Wikipedia:Skarbnica Wikipedii/Przegląd zagadnień z zakresu iranistyki

Oto lista pojęć związanych z iranistyką, które znajdują się (niebieskie) lub powinny się znaleźć (czerwone) w polskiej Wikipedii. Oczywiście listę tę można rozszerzać. Podstawowe zagadnienia z innych dziedzin wiedzy znajdziesz na liście przegląd dziedzin wiedzy.

Indeks

A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - Q - R - S - T - U - V - W - X - Y - Z

A

Abadan - miasto w Chuzestanie, ważny port naftowy
Abbas I Wielki (pan. 1587 - 1629) - najwybitniejszy szach z dynastii Safawidów
Abbas Mirza (1789 - 1833) - następca tronu z dynastii Kadżarów, podejmujący pierwsze próby reform na wzór zachodni
Abd al-Dżabbar (940 - 1025) - najważniejszy z późnych mutazylitów
Abd-ar-Razzagh Samarkandi (1413 - 1482) - historyk epoki Timurydów
Abi-al-Chajr (967 - 1049) - sławny irański sufi
Abu Muslim al-Churasani (zm. 755) - irański przywódca rewolty Abbasydów przeciwko Umajjadom
Achbaryci - tradycjonalisyczny kierunek jurysprudencji imamickiej
Achemenidzi - dynastia panująca w Iranie ok. 550 p.n.e do 330 p.n.e.
Adud ad-Daula (949 - 983) - najważniejszy władca z dynastii Bujidów
Afganistan - państwo położone na pograniczu Azji Środkowej i Azji Południowej
Al-Afghani (1838-1897) - jeden z najważniejszych myślicieli muzułmańskiego modernizmu
Afrygidzi - dynastia panująca w Chorezmie od IV wieku do roku 995
Afszarydzi - dynastia panująca w Iranie w latach 1736 - 1796
Agha Mirak (XVI w.) - słynny malarz epoki Safawidów
Agha Mohammad Chan Kadżar (pan. 1794 - 1797) - założyciel dynastii Kadżarów
Ahl-e hakk - grupa wyznaniowa na pograniczu islamu
Ahmad Szah Durrani (1747 - 1772) - założyciel i pierwszy władca państwa afgańskiego
Ahura Mazda - naczelny bóg pierwotnej religii irańskiej i zaratusztrianizmu
Ahwaz — miasto w południowo-zachodnim Iranie, stolica ostanu Chuzestan
Ajatollah - tytuł wyższych duchownych szyickich
Ajchanom - stanowisko archeologiczne z okresu Królestwa Greko-Baktryjskiego na terenie dzis. Afganistanu
Ak Kojunlu - państwo, którego terytorium obejmowało większą część dzis. Iranu w latach 1469 do 1508
Alamut - stolica państwa nizarytów w latach 1090 do 1256
Ali ibn Abi Talib (zm. 661) - pierwszy imam szyitów
Mirza Ali Asghar-chan (1858 - 1907) - wielki wezyr trzech szachów z dynastii Kadżarów
Ali Kapu - safawidzki pałac w Isfahanie
Alidzi - potomkowie Alego
Alp Arslan (pan. 1063 - 1072) - władca z dynastii Wielkich Seldżuków
Ali Amini (1905 - 1992) - premier Iranu w latach 1961 - 1962
Amir Chosrou Dehlawi (1253 - 1325) – największy indoperski poeta epoki sułtanatów
Amir Kabir (1807 - 1852) - pierwszy wezyr Naseroddina Szaha (1848-1896)
Amesza Spenta - emanacje Ahura Mazdy
Amol – miasto w północnym Iranie, w ostanie Mazandaran
Ansari (1006 - 1089) - perski poeta mistyczny
Anglo-Persian Oil Company - brytyjska kompania naftowa działająca w Iranie od 1903 roku
Anwari (XII w.) - poeta liryczny działający na dworze Wielkich Seldżuków
Arabski podbój Iranu
Ardabil – miasto w Azerbejdżanie Irańskim, stolica ostanu o tej samej nazwie
Ardabil - ostan w zachodnim Iranie
Ardaszir I (pan. 224 - 241) - założyciel dynastii Sasanidów
Ariowie - odłam ludów indoeuropejskich od którego wywodzą się ludy irańskie
Arsacydzi – dynastia pochodzenia irańskiego, od 238 p.n.e. do 226 n.e. panująca w Iranie, a w latach 62 - 428 n.e. także w Armenii
Arsakes (zm. ok. 217 - 214 p.n.e.) - założyciel dynastii Arsacydów
Aryman - bóg zła, przeciwieństwo Ormuzda
Asasyni - europejska średniowieczna nazwa Nizarytów
Aszaryci - najważniejsza szkoła kalamu
Aszura - szyickie święto podczas którego opłakuje się męczeńską śmierć imama Husajna
Atrek - rzeka w północno-wschodnim Iranie i południowo-zachodnim Turkmenistanie
Attar (1145/1146 - 1221) - perski poeta suficki
Awesta - święta księga zaratusztrianizmu
Awicenna - patrz: Ibn Sina
Azerbejdżan Zachodni – ostan w północno-zachodnim Iranie

