1939 w Wojsku Polskim

Kalendarium Wojska Polskiego 1939 – wydarzenia w Wojsku Polskim w roku 1939.

Styczeń

edytuj

1 stycznia

  • Stan liczebny Sił Zbrojnych RP (bez KOP) liczył 256.378 żołnierzy, w tym 17.731 oficerów, 43.626 podoficerów zawodowych i nadterminowych oraz 195.021 szeregowych, z czego:
w lotnictwie - 11.382 żołnierzy (4,4%), z tym 1149 oficerów, 3404 podoficerów i 6829 szeregowych,
w broniach pancernych - 10.102 żołnierzy (3,9%), w tym 461 oficerów, 2444 podoficerów i 7197 szeregowych,
w Marynarce Wojennej - 6721 żołnierzy (2,6%), w tym 537 oficerów, 2331 podoficerów i 3853 marynarzy
więźniowie - 1091 (o,4%), w tym 22 oficerów, 53 podoficerów i 1016 szeregowych[1].
  • Kapitan marynarki Tadeusz Borysiewicz objął dowództwo transportowca ORP „Wilia”.
  • W Ostrogu nad Horyniem zmarła Helena Jagodzińska z Białoskórskich (ur. 1880), była komendantka Placówki POW w Humaniu na Ukrainie, były więzień ideowy w latach 1921–1923, odznaczona Krzyżem Niepodległości[2] (12 marca 1931[3]).

4 stycznia

  • Komandor podporucznik Władysław Salamon objął dowództwo okrętu podwodnego ORP „Sęp”.

13 stycznia

  • W Zakopanem zmarł major saperów Justyn Domejko, odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Niepodległości[4], Orderem Św. Anny 3 i 4 stopnia oraz Orderem Św. Stanisława 3 stopnia[5].

1 lutego

  • Wprowadzono w życie postanowienia rozkazu Ministra Spraw Wojskowych Dep. Dow. Og. 1590-13 P.U. w sprawie oznak stopni podoficerskich i starszych szeregowców (równorzędnych)[6].
  • Zostało rozwiązane Dowództwo Dywizji Kawalerii w Warszawie[7].

2 lutego

  • W basenie stoczni w Vlissingen odbyło się uroczyste podniesienie polskiej bandery wojennej na okręcie podwodnym ORP Orzeł[8].

Marzec

edytuj
gen. bryg. pil. dr Józef Zając na wypadek wojny został wyznaczony na stanowisko Naczelnego Dowódcy Lotnictwa i OPL[9]

13 marca

  • pułkownik dyplomowany Józef Jaklicz został II zastępcą szefa Sztabu Głównego
  • pułkownik dyplomowany Stanisław Kopański został szefem Oddziału III Sztabu Głównego

19 marca

  • Prezydent RP Ignacy Mościcki mianował:
generała dywizji Leona Berbeckiego (1) generałem broni,
generałów brygady Tadeusza Kutrzebę (1) i Władysława Bortnowskiego (2) generałami dywizji,
pułkowników Karola Masnego (1), Józefa Kustronia (2), Aleksandra Szychowskiego (3), Franciszka Altera (4), Mieczysława Maciejowskiego (5), Ottona Krzischa (6), Maksymiliana Milan-Kamskiego (7), Wacława Piekarskiego (8), Wincentego Kowalskiego (9), Mikołaja Bołtucia (10), Zdzisława Przyjałkowskiego (11), Tadeusza Kossakowskiego (12), Jana Jagmin-Sadowskiego (13), Piotra Skuratowicza (14), Stanisława Ujejskiego (15), Teofila Marescha (16) i Władysława Kalkusa (17) generałami brygady,
komandora Xawerego Czernickiego kontradmirałem[10]

23 marca

  • gen. bryg. pil. Władysław Kalkus objął obowiązki dowódcy Lotnictwa od gen. bryg. pil. Ludomiła Rayskiego, który złożył rezygnację[9]
  • została zarządzona mobilizacja alarmowa jednostek grupy „czerwonej” i „żółtej” oraz częściowo „zielonej” na terenie Okręgu Korpusu Nr IX, a także jednostek grupy „czarnej” na obszarze Okręgu Korpusu Nr IV

