Władysław Broniewski
Władysław Kazimierz Broniewski herbu Lewart, pseudonim „Orlik” (ur. 17 grudnia 1897 w Płocku, zm. 10 lutego 1962 w Warszawie) – polski poeta i tłumacz, autor liryki rewolucyjnej, patriotycznej, żołnierskiej i autobiograficznej. Był określany jako „najwybitniejszy reprezentant polskiej poezji rewolucyjnej, stanowiącej artystyczny wyraz walki politycznej proletariatu”[1]. Żołnierz Legionów Polskich, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej. Kawaler Virtuti Militari. Budowniczy Polski Ludowej.
| ||
![]() | ||
Data i miejsce urodzenia | 17 grudnia 1897 Płock | |
Data i miejsce śmierci | 10 lutego 1962 Warszawa | |
Narodowość | polska | |
Dziedzina sztuki | literatura piękna | |
Muzeum artysty | Muzeum Władysława Broniewskiego w Warszawie | |
Ważne dzieła | ||
| ||
Odznaczenia | ||
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
| ||
![]() | ||
![]() | ||
Data i miejsce urodzenia | 17 grudnia 1897 Płock | |
Data i miejsce śmierci | 10 lutego 1962 Warszawa | |
Przebieg służby | ||
Lata służby | 1915-22, 1939 i 1941-45 | |
Siły zbrojne | ![]() ![]() ![]() ![]() | |
Jednostki | 4 Pułk Piechoty 1 Pułk Piechoty Legionów II Korpus Polski | |
Główne wojny i bitwy | I wojna światowa |


ŻyciorysEdytuj
Władysław Broniewski wywodził się z rodziny inteligenckiej o szlacheckich korzeniach i żywej tradycji patriotycznej. Był synem Antoniego i Zofii z Lubowidzkich, miał dwie starsze siostry – Zofię i Janinę.
Uczył się w Gimnazjum Polskim w Płocku, gdzie był współzałożycielem półtajnej drużyny skautów, nawiązującej do tradycji Konstytucji 3 maja i powstania styczniowego oraz współorganizatorem oddziału Związku Strzeleckiego[2].
Uważał się za socjalistę. Cenił sobie osobistą niezależność. W 1915 roku, w wieku 17 lat, wstąpił do Legionów Polskich i przyjął pseudonim „Orlik”. Przydzielony do 4 pułku piechoty. Brał udział w bitwie pod Jastkowem koło Lublina, gdzie jego pułk poniósł bardzo ciężkie straty. W lipcu 1917 roku, po kryzysie przysięgowym, został internowany w Szczypiornie. Został tu jednym z przewodniczących sądów blokowych, które rozstrzygały sprawy sporne i potępiały wykroczenia[3]. Zwolniony z obozu zdał maturę jako ekstern, po czym wstąpił na Uniwersytet Warszawski. Jednocześnie działał w konspiracji w Polskiej Organizacji Wojskowej.
W szeregach 1 pułku piechoty Legionów, jako podporucznik, wziął też udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W jej trakcie walczył m.in. podczas bitwy białostockiej[4][5]. Za zasługi wojenne otrzymał Srebrny Krzyż Orderu Wojskowego Virtuti Militari i czterokrotnie Krzyż Walecznych. W 1918 r. wziął udział w manifestacyjnym pochodzie do kwatery Piłsudskiego. W 1922 roku został zweryfikowany w stopniu kapitana i 1415. lokatą w korpusie oficerów rezerwy piechoty. Posiadał przydział mobilizacyjny do 1 pułku piechoty Legionów w Wilnie[6]. W 1934 roku, jako oficer pospolitego ruszenia pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa-Miasto III z przydziałem mobilizacyjnym do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr I. Był wówczas „przewidziany do użycia w czasie wojny”[7].
Po odzyskaniu niepodległości niezadowolony z reform w powojennej Polsce stawał się coraz bardziej radykalny w swoich poglądach. Po zamachu na Gabriela Narutowicza, zbliżył się do KPRP. Był sekretarzem redakcji Nowej Kultury[8], współpracownikiem Kultury Robotniczej, legalnego organu Komunistycznej Partii Robotniczej Polski[9], członkiem zespołu Miesięcznika Literackiego[10], a także współpracował z miesięcznikiem Dźwignia[11]. Latem 1931 został aresztowany podczas zebrania literatów związanych z KPP i osadzony wraz z Janem Hemplem i Aleksandrem Watem w areszcie miejskim w Warszawie. Aresztowanym pomocy udzielił Bolesław Wieniawa-Długoszowski, adiutant marszałka Piłsudskiego, ówczesny dowódca 2 Dywizji Kawalerii i szef garnizonu warszawskiego[12].