B

Bab (właściwie Sejjed Ali Mohammad Szirazi) (1819 - 1850) - założyciel babizmu
Babak Chorrami (zm. 838) - najważniejszy przywódca Chorramitów
Babizm - ruch religijny powstały w połowie XIX w.
Bachtiarowie - lud irański zamieszkujący południowozachodni Iran
Bachtiarski - język irański
Badachszan - prowincja w północno-zachodnim Afganistanie
Bahaizm - ruch religijny wywodzący się z babizmu
Bahram Czobin (zm. 591) - sławny dowódca epoki Sasanidów
Bajhaghi (995 - 1077) - historyk epoki Ghaznawidów
Bajsonghor (1397 - 1433) - książę z rodu Timurydów, znany przede wszystkim jako kaligraf i mecenat kultury (zob. Szahname Bajsonghora)
Baktria - kraina historyczna starożytnego Iranu
Baktryjski - wymarły język wschodnioirański
Balami (zm. pomiędzy 992 a 997) - tłumacz At-Tabariego na język perski
Balch - miasto w północno-wschodnim Afganistanie, dawna stolica Baktrii
Balch - prowincja w północnym Afganistanie
Bam — miasto w południowo-wschodnim Iranie, w ostanie Kerman
Bandar-e Abbas – miasto w południowym Iranie, nad cieśniną Ormuz, stolica ostanu Hormozgan
Bank-e Szahanszahi-je Iran (Imperial Bank of Persia) - pierwszy państwowy bank w Iranie
Barmakidzi - perski ród wezyrów Abbasydów
Bazgaszt-e adabi - prąd literacki z przełomu XVIII i XIX wieku postulujący powrót do wzorców literackich okresu przedmongolskiego
Beludżowie - lud irański zamieszkujący pogranicze Iranu i Pakistanu
Beludżi - język irański używany przez Beludżów
Behzad (zm. 1535/1536) - najsłynniejszy perski malarz
Biruni (973 - 1048) - słynny irański uczony
Brygada kozacka - kozacka jednostka wojskowa złożona z Rosjan i Irańczyków służąca w Iranie w latach 1879 - 1921
Brytyjsko-perska wojna 1856 - 1857
Brytyjsko-rosyjski traktat podziałowy z 1907 r.
Buchara – miasto w Uzbekistanie, w dolinie rzeki Zarafszan, dawna stolica Samanidów
Al-Buchari (810 - 870) - najsłynniejszy zbieracz hadisów
Bujidzi - dynastia panująca w Iraku oraz zachodnim Iranie od lat trzydziestych X wieku do połowy wieku XI

C

Ali Chamenei (ur. 1939) - najwyższy przywódca Islamskiej Republiki Iranu od 1989
Bitwa pod Carrhae (53 p.n.e.) - zwycięska bitwa Partów z Rzymianami
Chaghani Szerwani (zm. pomiędzy 1186/87 a 1199) - perski poeta liryczny
Chodżent – miasto w północnym Tadżykistanie, stolica wilajetu sogdyjskiego
Chomejni (1902 - 1989) - szyicki duchowny i przywódca Iranu w latach 1979–1989
Chondemir (ok. 1475 - po 1535/1536) - perski historyk epoki Timurydów
Chorasan - kraina historyczna Iranu
Chorezm - kraina historyczna Iranu
Chorezmszahowie - dynastia rządząca w Chorezmie istniejące od końca XI w. do roku 1231
Chorramabad - miasto w Iranie, stolica ostanu Lorestan
Chorramici - ruch religijny walczący na początku IX w. z Abbasydami
Chosrow I (pan. 531 - 579) - władca z dynastii Sasanidów
Chosrow II Parwiz (pan. 590 - 628) - władca z dynastii Sasanidów
Staw Chumm - ważny hadis, który wg szyitów opisuje przekazanie władzy przez Mahometa Alemu
Chuzestan - ostan w południowo-zachodnim Iranie nad Zatoką Perską
Cyrus II Wielki (pan. ok. 559 p.n.e. - ok. 530 p.n.e.) - właściwy założyciel imperium Achemenidów
Bitwa na równinie Czałdyran (1514) - decydująca bitwa pomiędzy Safawidami a Osmanami
Czobanidzi - dynastia z ośrodkiem w Azerbejdżanie panująca w latach 1335 - 1357
Sadegh Czubak (1916 - 1998) - perski pisarz

