Syców
Syców (niem. Groß Wartenberg, do 1888 Polnisch Wartenberg[4]) – miasto w województwie dolnośląskim, w powiecie oleśnickim, należące do aglomeracji wrocławskiej, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Syców.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Rynek, Plac Wolności, Urząd Miasta i Gminy, Kościół rzymskokatolicki, Park pałacowy | |||||
| |||||
| Dewiza: Niech pomyślność miasta rozkwita tak, jak zacność jego obywateli[1] | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Aglomeracja | |||||
| Prawa miejskie | |||||
| Burmistrz |
Łukasz Kuźmicz | ||||
| Powierzchnia |
17,06[2] km² | ||||
| Wysokość |
165[3] m n.p.m. | ||||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 62 | ||||
| Kod pocztowy |
56-500 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
DOL | ||||
Położenie na mapie gminy Syców  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu oleśnickiego  | |||||
 51°18′36″N 17°43′25″E/51,310000 17,723611
| |||||
| TERC (TERYT) |
0214074 | ||||
| SIMC |
0937379 | ||||
Urząd miejski ul. Mickiewicza 156-500 Syców | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Syców otrzymał lokację miejską w 1276 roku[5]. Dawniej Wolne Państwo Stanowe. Do 1945 roku majątek ziemski w Sycowie należał do książęcej dynastii Bironów.
Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. Syców zamieszkiwało 9946 osób[2] (387. miejsce w kraju). Powierzchnia miasta zajmuje 17,06 km² (356. miejsce w kraju).
Położenie
edytuj
Miasto położone jest na pograniczu Wzgórz Twardogórskich i Wzgórz Ostrzeszowskich, nad Młyńską Wodą, lewym dopływem Baryczy.
Historycznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975–1998 administracyjnie należało do woj. kaliskiego. Przed 1975 było siedzibą powiatu sycowskiego w ramach starego województwa wrocławskiego.
Nazwa
edytujNazwa miejscowości została zachowana w źródłach pochodzących z końca XIII w., w zapisach: Syczowe (1276), Syczów (1286) i Syzow (1295). Zapisy te świadczą, iż formą pierwotną nazwy jest Syców; jest to nazwa dzierżawcza od n. osobowej Syc (a zatem była to własność Syca). Syc z kolei to n. os. notowana już od 1166 r. (jako Siz)[6], odapelatywna – oznaczająca „skąpiec”[7], mogąca też stanowić zdrobnienie od Sylwestra[8].
W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizownej formie districtus Syczow sive Wartinbergk. Kronika ta wymienia również wsie, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto i stanowią jego części bądź dzielnice jak np. Koźle Małe w formie villa Chosa[9][10]
W pruskim urzędowym dokumencie z 1750 roku wydanym języku polskim w Berlinie przez Fryderyka Wielkiego miasto wymienione jest pośród innych śląskich miejscowości jako Sycowo oboie, co potwierdza istnienie dwóch osad w tym miejscu. Polską nazwę Syców w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[11].
W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miasto występuje pod obecnie używaną, polską nazwą Syców oraz nazwą niemiecką Polnisch Wartenberg[12]. Spis wymienia również zamek sycowski we fragmencie „Wartenberg Schloss, Zomek Szyczowski”[13]. Niemiecki leksykon geograficzny Neumana wydany w 1905 roku notuje nazwę miejscowości jako Polnisch Wartenberg oraz Gross Wartenberg[14]. Od 1946 oficjalna nazwa miasta brzmi Syców[15].
Historia
edytujWczesnośredniowieczna osada targowa powstała na ważnym szlaku handlowym tzw. bursztynowym[16].
Wiek XIII–XVIII
edytuj
W dokumencie z 1276 Syców jest wymieniony jako osada targowa. W 1293, w wyniku podziałów dziedzicznych Śląska, miasto przechodzi z księstwa wrocławskiego do księstwa głogowskiego, by ostatecznie w 1320 znaleźć się w granicach księstwa oleśnickiego. Źródła z 1312 ostatecznie potwierdzają posiadanie przez osadę praw miejskich.
