Wikipedia:Dobre Artykuły/archiwum/2024-03

2024-03-01

Operacja Hermann – operacja przeciwpartyzancka przeprowadzona przez okupantów niemieckich w czasie II wojny światowej, od 13 lipca do 10 sierpnia 1943 roku, w rejonie Puszczy Nalibockiej na terenach północno-wschodnich okupowanej II Rzeczypospolitej. Celem operacji była likwidacja polskich oraz sowieckich oddziałów partyzanckich, których bazy znajdowały się na terenie Puszczy Nalibockiej. Batalion stołpecki Armii Krajowej oraz iwienieckie zgrupowanie sowieckiej partyzantki początkowo podjęły otwartą walkę z Niemcami i ich kolaborantami. Wobec przewagi nieprzyjaciela były jednak zmuszone się rozproszyć i podjąć próbę przerwania niemieckiego kordonu wokół Puszczy. Ostatecznie polski batalion i sowieckie zgrupowanie zdołały uniknąć całkowitego zniszczenia, lecz okupiły ten sukces poważnymi stratami. W trakcie operacji Hermann oddziały niemieckie spaliły całkowicie lub częściowo 150 wsi. Zabito od 4199 do 4280 osób, w większości polskich i białoruskich cywilów. Blisko 21 tys. osób zesłano na roboty przymusowe w III Rzeszy, a tysiące innych wysiedlono poza strefę blokady, rabując jednocześnie ich dobytek. Czytaj więcej…

2024-03-02

Franciszek z Asyżu (ur. w 1181 albo 1182 w Asyżu, zm. 3 października 1226 w Porcjunkuli) – założyciel zakonu franciszkanów, a pośrednio także klarysek i tercjarzy, misjonarz, mistyk średniowieczny, stygmatyk oraz święty Kościoła katolickiego. Pochodził z umbryjskiej rodziny kupieckiej. Pracował w sklepie swojego ojca i brał udział w wojnie między Asyżem a Perugią. W 1205 roku przeżył nawrócenie i postanowił oddać wszystko, co posiada, wyrzec się rodziny i prowadzić ubogie życie. Osiadł w kościele św. Damiana i posługiwał trędowatym. Postanowił nie wstępować do klasztoru, ale prowadzić życie świeckiego pokutnika. Trzy lata później dołączyli do niego kolejni bracia, z którymi zamieszkał w Porcjunkuli. Gdy w 1209 roku uzyskał zgodę papieża na prowadzenie życia w ubóstwie, wspólnota minorycka zaczęła się powiększać. W 1210 roku zorganizował klasztor dla Klary z Asyżu, gdzie powstał klauzurowy zakon klarysek. Po obradach IV soboru laterańskiego zaczął kształtować się Zakon Braci Mniejszych. Czytaj więcej…

2024-03-03

Paweł Pawlikowski (ur. 15 września 1957 w Warszawie) – polski reżyser i scenarzysta filmowy, w latach 2004–2007 wykładowca na Oxford Brookes University. Uznanie zdobył filmami dokumentalnymi realizowanymi dla BBC w latach 90. XX wieku oraz brytyjskimi filmami fabularnymi Ostatnie wyjście oraz Lato miłości. Międzynarodową sławę przyniosły mu kręcone w Polsce filmy Ida oraz Zimna wojna, w obu przypadkach nagrodzone Złotymi Lwami na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni oraz Orłami dla najlepszego filmu. Za Idę Pawlikowski otrzymał również pierwszego w dziejach polskiej kinematografii Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego. W swych filmach Pawlikowski portretuje bohaterów, którzy są pozbawieni tożsamościowej stabilności; szczególne miejsce w jego utworach zajmują postaci kobiece. Reżyser wielokrotnie był chwalony za stosowanie poetyckich środków wyrazu, które umożliwiały odbiorcom skupianie się na przeżyciach bohaterów. Czytaj więcej…