D

Da'i - isma'ilicki misjonarz
Dabujidzi - dynastia pochodzenia irańskiego rządząca w Tabarestanie od upadku Sasanidów do podboju arabskiego w roku 761
Bitwa pod Dandanghanem (1040) - decydująca bitwa pomiędzy Seldżukami a Ghaznawidami
Dajlamici - starożytny i średniowieczny lud irański, zamieszkujący górskie rejony północnego Iranu
Damghan - miasto w ostanie Semnan
Dariusz I Wielki (pan. 521 - 485 p.n.e.) - władca z dynastii Achemenidów
Darejka - złota moneta Achemenidów
Darolfonun - pierwsza nowoczesna szkoła wyższa w Iranie
Derwisz - wędrowny asceta
Durrani - najliczniejsza konfederacja plemienna Pasztunów
Dynastia Durrani - dynastia rządząca w Afganistanie w latach 1747 - 1823
Duszanbe – stolica Tadżykistanu
Dywan perski
Dżafar as-Sadik (zm. 765) - szósty imam szyitów
Dżalajirydzi - dynastia panująca w latach 1335 - 1432 w Iraku i Azerbejdżanie
Dżalal ad-Din (pan. 1221 - 1231) - ostatni władca dynastii Chorezmszachów
Mohammad Ali Dżamalzade (1892 - 1997) - pionier współczesnej perskiej prozy
Dżami (1414 - 1492) - poeta perski epoki Timurydów
Dżangalije - lewicowy ruch partyzancki w regionie Gilanu w latach 1920 - 1921
Dżiroft - stanowisko archeologiczne z epoki brązu
Dżowajni (1028 - 1085) - teolog aszarycki
Ata Malek Dżowajni (1226 - 1283) - perski historyk

E

Ebrahim Mirza (1540 - 1577) - książę z rodu Safawidów, znany przede wszystkim jako mecenat kultury
Ebrahim Soltan (1394 - 1435) - książę z rodu Timurydów, namiestnik Farsu w latach 1414 – 1435, znany przede wszystkim jako mecenas kultury i kaligraf
Ekbatana - stolica państwa Medów
Elam - starożytne państwo na terenie dzisiejszego Chuzestanu
Elamici
Język elamicki
Elburs – pasmo górskie na Wyżynie Irańskiej w północnym Iranie
Esma'il-e Ahmad (pan. 892 - 907) - władca z dynastii Samanidów
Esma'il I (pan. 1501 - 1524) - założyciel dynastii Safawidów

F

Fachroddin Razi (1149 - 1209) - najwybitniejszy przedstawiciel późnego aszaryzmu
Farrochi Sistani (zm. ok. 1037-1038) – perski poeta liryczny działający na dworze Ghaznawidów
Fars - ostan w południowym Iranie
Fath Ali Chan Ghojunlu (zm. 1726) - przywódca wschodniego odłamu plemienia Kadżarów
Fath Ali Szah (pan. 1797 - 1834) - drugi szach z dynastii Kadżarów
Fatima - córka Mahometa
fatwa - orzeczenie, zalecenie lub nakaz prawny
Ferdousi (940 - 1020 albo 1025) - poeta epicki, twórca Szahname
Kotlina Fergańska - wyżynna kotlina śródgórska w Azji Środkowej, podzielona między Uzbekistan, Kirgistan i Tadżykistan
Fedain - osoba poświęcająca się jakiejś sprawie, w średniowieczu w szczególności zabójca nizarytów

