Świebodzice

miasto i gmina w województwie dolnośląskim
Ten artykuł dotyczy miasta na Śląsku. Zobacz też: średniowieczny ród możnowładczy.

Świebodzice (niem. Freiburg in Schlesien) – miasto na Dolnym Śląsku, w województwie dolnośląskim, w powiecie świdnickim.

Świebodzice
— miasto i gmina —
Ilustracja
Wieża kościoła parafialnego pw. św Piotra i Pawła
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo  Polska
Województwo  dolnośląskie
Powiat świdnicki
Aglomeracja wałbrzyska
Prawa miejskie 1279
Burmistrz Paweł Ozga
Powierzchnia 30,43 km²
Wysokość 260–425 m n.p.m.
Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość
22 744[1]
747,4 os./km²
Strefa numeracyjna 74
Kod pocztowy 58-160,58-163
Tablice rejestracyjne DSW
Położenie na mapie powiatu świdnickiego
Mapa konturowa powiatu świdnickiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Świebodzice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Świebodzice”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Świebodzice”
Ziemia50°51′34″N 16°19′05″E/50,859444 16,318056
TERC (TERYT) 0219021
SIMC 0984663
Urząd miejski
Rynek 1
58-160 Świebodzice
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
BIP

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego. Od południa bezpośrednio graniczy z Wałbrzychem.

Miasto położone u stóp Pogórza Wałbrzyskiego, na Pogórzu Świebodzickim, w środkowym biegu rzeki Pełcznicy przy drodze krajowej nr 34 i nr 35 oraz przy drodze wojewódzkiej nr 374, na skraju Książańskiego Parku Krajobrazowego. Przez miasto przebiegają także drogi wojewódzkie numer: 371 i 373. Miasto leży na wysokości od ok. 280 do 425 m n.p.m. (góra Grabnik). Świebodzice należą do Aglomeracji wałbrzyskiej.

Nazwa miastaEdytuj

Niemiecka nazwa miejscowości Freiburg oznacza po polsku Wolne miasto. Niemiecki językoznawca Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 we Wrocławiu wymienia nazwę miasta zanotowaną w dokumencie łacińskim z 1291 Friburg podając jej znaczenie „Freie Burg des Bolko I” – „Wolny zamek Bolka I”[2].

Po 1945 miastu nadano polską nazwę Świebodzice, którą urzędowo zatwierdzono 7 maja 1946[3] (świeboda to po staropolsku wolność).

HistoriaEdytuj

 
Panorama miasta na rycinie z 1738 według rysunku F. B. Wernera. W głębi, na wzgórzu, widoczny zamek Książ
  • 1203 – pierwsza wzmianka historyczna o osadzie, która powstała w związku z rozwojem zamku w pobliskim Książu
  • przed 1228 – pierwsza inicjatywa lokacyjna na prawie niemieckim[4]
  • 1228 – biskup wrocławski Wawrzyniec konsekruje kościół św. Mikołaja
  • 1242 – Marboto de Czetaros (Czetryc) staje się zarządcą książęcego zamku w Świebodzicach
  • 1279 – Henryk Probus w przywileju zwraca się do świebodziczan „mieszczanie” – przyjmowana data nadania praw miejskich
  • 1293 – włączenie Świebodzic do księstwa jaworsko-świdnickiego
  • 1300 – średniowieczny łaciński utwór opisujący żywot świętej Jadwigi Vita Sanctae Hedwigis wymienia pod nazwą Cyrna[5] jedną z obecnych dzielnic Świebodzic Ciernie dawniej zwane również Zirlau oraz Czarna Świdnicka.
  • pocz. XIV w. - budowa murów miejskich[6]
  • 1310 – książę Bernard na prośbę patrycjatu świdnickiego pozbawia Świebodzice przywileju miejskiego
  • 1337 – książę jaworsko-świdnicki Bolko II Mały przywraca i rozszerza prawa miejskie
  • 1344 - miasto zdobyte przez króla czeskiego Jana
  • II poł. XIV w. - Freiburg należy do związku 15 miast księstwa świdnickiego, które posiadało prawo bicia monety[6]
  • 1392 – śmierć wdowy po Bolku II, Agnieszki – włączenie Świebodzic do Czech
  • 1427 – miasto trzykrotnie oblegają wojska taborytów
  • 1492 – król Czech Władysław Jagiellończyk nadaje Świebodzicom przywilej organizowania „ciepłych jarmarków” w dzień św. Mateusza
  • 1509 – Władysław Jagiellończyk sprzedaje Świebodzice i zamek Książ Konradowi Hochbergowi
  • 1614 – pierwsza świebodzicka szkoła
  • 1618–1648 – wojna trzydziestoletnia: rabunki wojsk szwedzkich, epidemie
  • 1745 – włączenie Świebodzic do Prus
  • 1774 – najtragiczniejszy pożar w dziejach miasta niemal doszczętnie trawi miasto
  • 1775–1811 – intensywna odbudowa
  • 1809 – do Świebodzic wkraczają wojska francuskie, Fryderyk Kramsta zakłada Fabrykę Lnu i Płótna
  • 1830 - Hochbergowie przestają być właścicielami miasta
  • 1842 – powołano do życia spółkę pod nazwą Wrocławsko-Świdnicko-Świebodzickie Towarzystwo Kolejowe, która zajęła się budową pierwszej linii kolejowej w kierunku Sudetów
  • 1843 – do Świebodzic dociera kolej, linia Wrocław-Świebodzice, w 1853 przedłużona do Wałbrzycha
  • 1843 – otwarcie linii kolejowej Wrocław-Świebodzice
  • 1847 – Gustav Becker zakłada warsztat zegarmistrzowski produkujący zegary
  • 1867 – rodzi się Emil Krebs, sinolog i poliglota
  • 1850 – warsztat zegarmistrzowski Gustava Beckera stopniowo przekształca się w wielką fabrykę zegarów znaną na całym świecie
 