Obok miejscowości książę wrocławski lokował miasto Wartenberg, w którym osadził kolonistów z Frankonii, na co wskazują udokumentowane później nazwiska mieszczan. Osada otrzymała nowoczesne, regularne rozplanowanie przestrzenne. W dokumencie z 1276 Albert von Schmollen określony jest jako kasztelan we Wrathenberc, mieście zbudowanym wokół warownej twierdzy na szlaku handlowym między Wrocławiem, Kaliszem, a Toruniem. W 1287 wzmiankowany jest miejscowy kościół farny.
Po śmierci ostatniego piastowskiego księcia oleśnickiego, jego ziemie przeszły pod panowanie czeskie. Król Władysław II Jagiellończyk (król Czech i Węgier) wydzielił w 1489 r. z księstwa tzw. Wolne Państwo Stanowe, które nadał rodowi von Haugwitz. W 1529 r. posiadłość przeszła na panów von Maltzan, którzy następnie sprzedali je za 133 tysiące guldenów Georgowi von Braun w 1571 r. 20 lat później jego syn Georg Wilhelm von Braun sprzedał ziemie za 140 tysięcy talarów burgrabiemu Abrahamowi von Dohna-Kreschen. Trzy lata później burgrabia rozpoczął budowę nowego zamku (ukończoną w 1608 r.).
W roku 1734 w Wolnym Państwie Stanowym rozpoczęło się panowanie książąt von Biron (później von Biron-Kurland, zobacz: Ernest Jan Biron), którzy posiadali majątek ziemski w Sycowie aż do zakończenia II wojny światowej. W 1741 r. Wartenberg, wraz z całym Dolnym Śląskiem, został włączony do Prus i podniesiony do rangi miasta powiatowego. W 1758 r. mieszkały w nim 863 osoby.
Wieki XIX i XX do II wojny światowej
edytuj
- 1805: usunięto część murów miejskich
- 1847: pierwsza gazeta wydawana w mieście – Groß-Wartenberger Kreisblatt
- 1853: rozbudowano zamek
- 1870–1872: budowa linii kolejowej Oleśnica-Kępno przez Syców (stacja kolejowa otwarta w 1871 r.); pierwotnie odcinek ten miał stanowić fragment bezpośredniej trasy Wrocław-Warszawa (Breslau-Warschauer Eisenbahngesellschaft), jednak wskutek braku zainteresowania władz rosyjskich, a później polskich nie została ona zrealizowana do dziś
- 1870: spis ludności wykazał, że w powiecie sycowskim 57% stanowią Polacy[16]
- 1880: miasto ma 214 domów i 2320 mieszkańców
- 1888: miasto przemianowano na Gross Wartenberg; pierwotnie miasto nazywano Wartenberg, później zaś Polnisch Wartenberg (ze względu na skład etniczny miejscowej ludności oraz przebiegającą do 1793 r. w pobliżu miasta granicy Rzeczypospolitej) w celu odróżnienia go od Deutsch Wartenberg (dziś Otyń), również położonego w historycznych granicach Śląska
- 1920: w rezultacie ustaleń traktatu wersalskiego, duża część powiatu sycowskiego przypadła Polsce, a Syców stał się miastem przygranicznym; wschodnia granica Rzeszy, przebiegająca niegdyś niemal 30 km na wschód od miasta, zbliżyła się na odległość 3 km. Ze względu na znaczne oddalenie od Górnego Śląska kilka wiosek z powiatu sycowskiego przyłączono do Wielkopolski, co utrzymało się do reformy administracyjnej przeprowadzonej w czasach rządu Jerzego Buzka.
- 1937–1941: budowa linii kolejowej do Bukowy Śląskiej, dzięki której Syców uzyskuje bezpośrednie połączenie z Namysłowem
Przed rokiem 1945, jako Groß Wartenberg (w wolnym tłumaczeniu: Wielka Strażnica), Syców pozostawał w granicach pruskiego rejonu administracyjnego Breslau (Wrocław). W 1939 roku w mieście zameldowanych było 3089 osób[potrzebny przypis], głównie narodowości niemieckiej[17].