2024-03-04

Klerykal fiction – określenie podgatunku polskiej fantastyki naukowej oraz szerszej fantastyki religijnej podejmującego tematykę chrześcijańską. Termin został ukuty we wczesnych latach 90. XX wieku. Okres ten charakteryzował się m.in. spadkiem społecznego zaufania do instytucji Kościoła w połączeniu z wejściem Kościoła w politykę, co spowodowało powstanie ruchów antykościelnych. Według niektórych definicji, nurt ten jest zwykle krytyczny wobec religii – zwłaszcza zorganizowanych struktur kościelnych, jednak wobec innych do tego nurtu zaliczają się opowiadanie neutralnie do niej podchodzące lub wręcz pozytywnie do niej nastawione. Za utwory formatywne do powstania tego gatunku uważane są opowiadania Złota Galera Jacka Dukaja oraz Jawnogrzesznica Rafała Ziemkiewicza, a do najwybitniejszych przedstawicieli tego gatunku zalicza się Marek S. Huberath. Czytaj więcej…

2024-03-05

Akademiola w Tarnowie – zabytkowy budynek znajdujący przy placu Katedralnym 5 w Tarnowie. Nieznana jest dokładna data powstania budowli. Powstał prawdopodobnie z połączenia dwóch innych obiektów – budynków szkoły parafialnej oraz infirmerii wikariuszy kolegiackich, wzniesionych około połowy XVI wieku. W swojej historii użytkowany był m.in. jako siedziba instytucji szkolnych. Kamienica jest przykładem renesansowego budownictwa XVI wieku. Murowana, dwukondygnacyjna, jednotraktowa, zbudowana na planie wydłużonego trapezu ze skośnie poprowadzoną ścianą tylną. W 1991 roku budynek został wpisany do rejestru zabytków. Współcześnie wykorzystywany jest przez tarnowskie Muzeum Diecezjalne, mieści się w nim galeria małopolskiej sztuki gotyckiej, eksponowane są tu dzieła malarskie oraz rzeźbiarskie. Czytaj więcej…

2024-03-06

Michał II Kwiek (ur. 1878, zm. w XX wieku) – polski działacz romski oraz rzemieślnik, znany głównie ze swojej aktywności z przełomu lat 20. i 30. XX wieku. Kełderasz, należał do wpływowego klanu Kwieków. Pochodził z Małopolski, młodość spędził w Wielkiej Brytanii, Niemczech oraz Francji. Po powrocie do Polski osiadł w Poznaniu. Kotlarz, dzięki działalności gospodarczej zdobył znaczny majątek. W 1930 oraz 1934 roku wybierany na króla Cyganów polskich. Reformista, zwolennik utworzenia odrębnego państwa romskiego. O wpływy i władzę rywalizował z innymi przywódcami romskimi, po II wojnie światowej osiedlił się na zachodzie Europy. Cieszył się także wpływami wśród Romów czechosłowackich, węgierskich oraz rumuńskich. Jego postać i poczynania pozostają przedmiotem debat wśród badaczy romskiej historii. Czytaj więcej…

2024-03-07

Sandro Marcos (ur. 7 marca 1994 w Laoagu) – filipiński polityk. Potomek wpływowej i ustosunkowanej rodziny, syn oraz wnuk filipińskich prezydentów. Studia odbył na uczelniach brytyjskich, po powrocie do kraju pracował dla rządu prowincjonalnego oraz dla filipińskiego parlamentu. Zyskał znaczną rozpoznawalność, głównie dzięki umiejętnie budowanej obecności w mediach społecznościowych. Od 2022 roku deputowany do Izby Reprezentantów oraz starszy zastępca lidera większości parlamentarnej. Sama obecność młodego polityka w Kongresie interpretowana bywa raczej jako przejaw przemożnych wpływów dynastycznych w filipińskiej polityce niż jako dowód na wzmocnienie pozycji legislatywy wewnątrz systemu. Uznawany za idola nastolatek, jego popularność przyczyniła się do zmian w postrzeganiu klanu Marcosów przez młodych Filipińczyków. Sandro Marcos od wielu lat przygotowywany jest przez rodzinę do przejęcia odpowiedzialności za jej polityczną spuściznę. Czytaj więcej…