Willa Jana Mikulicza-Radeckiego
  • 1905 – w Świebodzicach odbywa się uroczysty pochówek polskiego profesora i chirurga Jana Mikulicza-Radeckiego, pomysłodawcy nowych technik operacyjnych i narzędzi chirurgicznych oraz jednego z pionierów antyseptyki i aseptyki, zamieszkującego we Wrocławiu i niegdyś podświebodzickiej Pełcznicy (obecnie dzielnicy miasta) po 1890 r. (zachowały się jego nagrobek na miejscowym cmentarzu oraz jego willa w Pełcznicy)
  • 1935 – fabryka Zegarów Gustava Beckera kończy swoją działalność
  • Podczas II wojny światowej w Świebodzicach od 12 I 1945 do połowy lutego 1945 znajdował się obóz pracy - filia niemieckiego obozu koncentracyjnego Groß-Rosen, w której przebywało 150 kobiet żydowskich przywiezionych z Węgier, pracujących w miejscowej fabryce koncernu AEG wytwarzającej części samolotowe[7].
  • 1946 – miejscowość została włączona do nowo powstałego województwa wrocławskiego na terenie powojennej Polski pod nazwą Frybork[8]
 
Rynek podczas prac remontowych w 2013
  • 24 lutego 1954 – w pobliżu stacji kolejowej dochodzi do katastrofy kolejowej – ginie kilkanaście osób, kilkadziesiąt zostaje rannych
  • 1957 – przyłączenie do Świebodzic Pełcznicy
  • 1972 – przyłączenie Cierni
  • 1979 - odsłonięcie pomnika ku czci Ludowego Wojska Polskiego na ówczesnym pl. 22 lipca[9]
  • 1990 – pierwsze po II wojnie światowej demokratyczne wybory władz miejskich
  • 1997 – zniszczenia wskutek wielkiej powodzi
  • 2000 – odsłonięcie pomnika Jana Mikulicza-Radeckiego
  • 1 września 2002 – zniszczenia po wielkiej powodzi. Zalane zostały między innymi Ciernie i Pełcznica
  • 21 czerwca 2012 – ustanowiony nowy herb oraz nowa flaga[10].
  • 8 kwietnia 2017 – największa katastrofa budowlana w historii miasta; w wyniku zawalenia się kamienicy zginęło 6 osób, a 4 zostały ranne.

ZabytkiEdytuj

 
Mury obronne, (XIII w.)

