Wikipedia

Świebodzice

miasto i gmina w województwie dolnośląskim
Ten artykuł dotyczy miasta na Śląsku. Zobacz też: średniowieczny ród możnowładczy.

Świebodzice (niem. Freiburg in Schlesien) – miasto na Dolnym Śląsku, w województwie dolnośląskim, w powiecie świdnickim.

Świebodzice
— miasto i gmina —
Ilustracja
Wieża kościoła parafialnego pw. św Piotra i Pawła
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo  Polska
Województwo  dolnośląskie
Powiat świdnicki
Aglomeracja wałbrzyska
Prawa miejskie 1279
Burmistrz Paweł Ozga
Powierzchnia 30,43 km²
Wysokość 260–425 m n.p.m.
Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość
22 744[1]
747,4 os./km²
Strefa numeracyjna 74
Kod pocztowy 58-160,58-163
Tablice rejestracyjne DSW
Położenie na mapie powiatu świdnickiego
Mapa lokalizacyjna powiatu świdnickiego
Świebodzice
Świebodzice
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Świebodzice
Świebodzice
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa lokalizacyjna województwa dolnośląskiego
Świebodzice
Świebodzice
Ziemia50°51′34″N 16°19′05″E/50,859444 16,318056
TERC (TERYT) 0219021
SIMC 0984663
Urząd miejski
Rynek 1
58-160 Świebodzice
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
BIP

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego. Od południa bezpośrednio graniczy z Wałbrzychem.

Miasto położone u stóp Pogórza Wałbrzyskiego, na Pogórzu Świebodzickim, w środkowym biegu rzeki Pełcznicy przy drodze krajowej nr 34 i nr 35 oraz przy drodze wojewódzkiej nr 374, na skraju Książańskiego Parku Krajobrazowego. Przez miasto przebiegają także drogi wojewódzkie numer: 371 i 373. Miasto leży na wysokości od ok. 280 do 425 m n.p.m. (góra Grabnik). Świebodzice należą do Aglomeracji wałbrzyskiej.

Nazwa miastaEdytuj

Niemiecka nazwa miejscowości Freiburg oznacza po polsku Wolne miasto. Niemiecki językoznawca Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 we Wrocławiu wymienia nazwę miasta zanotowaną w dokumencie łacińskim z 1291 Friburg podając jej znaczenie „Freie Burg des Bolko I” – „Wolne miasto Bolka I”[2].

Po 1945 miastu nadano polską nazwę Świebodzice, którą urzędowo zatwierdzono 7 maja 1946[3] (świeboda to po staropolsku wolność).