G

Gandż-darre - stanowisko archeologiczne z IX tysiąclecia p.n.e.
Gardizi (XI w.) - historyk epoki Ghaznawidów
Bitwa pod Gaugamelą (331 p.n.e.) - decydująca bitwa pomiędzy pomiędzy Aleksandrem Wielkim a Dariuszem III
Gha'ani Szirazi (ok. 1807 - 1853) - poeta epoki Kadżarów
Ghajba - nieobecność imama w szyizmie
Ghazal - gatunek poezji lirycznej
Ghazali - filozof i mistyk suficki
Ghazni – miasto we wschodnim Afganistanie, stolica prowincji Ghazni, dawna stolica Ghaznawidów
Ghazni - prowincja w południowo-wschodnim Afganistanie
Ghaznawidzi - dynastia z ośrodkiem w dzis. Afganistanie, panująca w latach 977 - 1186
Ghilzai - druga pod względem wielkości pasztuńska grupa plemion
Ghurydzi - dynastia pochodzenia irańskiego z ośrodkiem w dzis. Afganistanie, panująca od pocz. XI wieku do roku 1215
Golestan - ostan w północno-wschodnim Iranie
Golestański, Traktat (1813) - traktat kończący wojnę persko-rosyjską (1804-1813)
Bitwa pod Golnabadem (1722) - bitwa pomiędzy Pasztunami Ghilzai a Safawidami, która zadecydowała o upadku tych ostatnich
Gonbad-e Kawus
Gorgan (rzymska Hyrkania) - kraina historyczna Iranu
Gorgan – miasto w północnym Iranie, stolica ostanu Golestan
Królestwo Greko-Baktryjskie - państwo hellenistyczne z ośrodkiem w Baktrii, istniejące od ok. 250 do ok. 130 p.n.e.

H

Hadżi Ebrahim (1745 - 1800 albo 1801) - pierwszy wielki wezyr Kadżarów
Hadżi Mirza Aghasi (ok. 1783 - 1848) - wielki wezyr Mohammada Szaha
Hafez (zm. ok. 1390) - największy perski poeta liryczny
Hafez-e Abru (zm. 1430) - historyk epoki Timurydów
Hajdar Amoli (1319 lub 1320 - po 1385) - sufi i teolog imamicki.
Al-Halladż (zm. 922) - sufi pochodzenia perskiego
Hamadan – miasto w Iranie, stolica ostanu o tej samej nazwie
Hamadan - ostan w zachodnim Iranie
Hamza al-Charidżi (zm. 828) - przywódca irańskich charydżytów
Hanafici - zwolennicy jednej z czterech szkół prawa muzułmańskiego
Hasan-e Sabbah (zm. 1124) - pierwszy przywódca nizarytów
Hasan Szirazi (1814 - 1895) - czołowy irański modżtahed II połowy XIX wieku
Sadegh Hedajat (1903 - 1951) - najważniejszy perski prozaik pierwszej połowy XX w.
Herat - miasto w zachodnim Afganistanie, stolica prowincji Herat
Herat - prowincja w północno-zachodnim Afganistanie
Oblężenie Heratu (1837 - 1838)
Hodżwiri (zm. 1077) - sufi, autor traktatu "Objawienie utajonego"
Hulagu-chan (pan. 1256 - 1265) - założyciel dynastii Ilchanidów
Horufizm - XV-wieczny ruch szyicki
Husajn ibn Ali (zm. 680) - trzeci imam imamitów, który zginął męczeńską śmiercią w bitwie pod Karbalą

I

Ibn al-Mukaffa (ok. 721 - ok. 757) - ważny tłumacz z języka średnioperskiego na arabski
Ibn Sina (980 - 1037) - największy filozof pochodzenia perskiego
Ikta
Ilchanidzi - dynastia pochodzenia mongolskiego panująca w Iranie w latach 1256 - 1335
Imam - duchowy przywódca szyitów z rodu Alidów
Imamizm - najważniejszy odłam szyizmu
Indyjski, Styl - styl poetycki okresu Safawidzkiego
Iraco-irańska, Wojna (1980 - 1988)
Irak Perski - kraina historyczna średniowiecznego Iranu
Iran
Iranistyka – dyscyplina naukowa zajmująca się badaniem języków irańskich i irańskiego obszaru kulturowego
Irańska rewolucja islamska
Ludy irańskie
Isfahan - jedno z największych miast Iranu, stolica ostanu o tej samej nazwie
Isfahan - ostan w środkowym Iranie
Szkoła isfahańska - XVII-wieczna grupa filozofów skupiona wokół dworu w Isfahanie
Islamska Republika Iranu
Ismailizm - odłam szyizmu

