Wikipedia

Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz

przedsiębiorstwo z Bydgoszczy produkujące pojazdy szynowe
(Przekierowano z Pojazdy Szynowe PESA Bydgoszcz)
Pomoc:Ponadczasowość
Ten artykuł od 2024-07 wymaga modyfikacji na podstawie najświeższych informacji.
Niektóre treści są na pewno lub najprawdopodobniej nieaktualne. Artykuł należy zweryfikować, wskazując w przypisach źródła informacji.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz – polskie przedsiębiorstwo z siedzibą w Bydgoszczy produkujące i remontujące pojazdy szynowe: lokomotywy, zespoły trakcyjne, wagony i tramwaje.

Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz
Logo
ilustracja
Państwo

 Polska

Siedziba

Bydgoszcz

Adres

ul. Zygmunta Augusta 11
85-082 Bydgoszcz

Data założenia

1851

Forma prawna

spółka akcyjna

Prezes

Krzysztof Zdziarski[1]

Przewodniczący rady nadzorczej

Piotr Bogus[2]

Udziałowcy

Polski Fundusz Rozwoju (99,8%)[3]

Nr KRS

0000036552

Dane finansowe
Kapitał zakładowy

61 835 451,09 PLN

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Siedziba spółki”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Siedziba spółki”
Położenie na mapie Bydgoszczy
Mapa konturowa Bydgoszczy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Siedziba spółki”
Ziemia53°08′11,5″N 17°59′32,5″E/53,136528 17,992361
Multimedia w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Strona internetowa
Hale zakładu widziane od ul. Zygmunta Augusta

Zakłady zostały uruchomione w 1851 jako Ostbahn-Werkstatt-Bromberg (z niem. Zakłady Naprawcze Kolei Wschodniej Bydgoszcz) i przez cały XIX i XX wiek zajmowały się wyłącznie naprawami taboru kolejowego. Po II wojnie światowej funkcjonowały jako Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego (ZNTK) w Bydgoszczy. W 2001 przedsiębiorstwo przyjęło obecną nazwę i rozpoczęło produkcję pojazdów szynowych – najpierw kolejowych, a w 2005 również tramwajów. Z czasem produkcja stała się podstawową działalnością Pesy.

We wrześniu 2024 r. firma nawiązała współpracę z hiszpańskim przedsiębiorstwem Talgo[4] w zakresie rozwoju kolei dużych i bardzo dużych prędkości w Polsce i krajach ościennych, w tym spełniających wymogi stawiane w projekcie CPK.

Do najważniejszych rodzin produkowanych pojazdów należą: lokomotywy Gama, elektryczne zespoły trakcyjne Elf, spalinowe zespoły trakcyjne Link oraz tramwaje Swing i Twist. Pojazdy wyprodukowane przez Pesę eksploatowane są w 12 państwach: na Białorusi, w Bułgarii, w Czechach, w Kazachstanie, w Niemczech, na Litwie, na Ukrainie, w Polsce, w Rumunii, w Rosji, na Węgrzech i we Włoszech.

Historia

edytuj

Okres pruski

edytuj
 
Pocztówka przedstawiająca Królewską Dyrekcję Kolei Wschodniej w Bydgoszczy

14 czerwca 1848 podjęto decyzję o rozpoczęciu budowy pierwszego odcinka Pruskiej Kolei Wschodniej łączącego Krzyż z Bydgoszczą[5]. Jego realizacja trwała od 26 kwietnia 1848 do maja 1851[6], a 26 lipca 1851 w Bydgoszczy został on otwarty przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV. Jednocześnie z budową linii, naprzeciw pierwszego dworca stacji Bydgoszcz Główna, powstały warsztaty naprawcze. Podobnie jak budynek stacyjny, warsztaty wzniesiono na gruntach folwarku Bocianowo, który włączono w granice miasta 1 listopada 1851[7]. O ich lokalizacji w tym mieście zadecydowało położenie Bydgoszczy, która leżała pośrodku linii kolejowej z Berlina do Królewca. Tutaj również ulokowano Królewską Dyrekcję Kolei Wschodniej[8].

W 1851 zakłady uruchomiono jako Ostbahn-Werkstatt-Bromberg[9] (z niem. Zakłady Naprawcze Kolei Wschodniej Bydgoszcz[8]) i początkowo była to parowozownia z warsztatem i kuźnią[9]. W lipcu tamtego roku zatrudniały one 21 osób[10]. Początkowo w naprawie znajdowało się każdej doby 8–10 wagonów oraz 3–4 parowozy. W Tczewie założono filię warsztatów bydgoskich, które później usamodzielniły się[8].

W 1855 oddano do użytku budynek administracyjny[7], a w 1856 do kuźni dobudowano halę naprawy parowozów. Dalsza rozbudowa i przebudowa warsztatów naprawczych Kolei Wschodniej miała miejsce w latach 60., 70. i 80. XIX wieku. W tym okresie m.in. zbudowano nową kuźnię, warzelnię pokostu, nową halę naprawy parowozów na 44 stanowiska oraz halę naprawy wagonów, przebudowano także pomieszczenia dla blacharni, lakierni, kuźni miedzianej oraz warsztatów – naprawczego tendrów i budowy zwrotnic. W 1867 oddano do użytku tunel prowadzący od obecnej ul. Zygmunta Augusta do warsztatów naprawczych, przebiegający pod torami kolejowymi. Pod koniec lat 70. XIX w. warsztaty były pod względem liczby zatrudnionych największym zakładem w ówczesnym okręgu Dyrekcji Kolei w Bydgoszczy, obejmującym sieć kolejową na obszarze od Berlina po Kłajpedę. W 1890 wyprzedzały warsztaty w Berlinie i Królewcu, skupiając jedną czwartą ogółu krytych stanowisk naprawczych parowozów i jedną trzecią krytych stanowisk naprawczych tendrów w całym okręgu. Jedynie w zakresie napraw wagonów ustępowały warsztatom berlińskim i specjalistycznemu zakładowi w Ponarth na przedmieściu Królewca[11]. W 1877 zatrudniały 555 robotników oraz 44 osoby personelu administracyjnego. Szeroko zakrojona w 1884 rozbudowa warsztatów spowodowała przeniesienie z pomocniczych warsztatów w Tczewie dodatkowych pracowników wraz z rodzinami, którzy osiedlili się w Bydgoszczy i okolicach[8].

Do warsztatów i praktycznej nauki zawodu w pierwszej kolejności przyjmowano synów urzędników lub robotników kolejowych, którymi byli głównie Niemcy. Taka sytuacja powodowała, iż do 1920 wśród zatrudnionych pracowników zakładu było zaledwie 10–20% Polaków, a od 1903 obowiązywał zakaz posługiwania się na terenie warsztatów językiem polskim[8].

Pozycja bydgoskich warsztatów naprawczych w systemie organizacyjnym pruskich kolei państwowych ulegała częstej zmianie. Gdy warsztaty powstały, w drugiej połowie XIX wieku, były podporządkowane Dyrekcji Kolei Wschodniej w Bydgoszczy. W 1874 podlegały one Komisji Kolejowej Kolei Wschodniej również z siedzibą w Bydgoszczy, by dwa lata później powrócić pod Dyrekcję Kolei Wschodniej[7]. Zgodnie z zarządzeniem z 1882 jurysdykcja warsztatów w Bydgoszczy obejmowała linie kolejowe Bydgoszcz – Piła (z wyłączeniem Piły), Bydgoszcz – Warlubie (bez stacji), Laskowice Pomorskie – Jabłonowo (bez stacji), oraz linię Bydgoszcz – Toruń – Otłoczyn[8].

Około 1900 zakłady nazwano Königliche Eisenbahn-Hauptwerkstatt Bromberg (z niem. Królewski Główny Warsztat Kolejowy Bydgoszcz). Rocznie naprawiały one 600 parowozów, 2100 wagonów osobowych i do 7000 wagonów towarowych oraz wytwarzały 2200 zwrotnic. W 1906 zatrudnionych było 1470 osób, w tym 1390 majstrów, rzemieślników i robotników, 80 urzędników, ponadto kształconych było 70 uczniów[11]. W tym czasie do warsztatów doprowadzono z sieci miejskiej energię elektryczną przeznaczoną do oświetlenia terenu i napędu nowych maszyn, w tym 13 silników elektrycznych o łącznej mocy około 190 KM[8]. Wraz z rozwojem zajmowany był coraz większy obszar. Początkowy teren o powierzchni 10 000 m² zwiększył się do 170 000 m² na początku XX w. Urządzenia i obrabiarki były wówczas napędzane maszynami parowymi i silnikami elektrycznymi[9].

