 5 Kultura
- 6 Kościoły i związki wyznaniowe
- 7 Sport
- 8 Ochrona przyrody
- 9 Struktura powierzchni
- 10 Demografia
- 11 Gospodarka
- 12 Lądowisko wielofunkcyjne
- 13 Komunikacja miejska i podmiejska
- 14 Komunikacja kolejowa
- 15 Miasta partnerskie
- 16 Urodzeni w Świebodzicach
- 17 Zobacz też
- 18 Linki zewnętrzne
- 19 Przypisy
Nazwa miastaEdytuj
Niemiecka nazwa miejscowości Freiburg oznacza po polsku Wolne miasto. Niemiecki językoznawca Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 we Wrocławiu wymienia nazwę miasta zanotowaną w dokumencie łacińskim z 1291 Friburg podając jej znaczenie „Freie Burg des Bolko I” – „Wolne miasto Bolka I”[2].
Po 1945 miastu nadano polską nazwę Świebodzice, którą urzędowo zatwierdzono 7 maja 1946[3] (świeboda to po staropolsku wolność).
HistoriaEdytuj
- 1203 – pierwsza wzmianka historyczna
- przed 1228 – pierwsza inicjatywa lokacyjna na prawie niemieckim[4]
- 1228 – biskup wrocławski Wawrzyniec konsekruje kościół św. Mikołaja
- 1242 – Marboto de Czetaros (Czetryc) staje się zarządcą książęcego zamku w Świebodzicach
- 1279 – Henryk Probus w przywileju zwraca się do świebodziczan „mieszczanie” – przyjmowana data nadania praw miejskich
- 1293 – włączenie Świebodzic do księstwa jaworsko-świdnickiego
- 1300 – średniowieczny łaciński utwór opisujący żywot świętej Jadwigi Vita Sanctae Hedwigis wymienia pod nazwą Cyrna[5] jedną z obecnych dzielnic Świebodzic Ciernie dawniej zwane również Zirlau oraz Czarna Świdnicka.
- 1310 – książę Bernard na prośbę patrycjatu świdnickiego pozbawia Świebodzice przywileju miejskiego
- 1337 – książę jaworsko-świdnicki Bolko II Mały przywraca prawa miejskie
- 1392 – śmierć wdowy po Bolku II, Agnieszki – włączenie Świebodzic do Czech
- 1427 – miasto trzykrotnie oblegają wojska taborytów
- 1492 – król Czech Władysław Jagiellończyk nadaje Świebodzicom przywilej organizowania „ciepłych jarmarków” w dzień św. Mateusza
- 1509 – Władysław Jagiellończyk sprzedaje Świebodzice i zamek Książ Konradowi Hochbergowi
- 1614 – pierwsza świebodzicka szkoła
- 1618–1648 – wojna trzydziestoletnia: rabunki wojsk szwedzkich, epidemie
- 1745 – włączenie Świebodzic do Prus
- 1774 – najtragiczniejszy pożar w dziejach miasta niemal doszczętnie trawi miasto
- 1775–1811 – intensywna odbudowa
- 1809 – do Świebodzic wkraczają wojska francuskie, Fryderyk Kramsta zakłada Fabrykę Lnu i Płótna
- 1842 – powołano do życia spółkę pod nazwą Wrocławsko-Świdnicko-Świebodzickie Towarzystwo Kolejowe, która zajęła się budową pierwszej linii kolejowej w kierunku Sudetów
- 1843 – do Świebodzic dociera kolej, linia Wrocław-Świebodzice, w 1853 przedłużona do Wałbrzycha
- 1843 – otwarcie linii kolejowej Wrocław-Świebodzice
- 1847 – Gustav Becker zakłada warsztat zegarmistrzowski produkujący zegary
- 1867 – rodzi się Emil Krebs, sinolog i poliglota
- 1850 – Warsztat zegarmistrzowski Gustava Beckera stopniowo przekształca się w wielką fabrykę zegarów znaną na całym świecie
- 1905 – w Świebodzicach odbywa się uroczysty pochówek polskiego profesora i chirurga Jana Mikulicza-Radeckiego, pomysłodawcy nowych technik operacyjnych i narzędzi chirurgicznych oraz jednego z pionierów antyseptyki i aseptyki, zamieszkującego we Wrocławiu i niegdyś podświebodzickiej Pełcznicy (obecnie dzielnicy miasta) po 1890 r. (zachowały się jego nagrobek na miejscowym cmentarzu oraz jego willa w Pełcznicy)
- 1935 – Fabryka Zegarów Gustava Beckera kończy swoją działalność
- Podczas II wojny światowej w miejscowości znajdowała się filia niemieckiego obozu koncentracyjnego Groß-Rosen[6].