28 marca

  • Minister Spraw Wojskowych gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki wydał zarządzenie o podniesieniu gotowości bojowej w lotnictwie[9]

Kwiecień

edytuj
Wyższa Szkoła Pilotażu została przeniesiona z Grudziądza do Ułęża k. Dęblina i podporządkowana Centrum Wyszkolenia Lotniczego nr 1[9]

16 kwietnia

  • W Warszawie odbyły się polsko-brytyjskie rozmowy sztabowe na temat wojny z Niemcami. Stronę brytyjską reprezentował brygadier Emilius Clayton, komandor Bernard Rawlings i pułkownik pilot Alexander Davidson. Stronę polską reprezentował generał brygady Wacław Stachiewicz i pułkownik dyplomowany Józef Jaklicz. Funkcję tłumacza, protokolanta i sekretarza pełnił major dyplomowany Władysław Dziewanowski. W skład polskiej delegacji powoływani byli doraźnie: gen. bryg. Tadeusz Malinowski, gen. bryg. Stanisław Ujejski i płk dypl. Andrzej Marecki oraz inni specjaliści i rzeczoznawcy. Odbyto około dziesięciu posiedzeń, w trakcie których mówiono i pisano po francusku. Major Dziewanowski władając językiem angielskim „nie zdradzał się ze swej umiejętności”[11][12].
 
ORP „Iskra”

6 maja

19 maja

  • W wypadku drogowym na ul. Morskiej w Gdyni zginęli: kpt. mar. pil.-obs. Jerzy Zbigniew Strzałkowski (ur. 9 sierpnia 1909), por. mar. Tadeusz Kociuba (ur. 16 marca 1911) i por. mar. pil.-obs. Edward Kwieciński (ur. 30 września 1909)[13][14].

21 maja

Czerwiec

edytuj
Do Wielkiej Brytanii udała się polska misja wojskowa, której przewodził gen. bryg. pil. Ludomił Rayski[9]

Lipiec

edytuj

28 lipca

  • Sztab Lotniczy przy Sztabie Głównym wydał „Ogólne wytyczne użycia lotnictwa”, które zostało podzielone na „lotnictwo w dyspozycji dowódców armii” i „lotnictwo w dyspozycji Naczelnego Wodza”[16]

Sierpień

edytuj

15 sierpnia

18 sierpnia

  • Zmarł pułkownik stanu spoczynku Włodzimierz Rogalski, dowborczyk i st. sierż. Aleksander Łabaj, kawaler Virtuti Militari[17].
  • W Wyższej Szkole Wojennej odbyła się uroczystość wręczenia dyplomów absolwentom dwuletniego kursu 1937–1939 (XVIII promocja)[18].

19 sierpnia

23 sierpnia

  • Wydano zarządzenie o mobilizacji alarmowej na dzień 24 sierpnia jednostek lotnictwa i OPL[9].

24 sierpnia

25-26 sierpnia

  • Rzuty kołowe jednostek lotnictwa i OPL zostały transportami kolejowymi przerzucone do rejonów przewidzianych planem mobilizacji[9].

30 sierpnia

31 sierpnia

  • Pierwszy dzień mobilizacji powszechnej, rozpoczęto formowanie jednostek I rzutu.
  • Prowokacja gliwicka.
  • Rzuty powietrzne jednostek bojowych przeleciały na lotniska operacyjne[9].

Wrzesień

edytuj
Osobny artykuł: Kampania wrześniowa.

1 września

1 - 17 września

  • Polskie lotnictwo myśliwskie zestrzeliło w walce z Luftwaffe 150 samolotów, z czego 50 niszczy brygada pościgowa[9].