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są[11]:

 
Klasycystyczny ratusz miejski
 
Brama do parku Książ
 
Ruiny kościoła św. Anny
  • obszar staromiejski
  • kościół par. pw. św. Mikołaja, wzniesiony w XIII w., XV w., 1811, k. XIX w.; wyposażenie częściowo renesansowe, częściowo z XIX w, barokowe ołtarze boczne przeniesione ze Strzegomia, żyrandol z ok. 1700, organy z 1898[6]
  • dawny kościół ewangelicki, obecnie rzym-kat., pw. śś. Piotra i Pawła, wzniesiony w latach 1776–1779 na planie krzyża w stylu klasycystycznym, restaurowany w 1975
  • mauzoleum rodziny von Kramstów, na cmentarzu komunalnym, ul. Wałbrzyska, z 1880
  • ratusz miejski, wybudowany w 1781 w stylu klasycystycznym
  • fragmenty murów obronnych – pochodzą prawdopodobnie z XIII w., rozebrane w większości przez Francuzów w 1809
  • d. zajazd, ul. Jeleniogórska 9
  • piwnice d. słodowni, ul. Krasickiego 15, z drugiej połowy XIX w.
  • łaźnia, ob. dom handlowy,ul. Lipowa 12, z końca XIX w.
  • pałac, obecnie dom pomocy społecznej – DPS, ul. Mickiewicza 8, zbudowany w l. 1858–1875 – XIX w., w stylu neorenesansu angielskiego, otoczony parkiem i zwierzyńcem, dziś siedziba zgromadzenia zakonnego Sióstr Szkolnych de Notre Dame
  • budynki w zespole zamku Książ, z 1792, w drugiej połowy XIX, ul. Wałbrzyska 44-46:
    • dom „szwajcarski” I
    • dom „szwajcarski” II
    • brama wjazdowa na teren zespołu

Świebodzice – Ciernie

Świebodzice – Pełcznica

inne zabytki:

  • willa Jana Mikulicza-Radeckiego w Pełcznicy
  • cmentarz żydowski
  • stare kamienne krzyże monolitowe o nieznanym pochodzeniu i przeznaczeniu; pojawiająca się hipoteza, że są to tzw. krzyże pokutne, nie ma oparcia w żadnych dowodach i oparta jest wyłącznie na nieuprawnionym, błędnym założeniu, że wszystkie stare kamienne monolitowe krzyże, są krzyżami pokutnymi[12]
    • wolno stojący zlepieniec pobielony w Cierniach
    • złamany maltański w Cierniach
    • wmurowany z żółtego piaskowca w Cierniach
    • łaciński wolno stojący, zlepieniec, naprzeciw budynków Osiedla Sudeckiego przy stacji benzynowej PKN Orlen.

EdukacjaEdytuj

 
Szkoła Podstawowa nr 7
  • 3 przedszkola publiczne, w tym jedno z grupą żłobkową, 2 przedszkola niepubliczne
  • 5 szkół podstawowych, w tym jedna integracyjna, jedna z oddziałami integracyjnymi i jedna specjalna:
    • Szkoła Podstawowa nr 3 im Władysława Broniewskiego w Świebodzicach, Szkoła Podstawowa nr 4 im. Janusza Korczaka, Szkoła Podstawowa nr 2 im. Nauczycieli Tajnego Nauczania w Zespole Szkół Podstawowo – Gimnazjalnych z oddziałami integracyjnymi, Integracyjna Szkoła Podstawowa w Zespole Szkół Integracyjnych, Szkoła Podstawowa nr 7 (specjalna), Szkoła Podstawowa nr 5
  • 2 szkoły średnie:
    • Zespół Szkół im. S. Prosińskiego
    • Zespół Szkół Ogólnokształcących

KulturaEdytuj

Na terenie miasta funkcjonują koła hobbystyczne: filatelistyczne i numizmatyczne.

  • Miejska Biblioteka Publiczna im. Marii Dąbrowskiej
    • biblioteka dla dorosłych
    • oddział dziecięcy
  • Miejski Dom Kultury

W 2014 na terenie miasta kręcono sceny walk ulicznych do serialu Czas Honoru: Powstanie.

Kościoły i związki wyznanioweEdytuj

Kościoły
 
Kościół św. Franciszka z Asyżu
 
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła
 
Kościół św. Alberta Chmielowskiego
  • Zbór w Świebodzicach

SportEdytuj

Ochrona przyrodyEdytuj

Na obszarze gminy znajduje się niewielka część rezerwatu przyrody Przełomy pod Książem koło Wałbrzycha chroni on przełomowe odcinki rzeki Pełcznicy i strumyka Szczawnik wraz z całą różnorodnością fauny i flory[15].

