Wikipedia

Luigi Amadeo di Savoia

włoski podróżnik, wojskowy
(Przekierowano z Ludwik Amadeusz Sabaudzki)

Luigi Amedeo Giuseppe Maria Ferdinando Francesco di Savoia, książę Abruzzów (ur. 29 stycznia 1873 w Madrycie, zm. 18 marca 1933 w Jowhar niedaleko Mogadiszu w Somalii) – członek włoskiej rodziny królewskiej (dynastii sabaudzkiej), wojskowy (admirał), alpinista, podróżnik, badacz Alaski, Arktyki, Afryki i Azji o olbrzymim dorobku.

Luigi Amadeo di Savoia
Luigi Amedeo Giuseppe Maria Ferdinando Francesco di Savoia
Ilustracja
Herb
Herb rodziny Sabaudzkiej-Aosta
książę Abruzji wł. duca degli Abruzzi
Dynastia

sabaudzka

Rodzina

Aosta

Data i miejsce urodzenia

29 stycznia 1873
Madryt

Data i miejsce śmierci

18 marca 1933
Jowhar

Ojciec

Amadeusz I Sabaudzki

Matka

Maria Wiktoria del Pozzo della Cisterna

Odznaczenia
Najwyższy Order Zwiastowania Najświętszej Marii Panny (Order Annuncjaty) Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Świętych Maurycego i Łazarza (Królestwo Włoch) Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Korony Włoch Order Sabaudzki Wojskowy I Klasy Order Sabaudzki Wojskowy II Klasy Order Sabaudzki Wojskowy III Klasy Order Sabaudzki Cywilny (Włochy) Order Królewski Serafinów (Szwecja) Order Orła Czarnego (Prusy)

Urodził się w ostatnim roku panowania swego ojca Amadeusza I (króla Hiszpanii w okresie 1870-1873). Jego matką była królowa Maria Wiktoria. Wychował się w Turynie oraz w górzystym regionie Abruzji w środkowych Włoszech u stóp Gran Sasso (najwyższego pasma Apeninów), co miało ogromny wpływ na jego karierę alpinisty.

Wspinaczki alpejskieEdytuj

W młodości wszedł na szereg szczytów alpejskich, w tym Monte Rosa, Mont Blanc, m.in. 1894 odbył wspinaczke trudną granią Zmutt (3 przejście) na Matterhorn w towarzystwie jej pierwszego zdobywcy z 1879 r., Alberta F. Mummery'ego.

Najważniejsze wyprawyEdytuj

W roku 1897 dokonał swego pierwszego wielkiego wejścia, zdobywając Górę Świętego Eliasza na Alasce (5 489 m n.p.m.), czwarty co do wysokości z najwyższych szczytów w Ameryce Północnej, wyrastający niemal wprost znad morza, który odparł próby kilku wcześniejszych ekspedycji.

W okresie 1899-1900 książę Luigi Amedeo dowodził 20-osobową ekspedycją, która ówcześnie rekordowo zbliżyła się do bieguna północnego. Najpierw badacze dopłynęli na statku „Stella Polare” do Ziemi Franciszka Józefa (należącej do Rosji) i po zimowaniu na wyspie Rudolfa ruszyli ku pn. (jednak Luigi stracił w wyniku odmrożeń dwa palce u rąk i nie mógł uczestniczyć w jeździe saniami). 11 marca zaufany towarzysz Luigiego Amedea z wielu wypraw, kpt. Umberto Cagni na czele kilkuoosobowej ekipy wyruszył na zaprzężonych w psy saniach w stronę bieguna i 25 kwietnia 1900 roku dotarł do 86° 34' szer. geogr. północnej (nieco dalej ku północy niż dotychczasowy rekord Nansena z roku 1895, ok. 86° 14´ N). Grupa ta powróciła w dramatycznych okolicznościach po 104 dniach. Ekspedycja zbadała także pn. wybrzeża wyspy Rudolfa oraz dwie inne wyspy. Jedna z większych wysp archipelagu została później oficjalnie nazwana Wyspą Luigiego (ros. Ostrow Łuidży).

W roku 1906 Luigi Amedeo udał się do Afryki równikowej, gdzie zdobył – jako pierwszy – najwyższe szczyty pasma górskiego Ruwenzori[1].

W 1909 r. podjął próbę zdobycia K2[2] w Karakorum. Zespół włoski kierowany przez księcia Abruzzów dotarł do wysokości około 6000 m n.p.m.[3],. Prawdopodobnie zawiniło niedocenienie przez wspinaczy potrzeby aklimatyzacji. Wyprawa księcia Abruzzów była jednak krokiem milowym w drodze na szczyt K2, wyciągnięto z niej bowiem prawidłowy wniosek – grań południowo-wschodnia stanowi najdogodniejszą drogę ataku. To właśnie tę drogę wykorzystywały potem inne wyprawy, w tym zwycięska ekspedycja włoska z 1954 roku. Drogę tę nazwano z czasem Żebrem Abruzzi (Żebrem Abruzzów, Żebrem Księcia Abruzji etc.) na cześć księcia Luigiego. Warto odnotować, także, że owocem tej wyprawy była pierwsza mapa fotogrametryczna okolic K2 w skali 1:100 000[4].