- 1946 – miejscowość została włączona do nowo powstałego województwa wrocławskiego na terenie powojennej Polski pod nazwą Frybork[7]
- 24 lutego 1954 – w pobliżu stacji kolejowej dochodzi do katastrofy kolejowej – ginie kilkanaście osób, kilkadziesiąt zostaje rannych
- 1957 – przyłączenie do Świebodzic Pełcznicy
- 1972 – przyłączenie Cierni
- 1979 - odsłonięcie pomnika ku czci Ludowego Wojska Polskiego na ówczesnym pl. 22 lipca[8]
- 1990 – pierwsze po II wojnie światowej demokratyczne wybory władz miejskich
- 1997 – zniszczenia wskutek wielkiej powodzi
- 2000 – odsłonięcie pomnika Jana Mikulicza-Radeckiego
- 1 września 2002 – zniszczenia po wielkiej powodzi. Zalane zostały między innymi Ciernie i Pełcznica
- 21 czerwca 2012 – ustanowiony nowy herb oraz nowa flaga[9].
- 8 kwietnia 2017 – największa katastrofa budowlana w historii miasta; w wyniku zawalenia się kamienicy zginęło 6 osób, a 4 zostały ranne.
ZabytkiEdytuj
Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są[10]:
- obszar staromiejski
- kościół par. pw. św. Mikołaja, wzniesiony w XIII w., XV w., 1811, k. XIX w.; wyposażenie częściowo renesansowe, częściowo z XIX w.
- dawny kościół ewangelicki, obecnie rzym-kat., pw. śś. Piotra i Pawła, wzniesiony w latach 1776–1779 na planie krzyża w stylu klasycystycznym
- mauzoleum rodziny von Kramstów, na cmentarzu komunalnym, ul. Wałbrzyska, z 1880
- ratusz miejski, wybudowany w 1781 w stylu klasycystycznym
- fragmenty murów obronnych – pochodzą prawdopodobnie z XIII w., rozebrane w większości przez Francuzów w 1809
- d. zajazd, ul. Jeleniogórska 9
- piwnice d. słodowni, ul. Krasickiego 15, z drugiej połowy XIX w.
- łaźnia, ob. dom handlowy,ul. Lipowa 12, z końca XIX w.
- pałac, obecnie dom pomocy społecznej – DPS , ul. Mickiewicza 8, zbudowany w l. 1858–1875 – XIX w., w stylu neorenesansu angielskiego, otoczony parkiem i zwierzyńcem, dziś siedziba zgromadzenia zakonnego Sióstr Szkolnych de Notre Dame
- budynki w zespole zamku Książ, z 1792, w drugiej połowy XIX, ul. Wałbrzyska 44-46:
- dom „szwajcarski” I
- dom „szwajcarski” II
- brama wjazdowa na teren zespołu
- kościół pomocniczy pw. św. Franciszka z Asyżu, wzniesiony w pierwszej połowy XIII w., w XV w. przebudowany na gotycki, wyposażenie pochodzące z różnych epok, fresk z XV wieku przedstawiający św. Krzysztofa, 1891
- kościół pw. św. Anny, ruiny, (prawdopodobnie) z przełomu XII i XIII w., na przełomie i XIV–XV w. przebudowany ze stylu romańskiego na gotyk
inne zabytki:
- willa Jana Mikulicza-Radeckiego w Pełcznicy
- cmentarz żydowski
- stare kamienne krzyże monolitowe o nieznanym pochodzeniu i przeznaczeniu; pojawiająca się hipoteza, że są to tzw. krzyże pokutne, nie ma oparcia w żadnych dowodach i oparta jest wyłącznie na nieuprawnionym, błędnym założeniu, że wszystkie stare kamienne monolitowe krzyże, są krzyżami pokutnymi[11]
- wolno stojący zlepieniec pobielony w Cierniach
- złamany maltański w Cierniach
- wmurowany z żółtego piaskowca w Cierniach
- łaciński wolno stojący, zlepieniec, naprzeciw budynków Osiedla Sudeckiego przy stacji benzynowej PKN Orlen.