W 1939, w obliczu zagrożenia najazdem niemieckim, Broniewski opublikował wiersz Bagnet na broń. Po ataku III Rzeszy na Polskę we wrześniu 1939 zgłosił się na ochotnika do wojska. Przyjechał z Warszawy przez Lublin i Lwów do Tarnopola. 12 września został przydzielony do Ośrodka Zapasowego 28 Dywizji Piechoty w Zbarażu. Zanim jednak miał okazję stanąć do walki, nastąpiła agresja ZSRR na Polskę.
Był świadkiem wkroczenia Armii Czerwonej do Lwowa 23 września 1939. Nie mógł pogodzić się z tym, że ZSRR napadł na Polskę, czemu dawał wyraz w swojej późniejszej twórczości więziennej, spisanej po wrześniu 1941. W grudniu 1939 sprowadził do Lwowa Marię Zarębińską, z którą od 1938 był w nieformalnym związku, i jej córkę Majkę. Na terenach okupacji sowieckiej znalazły się także pierwsza żona Broniewskiego, Janina Broniewska i ich córka Joanna („Anka”, ur. 24 listopada 1929).
Sowieci rozpoczęli tymczasem politykę pozyskiwania polskich intelektualistów. Ważna rolę odegrało czasopismo polskojęzyczne „Czerwony Sztandar”. Redaktorami naczelnymi byli: Józef Mańkowski, J. Markiewicz i Eugeniusz Radecki. Swoje teksty zamieszczali na jego łamach: Wanda Wasilewska, Julian Stryjkowski, Leon Chwistek, Władysław Broniewski, Stanisław Jerzy Lec, Janina Broniewska, Lucjan Szenwald, Tadeusz Boy-Żeleński i inni.
19 listopada 1939 w „Czerwonym Sztandarze” opublikowano oświadczenie pisarzy polskich odnoszące się z aprobatą do wcielenia Ukrainy Zachodniej do Ukraińskiej SRR. Broniewski nie podpisał oświadczenia, jednak bez jego wiedzy zrobił to ktoś inny za niego[13]. Broniewski nie identyfikował się z linią programową tego czasopisma, próbował jednak wykorzystać je do przypomnienia „sprawy polskiej”, nieobecnej w polityce sowieckiej. Broniewski sądził, że przebywając na terenach zajętych przez Sowietów będzie mógł bez przeszkód publikować swoje wiersze. Cenzura sowiecka nie dopuściła jednak do wydawania jego utworów o treści patriotycznej – dał do druku między innymi słynny wiersz Żołnierz polski, który nie został opublikowany. Wszystkie publikowane w prasie lwowskiej utwory literackie musiały być bowiem zaakceptowane przez sowieckiego cenzora.
24 stycznia 1940 Władysław Broniewski został wraz z Aleksandrem Watem i innymi literatami aresztowany przez NKWD we lwowskiej restauracji Ognisko Inteligencji w zorganizowanej przez NKWD prowokacji. 27 stycznia, trzy dni po aresztowaniu, w Czerwonym Sztandarze ukazał się tekst spreparowany przez NKWD, podpisany przez Witolda Kolskiego pod tytułem Zgnieść gadzinę nacjonalistyczną, w którym autor szkalował w stylu stalinowskim aresztowanych literatów i uzasadniał ich aresztowanie motywami kryminalnymi. Aresztowani zostali przewiezieni do aresztu śledczego na Zamarstynowie (Broniewski poświęcił temu później wiersz porównywalny do słynnej Rozmowy z Janem). W zgodnych relacjach współwięźniów trzymał się bardzo dzielnie i kategorycznie odmówił współpracy z NKWD[14].
Po czterech miesiącach, w maju 1940, Broniewski został przetransportowany do więzienia śledczego NKWD na Łubiance, gdzie spędził trzynaście miesięcy. Po wybuchu wojny niemiecko-rosyjskiej wywieziono go do Saratowa, a następnie do Ałma-Aty, gdzie 7 sierpnia 1941 r. został wypuszczony z więzienia po amnestii wynikającej z układu Sikorski-Majski.