Okres polski 1920-1939

edytuj

20 stycznia 1920 zakłady zostały przejęte od Niemców przez polską komisję, w skład której wchodził m.in. Franciszek Hoffmann. Został on pierwszym naczelnikiem zakładów, a po nim funkcję tę pełnili: inż. Stanisław Osiński (1923–1926), inż. Rudolf Szmidt (1926–1937) i mgr inż. Jan Rupiński (1937–1939)[7]. Zakłady przemianowano na PKP Warsztaty Główne I klasy. Początkowo podlegały one Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowej w Gdańsku, a od 1 października 1933 DOKP w Toruniu. W okresie międzywojennym zakład bydgoski był jednym z 13 kolejowych warsztatów głównych w Polsce, z czego 6 było I klasy (w tym bydgoski), a 7 II klasy. Zakłady w Bydgoszczy pod względem liczby pracowników fizycznych oraz wysokości budżetu zajmowały drugie miejsce po zakładach w Poznaniu[12]. Posiadały one 58 stanowisk do naprawy parowozów, 10 do naprawy tendrów, 53 do naprawy wagonów osobowych (w tym 4 odkryte) oraz 83 do wagonów towarowych (w tym 17 odkrytych)[8].

W latach 20 XX w. zakład dotkliwie odczuł odpływ pracowników narodowości niemieckiej (1500 osób), który został uzupełniony Polakami, w tym reemigrantami z Westfalii i Nadrenii. W tym samym okresie także zakład wzbogacił się o nową halę napraw parowozów z 20 stanowiskami[13]. Czasy wielkiego kryzysu zakład przetrwał w dobrej kondycji. 1 listopada 1933 pracowało w nim łącznie 1948 ludzi, w tym 1738 robotników, a w 1936 – 1817 robotników. W tym czasie był największym przedsiębiorstwem w Bydgoszczy[14]. W latach 30 XX w. wykonywano w Bydgoszczy rocznie około 300 napraw parowozów, 3000 napraw wagonów towarowych, 360 napraw wagonów osobowych oraz wytwarzano około 400 ton odlewów. W 1939 r. w przedsiębiorstwie zatrudnionych było 2080 robotników i 200 pracowników umysłowych[13].

W 1937 r. opracowano projekt przebudowy głównej hali w celu napraw głównych najdłuższych wówczas na PKP parowozów serii Pt31 i Pu29, które nie mieściły się dotychczas w żadnej hali napraw w Polsce[8].

Okres niemiecki 1939-1945

edytuj

Działania wojenne kampanii wrześniowej 1939 nie wyrządziły większych szkód warsztatom kolejowym. Po ich przejęciu przez administrację niemiecką otrzymały one nazwę: Zakład Naprawczy Kolei Rzeszy Bydgoszcz (Reichsbahnausbesserungswerk Bromberg) i zostały podporządkowane dyrekcji warsztatowej z siedzibą w Berlinie. Wszystkie stanowiska kierownicze obsadzono Niemcami, przy czym w charakterze majstrów i brygadzistów zatrudnieni byli w większości volksdeutsche. Polscy robotnicy zmuszani byli do pracy dwuzmianowej, której czas wynosił około 10 godzin dla każdej zmiany. W czasie okupacji profil pracy produkcyjnej zakładów nie uległ zmianie. W warsztatach prowadzono remonty parowozów i wagonów towarowych. Nowością wprowadzoną przez Niemców były brygady pogotowia kolejowego, tzw. bauzugi, które operowały na głównych szlakach kolejowych zaopatrujących front wschodni i naprawiały uszkodzone linie i tabor[15].

W 1940 podzielone były na 6 wydziałów oraz 55 brygad. Łączne zatrudnienie wynosiło 3094 pracowników. Bydgoskim warsztatom przydzielono do utrzymania 303 parowozy towarowe, 12 parowozów osobowych, 108 tendrzaków oraz wagony bagażowe i służbowe. W ramach zadań dodatkowych produkowano elementy hamulcowe, maszyny do naprawy nawierzchni kolejowej, podbijarki torowe i płozy kolejowe[8].

Zakłady nie poniosły większych strat materialnych podczas działań wojennych związanych z wyzwalaniem miasta. Polscy robotnicy poprzez działania sabotażowe uniemożliwili odjazd do Rzeszy transportów ze zdemontowanymi maszynami i urządzeniami produkcyjnymi oraz uratowali przed wysadzeniem mosty kolejowe a przede wszystkim most Królowej Jadwigi[7].

Okres podrugowojenny

edytuj
 
Ostatni parowóz Pt47 naprawiony w ZNTK Bydgoszcz (1985)

28 stycznia 1945, po wyzwoleniu miasta, odbyło się zebranie załogi, która na tymczasowego kierownika wybrała wówczas Leona Wallo. Kilka miesięcy później funkcję naczelnika przywrócono mgr. inż. Janowi Rupińskiemu, a także powrócono do nazwy z 1939 – PKP Warsztaty Główne I klasy. Pierwszy wyremontowany parowóz oddano do użytku 30 stycznia 1945, a do końca roku przekazano do ruchu 389 parowozów i 8056 wagonów[8]. W kwietniu 1945 radzieckie władze wojskowe wpisały zakład na listę 30 obiektów gospodarczych w Bydgoszczy planowanych do objęcia akcją wywozu urządzeń do ZSRR. Wywózek udało się uniknąć po interwencji polskich władz u przedstawiciel Misji Ekonomicznej ZSRR w Warszawie w maju 1945[16].

W 1948 przystąpiono do rozbudowy istniejących obiektów i budowy nowych. Wybudowano m.in. kotlarnię, acetylenownię, modelarnię i magazyn modeli, armaturownię, remizę straży pożarnej, magazyny i hotel pracowniczy. Po 1950, w związku z centralizacją gospodarczą kraju, nastąpiły poważne zmiany w strukturze i organizacji zakładu. Warsztaty przemianowano na Zakłady Naprawcze Parowozów i Wagonów nr 13 w Bydgoszczy[7], a w wyniku dalszych zmian w 1952[9] przyjęły one ostateczną nazwę Przedsiębiorstwo Państwowe Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego w Bydgoszczy[7]. Podlegały one Dyrekcji Zakładów Produkcyjnych w Poznaniu, od 1956 Centralnemu Zarządowi Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego w Warszawie, a od 1958 Zjednoczeniu Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego[8].

Rozbudowę zakładów w latach 1955–1962 prowadzono pod kątem specjalizacji w naprawach parowozów oraz wagonów towarowych. Profil napraw obejmował początkowo głównie remonty parowozów (Pd4, Pd5, Pk1, Pk2, Pm2, Pm3, Pm36, OKl2, OKl27, Ok1, Os24, TKw2, Tp4, Tr20, Ty1, Ty2, Ty4) oraz wagonów cystern. Zaprzestano napraw wagonów osobowych, przechodząc w ramach specjalizacji do napraw wagonów węglarek[8].

W latach 1961–1973 wybudowano nową hydrofornię, przychodnię lekarską, stołówkę, dom kultury[7] (budynek ten rozebrano w połowie 2011 w związku z budową linii tramwajowej na ul. Zygmunta Augusta[17][18]) i rozbudowano budynek zarządu[7]. Szacuje się, że w latach 1945–1975 w ZNTK Bydgoszcz naprawiono 14 795 parowozów i 322 861 wagonów towarowych. W ramach dodatkowej produkcji wytopiono 1411 000 ton odlewów żeliwnych. W latach 1959–1964 zbudowano 27 elektrycznych żurawi na podwoziu szynowym dla obsługi portów, a w latach 1965–1973 83 dźwigi okrętowe o nośności od 1,5 do 7 ton. Od 1971 budowano również mechaniczne urządzenia do mycia wagonów osobowych oraz pojazdów trakcyjnych[8].

Od lat 60. modernizowano stopniowo park maszynowy zakładu. Zainstalowano m.in. nowe obrabiarki, automaty wielopalnikowe do cięcia blachy oraz automatyczne linie odlewnicze z urządzeniami marki Dish. W 1965 w całym zakładzie zamontowano nowe oświetlenie, a w 1973 wprowadzono wentylację hal. W ZNTK panował jednak hałas, szczególnie silny w halach nitowania i spawania[19]. W latach 1973–1975 wprowadzono tzw. malowanie hydrodynamiczne. W tym okresie zrezygnowano również z nitowania na rzecz spawania oraz z piaskowania kotłów parowozowych na rzecz śrutowania[20].