J

Jazd - miasto w środkowym Iranie, stolica ostanu o tej samej nazwie
Jazd - ostan w środkowym Iranie
Jaghub-e Lajs (867 – 879) - założyciel dynastii Saffarydów

K

Kabul – stolica Afganistanu
Kabul – prowincja w środkowym Afganistanie
Bitwa pod al-Kadisijją (ok. 637) - decydująca bitwa pomiędzy Arabami a Sasanidami
Kadżarowie - dynastia panująca w Iranie w latach 1794 - 1925
Kaj Kaus-e Eskandar - perski prozaik, autor "Ghabusname"
Kakujidzi - dynastia rządząca w Dżibalu i Kurdystanie w latach 1008 - 1051
Kandahar - miasto w południowym Afganistanie
Kara Kojunlu - dynastia panująca w zachodnim i centralnym Iranie w latach 1447 - 1469
Al-Karaki (1464 - 1533) - imamicki jurysta popierający Safawidów
Karim Chan (1751 - 1779) - założyciel dynastii Zandów
Karmaci - odłam ismailitów
Kartowie - dynastia panująca w dzisiejszym zachodnim i centralnym Afganistanie w latach 1245 - 1389
Morze Kaspijskie – bezodpływowe słone jezioro, którego południowa linia brzegowa należy do Iranu
Kasyda - klasyczna forma poezji perskiej
Kaszan - miasto w środkowym Iranie, w ostanie Isfahan
Kazwin - miasto w północnym Iranie, stolica ostanu o tej samej nazwie
Kazwin - ostan w zachodnim Iranie
Kerman – miasto w Iranie, stolica ostanu o tej samej nazwie
Kerman – ostan w południowym Iranie
Hamidoddin Kermani (zm. ok. 1021) - teolog ismailicki
Kermanszah - miasto w Iranie, stolica ostanu o tej samej nazwie
Kermanszah - ostan w zachodnim Iranie
Kom - miasto w środkowym Iranie, stolica ostanu o tej samej nazwie
Kom - ostan w północnym Iranie
Konstytucyjna, rewolucja (1905 - 1911) - ruch rewolucyjny, który doprowadził do uchwalenia konstytucji z 1906 i wybrania parlamentu
Konstytucja Iranu z 1906 - konstytucja uchwalona w latach 1906 - 1907 w wyniku rewolucji konstytucyjnej
Kopet-dag - pasmo górskie na granicy Iranu i Turkmenistanu
Królewski, Meczet - meczet w Isfahanie z epoki Safawidów
Kurdowie - lud irański żyjący na pograniczu Turcji, Iranu, Syrii i Iraku
Kutajba Ibn Muslim (zm. 715) - arabski zdobywca irańskiej Azji Środkowej
Kyzyłbasze - potoczna nazwa członków bractwa mistycznego działającego pod przywództwem Safawidów

L

Lorestan - ostan w zachodnim Iranie
Lorowie – lud irański, zamieszkujący zachodni i południowo-zachodni Iran
Lotf Ali Chan (pan. 1789 - 1794) - ostatni szach z dynastii Zandów