Struktura powierzchniEdytuj

 
Plac Jana Pawła II
 
Kamienice przy ul. Jeleniogórskiej
 
Fragment Rynku i ul. Kopernika

Według danych z 2002[16] Świebodzice mają obszar 30,45 km², w tym:

  • użytki rolne: 69%
  • użytki leśne: 11%

Miasto stanowi 4,1% powierzchni powiatu.

DemografiaEdytuj

Dane z 30 czerwca 2004[17]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 23 233 100 12 233 52,7 11 000 47,3
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²)		 763 401,7 361,2

Piramida wieku mieszkańców Świebodzic w 2014.
 

GospodarkaEdytuj

W okresie Polski Ludowej na terenie Świebodzic działało wiele zakładów produkcyjnych i usługowych, do najważniejszych należały m.in. Zakłady mechanizowanego sprzętu domowego "Predom-Termet", Odlewania Metali "Famalen", Wytwórnia Urządzeń Klimatyzacyjnych "Klimator", wytwórnia sprzętu komunikacyjnego, Świebodzicka Fabryka Zegarów, Zakłady Aparatury Elektrycznej "Refa", Zakłady Przemysłu Lniarskiego "Silena", Fabryka Lin i Powrozów "Defalin", Świebodzickie Zakłady Odzieżowe "Rafio", fabryka mebli, wytwórnia materiałów budowlanych,browar, Zakłady Przemysłu Cukierniczego "Śnieżka"[6].

  • Na terenie miasta istnieje podstrefa Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej „Invest Park” (Kelvion Sp. z o.o.,SEGEPO-REFA Sp. z o.o.Vasco Tech sp. z o.o.,Enwar Sp zo.o., Droper Logistic Sp. z o.o.)., Isopak Poland Sp.z o.o
  • Inne ważne przedsiębiorstwa produkcyjne to: Termet S.A ,Schneider Electric Energy Poland Sp. z o.o., Śnieżka – Invest" Sp. z o.o, PPHU „Defalin” Group SA, Moneva Polska Sp. z o.o., Capricorn S.A , Masterform S.A., CAST s.j.
  • W mieście funkcjonują markety: Dino (1), Biedronka (3), Aldi (1), Intermarche (1), Bricomarche (1), Mrówka (1), Polo Market (1), Media Expert (1), drogeria Rossmann (1), Drogeria Hebe (1) Kik(1)

- oraz Plac Targowy.

Lądowisko wielofunkcyjneEdytuj

Nieco na północ, poza granicami miasta, znajduje się trawiaste lądowisko Świebodzice z pasem startowym o długości 850 m, wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 374 do Strzegomia, 3,4 km od centrum miasta. Na terenie lądowiska planowana jest budowa lotniska Sudeckiego.

Współrzędne geograficzne lądowiska: 50°53′00″N 16°18′59″E/50,883333 16,316389.

Komunikacja miejska i podmiejskaEdytuj

Komunikacja miejska w Świebodzicach obsługiwana jest przez Zakład Gospodarki Komunalnej. Do 31 grudnia 2015 miasto zlecało przewozy na jedynej miejskiej linii zewnętrznym firmom w ramach przetargu. Sytuacja zmieniła się 1 stycznia 2016, kiedy to po mieście zaczęły jeździć nowe, kupione w 2014 przez miasto, autobusy Mercedes-Benz O530. Od tej pory gmina na własną rękę realizowała przewozy na linii miejskiej nr 1. W marcu 2019 powstały 3 linie: 0,1 i 2[18].