W ramach planu gospodarczego kraju 1975–1980 zaplanowano kompleksową rozbudowę i modernizację zakładu w celu jego przystosowania do remontu lokomotyw spalinowych oraz węglarek 4-osiowych. Ostatecznie wdrożono remonty importowanych masowo w latach 70. lokomotyw serii ŁTZ M62[8]. 10 grudnia 1975 po raz pierwszy spuszczono żeliwo w nowoczesnej odlewni, a w 8 marca 1977 przyjęto do naprawy pierwszą lokomotywę spalinową[7].

W okresie PRL-u, podobnie jak w okresach wcześniejszych, ZNTK należały do największych pracodawców w Bydgoszczy. 28 listopada 1981 poświęcono sztandar Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność”, która odgrywała dużą rolę w regionie. Związek ten liczył kilka tysięcy członków, a w jego skład wchodziło również kierownictwo zakładu. Komisja brała udział w akcjach ogólnokrajowych, tzw. przestojach, organizowanych przez „Solidarność”. W 1981 zakładowy Dom Kultury odwiedził przewodniczący „Solidarności” Lech Wałęsa. 13 grudnia 1981, po wprowadzeniu stanu wojennego, członków Zarządu internowano, a milicja i Służba Bezpieczeństwa skonfiskowały całe mienie Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność”. Przedstawiciel Komisji Zakładowej w Zarządzie Regionu został zmuszony do emigracji z kraju[7].

W 1982 zakład, podobnie jak inne ZNTK w kraju, został wcielony w struktury PKP w celu zmilitaryzowania. W 1984 dla upamiętnienia pracowników poległych w 1939 roku, zmieniono nazwę na PKP Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego im. Obrońców Bydgoszczy[7]. 18 października 1985 zakład opuściły trzy ostatnie naprawione parowozy – TKz 221, Pt47-1 i TKp 5161[21]. W sumie w okresie powojennym wykonano 20 297 napraw parowozów. W 1990 rozpoczęto naprawy elektrycznych zespołów trakcyjnych serii EN57[7].

Czasy współczesne od 1990 roku

edytuj
 
Modernizacja spalinowozów serii ST45 (2007)
 
Tramwaj eksportowy w produkcji na głównym terenie przedsiębiorstwa (2014)
 
Produkcja Atribo (2015)
 
Gotowe pojazdy na terenie zakładu Z-5 (2015)

Przed 1989 r. ZNTK Bydgoszcz miały ściśle określone zadania, którymi były naprawy parowozów i spalinowozów oraz wagonów towarowych[22]. Przemiany ustrojowe w 1989 spowodowały jednak, że zakład musiał podjąć kroki zmierzające do znalezienia swego miejsca w nowej sytuacji gospodarczej kraju. 24 lipca 1991 ZNTK Bydgoszcz, jak wszystkie zakłady tego typu, wydzielono ze struktur PKP tworząc samodzielne przedsiębiorstwo, które rozpoczęło naprawy wagonów pasażerskich PKP[9]. Ponadto w latach 1990–1995 zakłady wykonały naprawy główne zespołów serii EN94 należących do Warszawskiej Kolei Dojazdowej[23], a w latach 1994–1995 odrestaurowały historyczny wagon serii EN80 tego samego przewoźnika[24]. W 1994 natomiast nawiązano współpracę z partnerami zagranicznymi z Litwy[9]. W zakładach wykonywano remonty taboru trakcji spalinowej, zakupionego za granicą przez prywatnych przewoźników, połączone z modernizacją i dostosowaniem do polskich norm i przepisów[8].

2 listopada 1995 roku przedsiębiorstwo przekształcono w spółkę akcyjną Skarbu Państwa, a w 1996 akcje spółki wniesiono do narodowych funduszy inwestycyjnych[25]. Wybór prywatyzacji metodą NFI spowodował pogorszenie kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa. W 1998 menedżerowie w nim zatrudnieni, ratując spółkę przed bankructwem, podjęli decyzję o wykupie ZNTK Bydgoszcz z NFI i przeprowadzono wykup menedżerski w klasycznej formie[13]. W oparciu o majątek przedsiębiorstwa wydzielono 17 samodzielnych spółek[7]. W kolejnych latach ZNTK pozyskiwały kolejnych partnerów zagranicznych – w 1996 z Białorusi, w 1999 z Niemiec, a w 2000 z Ukrainy i Rosji[9].

17 sierpnia 2001 Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego w Bydgoszczy zmieniły nazwę na Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz Spółka Akcyjna Holding[26]. Powodem była chęć zmiany wizerunku przedsiębiorstwa, dla którego najważniejszym celem stała się budowa, a dopiero na drugim miejscu modernizacja i naprawa taboru[7].

W 2001 ożywiono współpracę z dyrekcją generalną kolei ukraińskich oraz kolejami litewskimi. W Wilnie powstała spółka z większościowym udziałem bydgoskiego przedsiębiorstwa, której zadaniem są remonty lokomotyw dla kolei litewskich. W tym samym roku przedsiębiorstwo jako pierwsze w kraju rozpoczęło produkcję spalinowych wagonów silnikowych do przewozów regionalnych i aglomeracyjnych, które uzyskały nagrody na Międzynarodowych Targach Kolejowych Trako oraz pierwszą nagrodę przyznawaną przez Polską Izbę Producentów Urządzeń i Usług na rzecz Kolei[7].

W 2003 przedsiębiorstwo uzyskało kolejną nagrodę na targach kolejowych Trako w Gdańsku za zbudowany w zakładzie wagon sypialny standardu Euronight typu 306A[27]. W latach 2004–2005 wykonano kilkadziesiąt wagonów spalinowych, SZT i EZT m.in. dla samorządów województw i PKP[22].

W 2005 roku oferta przedsiębiorstwa została poszerzona o modułowe pojazdy dla transportu miejskiego, m.in. niskopodłogowe tramwaje, których pierwszym odbiorcą był Elbląg. W 2006 podpisano umowę na dostawę 15 tramwajów dla Warszawy, a później kolejno dla Łodzi, Gdańska, Bydgoszczy, Warszawy (186 tramwajów o wartości 1,5 mld zł, tzw. kontrakt stulecia), Szczecina i Częstochowy. W tym samym roku spółka pozyskała pierwsze kontrakty zagraniczne w państwach Unii Europejskiej (koleje włoskie). W 2009 pozyskano pierwszy zagraniczny kontrakt na dostawę tramwajów (Węgry). W 2011 Pesa wygrała przetarg na dostawę 31 pociągów spalinowych Atribo dla spółki České dráhy do obsługi połączeń lokalnych o wartości ponad 300 mln zł[28]. We wrześniu 2012 została podpisana umowa ramowa z Deutsche Bahn na dostawę do 470 pociągów spalinowych. Maksymalna wartość tego kontraktu mogła sięgnąć 1,2 mld euro i jest to największa umowa w historii przedsiębiorstwa[29]. W maju 2013 przekazano użytkownikom setny zbudowany w Pesie elektryczny pojazd trakcyjny, którym był EN76-033[30]. Pesa jest ciągle aktywna na rynku modernizacji wagonów. 11 czerwca 2013 rozstrzygnięto na jej korzyść przetarg na modernizację 150 wagonów PKP Intercity[31], a dzień później podpisano stosowną umowę[32]. 15 października 2013 pojazd typu 611M osiągnął na trasie Moskwa – Petersburg prędkość 201 km/h, co jest najwyższą prędkością spalinowego pojazdu szynowego polskiej produkcji[33].

Kontynuowano również remonty lokomotyw i wagonów dla PKP i przewoźników prywatnych. Po 10 latach przerwy wykonano modernizacje lokomotyw serii ST44 (dla PKP Cargo). Do końca 2009 r. Pesa wykonała blisko 70 kompleksowych modernizacji lokomotyw serii ST44, SU45, SM42 oraz 50 modernizacji SM48, SU46, BR232, T448p. W zakładach dokonywano również remontów, często połączonych z kompleksową modernizacją i przebudową, wagonów osobowych i towarowych. Opracowano też projekt pierwszego w Polsce wagonu serii Roos do przewozu materiałów dłużycowych, głównie drewna[8].

Podstawowym produktem eksportowym Pesy do UE stały się zespoły trakcyjne Pesa Atribo. Od 2009 pojazdy te kursują na linii Brescia – Iseo, a później w okolicach Bolonii we Włoszech. Podobne pojazdy w 2010 trafiły na rynek krajowy, kupione przez Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego[8].

