Otwórz menu główne
Wikipedia

Władysław Broniewski

polski poeta

Władysław Kazimierz Broniewski herbu Lewart, „Orlik” (ur. 17 grudnia 1897 w Płocku, zm. 10 lutego 1962 w Warszawie) – polski poeta, przedstawiciel liryki rewolucyjnej, tłumacz; żołnierz Legionów Polskich, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej.

Władysław Broniewski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia 17 grudnia 1897
Płock, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci 10 lutego 1962
Warszawa, Polska
Narodowość polska
Dziedzina sztuki literatura piękna
Ważne dzieła
  • Dymy nad miastem
  • Bagnet na broń
  • Mazowsze
Odznaczenia
Order Budowniczych Polski Ludowej (1949–1960) Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Walecznych (1920-1941, czterokrotnie)
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Wikicytaty Cytaty w Wikicytatach
Władysław Kazimierz Broniewski
Orlik
Ilustracja
porucznik porucznik
Przebieg służby
Lata służby 1915-22, 1939 i 1941-45
Siły zbrojne Orzełek legionowy.svg Legiony Polskie
Orzełek legionowy.svg Polska Organizacja Wojskowa
Orzełek II RP.svg Wojsko Polskie
Poland badge.jpg Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie
Jednostki 4 Pułk Piechoty
1 Pułk Piechoty Legionów
II Korpus Polski
Główne wojny i bitwy I wojna światowa

Wojna polsko-bolszewicka

II wojna światowa

Władysław Broniewski po aresztowaniu przez NKWD 1940
Pomnik upamiętniający Władysława Broniewskiego w Płocku
Grób Władysława Broniewskiego i jego żony Wandy na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie
Tablica poświęcona Władysławowi Broniewskiemu na warszawskim Żoliborzu (przy ul. Broniewskiego 9E)
Muzeum Władysława Broniewskiego w Warszawie

Spis treści

ŻyciorysEdytuj

Władysław Broniewski wywodził się z rodziny inteligenckiej o szlacheckich korzeniach i żywej tradycji patriotycznej. Był synem Antoniego i Zofii z Lubowidzkich, miał dwie starsze siostry – Zofię i Janinę.

Uczył się w Gimnazjum Polskim w Płocku, gdzie był współzałożycielem półtajnej drużyny skautów, nawiązującej do tradycji Konstytucji 3 maja i powstania styczniowego oraz współorganizatorem oddziału Związku Strzeleckiego[1].

Uważał się za socjalistę. Cenił sobie osobistą niezależność. W 1915 roku, w wieku 17 lat, wstąpił do Legionów Polskich i przyjął pseudonim „Orlik”. Przydzielony do 4 pułku piechoty. Brał udział w bitwie pod Jastkowem koło Lublina, gdzie jego pułk poniósł bardzo ciężkie straty. W lipcu 1917 roku, po kryzysie przysięgowym, został internowany w Szczypiornie. Został tu jednym z przewodniczących sądów blokowych, które rozstrzygały sprawy sporne i potępiały wykroczenia[2]. Zwolniony z obozu zdał maturę jako ekstern, po czym wstąpił na Uniwersytet Warszawski. Jednocześnie działał w konspiracji w Polskiej Organizacji Wojskowej.

W szeregach 1 pułku piechoty Legionów, jako podporucznik, wziął też udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W jej trakcie walczył m.in. podczas bitwy białostockiej[3][4]. Za zasługi wojenne otrzymał Srebrny Krzyż Orderu Wojskowego Virtuti Militari i czterokrotnie Krzyż Walecznych. W 1918 r. wziął udział w manifestacyjnym pochodzie do kwatery Piłsudskiego. W 1922 roku został zweryfikowany w stopniu kapitana i 1415. lokatą w korpusie oficerów rezerwy piechoty. Posiadał przydział mobilizacyjny do 1 pułku piechoty Legionów w Wilnie[5]. W 1934 roku, jako oficer pospolitego ruszenia pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa-Miasto III z przydziałem mobilizacyjnym do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr I. Był wówczas „przewidziany do użycia w czasie wojny”[6].

