Wikipedia

Władysław Broniewski

polski poeta

Władysław Kazimierz Broniewski herbu Lewart, pseudonim „Orlik” (ur. 17 grudnia 1897 w Płocku, zm. 10 lutego 1962 w Warszawie) – polski poeta i tłumacz literacki, autor liryki rewolucyjnej, patriotycznej, żołnierskiej i autobiograficznej; żołnierz Legionów Polskich, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (1921). Był określany jako „najwybitniejszy reprezentant polskiej poezji rewolucyjnej, stanowiącej artystyczny wyraz walki politycznej proletariatu”[1].

Władysław Broniewski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

17 grudnia 1897
Płock

Data i miejsce śmierci

10 lutego 1962
Warszawa

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

literatura piękna

Epoka

dwudziestolecie międzywojenne
literatura współczesna

Muzeum artysty

Muzeum Władysława Broniewskiego w Warszawie

Ważne dzieła
  • Dymy nad miastem
  • Bagnet na broń
  • Mazowsze
  • Anka
Odznaczenia
Order Budowniczych Polski Ludowej Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Walecznych (1920-1941, czterokrotnie) Złoty Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Władysław Kazimierz Broniewski
Orlik
Ilustracja
kapitan kapitan
Data i miejsce urodzenia

17 grudnia 1897
Płock

Data i miejsce śmierci

10 lutego 1962
Warszawa

Przebieg służby
Lata służby

1915–1922, 1939, 1941–1945

Siły zbrojne

Wappen Kaisertum Österreich 1815 (Klein).png Armia Austro-Węgier
Orzełek II RP.svg Wojsko Polskie
Poland badge.jpg Polskie Siły Zbrojne

Formacja

Orzełek legionowy.svg Legiony Polskie
Odznaka pamiątkowa Polskiej Organizacji Wojskowe1.jpg Polska Organizacja Wojskowa

Jednostki

4 Pułk Piechoty
1 Pułk Piechoty Legionów
II Korpus Polski

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa

wojna polsko-bolszewicka

II wojna światowa

Broniewski po aresztowaniu przez NKWD (1940)
Władysław Broniewski z żoną Wandą i ulubionym psem Łepkiem na tarasie domu przy ul. Dąbrowskiego 51 w Warszawie (1958)
Pomnik Władysława Broniewskiego w Płocku (2008)
Grób Władysława Broniewskiego i jego żony Wandy na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie
Tablica poświęcona Władysławowi Broniewskiemu przy ul. Broniewskiego 9E w Warszawie

ŻyciorysEdytuj

Broniewski urodził się w inteligenckiej rodzinie szlacheckiej o tradycjach patriotycznych – członkowie rodziny brali udział w powstaniu listopadowym i styczniowym. W latach 1906–1915 uczęszczał do Gimnazjum Polskiego w Płocku, założonego w 1906 po strajku szkolnym 1905 roku, gdzie językiem wykładowym był język polski[2]. W szkole związał się z ruchem niepodległościowym; był współzałożycielem półtajnej drużyny skautów, nawiązującej do tradycji Konstytucji 3 maja i powstania styczniowego, należał do Organizacji Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie”[2], był współorganizatorem oddziału Związku Strzeleckiego[3]; wtedy przyjął pseudonim „Orlik”[2]. Organizacje te znajdowały się pod wpływem Polskiej Partii Socjalistycznej, kierowanej przez Józefa Piłsudskiego[2].

Uważał się za socjalistę. Cenił sobie osobistą niezależność. W 1915, w wieku 17 lat (był wówczas w siódmej klasie), wstąpił do Legionów Polskich. Przydzielony do 4 pułku piechoty, brał udział w bitwie pod Jastkowem (1915) koło Lublina, gdzie jego pułk poniósł duże straty. W lipcu 1917, po kryzysie przysięgowym, został osadzony w obozie internowania w Szczypiornie pod Kaliszem, gdzie został jednym z przewodniczących sądów blokowych, które rozstrzygały sprawy sporne i potępiały wykroczenia[4]. Po zwolnieniu z obozu zdał maturę jako ekstern, po czym wstąpił na Uniwersytet Warszawski. Jednocześnie działał w konspiracji w Polskiej Organizacji Wojskowej.