Lata po II wojnie światowej
edytuj
W styczniu 1945 r. prawie niezniszczone miasto dostało się w ręce Armii Czerwonej, która przebywa w nim około pół roku. W tym czasie miasto zostało częściowo zniszczone, a ratusz i zamek podpalone. Zabytki te zostały następnie rozebrane przez administrację polską, a niemiecka ludność miasta wysiedlona i zastąpiona polskimi osadnikami. W miejsce bloku śródrynkowego z ratuszem władze wyznaczyły parking samochodowy, zaś sam rynek przemianowały na Plac Wolności; część ubytków w tkance miasta zastąpiona została socjalistyczną architekturą mieszkaniową. W miejsce zamku utworzono skwer publiczny. W 1946 r. miasto liczyło 2600 mieszkańców.
W latach 1945–1975 siedziba powiatu sycowskiego.
Linia kolejowa do Bukowy Śląskiej została w 1988 r. zamknięta, by w 1992 r. ulec całkowitej rozbiórce. W 2002 r. zlikwidowane zostały ostatnie połączenia pasażerskie na trasie Kępno – Syców – Oleśnica. W 2000 r. oddano za to drogową obwodnicę miasta, dzięki czemu udało się wyprowadzić przechodzący dotąd przez samo centrum ruch tranzytowy. Po 2010 przekształcono ją w drogę ekspresową S8.
Wolni panowie stanowi Sycowa
edytujOd 1808 roku Wolni Panowie Stanowi Sycowa byli wyłącznie właścicielami majątku ziemskiego w Sycowie.
- 1489–1517 – Hans von Haugwitz
- 1494–1516 – Heinrich von Haugwitz
- 1517–1529 – Zdeněk Lev z Rožmitálu
- 1529–1551 – Joachim I von Maltzan
- 1551–1569 – Johann Bernhard von Maltzan
- 1551–1560 – Franciszek von Maltzan
- 1569–1571 – Joachim II von Maltzan
- 1571–1585 – Georg von Braun
- 1585–1592 – Georg Wilhelm von Braun
- 1592–1613 – Abraham Burggraf von Dohna-Kreschen
- 1613–1633 – Karl Hannibal von Dohna
- 1633–1642 – Maximilian Ernst von Dohna
- 1642–1646 – Otto Abraham von Dohna
- 1646–1683 – Johann Georg von Dohna
- 1683–1711 – Karl Hannibal II von Dohna
- 1711–1728 – Alexander zu Dohna-Schlobitten
- 1728–1734 – Christoph Albrecht von Dohna
- 1734–1741 – Reichsgraf Ernest Jan Biron
- 1741–1741 – Burkhard Christoph von Münnich
- 1741–1762 – Korona pruska
- 1762–1763 – Burkhard Christoph von Münnich
- 1763–1769 – Ernest Jan Biron ks. Biron von Curland
- 1769–1801 – Karl Ernest ks. Biron von Curland
- 1801–1821 – Gustav Calixt ks. Biron von Curland
- 1821–1848 – Karl Friedrich Wilhelm ks. Biron von Curland
- 1848–1882 – Calixt ks. Biron von Curland
- 1882–1941 – Gustav ks. Biron von Curland
- 1941–1945 – Carlos ks. Biron von Curland
- od 1982 – Ernst Johann Biron von Curland (tytuł)
Burmistrzowie Sycowa po 1990 r.
edytuj- Stanisław Czajka (1990-1994)
- Henryk Sarnowski (1994-1998)
- Stanisław Czajka (1998-2006)
- Wojciech Kociński (2006-2007)
- Sławomir Kapica (2007-2018)
- Dariusz Maniak (2018-2024)
- Łukasz Kuźmicz (od 2024)
Zabytki
edytuj_ID_596432.jpg)
- ośrodek historyczny miasta; mimo znacznych ubytków w tkance miejskiej po 1945 r., centrum Sycowa zachowało typowe rozplanowanie późnośredniowiecznego miasta kolonizacyjnego z widoczną owalnicą murów miejskich i prostopadłą siecią ulic.
- kościół par. pw. śś. Piotra i Pawła, ul. Wałowa 6, gotycki z XV w., 1815 r., rozbudowany w 1908 r.