2 września

3 września

  • zatonął niszczyciel ORP „Wicher”
  • ORP "Bałtyk" opuszcza załoga
  • II Dywizjon i 55 Eskadra Liniowa z Brygady Bombowej wykonują uderzenia bombowe na niemieckie kolumny pancerne w rejonie Częstochowy i Radomska[9].

4 września

  • Walki o Kowalewo, początek walk pod Piotrkowem Trybunalskim[27].

5 września

6 września

  • Walki pod Kajetanowem, początek walk pod Pułtuskiem, Radomiem i Sandomierzem[29].

7 września

  • Walki o Kazanów[30].
  • Poddała się załoga Westerplatte[31][32].
  • Sztab Naczelnego Wodza WP i Sztab Naczelnego Dowódcy Lotnictwa i OPL zostały przeniesione do Brześcia n. Bugiem[9].

8 września

827 września

  • W bohaterskiej obronie Warszawy brały udział dwa oddziały spieszone lotników[9].

9 września

10 września

  • Początek walk o Modlin[38].

11 września

  • Początek walk pod Kałuszynem[39].

12 września

  • Początek walk o Lwów[40].
  • Walki o Birczę[41].
  • Chrzest bojowy lotniczego spieszonego oddziału szturmowego (5 plutonów) w obronie stolicy[9].

13 września

ze starszeństwem z dnia 1 sierpnia 1939 w korpusie piechoty, kawalerii, artylerii, lotnictwa, broni pancernej, saperów i łączności wszystkich podchorążych ostatniego rocznika szkół podchorążych, kształcących kandydatów na oficerów służby stałej (normalna promocja 1939) oraz w korpusie oficerów zdrowia (grupa lekarzy) tych wychowanków 6. rocznika Centrum Wyszkolenia Sanitarnego, którzy do końca sierpnia 1939 uzyskali dyplom lekarza na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego w Warszawie (normalna promocja 1939);
ze starszeństwem z dnia 1 września 1939 w korpusie piechoty, kawalerii, artylerii, lotnictwa, broni pancernej, saperów i łączności wszystkich podchorążych przedostatniego rocznika szkół podchorążych, kształcących kandydatów na oficerów służby stałej (normalna promocja 1940) oraz w korpusie oficerów zdrowia (grupa oficerów sanitarnych - podlekarze) podchorążych 5. i 4. rocznika CWSan. (promocja normalna 1940). Nazwiska i kolejność miały być ogłoszone w terminie późniejszym[42][43].

14 września

15 września

  • Początek walk pod Jaworowem[44].

17 września

  • Wojska ZSRR przekroczyły polską granicę łamiąc tym samym układ o nieagresji z 1932 (wkroczenie wojsk sowieckich było realizacją tajnego porozumienia Ribbentrop-Mołotow).
  • Początek walk w Kampinosie, o Kobryń i pod Tomaszowem[45].
  • Naczelny Dowódca Wojska Polskiego wydał rozkaz nakazujący przelot wszystkich samolotów na terytorium Rumunii, dokąd udać się miały także rzuty kołowe wraz z resztą personelu latającego[9].

18 września

  • Początek walk pod Krasnymstawem[26].
  • Polskie lotnictwo zaprzestało zorganizowanych działań bojowych w wojnie obronnej[9].

20 września

  • Początek walk o Grodno[46].

21 września

24 września

  • Początek walk o Rawę Ruską[47].

26 września

  • Z lotniska Mokotowskiego w Warszawie pod silnym ogniem niemieckim wystartowały wszystkie zdolne do lotu polskie samoloty pod dowództwem mjr. pil. Eugeniusza Wyrwickiego (9 maszyn) i po starcie szczęśliwie odleciały i przedostały się na Węgry[9].

27 września

28 września

  • Dowództwo nad Wojskiem Polskim we Francji objął generał dywizji Władysław Sikorski.
  • Początek walk pod Szackiem[50].
  • Generał dywizji Tadeusz Kutrzeba w budynku fabryki Škody podpisał akt kapitulacji Warszawy[37].