Po odzyskaniu niepodległości niezadowolony z reform w powojennej Polsce stawał się coraz bardziej radykalny w swoich poglądach i w konsekwencji, po zamachu na Gabriela Narutowicza, zbliżył się do KPRP. Był sekretarzem redakcji Nowej Kultury[7]. Był współpracownikiem Kultury Robotniczej, legalnego organu Komunistycznej Partii Robotniczej Polski[8]. Współpracował z miesięcznikiem Dźwignia[9]. Członek zespołu Miesięcznika Literackiego[10].

Latem 1931 aresztowany podczas zebrania literatów związanych z KPP i osadzony wraz z Janem Hemplem i Aleksandrem Watem w areszcie miejskim w Warszawie. Aresztowanym pomocy udzielił Bolesław Wieniawa-Długoszowski, adiutant marszałka Piłsudskiego, ówczesny dowódca 2 Dywizji Kawalerii i szef garnizonu warszawskiego[11].

W 1939, w obliczu zagrożenia najazdem niemieckim, Broniewski opublikował słynny wiersz Bagnet na broń. Po ataku III Rzeszy na Polskę we wrześniu 1939 zgłosił się na ochotnika do wojska. Przyjechał z Warszawy przez Lublin i Lwów do Tarnopola. 12 września został przydzielony do Ośrodka Zapasowego 28 Dywizji Piechoty w Zbarażu. Zanim jednak miał okazję stanąć do walki, nastąpiła agresja ZSRR na Polskę.

Był świadkiem wkroczenia Armii Czerwonej do Lwowa 23 września 1939. Nie mógł pogodzić się z tym, że ZSRR napadł na Polskę, czemu dawał wyraz w swojej późniejszej twórczości więziennej, spisanej po wrześniu 1941.

W grudniu 1939 sprowadził do Lwowa Marię Zarębińską, z którą od 1938 był w nieformalnym związku, i jej córkę Majkę. Na terenach okupacji sowieckiej znalazły się także pierwsza żona Broniewskiego, Janina Broniewska i ich córka Joanna („Anka”, ur. 24 listopada 1929 r.).

Sowieci rozpoczęli tymczasem politykę pozyskiwania polskich intelektualistów. Wielu literatów, zwłaszcza o poglądach lewicowych (Jerzy Borejsza, Wiktor Grosz, Mieczysław Jastrun, Jan Kott, Stanisław Jerzy Lec, Leon Pasternak, Tadeusz Peiper, Julian Przyboś, Jerzy Putrament, Julian Stryjkowski, Lucjan Szenwald, Aleksander Wat, Adam Ważyk, ale też Tadeusz Boy-Żeleński), oczekując wojny niemiecko-radzieckiej i obawiając się represji policyjnych, zaczęło pod wpływem Wandy Wasilewskiej współpracować z władzą sowiecką, która rozpoczęła wydawanie polskojęzycznego „Czerwonego Sztandaru” – publikował on również (do aresztowania poety w styczniu 1940) przedwojenne wiersze Broniewskiego. Dnia 19 listopada 1939 roku w „Czerwonym Sztandarze” opublikowano oświadczenie pisarzy polskich odnoszące się z aprobatą do wcielenia Ukrainy Zachodniej do Ukraińskiej SRR. Broniewski nie podpisał oświadczenia, jednak bez jego wiedzy ktoś inny podpisał za niego[12]. Broniewski nie identyfikował się z linią programową tego czasopisma, próbował jednak wykorzystać je do przypomnienia „sprawy polskiej”, nieobecnej w polityce sowieckiej. Broniewski sądził, że przebywając na terenach zajętych przez Sowietów będzie mógł bez przeszkód publikować swoje wiersze. Cenzura sowiecka nie dopuściła jednak do wydawania jego utworów o treści patriotycznej. Dał do druku między innymi słynny wiersz Żołnierz polski, wiersz ten oczywiście nie został opublikowany. Wszystkie publikowane w prasie lwowskiej utwory literackie musiały być bowiem zaakceptowane przez sowieckiego cenzora.