W celu zwiększenia potencjału produkcyjnego Pesa w 2008 zakupiła większościowy pakiet udziałów w ZNTK „Mińsk Mazowiecki”, które przez szereg lat specjalizowały się w remontach elektrycznych zespołów trakcyjnych[8].

15 kwietnia 2013 roku Pesa podpisała z Kolejami Mazowieckimi umowę na dostawę 2 lokomotyw elektrycznych Gama wraz z 22 wagonami piętrowymi Sundeck (w tym 2 wagonami sterowniczymi); są to pierwsze polskie wagony piętrowe[34]. W czerwcu 2013 podpisano kolejne kontrakty na 120 tramwajów dla Moskwy i 20 dla Sofii[8], a w kwietniu 2016 na dostawę 10 tramwajów niskopodłogowych Pesa Twist dla Kijowa. Na tory Białorusi trafiły natomiast spalinowe zespoły trakcyjne modelu Pesa 730M[35].

W kwietniu 2014 na terenie Pesy rozpoczęła się rozbiórka wieży ciśnień, a w październiku zabytkowej parowozowni. Obiekty te zostały rozebrane aby móc na ich miejscu wybudować nowe hale produkcyjne[36][37].

Pesa planuje budowę nowego centrum badawczo-rozwojowego. Na parterze trzykondygnacyjnego budynku mają znaleźć się laboratoria 6 zespołów badawczych, a na piętrach biura. Inwestycja ma zapewnić istniejącemu działowi badań i rozwoju infrastrukturę potrzebną do prowadzenia badań przemysłowych i prac badawczo-rozwojowych. W kwietniu 2016 projekt wart wstępnie 6,3 mln zł został rekomendowany przez Ministerstwo Rozwoju do dofinansowania z Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój 2014–2020[38].

16 maja 2016 r. Pesa i Polski Fundusz Rozwoju podpisały umowę wspólników dotyczącą spółki Rail Capital Partners – nowego poolu taborowego. Pesa ma w niej 51% udziałów, a Kapitałowy Fundusz Inwestycyjny Zamknięty Aktywów Niepublicznych zarządzany przez PFR – pozostałe 49%. Zaplanowano, że spółka ma mieć 8 lokomotyw Gama w wersji 111Ed w przeciągu 2 lat[39].

7 listopada 2017 Pesa podpisała z konsorcjum banków na czele z PKO BP umowę kredytową na 200 mln zł. Konieczność zaciągnięcia kredytu wynikała z problemów z płynnością finansową uniemożliwiających realizację pozyskanych kontraktów i problemy z uzyskaniem gwarancji ubezpieczeniowych niezbędnych do podpisania nowych umów. Powodami braku płynności finansowej były m.in. straty i kary związane z realizacją zamówień z poprzedniej perspektywy unijnej, znaczny spadek liczby zamówień w latach 2016–2017 oraz załamanie kursu rubla[40]. Warunkiem udzielenia kredytu było pozyskanie nowego inwestora, którym ostatecznie został Polski Fundusz Rozwoju[41]. 25 maja 2018 Pesa i PFR wstępnie parafowały umowę inwestycyjną zakładającą nabycie 100% udziałów Pesy przez PFR[42]. 25 czerwca UOKiK wydał zgodę na przejęcie Pesy przez PFR, a ściślej przez Fundusz Inwestycji Polskich Przedsiębiorstw Fundusz Inwestycyjny Zamknięty Aktywów Niepublicznych (FIPP FIZAN)[43][44]. 17 lipca Pesa i PFR podpisały umowy inwestycyjną, w ramach której PFR przejął 99,8% udziałów w Pesie oraz zobowiązał się do dokapitalizowania spółki w kwocie 300 mln zł[3]. Do września 2018 PFR zainwestował w Pesę 200 mln zł[45]. 29 października Pesa podpisała porozumienie kredytowe z konsorcjum banków i ubezpieczycieli, które przewiduje udzielenie kredytu w wysokości 1,2 mld zł[46].

Zestawienie wyprodukowanych pojazdów

edytuj

Od sierpnia 2008 w skład grupy wchodzą również Pesa Mińsk Mazowiecki[47], których pojazdy także są ujęte w poniższym zestawieniu.

Lokomotywy
 
111Ed Gama
 
111Db Gama
 
111Eb Gama

Lokomotywy

edytuj
Typ Liczba sztuk Lata dostaw Źródła
111Ed Gama 5 z 9 od 2012 [48][49][50]
111Db Gama 11 2014–2015 [51][52]
111Eb Gama 4 2015–2016 [34][50]
Samobieżne pasażerskie pojazdy elektryczne
 
13WE Mazovia
 
308B
 
15WE Acatus
 
16WEk Bydgostia
 
32WE Acatus II
 
22WE Elf
 
34WE Elf
 
33WE
 
27WE Elf
 
21WE Elf
 
40WE Acatus Plus
 
41WE Acatus Plus
 
43WE Dart
 
21WEa Elf II
 
22WEd Elf II
 
34WEa Elf II

Elektryczne zespoły trakcyjne i wagony motorowe

edytuj
Typ Liczba sztuk Lata dostaw Źródła
13WE Mazovia 1 2004 [53]
308B 10 2005–2007 [53]
15WE Acatus 1 2006 [53]
16WEk Bydgostia 14 2007–2008 [53]
32WE Acatus II 5 2011 [54]
22WE Elf 53 2011–2016 [53][55]
34WE Elf 4 2011 [53]
33WE 14 2011–2012 [53]
27WE Elf 19 2011–2013 [53]
21WE Elf 1 2012 [53]
40WE Acatus Plus 9 2014–2016 [53][56]
41WE Acatus Plus 4 2014–2015 [53]
43WE Dart 20 2015 [57][58]
21WEa Elf II 7 z 8 od 2017 [59][60][61][62][63]
22WEd Elf II 14 2018–2019 [64][65][66]
34WEa Elf II 6 z 8 od 2017 [59][60][67][68][69][70][71]
48WE Elf II 10 [72]
60WE 0 z 4 [73]
Samobieżne pasażerskie pojazdy spalinowe
 
214M
 
610M
 
620M
 
218M
 
219M Atribo
 
630M
 
223M Link
 
611M
 
730M
 
760M

Spalinowe zespoły trakcyjne i wagony motorowe

edytuj
Typ Liczba sztuk Lata dostaw Źródła
214M 56 2002–2016 [74][75][76][77]
610M 1 2004 [78]
620M 29 2004–2012 [78][79][80]
218M 76 2005–2015 [74][81][82]
219M Atribo 100 z 104 od 2008 [83][84][81][85]
630M 6 2011–2013 [86][87][88]
223M Link 81 2012–2020, 2022[a] [74][89][90][91][92][93][94][95][96][97][98][99][100]
611M 2 2013 [101]
730M 14 2014–2016 [102][85]
760M 6 2019–2020 [103][104][105]
Link 1[b] 2014 [106]
BR633 Link 49 2018–2020 [94][107][99][108]
Seria 847 0 z 76 [109][110]
SZT dla Ghany 0 z 2 [111]
Wagony osobowe
 
401M
 
316B Sundeck
 
416B Sundeck

Wybrane wagony osobowe[c]

edytuj
Typ Liczba sztuk Lata dostaw Źródła
401M 5 2009 [112]
316B Sundeck 2 2015 [34]
416B Sundeck 20 2015 [34]
Tramwaje
 
121N Tramicus
 
120N Tramicus
 
122N Tramicus
 
120Na Swing
 
120Nb Swing
 
2010N Twist
 
121Na Swing
 
2012N Twist
 
122Na Swing
 
71-414 Fokstrot
 
128N Jazz
 
122Nb Swing
 
134N Jazz
 
121Nb Swing
 
2014N Krakowiak
 
2017N Twist
 
2012N-10 Twist

Tramwaje

edytuj
Typ Liczba sztuk Lata dostaw Źródła
121N Tramicus 6 2006–2007 [113]
120N Tramicus 15 2007 [113]
122N Tramicus 12 2008 [113]
120Na Swing 253 2010–2014 [113][114][115]
120Nb Swing 9 2011–2012 [116]
2010N Twist 15 2012–2015 [117][118][119]
121Na Swing 4 z 7 od 2012 [120][121][122]
2012N Twist 30 2013–2014 [113]
122Na Swing 71 2013–2018 [123][124][125][126][127][128]
71-414 Fokstrot 117 z 140 od 2014 [129][130]
128N Jazz 55 2014–2015 [113][131]
122Nb Swing 11 2014–2015 [132][133][134]
134N Jazz 30 2015 [113][135]
121Nb Swing 6 2015 [132]
2014N Krakowiak 36 2015 [136]
2010NW Twist 8 2015 [137][138]
Swing 0 z 15 [139]
Jazz 0 z 15 [140]