HistoriaEdytuj

 
Panorama miasta na rycinie z 1738 według rysunku F. B. Wernera. W głębi, na wzgórzu, widoczny zamek Książ
  • 1203 – pierwsza wzmianka historyczna o osadzie, która powstała w związku z rozwojem zamku w pobliskim Książu
  • przed 1228 – pierwsza inicjatywa lokacyjna na prawie niemieckim[4]
  • 1228 – biskup wrocławski Wawrzyniec konsekruje kościół św. Mikołaja
  • 1242 – Marboto de Czetaros (Czetryc) staje się zarządcą książęcego zamku w Świebodzicach
  • 1279 – Henryk Probus w przywileju zwraca się do świebodziczan „mieszczanie” – przyjmowana data nadania praw miejskich
  • 1293 – włączenie Świebodzic do księstwa jaworsko-świdnickiego
  • 1300 – średniowieczny łaciński utwór opisujący żywot świętej Jadwigi Vita Sanctae Hedwigis wymienia pod nazwą Cyrna[5] jedną z obecnych dzielnic Świebodzic Ciernie dawniej zwane również Zirlau oraz Czarna Świdnicka.
  • pocz. XIV w. - budowa murów miejskich[6]
  • 1310 – książę Bernard na prośbę patrycjatu świdnickiego pozbawia Świebodzice przywileju miejskiego
  • 1337 – książę jaworsko-świdnicki Bolko II Mały przywraca i rozszerza prawa miejskie
  • 1344 - miasto zdobyte przez króla czeskiego Jana
  • II poł. XIV w. - Freiburg należy do związku 15 miast księstwa świdnickiego, które posiadało prawo bicia monety[6]
  • 1392 – śmierć wdowy po Bolku II, Agnieszki – włączenie Świebodzic do Czech
  • 1427 – miasto trzykrotnie oblegają wojska taborytów
  • 1492 – król Czech Władysław Jagiellończyk nadaje Świebodzicom przywilej organizowania „ciepłych jarmarków” w dzień św. Mateusza
  • 1509 – Władysław Jagiellończyk sprzedaje Świebodzice i zamek Książ Konradowi Hochbergowi
  • 1614 – pierwsza świebodzicka szkoła
  • 1618–1648 – wojna trzydziestoletnia: rabunki wojsk szwedzkich, epidemie
  • 1745 – włączenie Świebodzic do Prus
  • 1774 – najtragiczniejszy pożar w dziejach miasta niemal doszczętnie trawi miasto
  • 1775–1811 – intensywna odbudowa
  • 1809 – do Świebodzic wkraczają wojska francuskie, Fryderyk Kramsta zakłada Fabrykę Lnu i Płótna
  • 1830 - Hochbergowie przestają być właścicielami miasta
  • 1842 – powołano do życia spółkę pod nazwą Wrocławsko-Świdnicko-Świebodzickie Towarzystwo Kolejowe, która zajęła się budową pierwszej linii kolejowej w kierunku Sudetów
  • 1843 – do Świebodzic dociera kolej, linia Wrocław-Świebodzice, w 1853 przedłużona do Wałbrzycha
  • 1843 – otwarcie linii kolejowej Wrocław-Świebodzice
  • 1847 – Gustav Becker zakłada warsztat zegarmistrzowski produkujący zegary
  • 1867 – rodzi się Emil Krebs, sinolog i poliglota
  • 1850 – warsztat zegarmistrzowski Gustava Beckera stopniowo przekształca się w wielką fabrykę zegarów znaną na całym świecie
 
Willa Jana Mikulicza-Radeckiego
  • 1905 – w Świebodzicach odbywa się uroczysty pochówek polskiego profesora i chirurga Jana Mikulicza-Radeckiego, pomysłodawcy nowych technik operacyjnych i narzędzi chirurgicznych oraz jednego z pionierów antyseptyki i aseptyki, zamieszkującego we Wrocławiu i niegdyś podświebodzickiej Pełcznicy (obecnie dzielnicy miasta) po 1890 r. (zachowały się jego nagrobek na miejscowym cmentarzu oraz jego willa w Pełcznicy)
  • 1935 – fabryka Zegarów Gustava Beckera kończy swoją działalność
  • Podczas II wojny światowej w Świebodzicach od 12 I 1945 do połowy lutego 1945 znajdował się obóz pracy - filia niemieckiego obozu koncentracyjnego Groß-Rosen, w której przebywało 150 kobiet żydowskich przywiezionych z Węgier, pracujących w miejscowej fabryce koncernu AEG wytwarzającej części samolotowe[7].
  • 1946 – miejscowość została włączona do nowo powstałego województwa wrocławskiego na terenie powojennej Polski pod nazwą Frybork[8]
 
Rynek podczas prac remontowych w 2013
  • 24 lutego 1954 – w pobliżu stacji kolejowej dochodzi do katastrofy kolejowej – ginie kilkanaście osób, kilkadziesiąt zostaje rannych
  • 1957 – przyłączenie do Świebodzic Pełcznicy
  • 1972 – przyłączenie Cierni
  • 1979 - odsłonięcie pomnika ku czci Ludowego Wojska Polskiego na ówczesnym pl. 22 lipca[9]
  • 1990 – pierwsze po II wojnie światowej demokratyczne wybory władz miejskich
  • 1997 – zniszczenia wskutek wielkiej powodzi
  • 2000 – odsłonięcie pomnika Jana Mikulicza-Radeckiego
  • 1 września 2002 – zniszczenia po wielkiej powodzi. Zalane zostały między innymi Ciernie i Pełcznica
  • 21 czerwca 2012 – ustanowiony nowy herb oraz nowa flaga[10].
  • 8 kwietnia 2017 – największa katastrofa budowlana w historii miasta; w wyniku zawalenia się kamienicy zginęło 6 osób, a 4 zostały ranne.

ZabytkiEdytuj

 
Mury obronne, (XIII w.)

