Złoty Stok
Złoty Stok (dawniej po polsku: Rychsztyn[6], tuż po wojnie Równe[7], niem. Reichenstein, cz. Rychleby, łac. Reichstn[8]) – miasto w południowo-zachodniej Polsce, leżące na Dolnym Śląsku przy granicy z Czechami, w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Złoty Stok.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
.jpg) fragment rynku (2023) | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie |
przed 1334 r. | ||
| Burmistrz |
Grażyna Orczyk | ||
| Powierzchnia |
7,73[1] km² | ||
| Wysokość | |||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
|||
| Strefa numeracyjna |
74 | ||
| Kod pocztowy |
57-250 | ||
| Tablice rejestracyjne |
DZA | ||
Położenie na mapie gminy Złoty Stok  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego  | |||
 50°26′35″N 16°52′28″E/50,443056 16,874444
| |||
| TERC (TERYT) |
0224074 | ||
| SIMC |
0984723 | ||
| Hasło promocyjne: Miasto złotej przygody | |||
Urząd miejski Rynek 2257-250 Złoty Stok | |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
Złoty Stok jest najstarszym ośrodkiem górniczo-hutniczym na obecnym terytorium Polski. Ostatnią kopalnię (rud arsenu) zamknięto w 1961 r. W ostatnich latach miasto straciło na znaczeniu jako ośrodek przemysłowy, równocześnie stając się ośrodkiem turystycznym znanym przede wszystkim z Muzeum Górnictwa i Hutnictwa Złota (potocznie „Kopalnia Złota”)[9].
Szacuje się, że w czasie 700 lat eksploatacji z miejscowych złóż pozyskano 16 t czystego złota[10].
Geografia edytuj
Formalny obszar miasta jest znacznie większy niż obszar zabudowy, który położony jest w większości na Przedgórzu Paczkowskim, wchodząc północno-zachodni kraniec Gór Złotych linią podziału jest Sudecki uskok brzeżny. Leży bezpośrednio przy granicy z Czechami[11]. Znaczną część obszaru miasta rozciągającą się znacznie na południe aż niemal do szczytu Jawornik Wielki stanowi las. Najwyższy punkt miasta jest na wysokości 853 m n.p.m., przy czym najwyżej położone obszary zabudowane są na wysokości 420 m n.p.m., najniższy 286 m n.p.m. Przez miasto przepływają potoki Trująca i Świda.
Przez miasto przebiega równoleżnikowo droga krajowa nr 46 będąca wjazdem od wschodu do Ziemi kłodzkiej oraz krzyżująca się z nią droga wojewódzka nr 390[11] łącząca miasto z Kamieńcem Ząbkowickim na północy i Lądek-Zdrój na południu.
Wpływ na klimat Złotego Stoku ma sąsiedztwo Gór Złotych. Średnia temperatura roczna wynosi 8,1 °C. Średnie roczne opady atmosferyczne wynoszą 818 mm[12].
Na początku XX w. na południe od miasta zbudowano osiedle willowe zwane nieoficjalnie Humel, zaś na północ od miasta osiedle robotnicze zwane nieoficjalnie Złoty Stok-Kolonia. Bloki przy ulicy Chemików nazywane są Osiedlem Chemików[13][14]
Toponimia edytuj
Pierwsza wzmianka z nazwą Złotego Stoku datowana jest na rok 1291. W dokumencie klasztoru cystersów w Kamieńcu Ząbkowickim pojawia się dziedziczny włodarz ziemski Heidenricus dictum de Richinstein. W 1293 po raz pierwszy pojawia się nazwa osady Reichenstein. Czeski odpowiednik tej nazwy do Rychleby. Łacińska nazwa Reichstn, znajdowała się na monetach bitych w złotostockiej mennicy od 1507 roku. W dokumencie z 1750 miasto posiada spolszczoną nazwę Reychenstein. W 1945 miasto chwilowo zyskało nazwę Równe, a stacja kolejowa Rychłowiec[9][15]. 7 maja 1946 r. nadano miastu nazwę Złoty Stok[16].
Symbole miasta edytuj
Symbolem miasta jest herb. Przedstawia orła księstwa ziębickiego z mitrą książęcą na głowie. Czarna połowa orła mieści się na barwie złotej, a czerwona na barwie srebrnej.