EdukacjaEdytuj
- 3 przedszkola publiczne, w tym jedno z grupą żłobkową, 2 przedszkola niepubliczne
- 5 szkół podstawowych, w tym jedna integracyjna, jedna z oddziałami integracyjnymi i jedna specjalna:
- Szkoła Podstawowa nr 3 im Władysława Broniewskiego w Świebodzicach, Szkoła Podstawowa nr 4 im. Janusza Korczaka, Szkoła Podstawowa nr 2 im. Nauczycieli Tajnego Nauczania w Zespole Szkół Podstawowo – Gimnazjalnych z oddziałami integracyjnymi, Integracyjna Szkoła Podstawowa w Zespole Szkół Integracyjnych, Szkoła Podstawowa nr 7 (specjalna)
- 4 gimnazja, w tym jedno integracyjne, jedno z oddziałami integracyjnymi i jedno społeczne:
- Gimnazjum nr 1 w Świebodzicach, Gimnazjum nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi w Zespole Szkół Podstawowo – Gimnazjalnych z oddziałami integracyjnymi, Społeczne Gimnazjum Akademickie, Gimnazjum Integracyjne w Zespole Szkół Integracyjnych.
- 2 szkoły średnie:
- Zespół Szkół im. S. Prosińskiego
- Zespół Szkół Ogólnokształcących
KulturaEdytuj
Na terenie miasta funkcjonują koła hobbystyczne: filatelistyczne i numizmatyczne.
- Miejska Biblioteka Publiczna im. Marii Dąbrowskiej
- biblioteka dla dorosłych
- oddział dziecięcy
- Miejski Dom Kultury
W 2014 na terenie miasta kręcono sceny walk ulicznych do serialu Czas Honoru: Powstanie.
Kościoły i związki wyznanioweEdytuj
SportEdytuj
- Ośrodek Sportu i Rekreacji
- Wodne Centrum Rekreacji
- basen pływacki
- sześciotorowy, długość: 25 m, głębokość: 2,05 m
- basen rekreacyjny
- głębokość 1,4 m, brodzik, jacuzzi, zjeżdżalnia
- sauna fińska i parowa
- basen pływacki
- Hala Widowiskowo-Sportowa (w sezonie 08/09 stanowi obiekt Górnika Wałbrzych w rozgrywkach ekstraklasy koszykarzy)
- Wodne Centrum Rekreacji
- lądowisko Świebodzice (sanitarno-dyspozycyjne) użytkowane obecnie m.in. przez Aeroklub Ziemi Wałbrzyskiej (przyszłe lotnisko Sudeckie)
- W mieście istnieje klub sportowy Victoria Świebodzice
- Na początku 2006 powstał Klub Sportowy „Rekin”.
Ochrona przyrodyEdytuj
Na obszarze gminy znajduje się niewielka część rezerwatu przyrody Przełomy pod Książem koło Wałbrzycha chroni on przełomowe odcinki rzeki Pełcznicy i strumyka Szczawnik wraz z całą różnorodnością fauny i flory[14].