2024-03-08

Operacja Hermann – operacja przeciwpartyzancka przeprowadzona przez okupantów niemieckich w czasie II wojny światowej, od 13 lipca do 10 sierpnia 1943 roku, w rejonie Puszczy Nalibockiej na terenach północno-wschodnich okupowanej II Rzeczypospolitej. Celem operacji była likwidacja polskich oraz sowieckich oddziałów partyzanckich, których bazy znajdowały się na terenie Puszczy Nalibockiej. Batalion stołpecki Armii Krajowej oraz iwienieckie zgrupowanie sowieckiej partyzantki początkowo podjęły otwartą walkę z Niemcami i ich kolaborantami. Wobec przewagi nieprzyjaciela były jednak zmuszone się rozproszyć i podjąć próbę przerwania niemieckiego kordonu wokół Puszczy. Ostatecznie polski batalion i sowieckie zgrupowanie zdołały uniknąć całkowitego zniszczenia, lecz okupiły ten sukces poważnymi stratami. W trakcie operacji Hermann oddziały niemieckie spaliły całkowicie lub częściowo 150 wsi. Zabito od 4199 do 4280 osób, w większości polskich i białoruskich cywilów. Blisko 21 tys. osób zesłano na roboty przymusowe w III Rzeszy, a tysiące innych wysiedlono poza strefę blokady, rabując jednocześnie ich dobytek. Czytaj więcej…

2024-03-09

Franciszek z Asyżu (ur. w 1181 albo 1182 w Asyżu, zm. 3 października 1226 w Porcjunkuli) – założyciel zakonu franciszkanów, a pośrednio także klarysek i tercjarzy, misjonarz, mistyk średniowieczny, stygmatyk oraz święty Kościoła katolickiego. Pochodził z umbryjskiej rodziny kupieckiej. Pracował w sklepie swojego ojca i brał udział w wojnie między Asyżem a Perugią. W 1205 roku przeżył nawrócenie i postanowił oddać wszystko, co posiada, wyrzec się rodziny i prowadzić ubogie życie. Osiadł w kościele św. Damiana i posługiwał trędowatym. Postanowił nie wstępować do klasztoru, ale prowadzić życie świeckiego pokutnika. Trzy lata później dołączyli do niego kolejni bracia, z którymi zamieszkał w Porcjunkuli. Gdy w 1209 roku uzyskał zgodę papieża na prowadzenie życia w ubóstwie, wspólnota minorycka zaczęła się powiększać. W 1210 roku zorganizował klasztor dla Klary z Asyżu, gdzie powstał klauzurowy zakon klarysek. Po obradach IV soboru laterańskiego zaczął kształtować się Zakon Braci Mniejszych. Czytaj więcej…

2024-03-10

Paweł Pawlikowski (ur. 15 września 1957 w Warszawie) – polski reżyser i scenarzysta filmowy, w latach 2004–2007 wykładowca na Oxford Brookes University. Uznanie zdobył filmami dokumentalnymi realizowanymi dla BBC w latach 90. XX wieku oraz brytyjskimi filmami fabularnymi Ostatnie wyjście oraz Lato miłości. Międzynarodową sławę przyniosły mu kręcone w Polsce filmy Ida oraz Zimna wojna, w obu przypadkach nagrodzone Złotymi Lwami na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni oraz Orłami dla najlepszego filmu. Za Idę Pawlikowski otrzymał również pierwszego w dziejach polskiej kinematografii Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego. W swych filmach Pawlikowski portretuje bohaterów, którzy są pozbawieni tożsamościowej stabilności; szczególne miejsce w jego utworach zajmują postaci kobiece. Reżyser wielokrotnie był chwalony za stosowanie poetyckich środków wyrazu, które umożliwiały odbiorcom skupianie się na przeżyciach bohaterów. Czytaj więcej…

2024-03-11

Io – dramat filmowy z 2022 roku w reżyserii Jerzego Skolimowskiego, zrealizowany w polsko-włoskiej koprodukcji na podstawie scenariusza napisanego wspólnie z Ewą Piaskowską. Film, inspirowany dziełem Na los szczęścia, Baltazarze Roberta Bressona, przedstawia koleje losu osiołka przekazywanego z rąk do rąk. Tematem przewodnim Io jest okrucieństwo ludzi wobec zwierząt. Io powstał w warszawskiej wytwórni Skopia Film. Skolimowski i Piaskowska pełnili również funkcje producentów filmu. Zdjęcia do filmu nakręcił operator Michał Dymek, natomiast ścieżkę muzyczną do niego skomponował Paweł Mykietyn. Io został powszechnie pozytywnie przyjęty przez krytyków, którzy porównywali go na korzyść z Baltazarem, chwalili brawurowe zdjęcia Dymka, występ sześciu osiołków wcielających się w głównego bohatera oraz nieantropocentryczne przesłanie filmu. Io otrzymał szereg nagród i wyróżnień, w tym Nagrodę Jury na Festiwalu Filmowym w Cannes, sześć nagród na rozdaniu Polskich Nagród Filmowych oraz nominację do Oscara dla najlepszego filmu międzynarodowego. Czytaj więcej…

