Smaczliwka wdzięczna

gatunek rośliny

Smaczliwka wdzięczna, awokado właściwe (Persea americana) – gatunek wiecznie zielonych drzew z rodziny wawrzynowatych (Lauraceae). Wykopaliska dowodzą, że awokado było już wykorzystywane 7000 lat p.n.e. Pierwotnie pochodzi z południowego Meksyku, lecz stosunkowo szybko rozpowszechniło się z Ameryki Północnej – przez Środkową – aż do Południowej (Peru)[5].

Smaczliwka wdzięczna
Ilustracja
Przekrój przez owoc
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

magnoliopodobne

Rząd

wawrzynowce

Rodzina

wawrzynowate

Rodzaj

smaczliwka

Gatunek

smaczliwka wdzięczna

Nazwa systematyczna
Persea americana Mill.
Gard. Dict. ed. 8 s.p. 1768[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Pokrój
Liście
Kwiat

Morfologia

edytuj
Pokrój
Drzewo dorastające do 24 m wysokości[6].
Liście
Skórzaste, lancetowate, całobrzegie, o długości do 25 cm, 2–12 cm szerokości, ułożone na pędzie skrętolegle lub naprzemianlegle.
Kwiaty
Żółtawozielone, zebrane w wiechy na szczytach pędów.
Owoce
Owoc o masie do 170 g, nazywany gruszką awokado, ma gruszkowaty, rzadziej okrągły lub jajowaty kształt[6]. Gruby, zielony egzokarp otacza tłusty, kremowozielonkawy miąższ (mezokarp) oraz niejadalne nasiono. Ze względu na brak endokarpu owoc ten jest jednonasienną jagodą[7][8][9], z nasionem otoczonym cienką łupiną nasienną. Z uwagi jednak na podobieństwo morfologiczne część autorów zalicza ten owoc do pestkowców[10].
Okres dojrzewania owocu jest wyjątkowo długi – przeciętnie trwa 6-8 miesięcy. Częścią jadalną jest miąższ, stanowiący ok. 85% masy owocu.

Znaczenie gospodarcze

edytuj
Awokado

Produkcja w 2018

Państwo Produkcja (w tonach)
  Meksyk 2 184 663
  Dominikana 644 306
  Peru 504 517
  Indonezja 410 094
  Kolumbia 326 666
  Brazylia 235 788
  Kenia 233 933
  Stany Zjednoczone 168 528
  Wenezuela 139 685
  Izrael 131 720
Świat
6 407 171
Źródło: FAOSTAT of the United Nations[11]

Awokado jest uprawiane głównie w Ameryce Północnej (76% światowej produkcji), Afryce (11%), Azji (9%) i południowej Europie (2%)[6].

W medycynie ludowej awokado miało szereg zastosowań, w tym leczenie nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, zapalenia oskrzeli, bóli brzucha i biegunek. Skórka owocu wykazuje działanie antybiotyczne (stosowano ją jako środek przeciwrobaczy). Olej z nasiona ma właściwości ściągające, wywar z pestek uśmierzał ból zębów, a pasta z mielonych pestek stosowana była w leczeniu dolegliwości skórnych (świerzb, łupież, ropiejące rany). Liście stosowano jako środek przeciwkaszlowy, stosowano je ponadto w niedokrwistości, hipercholersterolemii, zapaleniu błony śluzowej żołądka, wrzodów żołądka i dwunastnicy, a okłady z liści do leczenia nerwobóli. W badaniach na zwierzętach wykazano pozytywny wpływ na profil lipidowy krwi, stężenie HDL, poziom glukozy i stężenie hemoglobiny[6].

Awokado jest stosowane także w sztuce kulinarnej. Zawarte w owocach tłuszcze są równie łatwo przyswajalne przez organizm człowieka co masło. Zawartość nienasyconych tłuszczów sprawia, że polecane powinno być osobom chorującym na miażdżycę, nadciśnienie oraz jako uzupełnienie diety lub substytut masła[12].

W 2000 r. na Międzynarodowym Kongresie Chemicznym w Honolulu dr H. Kawagishi z Uniwersytetu Shizuoka (Japonia) przedstawił zachęcające wyniki oddziaływania awokado na wątrobę uszkodzoną wirusowym zapaleniem wątroby (WZW typu C)[13].

Dojrzały owoc doskonale się rozsmarowuje. Bywa zamiennikiem tłuszczów zwierzęcych. Spożywać go można w postaci sałatek oraz przystawek. Dodanie soku z cytryny zapobiega brunatnieniu miąższu owocu[potrzebny przypis].

Owoc znajduje także różnorodne zastosowanie w kuchniach etnicznych[potrzebny przypis]:

  • wegetariańskie sushi (Japonia/Kalifornia),
  • napoje mleczne z awokado i lodem (vitamina de abacate, Brazylia),
  • pasta z awokado (guacamole, Meksyk),
  • odwar sporządzony ze skóry pomaga w rozstrojach żołądkowo-jelitowych oraz wykazuje działanie przeciwrobacze.