W szeregach 1 pułku piechoty Legionów, jako podporucznik, wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej, m.in. walcząc w bitwie białostockiej[5][6]. Za zasługi wojenne otrzymał Srebrny Krzyż Orderu Wojskowego Virtuti Militari i czterokrotnie Krzyż Walecznych. W 1918 uczestniczył w manifestacyjnym pochodzie do kwatery Piłsudskiego. W 1922 został zweryfikowany w stopniu kapitana i 1415. lokatą w korpusie oficerów rezerwy piechoty. Posiadał przydział mobilizacyjny do 1 pułku piechoty Legionów w Wilnie[7]. W 1934, jako oficer pospolitego ruszenia pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa-Miasto III z przydziałem mobilizacyjnym do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr I. Był wówczas „przewidziany do użycia w czasie wojny”[8].

Po odzyskaniu niepodległości niezadowolony z reform w powojennej Polsce stawał się coraz bardziej radykalny w swoich poglądach. Po zamachu na Gabriela Narutowicza, zbliżył się do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski. Był sekretarzem redakcji „Nowej Kultury”[9], współpracownikiem „Kultury Robotniczej”, legalnego organu KPRP[10], członkiem zespołu „Miesięcznika Literackiego”[11], a także współpracował z miesięcznikiem „Dźwignia”[12]. Latem 1931 został aresztowany podczas zebrania literatów związanych z KPP i osadzony wraz z Janem Hemplem i Aleksandrem Watem w areszcie miejskim w Warszawie. Aresztowanym pomocy udzielił Bolesław Wieniawa-Długoszowski, adiutant marszałka Piłsudskiego, ówczesny dowódca 2 Dywizji Kawalerii i szef garnizonu warszawskiego[13].

W 1939, w obliczu zagrożenia najazdem niemieckim, Broniewski opublikował wiersz Bagnet na broń. Po ataku III Rzeszy na Polskę we wrześniu 1939 zgłosił się na ochotnika do wojska. Przyjechał z Warszawy przez Lublin i Lwów do Tarnopola. 12 września został przydzielony do Ośrodka Zapasowego 28 Dywizji Piechoty w Zbarażu. Zanim jednak miał okazję stanąć do walki, nastąpiła agresja ZSRR na Polskę.

Był świadkiem wkroczenia Armii Czerwonej do Lwowa 23 września 1939. Nie mógł pogodzić się z tym, że ZSRR napadł na Polskę, czemu dawał wyraz w swojej późniejszej twórczości więziennej, spisanej po wrześniu 1941. Sowieci rozpoczęli tymczasem politykę pozyskiwania polskich intelektualistów. Ważną rolę odegrało czasopismo polskojęzyczne „Czerwony Sztandar”. Redaktorami naczelnymi byli: Józef Mańkowski, J. Markiewicz i Eugeniusz Radecki. Swoje teksty zamieszczali na jego łamach: Wanda Wasilewska, Julian Stryjkowski, Leon Chwistek, Stanisław Jerzy Lec, Janina Broniewska, Lucjan Szenwald, Tadeusz Boy-Żeleński i inni, również Władysław Broniewski.

19 listopada 1939 w „Czerwonym Sztandarze” opublikowano oświadczenie pisarzy polskich odnoszące się z aprobatą do wcielenia Ukrainy Zachodniej do Ukraińskiej SRR. Broniewski nie podpisał oświadczenia, jednak bez jego wiedzy zrobił to za niego ktoś inny[14]. Broniewski nie identyfikował się z linią programową tego czasopisma, próbował jednak wykorzystać je do przypomnienia „sprawy polskiej”, nieobecnej w polityce sowieckiej. Sądził, że przebywając na terenach zajętych przez Sowietów będzie mógł bez przeszkód publikować swoje wiersze. Cenzura sowiecka nie dopuściła jednak do wydawania jego utworów o treści patriotycznej – dał do druku między innymi słynny wiersz Żołnierz polski, który nie został opublikowany. Wszystkie publikowane w prasie lwowskiej utwory literackie musiały być bowiem zaakceptowane przez sowieckiego cenzora.