30 września

  • Prezydent RP powołał generała dywizji Władysława Sikorskiego na urząd Prezesa Rady Ministrów i Ministra Spraw Wojskowych (zob. drugi rząd Władysława Sikorskiego[51])
  • Jesienią rozpoczęła się ewakuacja do Francji i Wielkiej Brytanii internowanych w Rumunii i na Węgrzech lotników polskich[9]
  • Jesienią powstała na lotnisku Bron w Lyonie Polska Baza Lotnicza na czele której stał płk pil. Stefan Pawlikowski[9].

Październik

edytuj

2 października

  • Poddał się Hel[52].
  • Początek walk pod Kockiem[53].
 
ORP "Wilia"

5 października

  • Planowany przez SZP zamach na Hitlera nie doszedł do skutku[49].

6 października

  • Kapitulacja SGO „Polesie” i zakończenie kampanii wrześniowej.

10 października

25 października

  • Wydano pierwszy rozkaz SZP zawierający statut organizacji[49].
  • Przedstawiciele lotnictwa Francji, Wielkiej Brytanii i Polski w Sztabie Francuskich Sił Powietrznych (Armée de'Air) w Paryżu debatowali w sprawie wykorzystania w walce z Niemcami polskiego personelu lotniczego oraz porozumiano się wstępne w sprawie organizacji lotnictwa polskiego we Francji i w Wielkiej Brytanii[9].

Listopad

edytuj
  • Utworzono w Paryżu polskie Dowództwo Lotnictwa i Obrony Przeciwlotniczej, dowódcą został gen. dyw. pil. Józef Zając[9].

7 listopada

10 listopada

13 listopada

17 listopada

  • Generał Władysław Sikorski skierował na ręce rządu radzieckiego memoriał dotyczący utworzenia armii polskiej w ZSRR[32].

29 listopada

  • Komendant główny Związku Walki Zbrojnej wydał rozkaz o organizacji konspiracji na terenie okupacji sowieckiej[49].

Grudzień

edytuj

4 grudnia

  • Wydano "Instrukcję nr 1 Związku Walki Zbrojnej" dotyczącą tworzenia organizacji na terenie okupacji niemieckiej[49].

8 grudnia

  • Do Wielkiej Brytanii przybyła pierwsza grupa polskich lotników, którzy zostali skierowani do Ośrodka Szkoleniowego na lotnisku RAF w Eastchurch[9].