Awokado stosuje się także w kosmetyce. Maseczki z tego owocu łagodzą podrażnienia skóry (w tym również spowodowane słońcem) i odżywiają cerę[potrzebny przypis].

Wartość odżywcza
Awokado
(100 g)
Wartość energetyczna 708 kJ (169 kcal)
Białka 2 g
Węglowodany 7,4 g
Tłuszcze 15,3 g
Woda 74,3 g
Dane liczbowe na podstawie: Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow; Tabele składu i wartości odżywczej żywności; Wydawnictwo Lekarskie PZWL; Warszawa; 2017; s. 604, ISBN 978-83-200-5311-1
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[14]

Skład chemiczny i wartość odżywcza

edytuj

Poza wymienionymi w szablonie wartości odżywczych znajdują się jeszcze znaczne ilości aminokwasów (na 100 g):

Toksyczność dla zwierząt

edytuj

Roślina jest trująca dla psów, kotów, koni, bydła, kóz, królików, ptaków (strusi[16], kur[16], kanarków[17], papużek falistych[17]) i ryb z powodu zawartości persyny. Spożycie może doprowadzić do śmierci[18][19]. Ptaki tropikalne w rejonach, gdzie awokado występuje naturalnie, np. trogony czy kwezale(inne języki) zjadają dzikie owoce awokado[20] bez uszczerbku na zdrowiu[21].

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-08-06] (ang.).
  3. Persea americana Mill.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-10-21].
  4. Persea americana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  5. Avocadissimo. [w:] Alles rund um die Avocado [on-line]. [dostęp 2011-06-10]. (niem.).
  6. a b c d Bartosz Kulczyński, Anna Gramza-Michałowska, Awokado. wartość żywieniowa, „Przemysł Spożywczy”, Warszawa: Wydawnictwo Czasopism i Książek Technicznych SIGMA-NOT Sp. z o.o., 2015, s. 33–34, ISSN 0033-250X (pol.).
  7. Persea americana Miller. [w:] Global Information Hub on Integrated Medicine (Globinmed) [on-line]. [dostęp 2011-01-25]. (ang.).
  8. The encyclopedia of fruit & nuts. Janick J., Paull R. E. (red.). Cambridge: Cambridge University Press, 2006, s. 441. ISBN 978-0-85199-638-7.
  9. Litz R. E., Witjaksono, Raharjo S., Efendi D., Pliego-Alfaro F., Barcelo-Munoz A.: Persea americana Avocado. W: Litz R. E. (red.) Biotechnology of fruit and nut crops. Biotechnology in Agriculture Series. Biotechnology in Agriculture Series 29, 2004, s. 325–345. ISBN 0-85199-662-0.
  10. Jolanta Węglarska, Karol Węglarski: Użyteczne rośliny tropików. Szkice etnobotaniczne. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2008. ISBN 978-8361320173.
  11. FAOSTAT [online], www.fao.org [dostęp 2020-04-13].
  12. Prof. dr hab. nauk. farm. Małgorzata Schlegel-Zawadzka: Smaczliwka, czyli awokado. [dostęp 2013-01-10].
  13. Avocados Contain Potent Liver Protectants. [dostęp 2012-02-12].
  14. Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
  15. Hanna Kunachowicz i inni, Tabele składu i wartości odżywczej żywności, wyd. II zmienione, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 604, ISBN 978-83-200-5311-1.
  16. a b W.P. Burger i inni, Cardiomyopathy in ostriches (Struthio camelus) due to avocado (Persea americana var. guatemalensis) intoxication, „Journal of the South African Veterinary Association”, 65 (3), 1994, s. 113–118, ISSN 1019-9128, PMID7595917 [dostęp 2017-12-23].
  17. a b A.M. Hargis i inni, Avocado (Persea americana) intoxication in caged birds, „Journal of the American Veterinary Medical Association”, 194 (1), 1989, s. 64–66, ISSN 0003-1488, PMID2914792 [dostęp 2017-12-23].
  18. Avocado. ASPCA. [dostęp 2012-09-20]. (ang.).
  19. Notes on poisoning: avocado. [w:] Canadian poisonous plants [on-line]. Government Canada. [dostęp 2012-09-20]. (ang.).
  20. Can Birds Eat Avocado? Everything You Need To Know [online], www.wildbirdscoop.com, 3 sierpnia 2022 [dostęp 2023-03-11] (ang.).
  21. David Moran, Why Are These 10 Foods Unsafe For Wild Birds? [online], Avian Report, 23 kwietnia 2021 [dostęp 2023-03-11] (ang.).

Bibliografia

edytuj
  • Barlow, Connie und Paul Martin; The Ghosts of Evolution: nonsensical fruit, missing partners and other ecological anachronisms, 2002
  • Hirokazu Kawagishi, Yuko Fukumoto, Mina Hatakeyama,... Liver Injury Suppressing Compounds from Avocado (Persea americana). „J. Agric. Food Chem”. 49 (5), s. 2215–2221, 2001. DOI: 10.1021/jf0015120.