M

Mahdi - zbawiciel, który pojawi się przed końcem świata
Mahmud Ghazan (1295 - 1304) - najwybitniejszy władca dynastii Ilchanidów
Mahmud z Ghazny (998 - 1030) - najwybitniejszy władca dynastii Ghaznawidów
Malikowie Nimruzu - dynastia panująca w Sistanie w latach od ok. 1029 aż do 1542/1543
Malekszah I (pan. 1072 - 1092) - władca z dynastii Wielkich Seldżuków
Mani (zm. 276) - założyciel manicheizmu
Manicheizm - religia powstała w Iranie w III wieku n.e.
Manna - państwo w regionie jeziora Urmia istniejące od połowy IX do końca VII w p.n.e.
Manuczehri (zm. ok. 1040-41) - perski poeta liryczny działający na dworze Ghaznawidów
Mardża-e taghlid - najwyższy tytuł modżtaheda
Massageci - starożytny irański lud koczowniczy
Mazandaran – ostan w północnym Iranie
Mazar-i Szarif - miasto w północnym Afganistanie, stolica prowincji Balch
Mazdakizm - ruch religijny w Iranie w VI wieku n.e.
Meczet Imama - jeden z głównych meczetów Teheranu
Państwo Medów - państwo założone przez Medów, istniejące w Iranie od VII w. p.n.e. do połowy VI w p.n.e.
Merw - dawne ważne miasto na pograniczu Iranu i Azji Środkowej
Meszhed - miasto w północno-wschodnim Iranie
Mihrab z Kaszanu
Minaret w Dżam
Vladimir Minorsky (1877 - 1966) - słynny iranista pochodzenia rosyjskiego
Miradżnama
Mir Damad (zm. 1631) - filozof uważany za założyciela szkoły isfahańskiej
Mirchond (1433/1434 - 1498) - historyk epoki Timurydów
Mitrydates I (pan. 171 p.n.e. - 138 p.n.e.) - król Partów
Mitrydates II (pan. 123 p.n.e. - 88 p.n.e.) - król Partów
Mirza Hosejn-chan (zm. 1881) - drugi wezyr Naseroddina
Mirza Kuczek-chan (zm. 1921) - przywódca dżangalije
Mirza Mohammad Achbari (1765 - 1818) - jeden z najważniejszych przywódców achbarytów
Mo'ezzi (ok. 1048–1049 - ok. 1125–1127) - poeta liryczny działający na dworze Wielkich Seldżuków
Mohammad II (pan. 1200 - 1220) - władca z dynastii Chorezmszahów
Mohammad Ali Szah Kadżar (pan. 1907 - 1909) - szach z dynastii Kadżarów
Mohammad Hasan-chan (zm. 1759) - przywódca plemienia Kadżarów, ojciec Aghi Mohammada Chana
Mohammad Mosaddegh (1882-1967) - premier Iranu w latach 1951-1953
Mohammad Reza Pahlawi (pan. 1941 - 1979) - drugi szach z dynastii Pahlawi
Mohammad Sadegh (zm. ok. 1800) - malarz epoki Zandów
Mohammad Szah Kadżar (pan. 1834 - 1848) trzeci szach z dynastii Kadżarów
Mohammad Zaman (zm. ok. 1704) - malarz i kaligraf epoki Safawidów
Molla Sadra (ok. 1572 - 1640) - filozof
Hosejn Ali Montazeri (1922 - 2009) - jeden z przywódców irańskiej rewolucji islamskiej
Mozaffarydzi - dynastia panująca w środkowym i południowym Iranie w latach 1335 - 1393
Mu'in ad-Din Cziszti - najsłynniejszy sufi tarikatu Czisztijja
Mudżahedin - uczestnik świętej wojny
Mudżtahid - uczony zdolny do uprawiania edżtehadu
Mukanna (zm. 783) - przywódca powstania przeciwko Abbasydom
Muslim (zm. 875) - słynny zbieracz hadisów
Muta - małżeństwo czasowe w szyizmie
Mutazylizm - jedna z najważniejszych szkół kalamu

N

Nader Szah (pan. 1736 - 1747) - założyciel dynastii Afszarydów
Naser ad-Din Szah Kadżar (pan. 1848 - 1896) - czwarty szach z dynastii Kadżarów
Nasafi (zm. 943) - teolog i misjonarz ismailicki
Naseroddin Tusi (1201 - 1274) - szyicki teolog oraz matematyk i astronom
Ne’matollahije - najważniejsze perskie bractwo sufickie epoki nowożytnej
Nejszabur - miasto w północno-wschodnim Iranie, w ostanie Chorasan-e Razawi
Nezami (1141 - 1209) - najwybitniejszy przedstawiciel perskiej epiki romantycznej
Niszapur - zobacz Nejszabur
Nezam-al-Molk (1019 - 1092) - słynny wezyr Wielkich Seldżuków
Nizaryci - odłam isma'ilitów
Nouruz - irańskie święto Nowego Roku

O

Omar Chajjam (1048 - 1131) - perski uczony i poeta
Onsuri (ok. 961 - ok. 1039/1040) - poeta perski działający na dworze Ghaznawidów
Ormuz - cieśnina Morza Arabskiego, pomiędzy Zatoką Perską od zachodu, a Zatoką Omańską od wschodu
Ormuz - wyspa w cieśninie Ormuz
Otbi (zm. ok. 1036 albo 1040) - historyk Mahmuda z Ghazny