26 grudnia

26 grudnia

Przypisy

edytuj
  1. Eugeniusz Kozłowski, Wojsko Polskie 1936-1939. Próby modernizacji i rozbudowy, Wydawnictwo MON, Warszawa 1964, wklejka między ss. 324-325.
  2. Nekrolog. „Polska Zbrojna”. 17, s. 4, 1939-01-17. Warszawa. .
  3. M.P. z 1931 r. nr 64, poz. 100.
  4. Nekrolog. „Polska Zbrojna”. 15, s. 4, 1939-01-15. Warszawa. .
  5. Памяти героев Великой войны 1914–1918 : Поиск героев войны : Домейко Юстин. Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej Zarząd ds. utrwalenia pamięci poległych w obronie Ojczyzny. [dostęp 2022-09-24]. (ros.).
  6. Dz. Rozk. MSWojsk. nr 15 z 31 grudnia 1938 roku, poz. 175.
  7. Tadeusz Wawrzyński, Akta dowództw dywizji i brygad kawalerii 1919—1939, Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej Nr 5 z 1973.
  8. Ilustrowany Kuryer Codzienny. 1939, nr 39 (8 II) s. 1
  9. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac Jerzy Konieczny: Kronika lotnictwa polskiego 1241-1945. =Warszawa: 1984, s. 107-115.
  10. Ryszard Rybka, Kamil Stepan, Awanse oficerskie w Wojsku Polskim, 1935-1939, Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, w nawiasach zostały lokaty poszczególnych generałów.
  11. Notatka 1941 ↓, s. 319.
  12. Suchcitz 2013 ↓, s. 942-943.
  13. Nekrolog. „Polska Zbrojna”. 140, s. 4, 1939-05-20. Warszawa. .
  14. Nekrolog. „Polska Zbrojna”. 141, s. 4, 1939-05-22. Warszawa. .
  15. Satora 1990 ↓, s. 228.
  16. Adam Kurowski, Lotnictwo polskie w 1939 roku, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1962, s. 70, 333-335.
  17. Nekrologi. „Polska Zbrojna”. 230, s. 4, 1939-08-20. Warszawa. .
  18. Uroczystość rozdania dyplomów w Wyższej Szkole Wojennej. „Polska Zbrojna”. 230, s. 1, 1939-08-20. Warszawa. .
  19. Wręczenie dyplomów w Wyższej Szkole Intendentury. „Polska Zbrojna”. 231, s. 1, 1939-08-21. Warszawa. .
  20. Komorowski 2009 ↓, s. 185.
  21. Komorowski 2009 ↓, s. 245.
  22. Komorowski 2009 ↓, s. 248.
  23. Komorowski 2009 ↓, s. 258.
  24. Komorowski 2009 ↓, s. 337.
  25. Komorowski 2009 ↓, s. 439.
  26. a b c Komorowski 2009 ↓, s. 62.
  27. Komorowski 2009 ↓, s. 175, 306.
  28. Komorowski 2009 ↓, s. 340.
  29. Komorowski 2009 ↓, s. 141, 340, 361.
  30. Komorowski 2009 ↓, s. 160.
  31. Komorowski 2009 ↓, s. 433.
  32. a b c d e f Władysław Kurkiewicz, Adam Tatomir, Wiesław Żurawski: Tysiąc lat dziejów Polski; Kalendarium. Warszawa: 1974, s. 258-265.
  33. Komorowski 2009 ↓, s. 125, 167, 448.
  34. Komorowski 2009 ↓, s. 68.
  35. Komorowski 2009 ↓, s. 138.
  36. Komorowski 2009 ↓, s. 358.
  37. a b Jarosław Krawczyk, Katarzyna Zientara-Majewski [red]. Polskie państwo podziemne 1939-1945 nr 1/10. „Gazeta Wyborcza”, s. 2. Warszawa: Agora S.A.. 
  38. Komorowski 2009 ↓, s. 251.
  39. Komorowski 2009 ↓, s. 144.
  40. Komorowski 2009 ↓, s. 218.
  41. Komorowski 2009 ↓, s. 38.
  42. Moszumański 2003 ↓, s. 148.
  43. Pawlak 1982 ↓, s. 8, autor podał, że rozkaz Naczelnego Wodza został wydany 12 września we Włodzimierzu Wołyńskim oraz że podchorążowie III rocznika zostali mianowani podporucznikami ze starszeństwem z dnia 15 sierpnia 1939.
  44. Komorowski 2009 ↓, s. 134.
  45. Komorowski 2009 ↓, s. 147, 162, 393.
  46. Komorowski 2009 ↓, s. 117.
  47. Komorowski 2009 ↓, s. 353.
  48. Burhardt-Bukacki 1939 ↓, s. 10.
  49. a b c d e f g Andrzej Chmielarz: Armia Krajowa: 1939-1945. s. 151-155.
  50. Komorowski 2009 ↓, s. 372.
  51. Jarosław Krawczyk, Katarzyna Zientara-Majewski [red]. Polskie państwo podziemne 1939-1945 nr 1/10. „Gazeta Wyborcza”, s. 3. Warszawa: Agora S.A.. 
  52. Komorowski 2009 ↓, s. 121.
  53. Komorowski 2009 ↓, s. 164.
  54. Jarosław Krawczyk, Katarzyna Zientara-Majewski [red]. Polskie państwo podziemne 1939-1945 nr 1/10. „Gazeta Wyborcza”, s. 4. Warszawa: Agora S.A.. 

Bibliografia

edytuj