Po wyjściu z więzienia wstąpił do armii polskiej formowanej w ZSRR pod dowództwem gen. Władysława Andersa. Pracował w ambasadzie polskiej w Kujbyszewie[15]. W 1942 roku ewakuował się wraz z oddziałami polskimi do Iranu, później wraz z 2 Korpusem Polskim poprzez Irak trafił do Palestyny. Do kraju wrócił po długich wahaniach (związanych z doświadczeniami z więzień sowieckich i opublikowanymi w Palestynie antysowieckimi wierszami) w 1945 roku.
W okresie powojennym początkowo tworzył poezję polityczno-propagandową, później utwory refleksyjne o motywach osobistych. W czasach stalinizmu był poetą głęboko zaangażowanym w budowę nowej rzeczywistości, co często interpretowane jest jako postawa jednoznacznie prokomunistyczna. Odmówił jednak napisania słów nowego hymnu polskiego, z taką propozycją zwrócił się do niego Bolesław Bierut[16]. Wręczył mu podobno tylko kartkę z napisem Jeszcze Polska nie zginęła. W 1949 prezydent Bolesław Bierut nadał mu Order Sztandaru Pracy I klasy[17]. W 1950 z okazji Narodowego Święta Odrodzenia Polski otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia[18]. W 1951 otrzymał Nagrodę Państwową III stopnia[18]. W 1955 otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia[18]. W listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina[19].
1 września 1954 w wyniku zatrucia gazem tragicznie zmarła córka Władysława Broniewskiego, Joanna (Anka), której śmierć wywarła ogromny wpływ na poetę, co spowodowało, że kilka dni później trafił na leczenie do szpitala psychiatrycznego w Kościanie[20]. Stworzył on wtedy cykl wierszy, porównywany z Trenami Jana Kochanowskiego. Członek Frontu Jedności Narodu w 1958 roku[21].
Zmarł na raka krtani w Warszawie 10 lutego 1962. Został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach[22].
W latach 1964–1980 Władysław Broniewski był patronem Warszawskiego Pułku Obrony Terytorialnej w Ułężu, a w latach 1980–1990 – 16 Batalionu Piechoty Obrony Terytorialnej w Siedlcach[23].
TwórczośćEdytuj
W 1925 roku wraz ze Stanisławem Standem i Witoldem Wandurskim opublikował Trzy salwy – pierwszy polski manifest poetów proletariackich. Jego poezja była silnie związana z własną biografią i przeżyciami, a także doświadczeniami narodu polskiego i działaczy ruchu robotniczego, miała wyraźne akcenty rewolucyjne i patriotyczne. W wierszach Broniewskiego można stwierdzić egzaltację i wzniosłość obok stylu mowy potocznej, wyczuwalny jest też wpływ polskiego romantyzmu łączony z nowatorstwem. Wśród jego utworów jest też liryka żołnierska.