Historia edytuj
Legendarne początki miasta edytuj
Najstarsze prace wydobywcze prowadzono w okolicach Złotego Stoku już około 2000 lat p.n.e.[17] O początkach dziejów osady górniczej nie zachowały się żadne dokumenty. Istnieje wiele legend i hipotez o początkach Złotego Stoku, lecz te informacje nie są najczęściej wiarygodne. Wielu kronikarzy pisze o wczesnośredniowiecznej osadzie Grosena. Nazwa ma mieć słowiańskie pochodzenie i oznaczać gród. Tezę potwierdzają obudowy górnicze, które znaleziono po rozpoczęciu prac konserwacyjnych przy sztolni Gertrudzie. Wskazują one na to, że prace górnicze były prowadzone na tym terenie już w VII wieku. Prowadzić je mieli Serbowie Łużyccy. Według historyka Zimmermana w osadzie znajdowały się 3 pogańskie świątynie otoczone szańcami i wałami, a sama osada istnieć mogła jeszcze przed naszą erą. Przytaczając tą legendę powołuje się na bliżej nieokreślonego kronikarza Luccę. Niemiecki historyk Hofrichter powołuje się na nieokreślony dokument z 527 roku, który ma świadczyć o tym, że Grosena była niegdyś osiedlem słowiańskim posiadającym zamek obronny. Zamek odpowiadać miał temu samemu zamkowi, który był w Złotym Stoku do 1842 r. Według kronikarza Ubera osada górnicza istnieć miała już w 580 r. Według tego samego autora osada górnicza w X wieku miała już ukształtowany charakter. Niestety, także on nie udostępnia źródeł informacji. Wielu kronikarzy powołuje się również na niezachowaną „Kronikę 12 miast śląskich ” napisaną na przełomie XVI i XVII wieku przez Abrahama Hosemanna. Piszą, że w 933 roku niemieccy lub frankońscy poszukiwacze złota zbudowali osadę Rychsteyn, od której pochodzi późniejsza nazwa miasta Reichenstein. Założenie to było najbardziej wiarygodne dla przedwojennego niemieckiego społeczeństwa o czym świadczyć mogą obchody 1000-lecia górnictwa w 1933 roku[9][18].
Za panowania Piastów edytuj
W 1033 roku zniszczony miał zostać zamek. Historyk Knie wzmiankuje o istnieniu tutaj drogi komunikacyjnej prowadzącej nad Bałtyk około 1103 roku[9]. Wydobywanie i oczyszczanie złota potwierdzają dokumenty z 1241 roku[19]. W 1273 Henryk IV Probus zezwolił cystersom z Kamieńca na prowadzenie tutaj robót górniczych[11]. W 1295 Bolko I szykujący się na wojnę z królem Czech, Wacławem II, podejmuje decyzje o odbudowie zamku[9]. W 1296 roku wymieniony jest Eberhardo de Richenstain, który otrzymał od Bolka I 9 łanów ziemi obok Groseny. W 1303 kupił kolejne 9 łanów pól i lasów od starosty śląskiego Hermannusa de Barboya[9]. W 1331 pierwszy raz wspomniana jest katolicka parafia w Złotym Stoku[9]. Najstarsze dokumenty potwierdzające prawa miejskie Złotego Stoku datuje się na 1334 r.[20]
Pod zwierzchnictwem korony czeskiej edytuj
W 1344 r. osada otrzymała status wolnego miasta górniczego, które posiadało liczne przywileje[21]. W kolejnych latach miasto należało do Piastów śląskich i wchodziło w skład księstwa ziębickiego. W 1358 r. zostało wykupione przez Bolka II, księcia świdnickiego. Po śmierci Agnieszki Habsburżanki, małżonki Bolka II, w 1392 r. wraz będącym jej oprawą wdowią księstwem świdnicko-jaworskim zostało połączone z Koroną Czeską jako wiano bratanicy Bolka II, księżniczki Anny świdnickiej, małżonki króla czeskiego i cesarza rzymskiego Karola IV.
Po okresie zastoju gospodarczego w okresie wojen husyckich miasto ponownie odżyło[19]. W 1467 r. miasto dostało prawa sądownicze na podległych im terenach[22]. Dzięki temu przywilejowi w późniejszych latach wybudowana zostanie ceglana szubienica na wjeździe do miasta od strony Ząbkowic[22][23]. Rozbudowie podległy kopalnie, w których od 1479 r. rozpoczęto budować sztolnie odwadniające[19]. Henryk I Starszy w 1484 roku wybudował w mieście Urząd Górniczy. 17 lutego 1491 Złoty Stok otrzymał herb, sztandar i ponownie rangę Wolnego Miasta Górniczego[11]. Działały w nim dwie topnie żelaza, książęca i klasztoru cystersów z Kamieńca Ząbkowickiego. Na początek XVI wieku przypada szczytowy rozkwit górnictwa i hutnictwa złota oraz samego miasta[11]. O gwałtownym rozwoju górnictwa świadczy zainteresowanie się nim najpotężniejszych wówczas w Europie domów handlowych i spółek górniczo-hutniczych Fuggerów, Turzonów, Welsów, Imhoffów. W 1507 książęta ziębicko-oleśniccy, bracia Albrecht i Karol Podiebradowie założyli mennicę, która do 1621 biła monety z wydobywanego tu złota[24]. W 1511 w zamian za pożyczkę dzieloną zadłużonym książętom ziębickim Karolowi i Albrechtowi książęce kopalnie dostały się rodzinie Fuggerów z Augsburga, w latach 1513–1514 Jakub Fugger wybudował nową topnię, a w 1514 r. uzyskał prawo wyłączności handlu[21].