24 stycznia 1940 Władysław Broniewski został wraz z Aleksandrem Watem i innymi literatami aresztowany przez NKWD we lwowskiej restauracji Ognisko Inteligencji w zorganizowanej przez NKWD prowokacji. 27 stycznia, trzy dni po aresztowaniu, w Czerwonym Sztandarze ukazał się tekst spreparowany przez NKWD, podpisany przez Witolda Kolskiego pod tytułem Zgnieść gadzinę nacjonalistyczną, w którym autor szkalował w stylu stalinowskim aresztowanych literatów i uzasadniał ich aresztowanie motywami kryminalnymi. Aresztowani zostali przewiezieni do aresztu śledczego na Zamarstynowie (Broniewski poświęcił temu później wiersz porównywalny do słynnej Rozmowy z Janem). W zgodnych relacjach współwięźniów trzymał się bardzo dzielnie i kategorycznie odmówił współpracy z NKWD[13].

Po czterech miesiącach, w maju 1940 r., Broniewski został przetransportowany do więzienia śledczego NKWD na Łubiance, gdzie spędził trzynaście miesięcy. Po wybuchu wojny niemiecko-rosyjskiej wywieziono go do Saratowa, a następnie do Ałma-Aty, gdzie 7 sierpnia 1941 r. został wypuszczony z więzienia po amnestii wynikającej z układu Sikorski-Majski.

Po wyjściu z więzienia wstąpił do armii polskiej formowanej w ZSRR pod dowództwem gen. Władysława Andersa. Pracował w ambasadzie polskiej w Kujbyszewie[14]. W 1942 roku ewakuował się wraz z oddziałami polskimi do Iranu, później wraz z 2 Korpusem Polskim poprzez Irak trafił do Palestyny. Do kraju wrócił po długich wahaniach (związanych z więzieniem sowieckim i opublikowanymi w Palestynie antysowieckimi wierszami) w 1945 roku.

W okresie powojennym początkowo tworzył poezję polityczno-propagandową, później utwory refleksyjne o motywach osobistych. W czasach stalinizmu był poetą głęboko zaangażowanym w budowę nowej rzeczywistości, co często interpretowane jest jako postawa jednoznacznie prokomunistyczna. Odmówił jednak napisania słów nowego hymnu polskiego, z taką propozycją zwrócił się do niego Bolesław Bierut[15]. Wręczył mu podobno tylko kartkę z napisem Jeszcze Polska nie zginęła. W 1949 prezydent Bolesław Bierut nadał mu Order Sztandaru Pracy I klasy[16]. W 1950 z okazji Narodowego Święta Odrodzenia Polski otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia[17]. W 1951 otrzymał Nagrodę Państwową III stopnia[17]. W 1955 otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia[17].

1 września 1954 w wyniku zatrucia gazem tragicznie zmarła córka Władysława Broniewskiego, Joanna (Anka), której śmierć wywarła ogromny wpływ na poetę, co spowodowało, że kilka dni później trafił na leczenie do szpitala psychiatrycznego w Kościanie[18]. Stworzył on wtedy cykl wierszy, porównywany z Trenami Jana Kochanowskiego. Członek Frontu Jedności Narodu w 1958 roku[19].

Zmarł na raka krtani w Warszawie 10 lutego 1962. Został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach[20].

W latach 1964–1980 Władysław Broniewski był patronem Warszawskiego Pułku Obrony Terytorialnej w Ułężu, a w latach 1980–1990 – 16 Batalionu Piechoty Obrony Terytorialnej w Siedlcach[21].

TwórczośćEdytuj

W 1925 roku wraz ze Stanisławem Standem i Witoldem Wandurskim opublikował Trzy salwy – pierwszy polski manifest poetów proletariackich. Jego poezja była silnie związana z własną biografią i przeżyciami, a także doświadczeniami narodu polskiego i działaczy ruchu robotniczego, miała wyraźne akcenty rewolucyjne i patriotyczne. W wierszach Broniewskiego można stwierdzić egzaltację i wzniosłość obok stylu mowy potocznej, wyczuwalny jest też wpływ polskiego romantyzmu łączony z nowatorstwem. Wśród jego utworów jest też liryka żołnierska.

Twórczość poetyckaEdytuj

 
Dymy nad miastem, 1927. Okładka: Mieczysław Szczuka.

PrzekładyEdytuj

Broniewski był także tłumaczem literatury rosyjskiej i niemieckiej, przetłumaczył m.in.:

Ordery i odznaczeniaEdytuj

Władysław Broniewski w piosenkachEdytuj

Twórczość Władysława Broniewskiego inspiruje twórców muzyki popularnej. Do bardziej znanych piosenek napisanych do jego wierszy należą:

W 2006 nakładem Rockers Publishing ukazała się kompilacja zatytułowana Broniewski, na której znajdują się utwory współczesnych artystów z tekstami poety.