P

Pahlawi - dynastia panująca w Iranie w latach 1925 - 1979
Pałac Czterdziestu Kolumn - pałac w Isfahanie
Partia - kraina historyczna starożytnego Iranu
Parnowie - irański lud koczowniczy, który stworzył królestwo Partów
Królestwo Partów - państwo istniejące w Iranie w latach ok. 238 p.n.e. - 226 n.e.
Pasargady - jedna ze stolic Achemenidów
Język paszto - język irański używany przez Pasztunów
Pasztuni - lud irański, będący dominującą grupą etniczną w Afganistanie
Persepolis - jedna ze stolic Achemenidów
Literatura perska
Język perski
Persowie
Plac Imama - główny plac Isfahanu

R

Raszidoddin (zm. 1318) - słynny historyk i wezyr Ilchanidów
Rej – miasto w północnym Iranie, w ostanie Teheran
Reza Szah Pahlawi (pan. 1925 - 1941) - założyciel dynastii Pahlawi
Reza (ok. 1565 - 1635) - najsłynniejszy malarz epoki Safawidów
Rostam - najsłynniejszy bohater irańskiej tradycji epickiej
Rosyjsko-perska wojna 1804 - 1813
Rosyjsko-perska wojna 1826 - 1828
Rudaki (zm. ok. 941) - pierwszy wielki poeta języka nowoperskiego
Rumi (1207 - 1273) - słynny poeta i sufi, założyciel tarikatu Maulawijja

S

Sadi z Szirazu (ok. 1210 - 1291 albo 1292) - poeta suficki
Sa'eb Tebrizi (ok. 1595 - 1677/1678) - najwybitniejszy poeta epoki Safawidów
Safawidzi - dynastia panująca w Iranie w latach 1501 - 1722
Saffarydzi - dynastia panująca w Iranie w latach 867 – 1003
Sakowie - starożytny lud irański, zamieszkujący Azję Środkową
Salman al-Farisi (VII w.) - perski towarzysz Mahometa
Samanidzi - dynastia pochodzenia irańskiego, panująca w Azji Środkowej w latach 819-1005
Samarkanda – miasto w Uzbekistanie, dawna stolica Sogdu
Sana'i (ok. 1073 - 1134) - jeden z pierwszych perskich poetów sufickich
Sandżar (pan. 1118 - 1157) – sułtan z dynastii Wielkich Seldżuków
Sanktuarium Imama Rezy
Saoszjant - w zaratusztrianizmie zbawiciela mający się pojawić na końcu świata
Sarbedarowie - ruch społeczny i rządzone przez jego przywódców państwo, istniejące w zachodnim Chorasanie w latach 1337 - 1386
Sarmaci - starożytny lud irański zamieszkujący Step Pontyjski
Sasanidzi - dynastia panująca w Iranie w latach 226 do 651
Satrapia - okręg administracyjny starożytnego Iranu
Scytowie - starożytny lud irański zamieszkujący Step Pontyjski od VII w. p.n.e. do III w. n.e.
Abu Jaghub Sedżestani (X w.) - irański teolog i przywódca ismailitów
Seldżucy - zobacz: Wielcy Seldżucy, Seldżukidzi Iraccy, Seldżukidzi Kermańscy
Seldżukidzi Iraccy - dynastia rządząca w Iraku Perskim w latach 1118 - 1194
Seldżukidzi Kermańscy - dynastia panująca w Kermanie w latach 1041 - 1187
Seleucydzi - hellenistyczna dynastia panująca w Iranie w latach 312 do 129 p.n.e.
Semnan - miasto w północnym Iranie, stolica ostanu Semnan
Semnan - ostan w północnym Iranie
Szahname – perski epos narodowy autorstwa Ferdousiego
Szahname Bajsonghora - rękopis Szahname powstały pod patronatem Bajsunkura
Szahname Tahmaspa - rękopis Szahname powstały pod patronatem Tahmaspa
Szahroch Szah (pan. 1748-1796) - ostatni szach z dynastii Afszarydów
Sistan - kraina historyczna wschodniego Iranu
Sistan i Beludżystan - jeden z ostanów Iranu
Sogd - kraina historyczna starożytnego Iranu
Sogdyjski – język wschodnioirański, którym posługiwano się w Sogdzie
Sohrawardi (1154 - 1191) - filozof, twórca muzułmańskiego iluminacjonizmu
Semnan - miasto w północnym Iranie, na północnym skraju Wielkiej Pustyni Słonej
Semnan – ostan w północnym Iranie
Soltan Mohammad (XVI w.) - słynny malarz epoki Safawidów
Soltanije - miasto w Iranie, w ostanie Zandżan, dawna stolica Ilchanidów
Spenta Mainju - święty duch Ahura Mazdy
Sufizm - muzułmański mistycyzm
Sunbad (zm. 755) - przywódca powstania przeciwko Arabom
Suza - stolica Elamu
Starożytny Iran - historia Iranu w starożytności
Szach - perski odpowiednikiem europejskiego tytułu król
Szahname - irański epos narodowy autorstwa Ferdousiego
Szahr-e Ghumes - stanowisko archeologiczne w ostanie Semnan, zazwyczaj identyfikowane ze starożytnym Hekatompylos
Szajchizm - ruch religijny w ramach imamizmu
Szafiʾici - zwolennicy Szafi'ickiej szkoły prawa
Szahid - męczennik
Szapur I (pan. 241 - 272) - władca z dynastii Sasanidów
Szapur II (pan. 301 - 379) - władca z dynastii Sasanidów
Szarafoddin Ali Jazdi (zm. 1454) - historyk epoki Timurydów
Ali Szari’ati (1933 - 1977) - jeden z najbardziej wpływowych irańskich intelektualistów XX wieku
Sziraz - miasto w południowym Iranie, stolica ostanu Fars
Szu'ubijja - ruch kulturalny okresu Wieków Milczenia
Szyizm - drugi pod względem znaczenia po sunnizmie odłam islamu