Pod rządami Habsburgów edytuj
W 1529 w Złotym Stoku było czynnych 145 kopalń i kilkanaście małych hut. Dwadzieścia lat później liczba kopalń wzrosła do 190, ilość wydobywanej rudy przekraczała 30 000 t, a roczna produkcja złota osiągnęła 60 kg (najwięcej 140 kg) co dawało średnio ok. 8% produkcji złota w Europie.
W 1565 w szybie „Złoty Osioł” zginęło 59 górników, co zahamowało rozwój wydobycia. Wkrótce potem do miasta przybył aptekarz Hans Scharffenberg, który z kopalnianych hałd postanowił uzyskiwać arsen i rozwinął produkcję arszeniku. Od 1566 Fuggerowie połączyli swoje kapitały z rodziną pochodzących z Węgier Turzonów i opanowali śląski handel złotem.
Kiedy Wilhelm Rosenberg kupił w 1582 roku miasto Złoty Stok wraz z kopalniami złota i mennicą, znajdował się u szczytów sławy, uchodząc za najbogatszego możnowładcę w Czechach. Posiadając mennicę mógł ją jeszcze uświetnić bijąc złote monety ze swym imieniem i rodowym herbem. Wokół herbu na awersie dukatów, bitych przez Wilhelma Rosenberga, znajduje się napis GWILEL GUB DOM ROSEN (Wilhelm Gubernator Domu Rosenbergów). Na rewersie jego dukatów, podobnie jak na dukatach bitych przez Podiebradów, znajdowała się postać św. Krzysztofa i napis MONE AUR REICHSTEIN (moneta złota ze Złotego Stoku). W 1585 roku mennica w Złotym Stoku wybiła złote monety, o nominale 2 i 4 dukatów[25] i średnicy 27 mm, z popiersiem Wilhelma Rosenberga na awersie i rodowym herbem otoczonym łańcuchem orderu Złotego Runa na rewersie[26][26].
._1738_(113572152)_(cropped).jpg)
Wydarzenia wojny trzydziestoletniej ponownie zniszczyły miasto. Z powodu cholery i dżumy liczba mieszkańców zmalała trzykrotnie[20]. Dla ofiar tych chorób w 1633 roku wybudowano cmentarz. Zniszczono również zamek, a unieruchomione kopalnie zalała woda[21]. W końcu zaczęły wyczerpywać się zasoby złota, chociaż ich eksploatacja trwała jeszcze i w wieku XIX, a hutę wytapiającą złoto zlikwidowano dopiero w roku 1859[19]. W 1638 roku, miasto, zostało dotknięte katastrofalnym pożarem, który spalił ratusz, dwa kościoły, 60 domów oraz 3 kamienice fuggerów. W 1711 z powodu zmniejszającej się liczby kopalń budynek Cesarskiego Urzędu Górniczego zaadaptowano na świątynię katolicką. W 1731 r. wzniesiona została kaplica przez Siegmunda Kehler’a na górze pozbawionej drzew w południowej części miasta na wysokości 485 m n.p.m. w stronę szczytu Jawornik Wielki[18]. Po pewnym czasie mieszkańcy zaczęli nazywać górę Krzyżową lub Kalwarią[18]. Z miasta do kaplicy prowadziły stacje drogi krzyżowej[18]. W 1740 r. wyremontowana została szubienica[22][23]. Do odbioru odnowionej szubienicy i wykonania na niej wyroku kary na pewnym złodzieju wybrany został kat z Otmuchowa[22][23].
Pod rządami Prus edytuj
W 1742 r. miasto wraz z całym Dolnym Śląskiem przeszło pod zwierzchnictwo Prus. W 1801 roku w mieście spalił się ratusz odbudowany w tym samym roku[9].W 1836 wybuchł kolejny pożar w mieście, który pochłonął 16 domów oraz budynek Bractwa Strzeleckiego. W 1857 liczyło 1800, a w 1905 – 2064 mieszkańców, w tym 99,8% stanowili Niemcy. 84% mieszkańców było katolikami, 16% – ewangelikami[27].