Twórczość poetyckaEdytuj
- Tomiki wierszy
- Wiatraki (1925)
- Trzy salwy (1925) [wspólnie z S. R. Standem i W. Wandurskim][24]
- Dymy nad miastem (1927)
- Troska i pieśń (1932)
- Krzyk ostateczny (1938)
- Bagnet na broń (1943)
- Drzewo rozpaczające (1945)
- Nadzieja (1951)
- Anka (1956)
- Poematy
- Komuna Paryska (1929)
- Słowo o Stalinie (1949)
- Mazowsze (1951)
- Wisła (1953)
- Opowieść o życiu i śmierci Karola Waltera-Świerczewskiego, robotnika i generała[25]
PrzekładyEdytuj
Broniewski był także tłumaczem literatury rosyjskiej i niemieckiej, przetłumaczył m.in.:
- Fiodora Dostojewskiego (Skrzywdzeni i poniżeni, Białe noce)
- Aleksego Tołstoja (Droga przez mękę – dwie pierwsze części; trzecia wspólnie z Wacławem Rogowiczem)
- powieść Martwe dusze Nikołaja Gogola (1927)
- Władimira Majakowskiego
- Siergieja Jesienina
- Bertolta Brechta
Ordery i odznaczeniaEdytuj
- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1921)[26]
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1950)[27]
- Order Budowniczych Polski Ludowej (1955)[28][29]
- Order Sztandaru Pracy I klasy (1949)[30]
- Krzyż Walecznych – czterokrotnie
- Złoty Krzyż Zasługi (1946)[31][29]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)[32]
Władysław Broniewski w piosenkachEdytuj
Twórczość Władysława Broniewskiego inspiruje twórców muzyki popularnej. Do bardziej znanych piosenek napisanych do jego wierszy należą:
- Bar „Pod Zdechłym Psem”, muz. Włodzimierz Korcz, śpiewa Michał Bajor
- Kalambury, śpiewa Muniek Staszczyk z zespołem Pustki
- Nocny gość, muz. Krzysztof „Grabaż” Grabowski, śpiewa Grabaż z zespołem Pidżama Porno
- Poezja, muz. Wojciech Trzciński, śpiewa Stan Borys
- Rimbaud, muz. i wykonanie Roman Kołakowski
- Dzwon za poległych, z filmu „Jeden dzień z mistrzem” w wykonaniu zespołu Kombi, muz.Sławomir Łosowski
- Wiersz Ostatni, muz. Kasia Lins, Karol Łakomiec, Michał Lange, śpiewa Kasia Lins[33]
- Perun, muz. Lelek, album Brzask Bogów[34]
- Broniewski, Pezet, prod. Louis Villain
W 2006 nakładem Rockers Publishing ukazała się kompilacja zatytułowana Broniewski, na której znajdują się utwory współczesnych artystów z tekstami poety.
UpamiętnienieEdytuj
W willi przy ul. J. Dąbrowskiego 51 w Warszawie, w którym spędził ostatnie lata życia, działa Muzeum Władysława Broniewskiego, oddział stołecznego Muzeum Literatury[35].
PrzypisyEdytuj
- ↑ Władysław Broniewski: Wiersze i poematy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1973.
- ↑ Polska i rewolucja.
- ↑ Internowanie legionistów w obozie jenieckim w Szczypiornie w 1917 r.. Archiwum Państwowe w Kaliszu. [dostęp 2014-06-29].
- ↑ Jakub Medek: Zapomniany bohater zapomnianej bitwy (pol.). Gazeta.pl, 2008-08-22.
- ↑ Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r. Dodatek do Dziennika Personalnego M.S.Wojsk. Nr 37 z 24 września 1921 r., s. 21, 568.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 126, 482.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1934, L.dz. 250/mob. 34, s. 254, 830.
- ↑ Marian Stępień, Nowa Kultura, w: Literatura polska, przewodnik encyklopedyczny, t. II, Warszawa 1985, s. 42.
- ↑ Andrzej Z. Makowiecki, Kultura Robotnicza, w: Literatura polska, przewodnik encyklopedyczny, t. I, Warszawa 1984, s. 538.
- ↑ Marian Stępień, Miesięcznik Literacki, w: Literatura polska, przewodnik encyklopedyczny, t. I, Warszawa 1984, s. 666.
- ↑ Marian Stępień, Dźwignia, w: Literatura polska, przewodnik encyklopedyczny, t. II, Warszawa 1985, s. 231.
- ↑ Aleksander Wat, Mój wiek, Warszawa 1990.
- ↑ Marci Shore, Kawior i popiół. Życie i śmierć pokolenia oczarowanych i rozczarowanych marksizmem, wyd. 2008, s. 193, ISBN 978-83-247-0828-4; Michał Urbanek, Broniewski. Miłość, wódka, polityka, wyd. 2011, s. 153–154, ISBN 978-83-244-0184-0.
- ↑ Szczegółowy opis wydarzeń we Lwowie, środowiska Czerwonego Sztandaru i związanych z tym wydarzeń: Aleksander Wat, Mój wiek, Warszawa 1990, por. też Julian Stryjkowski Wielki strach. Wiernie ilustruje te wydarzenia film oparty na wspomnieniach Oli Watowej Wszystko co najważniejsze...
- ↑ Józef Czapski, Na nieludzkiej ziemi, Stanisław Swianiewicz W cieniu Katynia, Warszawa 1990.
- ↑ Marek Hłasko: Piękni dwudziestoletni, s. 36[strona, ale jakiego wydania?].