2024-03-12

Józef Mehoffer (ur. 19 marca 1869 w Ropczycach, zm. 7 lipca 1946 w Wadowicach) – polski malarz, witrażysta, grafik pochodzenia austriackiego, jeden z najważniejszych modernistycznych artystów okresu Młodej Polski. Absolwent krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych i uczeń Jana Matejki, także współpracownik Stanisława Wyspiańskiego. Był twórcą m.in. autoportretów, obrazów portretowych oraz kompozycji inspirowanych płótnami impresjonistycznymi oraz secesyjnymi. Zajmował się też projektowaniem witraży kościelnych i grafik użytkowych. W 1905 roku został profesorem krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, a w 1914 roku został rektorem uczelni. Podczas II wojny światowej okresowo przebywał w obozie przesiedleńczym, został wypuszczony dzięki interwencji dyplomatycznej Watykanu oraz rządu Włoch. Zmarł z powodu gruźlicy i został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Czytaj więcej…

2024-03-13

Yura – japoński krążownik lekki z okresu międzywojennego oraz II wojny światowej, czwarta jednostka typu Nagara. Wodowany 15 lutego 1922 roku, wszedł do służby w Dai-Nippon Teikoku Kaigun 20 marca 1923 roku. Uzbrojenie główne stanowiło siedem pojedynczych dział kalibru 140 mm. Wyporność standardowa krążownika wynosiła 5170 ts, a długość 162,15 m. Napęd stanowiły cztery zespoły turbin, do których parę dostarczało dwanaście kotłów. „Yura” był w stanie osiągnąć maksymalną prędkość wynoszącą 36 węzłów. Okręt brał udział w wojnie chińsko-japońskiej, a następnie w walkach na Pacyfiku, w tym w rejonie Singapuru oraz Wysp Salomona. Uczestniczył także w walkach o Guadalcanal. Kilkukrotnie pełnił funkcję jednostki flagowej. Został zatopiony 25 października 1942 roku przez lotnictwo amerykańskie. „Yura” był pierwszym japońskim krążownikiem lekkim zatopionym podczas II wojny światowej. Czytaj więcej…

2024-03-14

Mi-24 – ciężki śmigłowiec bojowy opracowany w Związku Radzieckim przez biuro konstrukcyjne Michaiła Mila, produkowany w zakładach lotniczych w Arseniewie oraz Rostowie nad Donem. Mi-24 jest śmigłowcem z przełomu lat 60. i 70. XX wieku. Jego cechą charakterystyczną jest możliwość przewozu ośmiu żołnierzy w części transportowej, dlatego też Mi-24 nie ma bezpośredniego odpowiednika na Zachodzie, rolę śmigłowców bojowych bowiem odgrywały tam lekkie maszyny Bell AH-1 Cobra przeznaczone głównie do zwalczania celów opancerzonych. Pewne cechy wspólne można znaleźć w amerykańskim prototypowym ciężkim śmigłowcu szturmowym Sikorsky S-67 Blackhawk lub w szturmowym wariancie śmigłowca transportowego Sikorsky UH-60 Black Hawk wyposażonym w wysięgniki do przenoszenia uzbrojenia. Śmigłowce z rodziny Mi-24/Mi-35 używane są do dzisiaj przez ponad 50 państw. Ponadto w oparciu o ten śmigłowiec na przełomie XX i XXI wieku powstały dalekie modernizacje: Mi-35M otaz Mi-24 Super Hind. Czytaj więcej…