Komunikację podmiejską obsługuje od 8.09.2018 MPK Świdnica na linii 31A(linia zawieszona) oraz prywatne firmy m.in. P.W.H.D., Piotr Żuk, Grzenio, Bobo-Trans, Dex Trans na pozostałych liniach

Linie miejskie[19]:

Linia Trasa
0 Os. Sudeckie - Pętla, Dworzec PKP, Królowej Elżbiety
1 Pełcznica (Długa - pętla), Przemysłowa, Pływalnia - Wodne Centrum Rekreacji, Kamiennogórska - Cmentarz
2 Ciernie - Pętla, Przemysłowa, Kamiennogórska - Cmentarz, Hipermarket Tesco

Linie podmiejskie

Linia Trasa
30 Świebodzice os. Piastowskie - Wałbrzych Piaskowa Góra - Wałbrzych Pl. Grunwaldzki
31 Swidnica D.A.- Świebodzice - Wałbrzych Pl. Grunwaldzki
31A Świdnica pl. św. Małgorzaty - Świebodzice - Wałbrzych Wysockiego 31 bis Swidnica D.A.- Świebodzice - Szczawno Zdrój Tesco - Wałbrzych Pl. Grunwaldzki
38 Swiebodzice os. Piastowskie - Świdnica Pl. Grunwaldzki

Komunikacja kolejowaEdytuj

 
Dworzec kolejowy w Świebodzicach

W mieście funkcjonuje jeden czynny dworzec kolejowy przy linii kolejowej nr 274 (Wrocław Świebodzki–Zgorzelec). Stacja posiada 2 zmodernizowane perony. Obsługę połączeń zapewniają przede wszystkim Koleje Dolnośląskie (połączenia regionalne), oraz PKP Intercity (połączenia dalekobieżne). Funkcjonuje również jedna para pociągów spółki Polregio. Wg stanu na 2020, ze stacji w Świebodzicach odjeżdżają pociągi w kierunkach:

  • Koleje Dolnośląskie:
    • Wrocław
    • Wałbrzych
    • Jelenia Góra
    • Szklarska Poręba
    • (sezonowo) Adrspach
  • PKP Intercity:
    • Jelenia Góra
    • Szklarska Poręba
    • Białystok
    • Przemyśl
    • Gdynia
    • Warszawa
  • Polregio:
    • Poznań
    • Szklarska Poręba

W 2013 zakończono remont budynku dworca. Koszt tej inwestycji wyniósł 2,9 mln zł. Od 2016 w budynku dworca swoją siedzibę ma Straż Miejska.

Miasta partnerskieEdytuj

 
Pomnik Jana Mikulicza-Radeckiego

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-15].
  2. ↑ Heinrich Adamy, Die Schlesischen Ortsnamen ihre entstechung und bedeutung, Breslau: Verlag von Priebotsch`s Buchhandlung, 1888, s. 10.
  3. ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  4. ↑ Maria Bogucka, Henryk Samsonowicz, Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław [etc.]: Ossolineum, 1986, s. 84-88, ISBN 83-04-01701-6, OCLC 835853938.
  5. ↑ „Monumenta Poloniae Historica”, Tom IV, Akademia Umiejętności w Krakowie, Lwów 1884, „Vita Sanctae Hedwigis”, str. 617.
  6. ↑ a b c d Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk - przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 197
  7. ↑ Filie obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Informator. Muzeum Gross-Rosen, Wałbrzych, rok 2008, str. 26-27. ​ISBN 978-83-89824-07-3​
  8. ↑ Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w 1945
  9. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” , Sport i Turystyka 1988, ​ISBN 83-217-2709-3​, str. 775
  10. ↑ Od dziś Świebodzice mają nowy herb i flagę. Ładne?
  11. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego, Narodowy Instytut Dziedzictwa, s. 171,172 [dostęp 2012-10-15].
  12. ↑ Arkadiusz Dobrzyniecki, Krzyże i kapliczki pokutne ziemi złotoryjskiej – historia pewnego mitu, „Pomniki Dawnego Prawa”, wrzesień-grudzień 2010, 11-12, 2010, s. 32-37.
  13. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-07-17].
  14. ↑ Sala Królestwa ul. Jeleniogórska 29, Świebodzice
  15. ↑ Rejestr rezerwatów przyrody województwa dolnośląskiego, RDOŚ stan na 18 czerwca 2013 [dostęp 2014-01-30].
  16. ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset (pol.). regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
  17. ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast, GUS [dostęp 2010-09-14].
  18. ↑ Urząd Miejski w Świebodzicach, Nowy rozkład jazdy, Urząd Miejski w Świebodzicach, 21 lutego 2019 [dostęp 2019-04-20].
  19. ↑ Rozkład jazdy, ZGK Świebodzice Spółka z o.o. [dostęp 2019-04-21].

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Świebodzice&oldid=62328824”