- ↑ Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 lipca 1949 r. w sprawie nadania Orderu „Sztandar Pracy”, Monitor Polski, 1950 nr 6, poz. 58.
- ↑ a b c Bohdan Urbankowski, Czerwona msza, czyli uśmiech Stalina, t. 2, Warszawa 1998, s. 315.
- ↑ Życie Warszawy, nr 306 (1808), 6 listopada 1949, s. 1.
- ↑ INTERIA.PL, Władysław Broniewski. Z tą śmiercią się nie pogodził [dostęp 2017-06-28] .
- ↑ Trybuna Robotnicza, nr 4 (4350) 7 stycznia 1958 roku, s. 2.
- ↑ (kwatera 26A-tuje-2/3)Juliusz Jerzy Malczewski: Cmentarz komunalny (dawny wojskowy) na Powązkach. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1975, s. 10.
- ↑ Rozkaz Ministra Obrony Narodowej Nr 43/MON z dnia 12 października 1964 roku w sprawie nadania Warszawskiemu Pułkowi Obrony Terytorialnej imienia Władysława Broniewskiego.
- ↑ M. Głowiński , J. Sławiński , Polska poezja okresu międzywojennego, Antologia, 1987, ISBN 0208-4104 .
- ↑ Kazimierz Konieczny, Henryk Wiewióra: Karol Świerczewski Walter. Zbiory Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Warszawa: Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, 1971, s. 353–354.
- ↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 2630 z 16 lutego 1921 r. Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 8, poz. 239.
- ↑ M.P. z 1950 r. nr 104, poz. 1296.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 115, poz. 1489.
- ↑ a b Wojciech Stela: Polskie ordery i odznaczenia (Vol. II). Warszawa: 2008, s. 212.
- ↑ 22 lipca 1949 M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58.
- ↑ M.P. z 1946 r. nr 93, poz. 175.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1410.
- ↑ Kasia Lins – Wiersz Ostatni (Live / Radio Łódź). [dostęp 2018-06-30].
- ↑ Lelek – Perun. karrotkommando [dostęp 2018-12-08].
- ↑ Muzeum Władysława Broniewskiego. W: Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza [on-line]. muzeumliteratury.pl. [dostęp 2020-12-27].
BibliografiaEdytuj
- Władysław Broniewski, Pamiętnik 1918-1922, PIW, Warszawa 1984, ISBN 83-06-00970-3.
- Józef Czapski, Na nieludzkiej ziemi, wyd. pierwsze krajowe, Warszawa 1990, ISBN 83-07-02092-1.
- Marek Hłasko, Piękni dwudziestoletni, Polityka Spółdzielnia Pracy, Warszawa, ISBN 978-83-61174-73-8.
- Feliksa Lichodziejewska, Broniewski bez cenzury 1939–1945, Wydawnictwo Społeczne KOS, Warszawa 1992
- Julian Stryjkowski, Wielki strach, wyd. pierwsze krajowe, Warszawa 1990, ISBN 83-07-02058-1.
- Stanisław Swianiewicz, W cieniu Katynia, Warszawa: Czytelnik, 1990, ISBN 83-07-02093-X, OCLC 834093949 .
- Aleksander Wat, Mój wiek, wydanie pierwsze krajowe, Warszawa 1990, ISBN 83-07-02054-9.
- Prawdziwa historia Polaków. Ilustrowane wypisy źródłowe 1939-194. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 1999. ISBN 83-87893-33-1.
- Władysław Broniewski Stanęła naga...powieść nieskończona, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2013, ISBN 978-83-62467-50-1.
- Władysław Broniewski, Pamiętnik 1918-1922, pełne wydanie z komentarzem Macieja Tramera, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2014, ISBN 978-83-63855-59-8.
Linki zewnętrzneEdytuj
- Biografia Broniewskiego, wiersze, zdjęcia, rękopisy i nagrania wierszy czytanych przez poetę
- Artykuł o Broniewskim
- Poeta z temperaturą – o Władysławie Broniewskim rozmowa z Mariuszem Urbankiem
- Maciej Gawlikowski, Broniewski jest niewygodny
- Rafał Biernacki, Autentyczna poezja nie potrzebuje karty tożsamości Władysław Broniewski
- Obchody jubileuszu 25-lecia twórczości Władysława Broniewskiego w PKF na stronie KronikaRP