W państwie niemieckim edytuj
W 1874 na cmentarzu wybudowane zostało Mauzoleum rodziny Güttlerów przy udziale Pauline Güttler. W 1876 ukończono budowę nowego kościoła katolickiego. W 1897 wybudowany został Królewski Urząd Sądowy[18]. W 1900 miasto uzyskało lokalne połączenie kolejowe z Kamieńcem Ząbkowickim[11]. Do miasta zaczęło przybywać coraz więcej turystów. Z tego powodu m.in. zaczęła formować się nowa dzielnica nazywana Humel. W 1903 roku wybudowana została poczta przez właściciela cegielni Carla Use’a[18]. Od 1920 działała tu Śląska Szkoła Leśna (Schlesische Forstschule), jedyna poza Berlinem uczelnia posiadająca uprawnienia w kształceniu leśników.
W 1933 roku miasto obchodziło 1000-lecie górnictwa[18][28]. Obchody trwały w dniach od 12 do 20 sierpnia[28]. Z tej okazji wydawane były liczne pocztówki oraz utworzono album z okazji 50-lecia przejęcia przez rodzinę Guettlerów Zakładów Górniczo-Hutniczych Arsenu[18][28]. Zorganizowany był korowód w centrum miasta[18]. Rok 1933 dla Złotego Stoku był rokiem licznych rocznic. Oprócz 1000-lecia górnictwa obchodzono:
- 600-lecie posiadania praw miejskich;
- 450-lecie podniesienia do godności wolnego miasta górniczego;
- 442-lecie nadania herbu;
- 350-lecie kaplicy cmentarnej;
- 300-lecie wybuchu cholery, która pochłonęła 2/3 mieszkańców miasta[28].
W 1935 wybudowano i zasiedlono 10 domów na nowo powstałym osiedlu nazwanym Ziegelei Barade (obecnie Kolonia Kasprowicza)[28]. Liczba mieszkańców wzrosła w 1939 roku do 2609.
W Polskiej Ludowej edytuj
W wyniku kapitulacji Niemiec, 8 maja 1945 miejscowość została bez walki zajęta przez wojska radzieckie, a następnie przekazana administracji polskiej. Dotychczasową ludność miasta wysiedlono za Odrę. Początkowo miasto nosiło nazwę Równe, natomiast stacja kolejowa w nomenklaturze PKP do 1 września 1946 nazywała się Rychłowiec[28]; nazwę Złoty Stok wprowadzono rozporządzeniem ministerialnym w maju 1946[29].
Głównym zakładem przemysłowym w Złotym Stoku po II wojnie światowej był zakład produkujący arsen i złoto zwany początkowo „Przemysł Arsenowy”, od 1950 „Zakłady Przemysłu Arsenowego”, od 1956 na „Kopalnia Arsenu Złoty Stok”. W 1960 zamknięto kopalnię, tym samym skończył się prawie 700-letni okres działalności górniczej w Złotym Stoku[11]. Szacuje się, że istniejące w tym czasie kopalnie wydobyły około 2 mln ton rudy, z której otrzymano około 16 ton złota i 126 000 ton arszeniku[potrzebny przypis]. Od 1962 w zakładzie produkowano mączki kamienne i pigmenty (tlenki ołowiu – glejtę i minię ołowiową, z rud dostarczanych z Górnego Śląska), zmienił on nazwę na „Zakłady Górniczo-Chemiczne Złoty Stok”. W 1976 połączono zakład z przedsiębiorstwem „Termoplast” z Mąkolna tworząc „Zakłady Górniczo-Chemiczne Przemysłu Tworzyw i Farb”, które zmieniły w 1977 nazwę na „Zakłady Tworzyw i Farb w Złotym Stoku”[15].
W III Rzeczypospolitej edytuj
Obecnie miasto rozwija funkcje turystyczne – głównie za sprawą udostępnionych dla turystów w 1996 zespołu sztolni (Muzeum Kopalni Złota w Złotym Stoku, największy w Europie podziemny wodospad)[11]. Drobny ośrodek przemysłowo-handlowy (Zakłady Tworzyw i Farb w Złotym Stoku, przemysł drzewny, usługi). W 2019 wyremontowano mauzoleum, a w 2022 Kościół św. Krzysztofa[30][31].