Prezentacje na targach

edytuj
 
Stoisko Pesy na InnoTrans 2014
 
Stoisko Pesy na Trako 2015
 
Dart na InnoTrans 2016
Rok Targi EZT lub wagon
elektryczny 		SZT lub wagon
spalinowy 		Tramwaj Lokomotywa Wagon
1996 Trako wagon sypialny Görlitz [141]
1999 Trako wagon samowyładowczy 443V
(Fal) 		[142]
2001 Trako 214M Partner
(SA106-001) 		[143]
2002 InnoTrans 214M Partner
(makieta) 		[144]
Interrail 214M Partner
(SA106-001) 		[145]
2003 Trako  
  		wagon sypialny 306Ab [146]
2004 InnoTrans 13WE Mazovia
(EN95-01) 		620M
(620M-001) 		wagon sypialny 306Ab
wagon samowyładowczy 602V
(Feelrrs) 		[147][148]
2005 Trako 308B
(EN81-001) 		218M
(SA131-001) 		[149]
2006 InnoTrans 15WE Acatus
(ED59-01) 		218Mc
(SA133-001) 		121N Tramicus [150][151]
2007 Trako 16WEk Bydgostia
(ED74-005) 		wagon barowy 155A [152]
2008 InnoTrans 16WEk Bydgostia
(ED74-014) 		219M Atribo
(ATR220-006) 		122N Tramicus
(Bydgoszcz 365) 		[153][154]
2009 Trako 219M Atribo
(ATR220-029) 		spalinowóz 301Dd
(ST45-01)
spalinowóz 6Dk
(SM42-1601) 		[155][156]
2010 InnoTrans 22WE Elf
(EN76-001) 		120Na Swing [157]
2011 Trako 22WE Elf
(EN76-015)
34WE Elf
(EN96-002) 		[158]
[159]
2012 InnoTrans 223M Link
(600-001) 		129Nb Twist
(Częstochowa 626) 		elektrowóz 111Ed Marathon
(111Ed-001) 		[160][161]
2013 Czech Raildays 22WE Elf
(EN76-035) 		223M Link
(844-017) 		[162]
Trako 21WE Elf
(EN62-001) 		223M Link
(SA139-002)
223M Link
(600-003) 		elektrowóz 111Ed Marathon
(111Ed-001) 		wagon 2. klasy 111Arow
wagon barowy 113Aa 		[163][164]
2014 InnoTrans Link
(631-001) 		71-414 Fokstrot
128N Jazz 		spalinowóz 111Db Gama
(111Db-001) 		[165]
2015 Trako 43WE Dart
(ED161-004) 		219M Atribo
(ATR220-026Tr) 		134N Jazz
(Warszawa 3804)
2010NW Twist
(Wrocław 3203) 		elektrowóz 111Eb Gama
(111Eb-001) 		wagon piętrowy 416B Sundeck
(416B-002) 		[166][167]
2016 InnoTrans 43WE Dart
(ED161-005) 		Link
(632-024) 		2014N Krakowiak [168]
2017 Trako 21WEa Elf II
(21WEa-002) 		223M Link
(SA139-025) 		elektrowóz 111Ed Gama
(111Ed-005) 		wagon 2. klasy 111Arow
wagon restauracyjny 406A 		[169]
2018 Czech Raildays 34WEa Elf II
(34WEa-003) 		[170]
2019 Trako 48WE Elf II
(48WE-004) 		2015N Twist [171]
2024 InnoTrans 146N Twist
(Wrocław 3418) 		[172]

Współpraca z oświatą i nauką

edytuj

Pesa współpracuje m.in. z Politechniką Warszawską (wspólnie zaprojektowano tramwaj)[173], Politechniką Bydgoską (staże dla studentów i absolwentów, patronat nad kołem naukowym i jedną ze specjalności)[174] oraz z Zasadniczą Szkołą Zawodową Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Bydgoszczy (Pesa objęła patronatem klasę kształcącą przyszłych ślusarzy, elektryków i elektroników)[175].

Pesa współpracuje również z Narodowym Centrum Badań i Rozwoju, które przyznało jej następujące dotacje:

Nazwa projektu Pojazd Kwota dotacji Okres realizacji
Uniwersalna lokomotywa elektryczna, wielosystemowa o budowie modułowej, na prędkości powyżej 200 km/h Gama 9 mln zł 2009–2012 [176][177]
Zmodernizowana lokomotywa spalinowa serii SU46 przystosowana do wymagań TSI obowiązujących w Unii Europejskiej ST46 4 mln zł 2009–2011 [177]
Opracowanie i przetestowanie całkowicie niskopodłogowego tramwaju z niezależnie obracającymi się kołami w skali demonstracyjnej Jazz 5 mln zł 2013–2015 [178]
Opracowanie prototypu dalekobieżnego elektrycznego zespołu trakcyjnego nowej generacji przez Pesa Dart 7 mln zł od 2014 [179][180]
Platforma zmodernizowanych spalinowych lokomotyw 6-osiowych spełniających wymagania Unii Europejskiej z wykorzystaniem lokomotyw eksploatowanych w kraju 19D 8 mln zł od 2014 [181][182]
Energooszczędne metro o podwyższonym poziomie komfortu i bezpieczeństwa 24 mln zł od 2016 [183]

Struktura własnościowa i wyniki finansowe

edytuj

Do lipca 2018 roku 92% akcji Pesy było w rękach ośmiu prywatnych inwestorów, m.in. menedżerów w spółce. Wśród nich był Tomasz Zaboklicki[184], który od 5 sierpnia 1998 pełnił funkcje prezesa zarządu i dyrektora generalnego przedsiębiorstwa[185], a od połowy grudnia 2016[186] do 26 czerwca 2017 był tylko prezesem zarządu[187]. W lipcu 2018 Polski Fundusz Rozwoju podpisał z dotychczasowymi udziałowcami umowę przejęcia 99,8% akcji Pesy i został właścicielem spółki[3].


W tym miejscu powinien znaleźć się wykres. Z przyczyn technicznych nie może zostać wyświetlony. Więcej informacji

W 1998 ZNTK Bydgoszcz przyniosły stratę przeszło 2,5 mln zł, zaś w latach 1999–2000 zanotowały kilkumilionowe zyski[188][189]. W następnych latach spółka, już jako Pesa, dalej notowała zyski, które w 2011 osiągnęły rekordową wartość przeszło 215 mln zł[190][191][192][193][194][195][196][197][198][199][200][201][202][203]. W 2015, w związku z utworzeniem rezerwy na poczet ewentualnych kar naliczanych za niewywiązywanie się z zawartych kontraktów w terminie[204], przedsiębiorstwo zanotowało stratę wynoszącą ponad 130 mln zł[205]. W kolejnych latach spółka również ponosiła straty, w 2020 sięgnęły one poziomu blisko 74 mln zł[206][207][208][209].

Na koniec 2017 roku kapitał własny spółki wynosił 177 mln zł, a wszystkie zobowiązania 1,9 mld zł. Przychody ze sprzedaży zmalały do 742,89 mln złotych (z 974,64 mln w 2016), a strata netto wzrosła z 68,81 mln w 2016 roku do 582,7 mln zł rok później. Cała grupa odnotowała natomiast stratę w wysokości 621 mln zł. Jednocześnie koszty działalności operacyjnej wzrosły o 6 proc. do poziomu 1073,3 mln zł. Na poziomie całej grupy kapitałowej kapitał własny wynosił w grudniu 2017 roku zaledwie 9 mln złotych, a zobowiązania 1,8 mld złotych[210].

Zatrudnienie

edytuj

Początkowy okres działalności zakładów po II wojnie światowej charakteryzował się szybkim wzrostem liczby pracowników, który zatrzymał się w 1955, w którym osiągnięto rekordową liczbę 5229 pracowników, w tym 800 kobiet[211], po czym odnotowywano powolny spadek, chociaż liczba pracowników utrzymywała się do połowy lat 70. XX w. na poziomie powyżej 4000[8]. W 2000 osiągnięto rekordowo niską liczbę pracowników – 947. Począwszy od 2001 liczba pracowników znowu systematycznie rośnie[21][22][212][213][214][215].