2024-03-15

Oxford Advanced Learner’s Dictionary of Current English – jednojęzyczny słownik dydaktyczny języka angielskiego pisany dla odbiorców niebędących ojczystymi użytkownikami języka. Pierwsze wydanie ukazało się w 1948 roku, a jego autorem był Albert Sydney Hornby. Współczesne wydania słownika są firmowane jego nazwiskiem, choć redagowane są przez zrzeszonych w fundacji naukowców z Oxford University. Do roku 2023 ukazało się dziesięć wydań słownika, w tym każde w różniących się między sobą dodrukach. Dzieło drukowano również kooperując z wydawnictwami zagranicznymi, w tym z Państwowym Wydawnictwem Naukowym. Słownik przeszedł wiele przeobrażeń, a przy jego opracowywaniu korzystano m.in. z komputerowego rejestru językowego. Słownikowi towarzyszą witryna internetowa oraz aplikacja mobilna. Czytaj więcej…

2024-03-16

SMS Fürst Bismarck – niemiecki krążownik pancerny z przełomu XIX i XX wieku, pierwsza jednostka tej klasy w niemieckiej flocie. Okręt miał wyporność 10 690 ton i osiągał prędkość ponad 18 węzłów, zaś jego główne uzbrojenie stanowiły cztery działa kalibru 24 cm umieszczone w dwóch wieżach. Krążownik został zwodowany we wrześniu 1897 roku w stoczni Kaiserliche Werft Kiel w Kilonii, a w kwietniu 1900 roku wcielono go do służby w Kaiserliche Marine. Jego patronem był kanclerz Otto von Bismarck. Jednostka służyła we Wschodnioazjatyckiej Eskadrze Krążowników, biorąc następnie ograniczony udział w I wojnie światowej. Okręt został wycofany ze służby w grudniu 1918 roku. Z listy floty skreślono go w czerwcu 1919 roku, po czym został złomowany w latach 1919–1920. Czytaj więcej…

2024-03-17

Igors Kazanovs (ur. 24 września 1963 w Dyneburgu) – łotewski lekkoatleta specjalizujący się w krótkich biegach płotkarskich. Biegi przez płotki zaczął uprawiać już w dzieciństwie. Mimo że trenował jeszcze kilka innych dyscyplin, wybrał lekkoatletykę, gdyż w niej uzyskiwał najlepsze wyniki. W trakcie kariery dwukrotnie startował w igrzyskach olimpijskich w 1992 oraz 1996 roku. Czterokrotnie zostawał halowym mistrzem Europy oraz dwukrotnie medalistą halowych mistrzostw świata. W 1989 roku ustanowił halowy rekord Europy na 60 m przez płotki, ale został on pobity następnego dnia. Wielokrotny mistrz ZSRR i Łotwy. Po zakończeniu kariery w 2000 roku przeniósł się do Hiszpanii, gdzie był trenerem i prowadził firmę budowlaną. W 2011 roku został członkiem sztabu trenerskiego klubu Girona FC, odpowiedzialnym za przygotowanie fizyczne piłkarzy. Czytaj więcej…

2024-03-18

Io – dramat filmowy z 2022 roku w reżyserii Jerzego Skolimowskiego, zrealizowany w polsko-włoskiej koprodukcji na podstawie scenariusza napisanego wspólnie z Ewą Piaskowską. Film, inspirowany dziełem Na los szczęścia, Baltazarze Roberta Bressona, przedstawia koleje losu osiołka przekazywanego z rąk do rąk. Tematem przewodnim Io jest okrucieństwo ludzi wobec zwierząt. Io powstał w warszawskiej wytwórni Skopia Film. Skolimowski i Piaskowska pełnili również funkcje producentów filmu. Zdjęcia do filmu nakręcił operator Michał Dymek, natomiast ścieżkę muzyczną do niego skomponował Paweł Mykietyn. Io został powszechnie pozytywnie przyjęty przez krytyków, którzy porównywali go na korzyść z Baltazarem, chwalili brawurowe zdjęcia Dymka, występ sześciu osiołków wcielających się w głównego bohatera oraz nieantropocentryczne przesłanie filmu. Io otrzymał szereg nagród i wyróżnień, w tym Nagrodę Jury na Festiwalu Filmowym w Cannes, sześć nagród na rozdaniu Polskich Nagród Filmowych oraz nominację do Oscara dla najlepszego filmu międzynarodowego. Czytaj więcej…