- kościół ewangelicko-augsburski, pl. Królowej Jadwigi, z l. 1785–1789, klasycystyczny na planie elipsy; zabytek o wysokiej wartości artystycznej, dzieło wybitnego architekta pruskiego Carla Gottharda Langhansa
- cmentarz żołnierzy Armii Czerwonej, ul. Kaliska, z 1945 r.
- pozostałości murów obronnych – miejskich, z XIV–XV w., 1578 r.
- baszta, gotycka dzwonnica kościoła parafialnego, ul. Kościelna, z końca XIV w., przebudowana w 1909 r., z barokowym hełmem z XVIII w.; unikatowy w Polsce przykład adaptacji dawnej bramy miejskiej na funkcje kościelne
- pozostałości zamku na dawnym folwarku Winnica, obecnie owczarnia, ul. Kolejowa, z l. 1819–1821
- domy mieszczańskie z XVIII i XIX w.
- dom, ul. Kępińska 18, z połowy XIX w.
- dom z oficyną, Rynek (d. pl. Wolności) 17, z pierwszej połowy XIX w.
- dom w zespole zamkowym, ul. Wrocławska (d. Świerczewskiego) 1, z czwartej ćw. XIX w.
- dom, ul. Wrocławska (d. Świerczewskiego) 3, z drugiej połowy XVIII w.
- poczta, ob. biura, ul. 1 Maja 3, z 1887 r.
- zespół dawnych stajni zamkowych – cugowych, ul. Parkowa, z l. 1884–1889 – końca XIX w.:
- oficyna, obecnie dom, ul. Parkowa 1
- ujeżdżalnia, obecnie dom, ul. Parkowa 7
- stajnia, obecnie dom, ul. Parkowa 5
- ogrodzenie
- dwie bramy
- spichrz zamkowy, ul. Parkowa 14, z 1741 r.
Inne zabytki
edytuj- synagoga z 1825 r.
- park pałacowy w stylu angielskim (29 ha), założony w XVIII w.
Nieistniejące zabytki
edytuj- monumentalny dwupiętrowy pałac wybudowany przez von Bironów w stylu neogotyku angielskiego, ukończony w 1819 r. Pierwotnie z XIII w. Po bokach dwie trzykondygnacyjne wieże o podstawie kwadratu. Uległ spaleniu w 1945 r. i został rozebrany w latach 1952–1954[19].
Demografia
edytujPiramida wieku mieszkańców Sycowa w 2014 roku.
Gospodarka
edytujObecnie w mieście i okolicach działają firmy z branży meblarskiej.
Strefa ekonomiczna
edytuj
Rada Miejska w Sycowie uchwałą Nr XLIX/277/06 z dnia 29 czerwca 2006 r. (zmieniona uchwałą Nr XLIX/278/06 z dnia 27 lipca 2006 r.) jednogłośnie poparła utworzenie na terenie miasta i gminy Syców podstrefy Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej „Invest-Park”.
Na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 5 grudnia 2006 r. w skład WSSE „Invest-Park” włączono nowe tereny inwestycyjne – między innymi podstrefę Syców. Jej powierzchnia wynosi 9,8 ha.
Transport
edytuj
Syców obiega droga ekspresowa, nadto w mieście mają swój początek i koniec drogi wojewódzkie.
- droga ekspresowa S8 (w ciągu trasy europejskiej E67): Wrocław – Oleśnica – Syców – Wieluń – Warszawa – Białystok
- droga wojewódzka nr 448: Milicz – Krośnice – Twardogóra – Syców
- droga wojewódzka nr 449: Syców – Ostrzeszów – Grabów nad Prosną – Błaszki
Wspólnoty wyznaniowe
edytuj
Oświata i sport
edytuj
Najważniejszym zadaniem Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Sycowie jest upowszechnianie i popularyzacja sportu, kultury fizycznej i turystyki wśród mieszkańców miasta i gminy, a także rozbudowa i modernizacja istniejącej bazy sportowo-rekreacyjnej. MOSiR przygotowuje i udostępnia obiekty i urządzenia sportowe dla szkół, organizacji sportowych oraz całego społeczeństwa, stwarzając warunki do większej aktywności i rekreacji poprzez ruch. Siedziba Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji mieści się w budynku hali sportowej w Sycowie przy ulicy Komorowskiej.