W 2015, ze względu na wzmożone prace związane z pozyskaniem dużej liczby zamówień pod koniec perspektywy unijnej oraz wynikające z nich opóźnienia w produkcji, zakłady zatrudniały osoby z MPK-Łódź i MPK Kraków[216] oraz innych pracowników tymczasowych, w tym z Ukrainy[217]. W listopadzie 2015 Pesa zatrudniała 5500 osób[218], a miesiąc później ponad 3000[217].

Dyrektorzy i prezesi

edytuj
 
W środku Tomasz Zaboklicki – prezes Pesy od 1998 do 2017, z lewej Robert Świechowicz – prezes spółki w latach 2017–2018 (2016)
Dyrektorzy i prezesi po 1920
Od Do Osoba
1920 1923 Franciszek Hoffmann [8]
1923 1926 Stanisław Osiński
1926 1937 Rudolf Schmidt
1937 1939 Jan Rupiński
1939 1945 brak danych
1945 1950 Jan Rupiński [26]
1951 ? Eugeniusz Wodiczko
? ? Karol Gross
? 1956 Stanisław Nowak
1956 1961 Antoni Stachowiak
1961 1981 Zygmunt Smok
1982 1998 Aleksander Kaszowski
1998 2017 Tomasz Zaboklicki
2017 2018 Robert Świechowicz [187][219]
2018 2020 Krzysztof Sędzikowski [219]
2020 Krzysztof Zdziarski [1]

Nagrody i wyróżnienia

edytuj
  • 2006 – tytuł Lider Transportu Szynowego 2006 w kategorii tabor[220]
  • 2007 – tytuł Lider Transportu Szynowego 2007 w kategorii tabor[221]
  • 2007 – II miejsce w kategorii dużych przedsiębiorstw pod względem dynamiki przychodów w konkursie Złota Setka Pomorza i Kujaw 2007[222]
  • 2007 – nagroda Złoty Pegaz Polskiej Gazety Transportowej dla najlepszego przedsiębiorstwa działającego na rzecz branży TSL[223]
  • 2008 – II miejsce w konkursie Pracodawca Roku regionu kujawsko-pomorskiego[224]
  • 2009 – 7. miejsce na liście najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce (według Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN) zamieszczonej przez tygodnik Newsweek[225]
  • 2009 – 41. miejsce na liście Pereł Polskiej Gospodarki w kategorii Perły Duże według miesięcznika „Polish Market” oraz Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN[226]
  • 2010 – 91. miejsce na liście Pereł Polskiej Gospodarki w kategorii Perły Sektora Przemysłu i Usług według miesięcznika Polish Market oraz Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN[227]
  • 2011 – 15. miejsce na liście Pereł Polskiej Gospodarki w kategorii Perły Wielkie według miesięcznika Polish Market oraz Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN[228]
  • 2012 – 4. miejsce na liście Pereł Polskiej Gospodarki w kategorii Perły Wielkie według miesięcznika Polish Market oraz Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN[229]
  • 2013 – tytuł Inwestor roku Europy Środkowo-Wschodniej podczas VI Forum Inwestycyjnego w Tarnowie[230]
  • 2013 – tytuł Innowator Wprost 2013[231]
  • 2014 – zwycięstwo w konkursie „Financial Times” & ArcelorMittal „Boldness in Business Awards” w kategorii przedsiębiorczość[232][233]
  • 2014 – tytuł Polska marka na świecie w konkursie Czas na patriotyzm gospodarczy organizowanym przez Puls Biznesu[234]
  • 2014 – tytuł Filar regionu w rankingu Złota Setka Pomorza i Kujaw organizowanym przez Gazetę Pomorską[235]
  • 2014 – nagroda 25-lecia wolnego rynku kolejowego przyznana przez miesięcznik i portal „Rynek Kolejowy” oraz Forum Kolejowe – Railway Business Forum[236]
  • 2014 – tytuł Najlepszy Eksporter, Eksportowy Produkt i Najdynamiczniejszy Eksporter w konkursie Orły Eksportu Województwa Kujawsko-Pomorskiego organizowany przez Kujawsko-Pomorski Urząd Marszałkowski[237]
  • 2015 – tytuł Najlepszy producent przyznany przez Organizację Transportu Publicznego Wielkiej Brytanii[238]
  • 2015 – tytuł Stabilny Lider Eksportu w plebiscycie „Klubu Eksportera Rzeczpospolitej”[239]
  • 2015 – II miejsce w rankingu Gazety Bankowej w kategorii Przedsiębiorstwo duże[240]