2024-03-19

Józef Mehoffer (ur. 19 marca 1869 w Ropczycach, zm. 7 lipca 1946 w Wadowicach) – polski malarz, witrażysta, grafik pochodzenia austriackiego, jeden z najważniejszych modernistycznych artystów okresu Młodej Polski. Absolwent krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych i uczeń Jana Matejki, także współpracownik Stanisława Wyspiańskiego. Był twórcą m.in. autoportretów, obrazów portretowych oraz kompozycji inspirowanych płótnami impresjonistycznymi oraz secesyjnymi. Zajmował się też projektowaniem witraży kościelnych i grafik użytkowych. W 1905 roku został profesorem krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, a w 1914 roku został rektorem uczelni. Podczas II wojny światowej okresowo przebywał w obozie przesiedleńczym, został wypuszczony dzięki interwencji dyplomatycznej Watykanu oraz rządu Włoch. Zmarł z powodu gruźlicy i został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Czytaj więcej…

2024-03-20

Yura – japoński krążownik lekki z okresu międzywojennego oraz II wojny światowej, czwarta jednostka typu Nagara. Wodowany 15 lutego 1922 roku, wszedł do służby w Dai-Nippon Teikoku Kaigun 20 marca 1923 roku. Uzbrojenie główne stanowiło siedem pojedynczych dział kalibru 140 mm. Wyporność standardowa krążownika wynosiła 5170 ts, a długość 162,15 m. Napęd stanowiły cztery zespoły turbin, do których parę dostarczało dwanaście kotłów. „Yura” był w stanie osiągnąć maksymalną prędkość wynoszącą 36 węzłów. Okręt brał udział w wojnie chińsko-japońskiej, a następnie w walkach na Pacyfiku, w tym w rejonie Singapuru oraz Wysp Salomona. Uczestniczył także w walkach o Guadalcanal. Kilkukrotnie pełnił funkcję jednostki flagowej. Został zatopiony 25 października 1942 roku przez lotnictwo amerykańskie. „Yura” był pierwszym japońskim krążownikiem lekkim zatopionym podczas II wojny światowej. Czytaj więcej…

2024-03-21

Mi-24 – ciężki śmigłowiec bojowy opracowany w Związku Radzieckim przez biuro konstrukcyjne Michaiła Mila, produkowany w zakładach lotniczych w Arseniewie oraz Rostowie nad Donem. Mi-24 jest śmigłowcem z przełomu lat 60. i 70. XX wieku. Jego cechą charakterystyczną jest możliwość przewozu ośmiu żołnierzy w części transportowej, dlatego też Mi-24 nie ma bezpośredniego odpowiednika na Zachodzie, rolę śmigłowców bojowych bowiem odgrywały tam lekkie maszyny Bell AH-1 Cobra przeznaczone głównie do zwalczania celów opancerzonych. Pewne cechy wspólne można znaleźć w amerykańskim prototypowym ciężkim śmigłowcu szturmowym Sikorsky S-67 Blackhawk lub w szturmowym wariancie śmigłowca transportowego Sikorsky UH-60 Black Hawk wyposażonym w wysięgniki do przenoszenia uzbrojenia. Śmigłowce z rodziny Mi-24/Mi-35 używane są do dzisiaj przez ponad 50 państw. Ponadto w oparciu o ten śmigłowiec na przełomie XX i XXI wieku powstały dalekie modernizacje: Mi-35M otaz Mi-24 Super Hind. Czytaj więcej…

2024-03-22

Oxford Advanced Learner’s Dictionary of Current English – jednojęzyczny słownik dydaktyczny języka angielskiego pisany dla odbiorców niebędących ojczystymi użytkownikami języka. Pierwsze wydanie ukazało się w 1948 roku, a jego autorem był Albert Sydney Hornby. Współczesne wydania słownika są firmowane jego nazwiskiem, choć redagowane są przez zrzeszonych w fundacji naukowców z Oxford University. Do roku 2023 ukazało się dziesięć wydań słownika, w tym każde w różniących się między sobą dodrukach. Dzieło drukowano również kooperując z wydawnictwami zagranicznymi, w tym z Państwowym Wydawnictwem Naukowym. Słownik przeszedł wiele przeobrażeń, a przy jego opracowywaniu korzystano m.in. z komputerowego rejestru językowego. Słownikowi towarzyszą witryna internetowa oraz aplikacja mobilna. Czytaj więcej…