24 stycznia 1940 Broniewski został wraz z Aleksandrem Watem i innymi literatami aresztowany przez NKWD we lwowskiej restauracji Ognisko Inteligencji w zorganizowanej przez NKWD prowokacji. 27 stycznia, trzy dni po aresztowaniu, w „Czerwonym Sztandarze” ukazał się tekst spreparowany przez NKWD, podpisany przez Witolda Kolskiego pod tytułem Zgnieść gadzinę nacjonalistyczną, w którym szkalowano w stylu stalinowskim aresztowanych literatów i uzasadniano ich aresztowanie motywami kryminalnymi. Aresztowani zostali przewiezieni do aresztu śledczego na Zamarstynowie (Broniewski poświęcił temu później wiersz porównywalny do słynnej Rozmowy z Janem). W zgodnych relacjach współwięźniów trzymał się bardzo dzielnie i kategorycznie odmówił współpracy z NKWD[15].

Po czterech miesiącach, w maju 1940, Broniewski został przetransportowany do więzienia śledczego NKWD na Łubiance, gdzie spędził trzynaście miesięcy. Po wybuchu wojny niemiecko-rosyjskiej wywieziono go do Saratowa, a następnie do Ałma-Aty, gdzie 7 sierpnia 1941 został wypuszczony z więzienia po amnestii wynikającej z układu Sikorski-Majski.

Po wyjściu z więzienia wstąpił do armii polskiej formowanej w ZSRR pod dowództwem gen. Władysława Andersa. Pracował w ambasadzie polskiej w Kujbyszewie[16]. W 1942 ewakuował się wraz z oddziałami polskimi do Iranu, później wraz z 2 Korpusem Polskim poprzez Irak trafił do Palestyny. Do kraju wrócił w 1945, po wahaniach związanych z doświadczeniami z więzień sowieckich i opublikowanymi w Palestynie antysowieckimi wierszami.

W okresie powojennym początkowo tworzył poezję polityczno-propagandową, później utwory refleksyjne o motywach osobistych. W czasach stalinizmu był poetą zaangażowanym w budowę socjalistycznej rzeczywistości, co często interpretowane jest jako postawa jednoznacznie prokomunistyczna. Odmówił jednak napisania słów nowego hymnu polskiego, gdy z taką propozycją zwrócił się do niego Bolesław Bierut[17]. Wręczył mu podobno tylko kartkę z napisem Jeszcze Polska nie zginęła. W 1949 prezydent Bierut nadał mu Order Sztandaru Pracy I klasy[18]. W kolejnych latach otrzymywał Nagrody Państwowe: w 1950 z okazji Narodowego Święta Odrodzenia Polski I stopnia[19], w 1951 III stopnia[19] i w 1955 I stopnia[19]. W listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina[20].

1 września 1954 w wyniku zatrucia gazem zmarła córka Broniewskiego, Joanna Broniewska-Kozicka (Anka), której śmierć wywarła ogromny wpływ na poetę[21]. Kilka dni później trafił do szpitala psychiatrycznego w Kościanie[22]. Stworzył wtedy cykl wierszy, porównywany z Trenami Jana Kochanowskiego.

W 1958 został członkiem Frontu Jedności Narodu[23].

Zmarł na raka krtani w Warszawie 10 lutego 1962. Został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera 26A-tuje-2/3)[24].

Życie prywatneEdytuj

Władysław Broniewski był synem Antoniego i Zofii z Lubowidzkich; miał dwie starsze siostry – Zofię i Janinę[2]. Dziadek Jan Bonifacy Broniewski był powstańcem listopadowym, w powstaniu styczniowym zginęli Walerian i Romuald Ostrowscy, dwaj bracia babki Lubowidzkiej[2]. Ojciec, Antoni Broniewski zmarł, gdy Władysław miał pięć lat, a trud utrzymania i wychowania trójki dzieci spoczął na barkach matki przyszłego poety i jego babki Jadwigi Lubowidzkiej[2].

W 1926 poeta poślubił w Kaliszu Janinę Kunig, z którą miał córkę Joannę, zwaną „Anką” (1929–1954). Małżeństwo rozpadło się w 1938[25].