Przynależność państwowa edytuj
| Okres | Państwo | Zwierzchność | Jednostka administracyjna | |
|---|---|---|---|---|
| 1138–1290 | 
|
Księstwo śląskie | Dolny Śląsk | |
| 1290–1312 | 
|
Księstwo świdnicko-jaworskie | kasztelania | |
| 1312–1322 | 
|
Księstwo świdnickie | kasztelania | |
| 1322–1525 | 
|
księstwo ziębickie | kasztelania | |
| 1526–1742 | 
|
Monarchia Habsburgów | Śląsk | |
| 1742–1816 | .svg){kind=small}
|
Królestwo Prus | Kamera wrocławska, departament wrocławski, powiat Frankenstein | |
| 1816–1818 |
|
Królestwo Prus | prowincja śląska, rejencja dzierżoniowska, powiat Frankenstein | |
| 1818–1820 |
|
Królestwo Prus | prowincja śląska, rejencja dzierżoniowska, powiat Frankenstein | |
| 1820–1871 |
|
Królestwo Prus | prowincja śląska, rejencja wrocławska, powiat Frankenstein | |
| 1871–1918 | .svg){kind=small}
|
Rzesza Niemiecka | Królestwo Prus, prowincja śląska, rejencja wrocławska, powiat Frankenstein | |
| 1918–1919 | .svg){kind=small}
|
Rzesza Niemiecka | land Prusy, prowincja śląska, rejencja wrocławska, powiat Frankenstein | |
| 1918–1933 |
|
Rzesza Niemiecka | land Prusy, prowincja Dolny Śląsk, rejencja wrocławska, powiat Frankenstein | |
| 1933–1938 | .svg){kind=small}
|
Rzesza Niemiecka | land Prusy, prowincja Dolny Śląsk, rejencja wrocławska, powiat Frankenstein | |
| 1938–1941 |
|
Rzesza Niemiecka | land Prusy, prowincja śląska, rejencja wrocławska, powiat Frankenstein | |
| 1941–1945 |
|
Rzesza Niemiecka | land Prusy, prowincja Dolny Śląsk, rejencja wrocławska, powiat Frankenstein | |
| 1945–1946 | 
|
Rzeczpospolita Polska | Okręg II (Dolny Śląsk), powiat ząbkowicki | |
| 1946–1950 |
|
Rzeczpospolita Polska | województwo wrocławskie, powiat ząbkowicki | |
| 1950–1952 |
|
Rzeczpospolita Polska | województwo wrocławskie, powiat ząbkowicki | |
| 1952–1954 |
|
Polska Rzeczpospolita Ludowa | województwo wrocławskie, powiat ząbkowicki | |
| 1954–1973 |
|
Polska Rzeczpospolita Ludowa | województwo wrocławskie, powiat ząbkowicki | |
| 1973–1975 |
|
Polska Rzeczpospolita Ludowa | województwo wrocławskie, powiat ząbkowicki | |
| 1975–1990 |
|
Polska Rzeczpospolita Ludowa | województwo wałbrzyskie | |
| 1990–1998 |
|
Rzeczpospolita Polska | województwo wałbrzyskie, rejon ząbkowicki | |
| od 1999 |
|
Rzeczpospolita Polska | województwo dolnośląskie, powiat ząbkowicki | |
Demografia edytuj
Liczba ludności Złotego Stoku na przestrzeni lat:
- 1632–1936[28][15]
- 1700–1700[15]
- 1756–1202[15]
- 1845–1803[15]
- 1895–2033[28]
- 1911–2100[28]
- 1916–2953[28][15]
- 1923–2960[28][15]
- 1927–2553[28]
- 1936–2717[28]
- 1945–4217[15] [a]
- 1946–3388[15]
- 1950–2451[15]
- 1960–2964[15]
- 1970–3097[15]
- 1988–3109[32]
- 2009–3066[32]
- 2011–3004[32]
- 2016–2888
- 2022–2549
- 2023-2481[5]
Piramida wieku mieszkańców Złotego Stoku w 2014 roku[33].
Administracja edytuj
| Miasta i samorządy partnerskie | Kraj |
|---|---|
| Szamocin | Polska
|
| Javorník |  Czechy
|
| Rudziniec | Polska
|
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. wałbrzyskiego.
Transport edytuj
W 1900 r. wybudowano linię kolejową (334) ze stacji Kamieniec Ząbkowicki do Złotego Stoku, z końcową stacją Złoty Stok[11]. W 1989 r. zlikwidowano pasażerskie połączenie kolejowe. W 1997 r. powódź tysiąclecia zniszczyła most kolejowy w Byczeniu na Nysie Kłodzkiej, uniemożliwiając także przewozy towarów. Linia została zlikwidowana i zdemontowana[34].