2024-03-23

SMS Fürst Bismarck – niemiecki krążownik pancerny z przełomu XIX i XX wieku, pierwsza jednostka tej klasy w niemieckiej flocie. Okręt miał wyporność 10 690 ton i osiągał prędkość ponad 18 węzłów, zaś jego główne uzbrojenie stanowiły cztery działa kalibru 24 cm umieszczone w dwóch wieżach. Krążownik został zwodowany we wrześniu 1897 roku w stoczni Kaiserliche Werft Kiel w Kilonii, a w kwietniu 1900 roku wcielono go do służby w Kaiserliche Marine. Jego patronem był kanclerz Otto von Bismarck. Jednostka służyła we Wschodnioazjatyckiej Eskadrze Krążowników, biorąc następnie ograniczony udział w I wojnie światowej. Okręt został wycofany ze służby w grudniu 1918 roku. Z listy floty skreślono go w czerwcu 1919 roku, po czym został złomowany w latach 1919–1920. Czytaj więcej…

2024-03-24

Igors Kazanovs (ur. 24 września 1963 w Dyneburgu) – łotewski lekkoatleta specjalizujący się w krótkich biegach płotkarskich. Biegi przez płotki zaczął uprawiać już w dzieciństwie. Mimo że trenował jeszcze kilka innych dyscyplin, wybrał lekkoatletykę, gdyż w niej uzyskiwał najlepsze wyniki. W trakcie kariery dwukrotnie startował w igrzyskach olimpijskich w 1992 oraz 1996 roku. Czterokrotnie zostawał halowym mistrzem Europy oraz dwukrotnie medalistą halowych mistrzostw świata. W 1989 roku ustanowił halowy rekord Europy na 60 m przez płotki, ale został on pobity następnego dnia. Wielokrotny mistrz ZSRR i Łotwy. Po zakończeniu kariery w 2000 roku przeniósł się do Hiszpanii, gdzie był trenerem i prowadził firmę budowlaną. W 2011 roku został członkiem sztabu trenerskiego klubu Girona FC, odpowiedzialnym za przygotowanie fizyczne piłkarzy. Czytaj więcej…

2024-03-25

Widzący – tytuł kościelny używany w wyznaniach zaliczanych do ruchu świętych w dniach ostatnich. Osadzony w mormońskich pismach świętych, ukształtował się również pod wpływem praktyk magicznych, którymi parała się rodzina twórcy mormonizmu. Odnosi się do osoby obdarzonej przez Boga szczególnym darem duchowego widzenia. Przyznawany różnym grupom oraz jednostkom, najczęściej wiązany jednak z Pierwszym Prezydium oraz Kworum Dwunastu Apostołów Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich. Zapisał się w mormońskim folklorze. Jako integralna część mormońskiej historii występuje w różnych denominacjach ruchu świętych w dniach ostatnich. Występuje jednocześnie w rozlicznych grupach łączonych z mormońskim fundamentalizmem, w tym w Prawdziwym i Żywym Kościele Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Końca oraz w Fundamentalistycznym Kościele Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich. Czytaj więcej…

2024-03-26

Diana – włoski rządowy jacht i awizo z okresu II wojny światowej. Okręt miał wyporność 2591 ton i osiągał prędkość 28 węzłów, a jego uzbrojenie stanowiły dwa działa kalibru 102 mm i sześć armat przeciwlotniczych. Jednostka została zwodowana w maju 1940 roku w stoczni Cantieri Navali del Quarnaro w Fiume, a do służby w Regia Marina wcielono ją w listopadzie 1940 roku. Podczas wojny okręt używany był w charakterze szybkiego transportowca. 29 czerwca 1942 roku „Diana” została storpedowana i zatopiona przez brytyjski okręt podwodny HMS „Thrasher” (N37) na północ od Tobruku. Śmierć poniosła większa część załogi okrętu. Czytaj więcej…

2024-03-27

Suzu – rodzaj ssaków morskich z rodziny suzowatych. Rodzaj zdefiniował w 1830 roku niemiecki przyrodnik Johann Georg Wagler w publikacji swojego autorstwa dotyczącej systematyki płazów, z wstępem opisującym ptaki i ssaki. Wyróżnia się dwa gatunki, niekiedy uznawane za podgatunki. Zamieszkuje duże rzeki południowej Azji, żywi się rybami oraz krewetkami, które wyszukuje za pomocą echolokacji, wzrok ma bardzo słaby. Matka rodzi pojedyncze młode, którym zajmuje się przez rok. Zagrożeniem dla niego jest stawianie tam i zapór dzielących rzeki, zanieczyszczenie środowiska i konkurencja z rybakami. Suzu gangesowy zalicza się do najbardziej zagrożonych waleni. Populacja suzu gangesowego od 1957 roku zmniejszyła się o ponad połowę. Czytaj więcej…