Struktura powierzchniEdytuj
Według danych z 2002[15] Świebodzice mają obszar 30,45 km², w tym:
- użytki rolne: 69%
- użytki leśne: 11%
Miasto stanowi 4,1% powierzchni powiatu.
DemografiaEdytuj
Dane z 30 czerwca 2004[16]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
populacja | 23 233 | 100 | 12 233 | 52,7 | 11 000 | 47,3 |
gęstość zaludnienia (mieszk./km²) |
763 | 401,7 | 361,2 |
GospodarkaEdytuj
- Na terenie miasta istnieje podstrefa Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej „Invest Park” (Kelvion Sp. z o.o.,SEGEPO-REFA Sp. z o.o.Vasco Tech sp. z o.o.,Enwar Sp zo.o., Droper Logistic Sp. z o.o.)., Isopak Poland Sp.z o.o
- Inne ważne przedsiębiorstwa produkcyjne to: Termet S.A ,Schneider Electric Energy Poland Sp. z o.o., Śnieżka – Invest" Sp. z o.o, PPHU „Defalin” Group SA, Moneva Polska Sp. z o.o., Capricorn S.A , Masterform S.A., CAST s.j.
- W mieście funkcjonują markety: Dino (1), Biedronka (3), Aldi (1), Intermarche (1), Bricomarche (1), Mrówka (1), Polo Market (1), Media Expert (1), Neonet (1), drogeria Rossmann (1)
- oraz Plac Targowy.
Lądowisko wielofunkcyjneEdytuj
Nieco na północ, poza granicami miasta, znajduje się trawiaste lądowisko Świebodzice, które będzie stanowić przyszłe lotnisko Sudeckie po zbudowaniu utwardzonej 850-metrowej drogi startowej, o znaczeniu regionalnym, międzygminnym, m.in. obsługującym miasto Wałbrzych. Miasto posiada trawiaste lądowisko z pasem startowym o długości 850 m, wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 374 do Strzegomia, 3,4 km od centrum miasta. Na terenie lądowiska planowana jest budowa lotniska Sudeckiego.
Współrzędne geograficzne lądowiska: 50°53′00″N 16°18′59″E/50,883333 16,316389.
Komunikacja miejska i podmiejskaEdytuj
Komunikacja miejska w Świebodzicach obsługiwana jest przez Zakład Gospodarki Komunalnej. Do 31 grudnia 2015 miasto zlecało przewozy na jedynej miejskiej linii zewnętrznym firmom w ramach przetargu. Sytuacja zmieniła się 1 stycznia 2016, kiedy to po mieście zaczęły jeździć nowe, kupione w 2014 przez miasto, autobusy Mercedes-Benz O530. Od tej pory gmina na własną rękę realizowała przewozy na linii miejskiej nr 1. W marcu 2019 powstały 3 linie: 0,1 i 2[17].
Komunikację podmiejską obsługuje od 8.09.2018 MPK Świdnica na linii 31A oraz prywatne firmy m.in. P.W.H.D., Piotr Żuk, Grzenio, Bobo-Trans, Dex Trans na pozostałych liniach
LINIE MIEJSKIE[18]:
Linia | Trasa |
---|---|
0 | Os. Sudeckie - Pętla, Dworzec PKP, Królowej Elżbiety |
1 | Pełcznica (Długa - pętla), Przemysłowa, Pływalnia - Wodne Centrum Rekreacji, Kamiennogórska - Cmentarz |
2 | Ciernie - Pętla, Przemysłowa, Kamiennogórska - Cmentarz, Hipermarket Tesco |
LINIE PODMIEJSKIE
Linia | Trasa | ||
---|---|---|---|
30 | Świebodzice os. Piastowskie- Wałbrzych Piaskowa Góra- Wałbrzych Pl. Grunwaldzki | ||
31 | Swidnica D.A.- Świebodzice- Wałbrzych Pl. Grunwaldzki | ||
31A | Świdnica pl. św. Małgorzaty - Świebodzice - Wałbrzych Wysockiego | 31 bis | Swidnica D.A.- Świebodzice- Szczawno Zdrój Tesco- Wałbrzych Pl. Grunwaldzki |
38 | Swiebodzice os. Piastowskie- Świdnica Pl. Grunwaldzki |
Komunikacja kolejowaEdytuj
W mieście funkcjonuje jeden czynny dworzec kolejowy przy linii kolejowej nr 274 (Wrocław Świebodzki–Zgorzelec). Stacja posiada 2 perony. Głównym przewoźnikiem obsługującym pociągi osobowe na trasie Wrocław Główny–Wałbrzych Główny–Jelenia Góra–Szklarska Poręba Górna są Koleje Dolnośląskie. Połączenia dalekobieżne TLK oraz IC w kierunkach: Warszawa Wschodnia, Białystok, Łódź Kaliska, Przemyśl Główny zapewnia PKP Intercity.