W 1996 r. we wschodniej części Złotego Stoku, na dawnej drodze prowadzącej do wsi Bílá Voda, utworzono przejście graniczne małego ruchu granicznego z Czechami, przemianowane później na przejście turystyczne a zlikwidowane w 2007 r. na mocy układu z Schengen.
Edukacja edytuj
Złotym Stoku jest Przedszkole „Bajka” i Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki. Uczniowie szkół średnich najczęściej dojeżdżają do Kłodzka, Ząbkowic Śląskich, Paczkowa lub Kamieńca Ząbkowickiego.
Zabytki edytuj
_(1)_ID_600265.jpg)
.jpg)
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[35]:
- ośrodek historyczny miasta
- kościół par. pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, neogotycki, z l. 1875–1876, jednonawowy, na planie krzyża, z wieżą, fasada wykładana kamieniem
- zespół dawnego cmentarza ewangelickiego, ul. 3 Maja:
- kościół cmentarny pw. Świętej Trójcy, gotycki z 1583, XVII w., XVIII w., przebudowywany, z renesansowym portalem
- cmentarz, obecnie komunalny, z drugiej poł. XVI w., 1869, 1880
- mauzoleum rodziny Guttlerów, z XIX w.
- kościół do 1945 ewangelicki pierwotnie pw. św. Krzysztofa, od 1536[36] pw. Najświętszego Zbawiciela, jednonawowy, renesansowy, z lat 1513–1517, wieża z 1545 z portalem ozdobionym herbami Złotego Stoku i księstwa ziębicko-oleśnickiego, – XVI w. odbudowany po pożarze w 1638, XVIII w., później zamieniony na salę gimnastyczną, obecnie sala wystawiennicza
- Sztolnia książęca, obecnie muzeum[37][38]
- budynek mennicy z dachem czterospadowym, później urzędu górniczego, obecnie mieszkania, pl. Kościelny 1, z 1520 – XVI, XIX w.
- dom, ul. Sudecka (dawna Kłodzka) 20, z XVIII w.
- dom, Rynek 11, z XVIII w., 1879
- kamienica Fuggerów, renesansowa, z ok. 1520, fasada przebudowana gruntownie po 1638 – XVII w., w pierwszej poł. XVIII w., 1960 z charakterystycznym wysokim szczytem, Rynek 20
- dom z restauracją „Złoty Jar”, ul. Wojska Polskiego 1, z 1870
- dom, ul. Wojska Polskiego 2, z XVIII w., 1895
- dom, ul. Wojska Polskiego 3, po 1840
- domy, ul. Wojska Polskiego 18 a, 20, 22, z XVIII w., pocz. XX w.,
inne:
- kaplica św. Anny na Kaplicznej Górze (Krzyżowej Górze), wybudowana w 1731 przez Z. Kahlera, wzniesiona na nowo w 1811. W 1855 postawiono obok domek pustelnika
Atrakcje turystyczne edytuj
Miejska Trasa Turystyczna- zwiedzanie z przewodnikiem piechotą lub automobilem stylizowanym na Forda Buicka z początku XX wieku.
Wieża widokowa- platforma znajduje się 35 metrów nad ziemią w murach nowo zrewitalizowanej XVI-wiecznej dawnej świątyni.
Wystawa multimedialna mówiąca o faunie i florze całej okolicy, zorganizowana w sposób interaktywny.
- Kopalnia Złota. W dawnej kopalni złota i arsenu uruchomiono atrakcje turystyczne związane z górnictwem złota i arsenu. Organizatorzy oferują wystawę obrazującą historię górnictwa złota (stare mapy, narzędzia górnicze, kolekcja tablic ostrzegawczych i informacyjnych z czasów PRL) w sztolni transportowej „Gertruda”, wyprawę do sztolni „Czarnej”, w której jest 10-metrowy podziemny wodospad, przejażdżkę kolejką kopalnianą, a także płukanie złota i inne fabuły.
- Leśny Park Przygody „Skalisko”. Park linowy w dawnym kamieniołomie i jego okolicy. oferuje m.in. zjazd tyrolką na dużej wysokości na linach o długości do 570 m (tyrolka supergigant)[41].
- Paintball City – pole do gry w paintball
- Średniowieczny Park Techniki – można zobaczyć rekonstrukcje średniowiecznych maszyn górniczych (czołg Leonarda da Vinci) oraz Labirynt Strachu.