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są[11]:

 
Klasycystyczny ratusz miejski
 
Brama do parku Książ
 
Ruiny kościoła św. Anny
  • obszar staromiejski
  • kościół par. pw. św. Mikołaja, wzniesiony w XIII w., XV w., 1811, k. XIX w.; wyposażenie częściowo renesansowe, częściowo z XIX w, barokowe ołtarze boczne przeniesione ze Strzegomia, żyrandol z ok. 1700, organy z 1898[6]
  • dawny kościół ewangelicki, obecnie rzym-kat., pw. śś. Piotra i Pawła, wzniesiony w latach 1776–1779 na planie krzyża w stylu klasycystycznym, restaurowany w 1975
  • mauzoleum rodziny von Kramstów, na cmentarzu komunalnym, ul. Wałbrzyska, z 1880
  • ratusz miejski, wybudowany w 1781 w stylu klasycystycznym
  • fragmenty murów obronnych – pochodzą prawdopodobnie z XIII w., rozebrane w większości przez Francuzów w 1809
  • d. zajazd, ul. Jeleniogórska 9
  • piwnice d. słodowni, ul. Krasickiego 15, z drugiej połowy XIX w.
  • łaźnia, ob. dom handlowy,ul. Lipowa 12, z końca XIX w.
  • pałac, obecnie dom pomocy społecznej – DPS , ul. Mickiewicza 8, zbudowany w l. 1858–1875 – XIX w., w stylu neorenesansu angielskiego, otoczony parkiem i zwierzyńcem, dziś siedziba zgromadzenia zakonnego Sióstr Szkolnych de Notre Dame
  • budynki w zespole zamku Książ, z 1792, w drugiej połowy XIX, ul. Wałbrzyska 44-46:
    • dom „szwajcarski” I
    • dom „szwajcarski” II
    • brama wjazdowa na teren zespołu

Świebodzice – Ciernie

Świebodzice – Pełcznica

inne zabytki:

  • willa Jana Mikulicza-Radeckiego w Pełcznicy
  • cmentarz żydowski
  • stare kamienne krzyże monolitowe o nieznanym pochodzeniu i przeznaczeniu; pojawiająca się hipoteza, że są to tzw. krzyże pokutne, nie ma oparcia w żadnych dowodach i oparta jest wyłącznie na nieuprawnionym, błędnym założeniu, że wszystkie stare kamienne monolitowe krzyże, są krzyżami pokutnymi[12]
    • wolno stojący zlepieniec pobielony w Cierniach
    • złamany maltański w Cierniach
    • wmurowany z żółtego piaskowca w Cierniach
    • łaciński wolno stojący, zlepieniec, naprzeciw budynków Osiedla Sudeckiego przy stacji benzynowej PKN Orlen.

EdukacjaEdytuj

 
Szkoła Podstawowa nr 7
  • 3 przedszkola publiczne, w tym jedno z grupą żłobkową, 2 przedszkola niepubliczne
  • 5 szkół podstawowych, w tym jedna integracyjna, jedna z oddziałami integracyjnymi i jedna specjalna:
    • Szkoła Podstawowa nr 3 im Władysława Broniewskiego w Świebodzicach, Szkoła Podstawowa nr 4 im. Janusza Korczaka, Szkoła Podstawowa nr 2 im. Nauczycieli Tajnego Nauczania w Zespole Szkół Podstawowo – Gimnazjalnych z oddziałami integracyjnymi, Integracyjna Szkoła Podstawowa w Zespole Szkół Integracyjnych, Szkoła Podstawowa nr 7 (specjalna), Szkoła Podstawowa nr 5
  • 2 szkoły średnie:
    • Zespół Szkół im. S. Prosińskiego
    • Zespół Szkół Ogólnokształcących

KulturaEdytuj

Na terenie miasta funkcjonują koła hobbystyczne: filatelistyczne i numizmatyczne.

  • Miejska Biblioteka Publiczna im. Marii Dąbrowskiej
    • biblioteka dla dorosłych
    • oddział dziecięcy
  • Miejski Dom Kultury

W 2014 na terenie miasta kręcono sceny walk ulicznych do serialu Czas Honoru: Powstanie.

Kościoły i związki wyznanioweEdytuj

Kościoły
 
Kościół św. Franciszka z Asyżu
 
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła
 
Kościół św. Alberta Chmielowskiego
  • Zbór w Świebodzicach

SportEdytuj

Ochrona przyrodyEdytuj

Na obszarze gminy znajduje się niewielka część rezerwatu przyrody Przełomy pod Książem koło Wałbrzycha chroni on przełomowe odcinki rzeki Pełcznicy i strumyka Szczawnik wraz z całą różnorodnością fauny i flory[15].