W grudniu 1939 sprowadził do Lwowa Marię Zarębińską, z którą od 1938 był w nieformalnym związku, i jej córkę Majkę, pasierbicę. Na terenach okupacji sowieckiej znalazły się także pierwsza żona Broniewskiego i ich córka.

Trzecią żoną poety została Wanda Broniewska[26].

Artysta był osobą uzależnioną od alkoholu[21][25].

TwórczośćEdytuj

W 1925 wraz ze Stanisławem Standem i Witoldem Wandurskim opublikował Trzy salwy – pierwszy polski manifest poetów proletariackich. Jego poezja była silnie związana z własną biografią i przeżyciami, a także doświadczeniami narodu polskiego i działaczy ruchu robotniczego, miała wyraźne akcenty rewolucyjne i patriotyczne. W wierszach Broniewskiego można stwierdzić egzaltację i wzniosłość obok stylu mowy potocznej, wyczuwalny jest też wpływ polskiego romantyzmu łączony z nowatorstwem. Wśród jego utworów jest też liryka żołnierska.

Twórczość poetyckaEdytuj

 
Dymy nad miastem, 1927. Okładka: Mieczysław Szczuka.

PrzekładyEdytuj

Broniewski był także tłumaczem literatury rosyjskiej i niemieckiej, przetłumaczył m.in.:

Ordery i odznaczeniaEdytuj

Władysław Broniewski w piosenkachEdytuj

Twórczość Władysława Broniewskiego inspiruje twórców muzyki popularnej. Do bardziej znanych piosenek napisanych do jego wierszy należą:

W 2006 nakładem Rockers Publishing ukazała się kompilacja zatytułowana Broniewski, na której znajdują się utwory współczesnych artystów z tekstami poety.

UpamiętnienieEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Władysław Broniewski: Wiersze i poematy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1973.
  2. ↑ a b c d e f g Tadeusz Bujnicki: Władysław Broniewski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1972, s. 6–9.
  3. ↑ Polska i rewolucja.
  4. ↑ Internowanie legionistów w obozie jenieckim w Szczypiornie w 1917 r.. Archiwum Państwowe w Kaliszu. [dostęp 2014-06-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-09)].
  5. ↑ Jakub Medek: Zapomniany bohater zapomnianej bitwy. Gazeta.pl, 2008-08-22. (pol.).
  6. ↑ Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r. Dodatek do Dziennika Personalnego M.S.Wojsk. Nr 37 z 24 września 1921 r., s. 21, 568.
  7. ↑ Rocznik Oficerski 1923, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 126, 482.
  8. ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1934, L.dz. 250/mob. 34, s. 254, 830.
  9. ↑ Marian Stępień, Nowa Kultura, [w:] Literatura polska, przewodnik encyklopedyczny, t. II, Warszawa 1985, s. 42.
  10. ↑ Andrzej Z. Makowiecki, Kultura Robotnicza, [w:] Literatura polska, przewodnik encyklopedyczny, t. I, Warszawa 1984, s. 538.
  11. ↑ Marian Stępień, Miesięcznik Literacki, [w:] Literatura polska, przewodnik encyklopedyczny, t. I, Warszawa 1984, s. 666.
  12. ↑ Marian Stępień, Dźwignia, [w:] Literatura polska, przewodnik encyklopedyczny, t. II, Warszawa 1985, s. 231.
  13. ↑ Aleksander Wat, Mój wiek, Warszawa 1990.
  14. ↑ Marci Shore, Kawior i popiół. Życie i śmierć pokolenia oczarowanych i rozczarowanych marksizmem, wyd. 2008, s. 193, ISBN 978-83-247-0828-4; Michał Urbanek, Broniewski. Miłość, wódka, polityka, wyd. 2011, s. 153–154, ISBN 978-83-244-0184-0.
  15. ↑ Szczegółowy opis wydarzeń we Lwowie, środowiska Czerwonego Sztandaru i związanych z tym wydarzeń: Aleksander Wat, Mój wiek, Warszawa 1990, por. też Julian Stryjkowski Wielki strach. Wiernie ilustruje te wydarzenia film oparty na wspomnieniach Oli Watowej Wszystko co najważniejsze...
  16. ↑ Józef Czapski, Na nieludzkiej ziemi, Stanisław Swianiewicz W cieniu Katynia, Warszawa 1990.
  17. ↑ Marek Hłasko: Piękni dwudziestoletni, s. 36[strona, ale jakiego wydania?].
  18. ↑ Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 lipca 1949 r. w sprawie nadania Orderu „Sztandar Pracy”, Monitor Polski, 1950 nr 6, poz. 58.
  19. ↑ a b c Bohdan Urbankowski, Czerwona msza, czyli uśmiech Stalina, t. 2, Warszawa 1998, s. 315.
  20. ↑ Życie Warszawy, nr 306 (1808), 6 listopada 1949, s. 1.
  21. ↑ a b Ewa Zawistowska: Córka Broniewskiego nie popełniła samobójstwa, www.tvp.info, 20 października 2019 [dostęp 2022-08-10] (pol.).
  22. ↑ INTERIA.PL, Władysław Broniewski. Z tą śmiercią się nie pogodził [dostęp 2017-06-28] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-24].
  23. ↑ Trybuna Robotnicza, nr 4 (4350) 7 stycznia 1958 roku, s. 2.
  24. ↑ Juliusz Jerzy Malczewski: Cmentarz komunalny (dawny wojskowy) na Powązkach. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1975, s. 10.
  25. ↑ a b Życie rodzinne Broniewskich, granice.pl [dostęp 2022-08-10] (pol.).
  26. ↑ Ewa Zawistowska*, Kto wysłał Broniewskiego na leczenie?, www.polityka.pl, 2011 [dostęp 2022-08-10] (pol.).
  27. ↑ M. Głowiński, J. Sławiński, Polska poezja okresu międzywojennego, Antologia, 1987, ISBN 0208-4104.
  28. ↑ Kazimierz Konieczny, Henryk Wiewióra: Karol Świerczewski Walter. Zbiory Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Warszawa: Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, 1971, s. 353–354.
  29. ↑ M.P. z 1955 r. nr 115, poz. 1489 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za wybitne zasługi w twórczości poetyckiej związanej z rewolucyjną walką polskich mas pracujących”.
  30. ↑ a b Wojciech Stela: Polskie ordery i odznaczenia (Vol. II). Warszawa: 2008, s. 212.
  31. ↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie kultury i sztuki”.
  32. ↑ M.P. z 1950 r. nr 104, poz. 1296 „w związku z jubileuszem 25-lecia pracy literackiej, za wybitne zasługi położone na polu piśmiennictwa polskiego”.
  33. ↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 2630 z 16 lutego 1921 r. Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 8, poz. 239.
  34. ↑ M.P. z 1946 r. nr 93, poz. 175 „w uznaniu zasług położonych dla dobra demokratycznej Polski w dziele zabezpieczenia porzuconego przez okupanta mienia, odbudowy i uruchomienia miejskich zakładów pracy, jak również stworzenia życia gospodarczego i społecznego na terenie m. Łodzi”.
  35. ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
  36. ↑ Kasia Lins – Wiersz Ostatni (Live / Radio Łódź). [dostęp 2018-06-30].
  37. ↑ Lelek – Perun. karrotkommando [dostęp 2018-12-08].
  38. ↑ Tadeusz Kur. Kalendarz wydarzeń 1963. „Warszawski Kalendarz Ilustrowany 1965”, s. 170, 1964. 
  39. ↑ Muzeum Władysława Broniewskiego. [w:] Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza [on-line]. muzeumliteratury.pl. [dostęp 2020-12-27].
  40. ↑ Historia szkoły, www.zss.tarnow.pl [dostęp 2022-08-11].
  41. ↑ Pomnik Władysława Broniewskiego, polska-org.pl [dostęp 2021-10-31].
  42. ↑ Leszkowicz 2022 ↓, s. 750.
  43. ↑ Rozkaz Ministra Obrony Narodowej Nr 43/MON z dnia 12 października 1964 roku w sprawie nadania Warszawskiemu Pułkowi Obrony Terytorialnej imienia Władysława Broniewskiego.

BibliografiaEdytuj

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Władysław_Broniewski&oldid=69425528”