- Hałda Storczykowa – użytek ekologiczny na południowych granicach miasta z liczną florą m.in. goryczuszka gorzkawa, dziewięćsił bezłodygowy, lilia złotogłów oraz liczna populacja storczyka męskiego.
Szlaki turystyczne edytuj
– Główny Szlak Sudecki im. Mieczysława Orłowicza
– im. J. Szczypińskiego: Bystrzyca Kłodzka – Stary Waliszów – Romanowo – Ołdrzychowice Kłodzkie – Rogówek – Droszków – Przełęcz Leszczynowa – Chwalisław –
Złoty Stok
– do Barda
W 2009 przebiegi poniższych szlaków zostały zmienione:
Sport edytuj
Infrastruktura edytuj
- stadion sportowy (boisko piłkarskie oraz bieżnia lekkoatletyczna, trybuny)
- hala sportowa i siłownia przy Samorządowym Zespole Szkół
- boiska: piłkarskie i do koszykówki przy ulicy Sienkiewicza
- ziemny kort tenisowy przy Centrum Kultury i Promocji
- boisko do siatkówki przy Centrum Kultury i Promocji
- miasteczko do uprawiania paintballa
- ścieżki rowerowe o charakterze górskim, jak i nizinnym
- staw kąpielowy
- kompleks boisk przy Samorządowym Zespole Szkół
Kluby sportowe edytuj
- Klub Sportowy Unia Złoty Stok o ponad 50-letniej historii. Posiada sekcję piłkarską oraz szachową[42].
- „KTM Racing Team Złoty Stok” – klub kolarstwa górskiego[43].
Imprezy i wydarzenia sportowe edytuj
- zawody w Kolarstwie Górskim MTB z cyklu Powerade MTB Maraton
- zawody w Kolarstwie Górskim MTB Złota Wstęga[44]
- mistrzostwa Polski w Dog Trekkingu[45]
- zawody w Nordic walking z cyklu Puchar Śląska[46]
- Bieg po Złoto – trasa w części prowadzi korytarzami Kopalni Złota
- turnieje szachowe, zawody wędkarskie oraz tenisa stołowego o charakterze lokalnym
Osoby urodzone w Złotym Stoku edytuj
- Andrzej Grębosz (ur. 29 kwietnia 1949) - piłkarz i trener
- Barbara Harrisson (1922-2015) - historyk sztuki
Uwagi edytuj
- ↑ ok. 1500 osób stanowiło uciekinierów z II wojny światowej.
Przypisy edytuj
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
- ↑ Comfort!, Sudety wschodnie 1:60 000, 1 lutego 2022, s. 1 [dostęp 2023-05-21] (pol.).
- ↑ geoportal.gov.pl, mapy.geoportal.gov.pl [dostęp 2023-07-18].
- ↑ Złoty Stok (dolnośląskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, atrakcje, regon, kody pocztowe, wypadki drogowe, wynagrodzenie, bezrobocie, zarobki, edukacja, tabele, demografia, Polska w liczbach [dostęp 2023-07-18] (pol.).
- ↑ a b c GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku, stat.gov.pl [dostęp 2023-08-15] (pol.).
- ↑ http://maps.mapywig.org/m/WIG_maps/series/100K/497_(Nisa)_Neisse_1921_LoC_G6520_s100_.P6.jpg
- ↑ Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w 1945.
- ↑ Mennica w Złotym Stoku | Złoty Stok, zlotystok.salwach.pl [dostęp 2023-09-09].
- ↑ a b c d e f g h Tadeusz Mikoś, Eugeniusz Salwach, Janusz Chmura, Jerzy Tichanowicz: Złoty Stok Najstarszy ośrodek górniczo-hutniczy w Polsce. Kraków: Wyd. AGH, 2009, s. 49–50. ISBN 978-83-7464-191-3. (pol.).
- ↑ „Podziemne Trasy Turystyczne. Część I”, De Agostini Warszawa 2012.
- ↑ a b c d e f g h i Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 17: Góry Złote. Wrocław: Wydawnictwo I-BiS, 1993, s. 259–273. ISBN 83-85773-01-0.
- ↑ Klimat: Złoty Stok: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu, pl.climate-data.org [dostęp 2023-11-26].
- ↑ l i inni, Osiedle Chemików nie tylko sypialnią | DKL24.pl - Aktualne informacje z ziemi kłodzkiej i okolic, dkl24.pl [dostęp 2023-11-21] (pol.).
- ↑ 24.pl, Tej zimy nie będą marznąć, zabkowice.express-miejski.pl [dostęp 2023-11-21].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Eugeniusz Salwach, Jerzy Tichanowicz, Kronika Złotego Stoku [dostęp 2011-12-26] [zarchiwizowane z adresu 2012-01-30].