2024-03-28

Cugnot – francuski oceaniczny okręt podwodny z okresu I wojny światowej, jedna z 18 zbudowanych jednostek typu Pluviôse. Okręt wypierał 404 tony w położeniu nawodnym i 553 tony pod wodą, a jego główną bronią było sześć torped kalibru 450 mm wystrzeliwanych z sześciu zewnętrznych wyrzutni. Napędzana maszynami parowymi jednostka rozwijała na powierzchni prędkość 12 węzłów, osiągając zasięg 1500 Mm przy prędkości 9 węzłów. „Cugnot” został zwodowany w październiku 1909 roku w stoczni Arsenal de Rochefort w Rochefort, a do służby w Marine nationale wcielono go we wrześniu 1910 roku. Okręt służył na Morzu Śródziemnym, nie odnosząc podczas działań wojennych sukcesów bojowych. Jednostka została skreślona z listy floty 1 grudnia 1919 roku, po czym w 1921 roku sprzedana i następnie złomowana. Czytaj więcej…

2024-03-29

Molosek blady – gatunek małego, drapieżnego ssaka, nietoperza z podrodziny molosów oraz rodziny molosowatych. Jest szeroko rozprzestrzeniony w Afryce Subsaharyjskiej, aczkolwiek o nieciągłym zasięgu. Występuje na sawannie, w lasach, ale też w miejscach, gdzie środowisko jest przekształcane – na przykład tam, gdzie drzewa zostały zniszczone przez słonie. Ma czub z włosów na głowie, szczególnie dobrze rozwinięty i dwubarwny u rozmnażających się samców, u samic szczątkowy i biały. Poluje na owady, takie jak chrząszcze, motyle, muchówki. Niewiele wiadomo o rozrodzie. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje moloska bladego za gatunek najmniejszej troski. Czytaj więcej…

2024-03-30

SM UC-16 – niemiecki podwodny stawiacz min z okresu I wojny światowej, prototypowa jednostka typu UC II. Zwodowany 1 lutego 1916 roku w stoczni Blohm & Voss w Hamburgu, został przyjęty do służby w Kaiserliche Marine 18 czerwca 1916 roku. W czasie służby operacyjnej we Flotylli Flandria okręt odbył 13 patroli bojowych, podczas których zatopił 43 statki o łącznej pojemności 43 915 BRT,w tym duży brytyjski transatlantyk RMS „Alaunia” o pojemności 13 405 BRT, zaś sześć statków o łącznej pojemności 24 884 BRT zostało uszkodzonych. SM UC-16 zaginął 4 października 1917 roku, prawdopodobnie po wejściu na minę na północ od belgijskiego Zeebrugge. Inne opracowania podają, że UC-16 został zatopiony 23 października 1917 roku nieopodal Selsey przez brytyjski niszczyciel HMS „Melampus”. Czytaj więcej…

2024-03-31

Ahman – w wierzeniach ruchu świętych w dniach ostatnich jedno z imion Boga Ojca. Osadzone w mormońskich pismach świętych, ma pochodzić z języka adamowego. Stanowi obiekt dociekań mormońskich teologów, utrwalone zostało w mormońskiej kulturze i tradycji. Jako integralna część historii świętych w dniach ostatnich pojawia się również poza Kościołem Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich. Jakkolwiek w kulturze Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich teologia jest traktowana z pewną niechęcią, wynikającą prawdopodobnie z przywiązania do doktryny ciągłości objawienia, spekulacje na temat tego słowa zdołały się przebić do mormońskiego dyskursu. Bruce R. McConkie, członek Kworum Dwunastu Apostołów oraz specjalista w zakresie mormońskiej doktryny, zauważył podobieństwo tego słowa do imienia jednego z głównych staroegipskich bogów, mianowicie Amona, jak również do występującej w judaizmie, innych Kościołach chrześcijańskich oraz w islamie uroczystej formuły amen. Czytaj więcej…