Struktura powierzchniEdytuj

 
Plac Jana Pawła II
 
Kamienice przy ul. Jeleniogórskiej
 
Fragment Rynku i ul. Kopernika

Według danych z 2002[16] Świebodzice mają obszar 30,45 km², w tym:

  • użytki rolne: 69%
  • użytki leśne: 11%

Miasto stanowi 4,1% powierzchni powiatu.

DemografiaEdytuj

Dane z 30 czerwca 2004[17]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 23 233 100 12 233 52,7 11 000 47,3
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²)		 763 401,7 361,2

Piramida wieku mieszkańców Świebodzic w 2014.
 

GospodarkaEdytuj

W okresie Polski Ludowej na terenie Świebodzic działało wiele zakładów produkcyjnych i usługowych, do najważniejszych należały m.in. Zakłady mechanizowanego sprzętu domowego "Predom-Termet", Odlewania Metali "Famalen", Wytwórnia Urządzeń Klimatyzacyjnych "Klimator", wytwórnia sprzętu komunikacyjnego, Świebodzicka Fabryka Zegarów, Zakłady Aparatury Elektrycznej "Refa", Zakłady Przemysłu Lniarskiego "Silena", Fabryka Lin i Powrozów "Defalin", Świebodzickie Zakłady Odzieżowe "Rafio", fabryka mebli, wytwórnia materiałów budowlanych, Zakłady Przemysłu Cukierniczego "Śnieżka"[6].

  • Na terenie miasta istnieje podstrefa Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej „Invest Park” (Kelvion Sp. z o.o.,SEGEPO-REFA Sp. z o.o.Vasco Tech sp. z o.o.,Enwar Sp zo.o., Droper Logistic Sp. z o.o.)., Isopak Poland Sp.z o.o
  • Inne ważne przedsiębiorstwa produkcyjne to: Termet S.A ,Schneider Electric Energy Poland Sp. z o.o., Śnieżka – Invest" Sp. z o.o, PPHU „Defalin” Group SA, Moneva Polska Sp. z o.o., Capricorn S.A , Masterform S.A., CAST s.j.
  • W mieście funkcjonują markety: Dino (1), Biedronka (3), Aldi (1), Intermarche (1), Bricomarche (1), Mrówka (1), Polo Market (1), Media Expert (1), Neonet (1), drogeria Rossmann (1), Drogeria Hebe (1)

- oraz Plac Targowy.

Lądowisko wielofunkcyjneEdytuj

Nieco na północ, poza granicami miasta, znajduje się trawiaste lądowisko Świebodzice z pasem startowym o długości 850 m, wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 374 do Strzegomia, 3,4 km od centrum miasta. Na terenie lądowiska planowana jest budowa lotniska Sudeckiego.

Współrzędne geograficzne lądowiska: 50°53′00″N 16°18′59″E/50,883333 16,316389.

Komunikacja miejska i podmiejskaEdytuj

Komunikacja miejska w Świebodzicach obsługiwana jest przez Zakład Gospodarki Komunalnej. Do 31 grudnia 2015 miasto zlecało przewozy na jedynej miejskiej linii zewnętrznym firmom w ramach przetargu. Sytuacja zmieniła się 1 stycznia 2016, kiedy to po mieście zaczęły jeździć nowe, kupione w 2014 przez miasto, autobusy Mercedes-Benz O530. Od tej pory gmina na własną rękę realizowała przewozy na linii miejskiej nr 1. W marcu 2019 powstały 3 linie: 0,1 i 2[18].