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości., isap.sejm.gov.pl [dostęp 2023-08-05].
- ↑ Historia Kopalni Złota w Złotym Stoku – Kopalnia Złota, 19 października 2020 [dostęp 2023-06-29] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i Piotr Romanowski, Złoty Stok. Podróż przez historię pięknego miasta w górach, Złoty Stok: Usługi Turystyczne „Aurum” Elżbieta Szumska, 2014, s. 88–114, ISBN 978-83-940141-1-7, OCLC 894985595 [dostęp 2023-03-31].
- ↑ a b c d Mirosław Przyłęcki: Ziębice, Złoty Stok, Bardo Śl., Kamieniec Ząbkowicki, wyd. Dolnośląskie Towarzystwo Oświatowe, Wrocław 1973, s. 28–35.
- ↑ a b Kalendarium złotostockie, zlotystok.net [dostęp 2010-08-30] (pol.).
- ↑ a b c Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk – przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 111.
- ↑ a b c d Paweł Duma, Duma P., Wojtucki D., Wzgórze szubieniczne w Złotym Stoku, „Sudety”, nr 12, 2010, s. 6–7. [dostęp 2023-03-31].
- ↑ a b c Daniel Wojtucki, Publiczne miejsca straceń na Dolnym Śląsku od XV do połowy XIX wieku, Wyd. 1, Katowice: Fundacja „Zamek Chudów”, 2009, ISBN 978-83-924607-4-9, OCLC 632189780 [dostęp 2023-03-31].
- ↑ Eugeniusz Salwach, Mennica w Złotym Stoku, zlotystok.salwach.pl [dostęp 2011-01-30] [zarchiwizowane z adresu 2011-01-23] (pol.).
- ↑ AnonymousUnknown, Deutsch: Wilhelm von RosenbergČeština: Tolar (líc) Viléma z Rožmberka – 1587, 1550 [dostęp 2020-04-27].
- ↑ a b Mennica w Złotym Stoku | Złoty Stok, zlotystok.salwach.pl [dostęp 2020-04-27].
- ↑ Na podstawie danych ze spisu powszechnego z 1905, według deklarowanego języka ojczystego i religii, Gemeindelexikon für das Königreich Preußen. Heft VI. Provinz Posen, Berlin 1908.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Kalendarium złotostockie, zlotystok.net [dostęp 2010-08-30] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85, s. 1).
- ↑ Portal, Złoty Stok. Były kościół po rewitalizacja ściągnie jeszcze więcej turystów, Zabkowice.pl, 17 sierpnia 2022 [dostęp 2023-07-19] (pol.).
- ↑ Mateusz Lipiński, Mauzoleum rodziny Guttlerów w Złotym Stoku otwarte po remoncie, Radio Wrocław [dostęp 2023-07-19] (pol.).
- ↑ a b c GUS – Bank Danych Lokalnych, bdl.stat.gov.pl [dostęp 2023-04-01].
- ↑ Złoty Stok w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Kasper Fiszer: Trwa rozbiórka linii kolejowej do Złotego Stoku. 2017-09-08. [dostęp 2023-07-20].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 13 lipca 2023, s. 283 [dostęp 2023-07-13].
- ↑ Dariusz Wójcik, Krzysztof Krzyżanowski, Marek Furmankiewicz, Sztolnia Książęca w Złotym Stoku, 2014, ISSN 2391-9450.
- ↑ Uwaga: Sztolnia Książęca znajduje się w Złotym Jarze i nie ma w niej muzeum.
- ↑ Wejście do dawnej kopalni w Złotym Stoku.
- ↑ Lokomotywa akumulatorowa Gacek wykorzystywana do ciągnięcia pociągu z turystami.
- ↑ Dane z oficjalnej strony Parku.
- ↑ KS Unia Złoty Stok.
- ↑ KTM Racing Team Złoty Stok.
- ↑ Złota Wstęga 2010.
- ↑ Dog Trekking 2010.
- ↑ Puchar Śląska Spokey Nordic Walking [dostęp 2010-09-23] [zarchiwizowane z adresu 2014-05-12].
_Neisse_1921_LoC_G6520_s100_.P6.jpg){kind=link}
Bibliografia edytuj
- Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 17: Góry Złote. Wrocław: Wydawnictwo I-BiS, 1993, ISBN 83-85773-01-0.
Linki zewnętrzne edytuj
- Plan miasta w OpenStreetMap
- Miasto Złoty Stok
- Forum miasta i gminy Złoty Stok
- Reichenstein, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 596.