Skład Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji
edytuj- Hala sportowa
- Stadion sportowy
- Basen
- Zalew w Stradomii
- Orlik 2012
Kluby i stowarzyszenia
edytuj- MKS Kama Rosiek Syców – siatkówka mężczyzn.
- Klub żeglarski „Szekla”
- Klub rajdowy „OES”
- drużyna ratowników przy WOPR we Wrocławiu
- Samodzielny Klub Wspinaczkowy im. Ferdynanda Petzla
- Klub sportowy Olimpia
- SKS Pogoń Syców
Edukacja
edytujNa terenie miasta i gminy Syców funkcjonuje 13 placówek oświatowych: 6 szkół podstawowych, 3 przedszkola publiczne, 1 przedszkole niepubliczne, 2 szkoły ponadgimnazjalne, a także Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia. W mieście podstawową opiekę edukacyjną zapewniają 3 szkoły podstawowe (z istniejącymi przy nich świetlicami środowiskowymi)[21], a także 3 przedszkola publiczne i Niepubliczne Przedszkole Sióstr Urszulanek.
Honorowi Obywatele Miasta i Gminy Syców
edytuj- Gertruda Kurzawa[22]
- Ernst Johann Biron von Curland[22]
- Kurt Heinzler[22]
- Aleksandra Hołubecka Zielnica i jej mąż Krzysztof Zielnica[22]
- Grażyna Orłowska-Sondej[22]
- Krzysztof Świderek[22]
Ludzie związani z Sycowem
edytujSycowskie media
edytujW Sycowie ukazują się dwa lokalne tygodniki – „Panorama Oleśnicka” i „Gazeta Sycowska”. „Gazeta Sycowska” jest powiązana z portalem sycow.naszemiasto.pl, a „Panorama Oleśnicka” z portalem olesnica24.com – pełnią funkcję lokalnych dzienników.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Miasto i gmina. sycow.pl. [dostęp 2020-12-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-23)].
- ↑ a b c GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-08-15] (pol.).
- ↑ Położenie i charakterystyka. sycow.pl. [dostęp 2020-12-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-30)].
- ↑ Polnisch Wartenberg w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich Tom VIII, s. 599.
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 74–75.
- ↑ Stanisław Rospond: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1984, s. 378. ISBN 83-04-01090-9.
- ↑ Cieślikowa A. (red.), Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych, t. 1, Kraków 2000, ISBN 83-87623-23-7.
- ↑ Malec M. (red.), Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych t. 2, Kraków 1995, ISBN 83-85579-68-0.
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
- ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
- ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 11.
- ↑ Knie 1830 ↓, s. 1038.
- ↑ Knie 1830 ↓, s. 830.
- ↑ Broesike 1905 ↓, s. 840.
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ a b Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas, Dolny Śląsk - przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 458-460.
- ↑ Na terenie powiatu sycowskiego język polski jako ojczysty zadeklarowało 17 osób, 56 określiło się jako dwujęzyczni. Zob. T. Kulak, W. Mrozowicz, Syców i okolice od czasów najdawniejszych po współczesność, Wrocław-Syców 2000, s. 171.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 130,131. [dostęp 2012-09-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ Hannibal Smoke, Nieznana masakra na Dolnym Śląsku, Onet, 26 lis.
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-13].
- ↑ gimnazjum.
- ↑ a b c d e f Honorowi obywatele [online], Miasto i Gmina Syców [dostęp 2021-01-29] [zarchiwizowane z adresu 2021-02-02].
Bibliografia
edytuj- Johann Georg Knie, Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865 (niem.).
- Max Broesike: Neumans Orts- und Verkehrs-Lexi des Deutschen Reichs. Leipzig und Wien: Verlog des Bibliographischen Instituts, 1905.
Linki zewnętrzne
edytuj- Oficjalna strona miasta Syców
- Syców, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 733.
- Syców, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 636.
- Encyklopedia Sycowa