T

Tadżykistan – państwo w Azji Środkowej ze stolicą w Duszanbe
Tahmasp I (pan. 1524 - 1576) - szach z dynastii Safawidów
Tape Gijan - stanowisko archeologiczne na terenie ostanu Lorestan
Tape Hasanlu - stanowisko archeologiczne w Azerbejdżanie Zachodnim
Tape Sijalk - stanowisko archeologiczne w środkowym Iranie
Tabarestan - kraina historyczna średniowiecznego Iranu
At-Tabari (838 - 923) - komentator Koranu i historyk
Tahirydzi - dynastia rządząca Iranem z ramienia Abbasydów w latach 822 do 873
Tebriz - miasto w północno-zachodnim Iranie, stolica ostanu Azerbejdżan Wschodni
Teheran - stolica Iranu
Teheran - ostan w środkowym Iranie
Termez - miasto w dzis. Uzbekistanie, w pobliżu granicy z Afganistanem, dawniej o ludności irańskiej
Timur Chromy (pan. 1370-1405) - założyciel dynastii Timurydów
Timurydzi - dynastia pochodzenia tureckiego, panująca w Azji Środkowej i Iranie w latach 1370 - 1526
Torkmanczajski traktat - traktat pokojowy kończący wojnę rosyjsko-perską (1826 - 1828)
Partia Tude - irańska partia komunistyczna
Tughril Beg (1038 - 1063) - pierwszy władca z dynastii Wielkich Seldżuków
Tytoniowy, Protest (1890 - 1892) - protest przeciwko oddaniu monopolu tytoniowego Wielkiej Brytanii

U

Urmia - słone jezioro w północno-zachodnim Iranie
Usulici - zwolennicy najważniejszej szkoły prawa imamickiego

W

Wieki Milczenia - okres w historii Iranu po podboju arabskim, kiedy Irańczycy nie mieli własnego państwa
Wielcy Seldżucy - dynastia panująca w Iranie w latach 1038 - 1157
Wielki Meczet w Isfahanie
Wojny grecko-perskie - wojny Achemenidów z Grekami w latach 494 - 449 p.n.e.

Z

Zagros - największe pasmo górskie Iranu
Zahedan – miasto w południowo-wschodnim Iranie, stolica ostanu Sistan i Beludżystan
Zajdyci - odłam szyitów
Az-Zamachszari (1075 - 1144) - mutazylita i filolog
Zandowie - dynastia panująca w Iranie w latach 1751 - 1794
Zandżan - miasto w północno-zachodnim Iranie, stolica ostanu o tej samej nazwie
Zandżan - ostan w północno-zachodnim Iranie
Zaratusztra (ok. 1000 p.n.e.) - eponimiczny twórca zaratusztrianizmu
Zaratusztrianizm - najważniejsza religia starożytnego Iranu
Zatoka Perska
Zijarydzi - dynastia rządząca w północnym Iranie w latach 931 - ok. 1090