Komunikację podmiejską obsługuje od 8.09.2018 MPK Świdnica na linii 31A oraz prywatne firmy m.in. P.W.H.D., Piotr Żuk, Grzenio, Bobo-Trans, Dex Trans na pozostałych liniach

Linie miejskie[19]:

Linia Trasa
0 Os. Sudeckie - Pętla, Dworzec PKP, Królowej Elżbiety
1 Pełcznica (Długa - pętla), Przemysłowa, Pływalnia - Wodne Centrum Rekreacji, Kamiennogórska - Cmentarz
2 Ciernie - Pętla, Przemysłowa, Kamiennogórska - Cmentarz, Hipermarket Tesco

Linie podmiejskie

Linia Trasa
30 Świebodzice os. Piastowskie - Wałbrzych Piaskowa Góra - Wałbrzych Pl. Grunwaldzki
31 Swidnica D.A.- Świebodzice - Wałbrzych Pl. Grunwaldzki
31A Świdnica pl. św. Małgorzaty - Świebodzice - Wałbrzych Wysockiego 31 bis Swidnica D.A.- Świebodzice - Szczawno Zdrój Tesco - Wałbrzych Pl. Grunwaldzki
38 Swiebodzice os. Piastowskie - Świdnica Pl. Grunwaldzki

Komunikacja kolejowaEdytuj

 
Dworzec kolejowy w Świebodzicach

W mieście funkcjonuje jeden czynny dworzec kolejowy przy linii kolejowej nr 274 (Wrocław Świebodzki–Zgorzelec). Stacja posiada 2 zmodernizowane perony. Obsługę połączeń zapewniają przede wszystkim Koleje Dolnośląskie (połączenia regionalne), oraz PKP Intercity (połączenia dalekobieżne). Funkcjonuje również jedna para pociągów spółki Polregio. Wg stanu na 2020, ze stacji w Świebodzicach odjeżdżają pociągi w kierunkach:

  • Koleje Dolnośląskie:
    • Wrocław
    • Wałbrzych
    • Jelenia Góra
    • Szklarska Poręba
    • (sezonowo) Adrspach
  • PKP Intercity:
    • Jelenia Góra
    • Szklarska Poręba
    • Białystok
    • Przemyśl
    • Gdynia
    • Warszawa
  • Polregio:
    • Poznań
    • Szklarska Poręba

W 2013 zakończono remont budynku dworca. Koszt tej inwestycji wyniósł 2,9 mln zł. Od 2016 w budynku dworca swoją siedzibę ma Straż Miejska.

Miasta partnerskieEdytuj

 
Pomnik Jana Mikulicza-Radeckiego

Urodzeni w ŚwiebodzicachEdytuj

Zobacz teżEdytuj

Linki zewnętrzneEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-15].
  2. ↑ Heinrich Adamy, Die Schlesischen Ortsnamen ihre entstechung und bedeutung, Breslau: Verlag von Priebotsch`s Buchhandlung, 1888, s. 10.
  3. ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  4. ↑ Maria Bogucka, Henryk Samsonowicz, Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław [etc.]: Ossolineum, 1986, s. 84-88, ISBN 83-04-01701-6, OCLC 835853938.
  5. ↑ „Monumenta Poloniae Historica”, Tom IV, Akademia Umiejętności w Krakowie, Lwów 1884, „Vita Sanctae Hedwigis”, str. 617.
  6. ↑ a b c d Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk - przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 197
  7. ↑ Filie obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Informator. Muzeum Gross-Rosen, Wałbrzych, rok 2008, str. 26-27. ​ISBN 978-83-89824-07-3​
  8. ↑ Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w 1945
  9. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” , Sport i Turystyka 1988, ​ISBN 83-217-2709-3​, str. 775
  10. ↑ Od dziś Świebodzice mają nowy herb i flagę. Ładne?
  11. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego, Narodowy Instytut Dziedzictwa, s. 171,172 [dostęp 2012-10-15].
  12. ↑ Arkadiusz Dobrzyniecki, Krzyże i kapliczki pokutne ziemi złotoryjskiej – historia pewnego mitu, „Pomniki Dawnego Prawa”, wrzesień-grudzień 2010, 11-12, 2010, s. 32-37.
  13. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-07-17].
  14. ↑ Sala Królestwa ul. Jeleniogórska 29, Świebodzice
  15. ↑ Rejestr rezerwatów przyrody województwa dolnośląskiego, RDOŚ stan na 18 czerwca 2013 [dostęp 2014-01-30].
  16. ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset (pol.). regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
  17. ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast, GUS [dostęp 2010-09-14].
  18. ↑ Urząd Miejski w Świebodzicach, Nowy rozkład jazdy, Urząd Miejski w Świebodzicach, 21 lutego 2019 [dostęp 2019-04-20].
  19. ↑ Rozkład jazdy, ZGK Świebodzice Spółka z o.o. [dostęp 2019-04-21].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Świebodzice&oldid=60428037”