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Dostarczono jeden spalinowy zespół trakcyjny dla województwa wielkopolskiego w zamian za zniszczony w wypadku kolejowym SA132.
  2. ↑ Jednostka prototypowa, która nie została zamówiona przez żadnego przewoźnika, ale została zaprezentowana na targach InnoTrans 2014.
  3. ↑ Zestawienie obejmuje jedynie wagony wyprodukowane dla polskich przewoźników.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Nowym prezesem Pesy został Krzysztof Zdziarski [online], rynek-kolejowy.pl, 8 stycznia 2020 [dostęp 2020-02-09] (pol.).
  2. ↑ Robert Przybylski: Pesa ma nowego dyrektora sprzedaży. rp.pl, 2020-09-24. [dostęp 2021-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-25)].
  3. ↑ a b c Ostatni warunek przejęcia Pesy: Operacja finansowa warta półtora miliarda. 2018-07-17. [dostęp 2018-11-17]. (pol.).
  4. ↑ Kolejowy Portal, Talgo i Pesa Bydgoszcz łączą siły dla KDP w Polsce. Podpisano ważne porozumienie [online], Kolejowy Portal, 24 września 2024 [dostęp 2024-09-25] (pol.).
  5. ↑ Jan Mierzyński. 125 rocznica powstania dyrekcji kolejowej w Bydgoszczy. „Kronika Bydgoska”. V (1971–1973), s. 158–166, 1980. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. ISSN 0454-5451. (pol.). 
  6. ↑   Edmund Czajkowski. 134 lata bydgoskiego węzła kolejowego. „Kalendarz Bydgoski”. 1985, s. 89–96, 1984. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. [dostęp 2016-04-14]. (pol.). 
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Niezgódka Arkadiusz. Pojazdy na szynach. „Kalendarz Bydgoski”. 2004, s. 65–68, 2003. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. ISSN 0209-3081. (pol.). 
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Od warsztatów Kolei Wschodniej, poprzez ZNTK Bydgoszcz do firmy „Pojazdy Szynowe Pesa”. W: Grzegorz Kotlarz, Jerzy Pawłowski: Węzeł kolejowy Bydgoszcz 1851–2014. Wyd. 1. Rybnik: Wydawnictwo Eurosprinter, 2014, s. 330–353. ISBN 978-83-63652-06-7. (pol.).
  9. ↑ a b c d e f g Opis polskich firm produkujących wagony silnikowe i ich wyposażenie po 1990 r.. W: Robert Kroma, Janusz Sosiński, Krzysztof Zintel: Normalnotorowe wagony silnikowe kolei polskich 1991–2013. Wyd. 1. Poznań: BWH Kolpress, 2014, s. 20–25, seria: Encyklopedia taboru. ISBN 978-83-933257-6-4. (pol.).
  10. ↑ Michał Żurowski. Okręt flagowy Pesa. „Kalendarz Bydgoski”. 2010, s. 101–106, 2009. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. ISSN 0209-3081. (pol.). 
  11. ↑ a b Kazimierz Wajda: Przeobrażenia gospodarcze Bydgoszczy w latach 1850–1914. W: Historia Bydgoszczy tom I do roku 1920. Marian Biskup (red.). Warszawa-Poznań: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1991. ISBN 83-01-06667-9. (pol.).
  12. ↑   Mieczysław Skowroński. Zakłady i warsztaty kolejowe w Bydgoszczy w okresie międzywojennym (1920–1939). „Kronika Bydgoska”. VII (1976–1979), s. 256–267, 1986. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. ISSN 0454-5451. [dostęp 2016-04-14]. (pol.). 
  13. ↑ a b c Sławomir Kamosiński: Miasta przemysłowe dolnej Wisły. W: Historia polskich okręgów i rejonów przemysłowych. Łukasz Dwilewicz, Wojciech Morawski (red.). Warszawa: Polskie Towarzystwo Historii Gospodarczej, 2015, s. 163–164. ISBN 978-83-942170-1-3. (pol.).
  14. ↑ Ryszard Sudziński: Życie gospodarcze Bydgoszczy w okresie II Rzeczypospolitej. W: Historia Bydgoszczy tom II część pierwsza 1920–1939. Marian Biskup (red.). Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1999. ISBN 83-901329-0-7. (pol.).
  15. ↑ Ryszard Sudziński: Życie gospodarcze Bydgoszczy w okresie II Rzeczypospolitej. W: Historia Bydgoszczy tom II część druga 1939–1945. Marian Biskup (red.). Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 2004. ISBN 83-921454-0-2. (pol.).
  16. ↑ Polityka władz radzieckich wobec przemysłu bydgoskiego w latach 1945–1946. W: Historia Bydgoszczy. Tom III. Część pierwsza 1945–1956. praca zbiorowa. Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 2015, s. 103–126. ISBN 978-83-60775-44-8. (pol.).
  17. ↑ Spore zmiany w rejonie dworca PKP w Bydgoszczy. pomorska.pl, 2009-12-01. [dostęp 2014-09-28]. (pol.).
  18. ↑ Klub Vanila zostanie zburzony! Dziś pożegnalna impreza. pomorska.pl, 2011-04-24. [dostęp 2014-09-28]. (pol.).
  19. ↑ Bezpieczeństwo i higiena pracy. W: Sławomir Kamosiński: Mikroekonomiczny obraz przemysłu Polski Ludowej w latach 1950–1980 na przykładzie regionu kujawsko-pomorskiego. Wyd. 1. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007, s. 308–315. ISBN 978-83-7177-420-1. (pol.).
  20. ↑ Przemiany w technice i technologii produkcji. W: Sławomir Kamosiński: Mikroekonomiczny obraz przemysłu Polski Ludowej w latach 1950–1980 na przykładzie regionu kujawsko-pomorskiego. Wyd. 1. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007, s. 75–179. ISBN 978-83-7177-420-1. (pol.).
  21. ↑ a b   Dariusz Jasiński. Naprawa parowozów w Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego w Bydgoszczy (1851–1985). „Kronika Bydgoska”. XII (1996), s. 165–180, 1991. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. [dostęp 2016-04-19]. (pol.). 
  22. ↑ a b c   Marek Chmurski, Andrzej Wieloński. Restrukturyzacja polskiego przemysłu środków transportu szynowego na przykładzie przedsiębiorstwa Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz SA. „Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego”. 14, s. 57–64, 2009. Warszawa-Kraków: Instytut Geografii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, Komisja Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego. ISSN 2080-1653. [dostęp 2016-04-15]. (pol.). 
  23. ↑ Zespoły dwuwagonowe typu 101N serii EN94. W: Robert Kroma, Janusz Sosiński, Krzysztof Zintel: Normalnotorowe wagony silnikowe PKP 1945–1990. Wyd. 1. Poznań: BWH Kolpress, 2012, s. 271–277, seria: Encyklopedia taboru. ISBN 978-83-933257-3-3. (pol.).
  24. ↑ Angielskie wagony elektryczne serii EN80 kolei EKD. W: Robert Kroma, Janusz Sosiński, Krzysztof Zintel: Normalnotorowe wagony silnikowe PKP 1945–1990. Wyd. 1. Poznań: BWH Kolpress, 2012, s. 80–85, seria: Encyklopedia taboru. ISBN 978-83-933257-3-3. (pol.).
  25. ↑   Jan Dworek. Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w Bydgoszczy po 1989. „Kronika Bydgoska”. XVIII, s. 9–18, 1997. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. ISSN 0454-5451. [dostęp 2016-04-19]. (pol.). 
  26. ↑ a b Historia Pesa Bydgoszcz SA. pesa.pl. [dostęp 2016-04-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-20)]. (pol.).
  27. ↑ Andrzej Harassek, Jan Raczyński. Targi Trako 2003. „Technika Transportu Szynowego”. 11/2003, s. 9–12. Łódź: Emi-Press. ISSN 1232-3829. (pol.). 
  28. ↑ Piotr Cymerman. Tu pociąg, tam czołg. „Polityka”, s. 36–37, 13 lipca 2011. [dostęp 2011-09-03]. 
  29. ↑ DB kupią pół tysiąca Linków w ciągu 5 lat. kurier-kolejowy.pl, 2012-09-19. [dostęp 2012-09-19]. (pol.).
  30. ↑ P. Terczyński: Jubileuszowy pojazd elektryczny z Pesy w Wielkopolsce, „Świat Kolei” nr 6/2013, s. 4.
  31. ↑ PKP Intercity: Pesa zmodernizuje 150 wagonów dla PKP IC. kurier-kolejowy.pl, 2013-06-11. [dostęp 2013-06-17]. (pol.).
  32. ↑ Z Przemyśla do Szczecina: szybko i wygodnie, bo pociągiem. cupt.gov.pl. [dostęp 2013-06-17]. (pol.).
  33. ↑ Pesa: Pesa ma rekord prędkości pociągu spalinowego – 201 km/h. rynek-kolejowy.pl, 2013-10-16. [dostęp 2013-10-16]. (pol.).
  34. ↑ a b c d Dariusz Kalinowski. Zespoły zmiennokierunkowe Pesa Sundeck dla Kolei Mazowieckich. „Świat Kolei”. 2/2016, s. 12–17. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  35. ↑ Pesa wygrała kontrakt w Kijowie. biznes.onet.pl. [dostęp 2016-04-26]. (pol.).
  36. ↑ Pesa burzy wieżę ciśnień z czasu II wojny światowej. bydgoszcz.wyborcza.pl, 2014-04-25. [dostęp 2016-04-13]. (pol.).
  37. ↑ Znika stara parowozownia. Dokąd powędruje?. bydgoszcz.wyborcza.pl, 2014-10-22. [dostęp 2016-04-13]. (pol.).
  38. ↑ Jakub Madrjas: Projekt nowego centrum badawczego Pesy – z rozmachem i rekomendacją Ministerstwa Rozwoju. rynek-kolejowy.pl, 2016-04-21. [dostęp 2016-04-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-21)]. (pol.).
  39. ↑ RCP: Osiem Gam Marathon w ciągu dwóch lat. rynek-kolejowy.pl, 2016-05-16. [dostęp 2017-05-09].