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Polska i rewolucja
  2. ↑ Internowanie legionistów w obozie jenieckim w Szczypiornie w 1917 r.. Archiwum Państwowe w Kaliszu. [dostęp 2014-06-29].
  3. ↑ Jakub Medek: Zapomniany bohater zapomnianej bitwy (pol.). Gazeta.pl, 2008-08-22.
  4. ↑ Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r. Dodatek do Dziennika Personalnego M.S.Wojsk. Nr 37 z 24 września 1921 r., s. 21, 568.
  5. ↑ Rocznik Oficerski 1923, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 126, 482.
  6. ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1934, L.dz. 250/mob. 34, s. 254, 830
  7. ↑ Marian Stępień, Nowa Kultura, w: Literatura polska, przewodnik encyklopedyczny, t. II, Warszawa 1985, s. 42.
  8. ↑ Andrzej Z. Makowiecki, Kultura Robotnicza, w: Literatura polska, przewodnik encyklopedyczny, t. I, Warszawa 1984, s. 538.
  9. ↑ Marian Stępień, Dźwignia, w: Literatura polska, przewodnik encyklopedyczny, t. II, Warszawa 1985, s. 231.
  10. ↑ Marian Stępień, Miesięcznik Literacki, w: Literatura polska, przewodnik encyklopedyczny, t. I, Warszawa 1984, s. 666.
  11. ↑ Aleksander Wat, Mój wiek, Warszawa 1990
  12. ↑ Marci Shore, Kawior i popiół. Życie i śmierć pokolenia oczarowanych i rozczarowanych marksizmem, wyd. 2008, str. 193, ​ISBN 978-83-247-0828-4​; Michał Urbanek, Broniewski. Miłość, wódka, polityka, wyd. 2011, str. 153-154, ​ISBN 978-83-244-0184-0​
  13. ↑ Szczegółowy opis wydarzeń we Lwowie, środowiska Czerwonego Sztandaru i związanych z tym wydarzeń : Aleksander Wat, Mój wiek , Warszawa 1990,por. też Julian Stryjkowski Wielki strach . Wiernie ilustruje te wydarzenia film oparty na wspomnieniach Oli Watowej Wszystko co najważniejsze
  14. ↑ Józef Czapski, Na nieludzkiej ziemi, Stanisław Swianiewicz W cieniu Katynia, Warszawa 1990
  15. ↑ Marek Hłasko: Piękni dwudziestoletni, str. 36[strona, ale jakiego wydania?].
  16. ↑ Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 lipca 1949 r. w sprawie nadania Orderu „Sztandar Pracy”, Monitor Polski, 1950 nr 6 poz. 58
  17. ↑ a b c Bohdan Urbankowski, Czerwona msza czyli uśmiech Stalina, t. 2, Warszawa 1998, s. 315.
  18. ↑ INTERIA.PL, Władysław Broniewski. Z tą śmiercią się nie pogodził [dostęp 2017-06-28].
  19. ↑ Trybuna Robotnicza, nr 4 (4350) 7 stycznia 1958 roku, s. 2.
  20. ↑ Juliusz Jerzy Malczewski: Cmentarz komunalny (dawny wojskowy) na Powązkach. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1975, s. 10.
  21. ↑ Rozkaz Ministra Obrony Narodowej Nr 43/MON z dnia 12 października 1964 roku w sprawie nadania Warszawskiemu Pułkowi Obrony Terytorialnej imienia Władysława Broniewskiego.
  22. ↑ Kazimierz Konieczny, Henryk Wiewióra: Karol Świerczewski Walter. Zbiory Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Warszawa: Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, 1971, s. 353-354.
  23. ↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 2630 z 16 lutego 1921 r. Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 8 poz. 239
  24. ↑ M.P. z 1950 r. nr 104, poz. 1296.
  25. ↑ M.P. z 1955 r. nr 115, poz. 1489.
  26. ↑ 22 lipca 1949 M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58.
  27. ↑ Kasia Lins - Wiersz Ostatni (Live / Radio Łódź).
  28. ↑ Lelek - Perun. karrotkommando

BibliografiaEdytuj

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Władysław_Broniewski&oldid=56890740”