W 2013 zakończono remont budynku dworca. Koszt tej inwestycji wyniósł 2,9 mln zł.
Od 2016 w budynku dworca swoją siedzibę ma Straż Miejska.
Miasta partnerskieEdytuj
Urodzeni w ŚwiebodzicachEdytuj
- Paweł Fajdek – sportowiec
- Emil Krebs – poliglota
- Jarosław Krzyżanowski – piłkarz
- Mateusz Rusin – aktor
- Bruno Tschötschel – rzeźbiarz
- Alfred Zucker – architekt
- Marek Dyżewski – były rektor Akademii Muzycznej we Wrocławiu
- Anna Zalewska – minister edukacji narodowej, polityk
- Ireneusz Zyska – poseł na Sejm RP, radca prawny
- Hans Blüher – pisarz i filozof
Zobacz teżEdytuj
Linki zewnętrzneEdytuj
- Internetowy Serwis Miasta Świebodzice
- Freiburg w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. II: Derenek – Gżack. Warszawa 1881.
PrzypisyEdytuj
- ↑ http://demografia.stat.gov.pl/bazademografia/Tables.aspx.
- ↑ Heinrich Adamy: Die Schlesischen Ortsnamen ihre entstechung und bedeutung. Breslau: Verlag von Priebotsch`s Buchhandlung, 1888, s. 10.
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ Maria Bogucka, Henryk Samsonowicz, Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław [etc.]: Ossolineum, 1986, s. 84-88, ISBN 83-04-01701-6, OCLC 835853938 .
- ↑ „Monumenta Poloniae Historica”, Tom IV, Akademia Umiejętności w Krakowie, Lwów 1884, „Vita Sanctae Hedwigis”, str. 617.
- ↑ Abraham Kajzer , Za drutami śmierci, Wałbrzych: Muzeum Gross-Rosen, 2013, ISBN 978-83-89824-09-7 .
- ↑ Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w 1945
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” , Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 775
- ↑ Od dziś Świebodzice mają nowy herb i flagę. Ładne?
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 171,172. [dostęp 15.10.2012].
- ↑ Arkadiusz Dobrzyniecki. Krzyże i kapliczki pokutne ziemi złotoryjskiej – historia pewnego mitu. „Pomniki Dawnego Prawa”. 11-12 (wrzesień-grudzień 2010), s. 32-37, 2010.
- ↑ Zbór Świebodzice, Sala Królestwa ul. Sikorskiego 14 Świebodzice
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2017-01-15] .
- ↑ Rejestr rezerwatów przyrody województwa dolnośląskiego, RDOŚ stan na 18 czerwca 2013. [dostęp 30-01-2014].
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset (pol.). regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
- ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast (pol.). GUS. [dostęp 2010-09-14].
- ↑ Urząd Miejski w Świebodzicach, NOWY ROZKŁAD JAZDY, Urząd Miejski w Świebodzicach, 21 lutego 2019 [dostęp 2019-04-20] (pol.).
- ↑ Rozkład jazdy, ZGK Świebodzice Spółka z o.o. [dostęp 2019-04-21] .