Jako wojskowy i politykEdytuj

W czasie I wojny światowej Luigi Amedeo w stopniu admirała dowodził flotą włoską.

Po wojnie osiedlił się we wsch. Afryce, gdzie współtworzył kolonię z eksperymentalnym rolnictwem ok. 90 km na północ od Mogadiszu, nad rzeką Uebi Szebeli w dzisiejszej Somalii. Kolonię tę nazywano Villaggio Duca degli Abruzzi i okresowo stanowiła ona najbardziej wydajny rolniczo rejon w kraju (poprzednie nazwy Giohar, od 1960 Jowhar). Mimo zmian politycznych w metropolii i pogarszających się stosunków w rejonie, wyjazdu części włoskich osadników oraz podupadania na zdrowiu, pozostał tam aż do śmierci.

Pozostawiony dorobekEdytuj

Pozostawił po sobie wspomnienia z wyprawy do bieguna (wyd. ang. On the „Polar Star” in the Arctic Sea, 1903; wyd. pol. „Stella Polare” na Oceanie Lodowatym Północnym, 1905) oraz bogatą dokumentację topograficzną i fotograficzną Karakorum (w tym szeroko rozpowszechniane, doskonałe technicznie zdjęcia Vittorio Selli), która okazała się niezwykle pomocna dla wielu kolejnych ekspedycji z różnych krajów, w tym dla zakończonej sukcesem wyprawy na K2 w roku 1954 – zaś Włosi na długo stali się najlepszymi ekspertami od kartografii rejonu K2 i leżącego u jego stóp lodowca Baltoro. Na jego cześć nazwano krążownik włoski „Luigi di Savoia Duca degli Abruzzi”.

OdznaczeniaEdytuj

RodowódEdytuj

 
 
 
 
 
 Karol Emanuel Sabaudzki-Carignano
 
 
 Karol Albert Sabaudzki
 
 
 
 
 
 
 Maria Krystyna Kurlandzka
 
 
 Wiktor Emanuel II
 
 
 
 
 
 
 Ferdynand III Toskański
 
 
 Maria Teresa Toskańska
 
 
 
 
 
 
 Luiza Maria Amelia Teresa Sycylijska
 
 
 Amadeusz I Sabaudzki
 
 
 
 
 
 
 Leopold II Habsburg-Lotaryński
 
 
 Rajner Józef Habsburg-Lotaryński
 
 
 
 
 
 
 Maria Ludwika Burbon
 
 
 Maria Adelajda Habsburg-Lotaryńska
 
 
 
 
 
 
 Wiktor Amadeusz II Sabaudzki-Carignano
 
 
 Maria Elżbieta Sabaudzka
 
 
 
 
 
 
 Józefina Lotaryńska-Brionne
 
Luigi Amedeo di Savoia
 
 
 
 
 
 Józef Amadeusz Tomasz Pozzo z Cisterna
 
 
 Józef Alfons Pozzo z Cisterna
 
 
 
 
 
 
 Anna Gabriela Henryka Caresana z Carisio
 
 
 Karol Emanuel Pozzo z Cisterna
 
 
 
 
 
 
 Karol Emanuel Balbo Bertone z Sambuy
 
 
 Maria Anna Balbo Bertone z Sambuy
 
 
 
 
 
 
 Rozalia Barbara Asinari z San Marzano
 
 
 Maria Wiktoria Pozzo z Cisterna
 
 
 
 
 
 
 Karol Charles-Wilhelm Merode-Westerloo
 
 
 Werner Merode
 
 
 
 
 
 
 Maria Grimberghe
 
 
 Luiza Karolina Merode
 
 
 
 
 
 
 ?
 
 
 Wiktoria z Spangen i Uyternesse
 
 
 
 
 
 
 ?
 

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Utożsamianego powszechnie z mitycznymi Górami Księżycowymi
  2. ↑ Wtedy przejściowo nazywanego jako Mount Godwin Austen
  3. ↑ [1] GÓRY Historia zdobycia K2, nr 4 (107), kwiecień 2003.
  4. ↑ Zbigniew Kowalewski, Janusz Kurczab: Na szczytach Himalajów. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1983. ISBN 83-217-2412-4.
  5. ↑ a b c Savoia. sardimpex.com. [dostęp 2015-05-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-08)]. (wł.).
  6. ↑ a b c In Memoriam: The Duke of Abruzzi, 1873-1933. americanalpineclub.org. [dostęp 2015-05-15]. (ang.).
  7. ↑ Federico Bona: I Cavalieri dell'Ordine Supremo del Collare o della Santissima Annunziata. [w:] Blasonario subalpino [on-line]. (wł.).
  8. ↑ Onorificenze Luigi Amedeo di Savoia duca degli Abruzzi. quirinale.it. [dostęp 2015-05-15]. (wł.).
  9. ↑ Krzyż na wstążce pod kołnierzem na zdjęciu w infoboksie

BibliografiaEdytuj

  • Carl Waldman, Encyclopedia of Exploration, Alan Wexler, Jon Cunningham, Inc Facts on File, New York: Facts On File, 2004, ISBN 0-8160-4678-6, OCLC 55109063.

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Luigi_Amadeo_di_Savoia&oldid=65128810”