  40. ↑ PESA z kredytem!. inforail.pl, 2017-11-07. [dostęp 2017-12-30].
  41. ↑ Edyta Bryła: Polski Fundusz Rozwoju przejmie udziały w bydgoskiej Pesie. To początek konsolidacji producentów?. 2018-03-02. [dostęp 2018-03-04].
  42. ↑ PFR kupi Pesę w całości. 2018-05-25. [dostęp 2018-05-28]. (pol.).
  43. ↑ Jest oficjalny wniosek o przejęcie bydgoskiej Pesy.
  44. ↑ UOKiK wydał zgodę na przejęcie Pesy przez PFR. Rząd nie wyklucza odsprzedania firmy inwestorom. 2018-07-09. [dostęp 2018-11-12]. (pol.).
  45. ↑ InnoTrans: Pesa i PFR prezentują swoje plany. 2018-09-20. [dostęp 2018-10-11]. (pol.).
  46. ↑ PESA z nowym właścicielem, ostatni warunek spełniony!. infotram.pl, 2018-10-29. [dostęp 2018-11-17].
  47. ↑ Mińsk Mazowiecki: Pesa przejmuje ZNTK Mińsk Mazowiecki. inforail.pl, 2012-08-05. [dostęp 2012-09-17]. (pol.).
  48. ↑ Dariusz Kalinowski. Lokomotywa elektryczna z pomocniczym napędem spalinowym typu 111Ed. „Świat Kolei”. 7/2013, s. 12–16. Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  49. ↑ Co z poolem taborowym Pesy i PFR?. rynek-kolejowy.pl, 2017-05-09. [dostęp 2017-05-09].
  50. ↑ a b Dostawy lokomotywy elektrycznych zrealizowane przez polskich producentów. inforail.pl, 2016-08-01. [dostęp 2017-09-02].
  51. ↑ Gama spalinowa jest gotowa – w sierpniu badania. kurier-kolejowy.pl, 2014-07-09. [dostęp 2014-07-10]. (pol.).
  52. ↑ Wszystkie Gamy dla Intercity dostarczone. rynek-kolejowy.pl, 2015-10-30. [dostęp 2015-10-30]. (pol.).
  53. ↑ a b c d e f g h i j k Marek Graff. Nowoczesne elektryczne zespoły trakcyjne w Polsce. „Technika Transportu Szynowego”. 5-6/2014, s. 34–47. Emi-Press. ISSN 1232-3829. 
  54. ↑ Zespoły trakcyjne 32WE Acatus II. W: Robert Kroma, Janusz Sosiński, Krzysztof Zintel: Normalnotorowe wagony silnikowe kolei polskich 1991–2013. Wyd. 1. Poznań: BWH Kolpress, 2014, s. 207–211, seria: Encyklopedia taboru. ISBN 978-83-933257-6-4. (pol.).
  55. ↑ Departament Nadzoru Właścicielskiego, Transportu i Cyfryzacji i Biuro Prasowe Urzędu Marszałkowskiego: Nowy szybki elf. kujawsko-pomorskie.pl, 2016-07-25. [dostęp 2016-07-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-25)]. (pol.).
  56. ↑ Świętokrzyski Acatus Plus przyjechał do Kielc. kurier-kolejowy.pl, 2016-05-09. [dostęp 2016-05-10]. (pol.).
  57. ↑ Pierwszy pociąg Pesa Dart odebrany. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-02. [dostęp 2015-12-03].
  58. ↑ Wszystkie Darty odebrane przez PKP IC. Koniec najtrudniejszego kontraktu Pesy. rynek-kolejowy.pl, 2016-03-05. [dostęp 2016-03-29].
  59. ↑ a b Elfy II pojadą do Kolei Śląskich. Umowa podpisana. rynek-kolejowy.pl, 2016-10-18. [dostęp 2016-10-19].
  60. ↑ a b Koleje Śląskie kupią cztery dodatkowe Elfy II. rynek-kolejowy.pl, 2017-01-03. [dostęp 2017-01-03].
  61. ↑ Martyn Janduła: Elf2 dla Kolei Śląskich jedzie na testy [zdjęcia]. rynek-kolejowy.pl, 2017-04-23. [dostęp 2017-04-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-24)]. (pol.).
  62. ↑ Zdjęcie 21WEa-002.
  63. ↑ Komplet trzyczłonowych Elfów2 na Podkarpaciu. inforail.pl, 2018-06-07. [dostęp 2018-07-17]. (pol.).
  64. ↑ Jakub Madrjas, Pesa przekazała pierwszego czteroczłonowego Elfa 2 [online], rynek-kolejowy.pl, 19 lutego 2018 [dostęp 2018-02-19] (pol.).
  65. ↑ Elf2 w narodowych barwach – mocny akcent na koniec kontraktu z Podkarpacia. inforail.pl, 2018-09-27. [dostęp 2018-09-27]. (pol.).
  66. ↑ Koleje Śląskie odebrały dwunastego czteroczłonowego Elfa2. inforail.pl, 2019-05-03. [dostęp 2019-05-06]. (pol.).
  67. ↑ Dostawy – 460235-2016. ted.europa.eu, 2016-12-22. [dostęp 2017-01-02].
  68. ↑ W Pesie trwa budowa pierwszych Elfów 2. inforail.pl, 2017-03-28. [dostęp 2017-03-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-15)].
  69. ↑ Zdjęcie 34WEa-001. [dostęp 2017-07-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-08)].
  70. ↑ Przybył drugi elfik. 2017-12-27. [dostęp 2018-01-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-13)]. (pol.).
  71. ↑ Przewozy Regionalne odebrały cztery Elfy 2. Wkrótce pojadą z pasażerami. 2018-02-28. [dostęp 2018-02-28]. (pol.).
  72. ↑ Koleje Wielkopolskie z kompletem Elfów2 z pierwszego zamówienia. infotram.pl, 2020-03-19. [dostęp 2020-03-22].
  73. ↑ Pesa z umową na nowe EZT dla ŁKA – Rynek Kolejowy [online], rynek-kolejowy.pl [dostęp 2024-04-25].
  74. ↑ a b c Marek Graff. Pojazdy z napędem spalinowym dla ruchu regionalnego w Polsce. „Technika Transportu Szynowego”. 4/2014, s. 28. Emi-Press. ISSN 1232-3829. (pol.). 
  75. ↑ Nowe szynobusy od Pesy już w parku taborowym Kolei Mazowieckich. rynek-kolejowy.pl, 2014-11-27. [dostęp 2014-11-29]. (pol.).
  76. ↑ Pesa przekazała kolejny SA135 dla Kolei Mazowieckich. inforail.pl, 2015-12-21. [dostęp 2015-12-21]. (pol.).
  77. ↑ Podkarpacie ma nowy szynobus z Pesy. Kosztował ponad 9 mln zł. bydgoszcz.wyborcza.pl, 2016-02-08. [dostęp 2016-02-06]. (pol.).
  78. ↑ a b Marek Graff, Krzysztof Rutkowski. Wagony silnikowe i zespoły trakcyjne kolei ukraińskich produkcji Pesy Bydgoszcz. „Świat Kolei”. 9/2011, s. 36–37. Łódź: Emi-Press Wydawnictwa Techniczne i Naukowe. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  79. ↑ Marek Graff, Robertas Šalčiunas. Spalinowe wagony silnikowe produkcji Pesy na kolejach Litwy i Białorusi. „Świat Kolei”. 11/2012, s. 15–19. Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  80. ↑ На следующей неделе в Крыму запустят рельсовый автобус. auto.investigator.org, 2012-10-18. [dostęp 2012-12-26]. (ros.).
  81. ↑ a b Wszystkie pociągi Pesy w eksploatacji na PKM. rynek-kolejowy.pl, 2015-12-24. [dostęp 2016-02-10]. (pol.).
  82. ↑ Sławomir Lewandowski. Nowe pojazdy na Powiślu. „Pomorskie – Magazyn Samorządu Województwa Pomorskiego”. 5 (113)/2015, s. 27. Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego. ISSN 1640-8268. (pol.). 
  83. ↑ Bari: Pesa zaprezentowała SZT ATR 220 dla FSE. inforail.pl, 2008-07-17. [dostęp 2013-04-01]. (pol.).
  84. ↑ Bohdan Jędrzejewski. Spalinowe zespoły trakcyjne serii SA136. „Świat Kolei”. 7/2011, s. 12–17. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. 
  85. ↑ a b Produkcja eksportowa Pesy w 2016 roku. inforail.pl, 2016-12-22. [dostęp 2016-12-23]. (pol.).
  86. ↑ Koleje Litewskie odbierają ostatni 630M. inforail.pl, 2013-11-18. [dostęp 2013-11-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-25)]. (pol.).
  87. ↑ Pierwszy 630M z Pesy dotarł na Litwę. inforail.pl, 2013-04-29. [dostęp 2013-04-29]. (pol.).
  88. ↑ Pesa DMU brings international standards to local service. railwaygazette.com, 2012-07-30. [dostęp 2012-12-27]. (ang.).
  89. ↑ First Three Batch-Built LINK DMUs In Czech Republic. railvolution.net, 2012-09-14. [dostęp 2012-09-15]. (ang.).
  90. ↑ Last RegioShark Delivered. railvolution.net, 2014-01-17. [dostęp 2014-01-27]. (ang.).
  91. ↑ Czwarty Link dostarczony Kolejom Wielkopolskim. inforail.pl, 2015-08-26. [dostęp 2015-08-26]. (pol.).
  92. ↑ J. Chiżyński. Nowy tabor w Kolejach Dolnośląskich. „Świat Kolei”. 12/2015, s. 12–13. Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  93. ↑ Polska duma. Sukcesy Pesy w 2013 roku. biznes.onet.pl. [dostęp 2014-01-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-03)]. (pol.).
  94. ↑ a b Jest pierwsze zamówienie DB u Pesy. 120 mln euro za 36 Linków dla Dortmundu. rynek-kolejowy.pl, 2013-11-22. [dostęp 2013-12-01]. (pol.).
  95. ↑ Spalinowe Linki zamówione przez DB dla Hesji. rynek-kolejowy.pl, 2014-03-12. [dostęp 2014-03-12]. (pol.).
  96. ↑ Link dla DB po testach, są też pozytywne oceny DB. inforail.pl, 2016-12-22. [dostęp 2016-12-22].
  97. ↑ Pesa z umową na dostawę trzech szt-ów dla Przewozów Regionalnych. inforail.pl, 2017-03-16. [dostęp 2017-03-16].
  98. ↑ JużLink i zapowiedź zmodernizowanych pociągów. W Łódzkim. inforail.pl, 2017-06-23. [dostęp 2017-08-07].
  99. ↑ a b PESA dogadała się z Deutsche Bahn, koncentruje się na produkcji Linków. inforail.pl, 2019-01-24. [dostęp 2019-01-24].
  100. ↑ Pesa uzgodniła wysokość kar z Deutsche Bahn. rynek-kolejowy.pl, 2019-03-01. [dostęp 2019-03-01].
  101. ↑ Pesa: Pesa ma rekord prędkości pociągu spalinowego – 201 km/h. rynek-kolejowy.pl, 2013-10-16. [dostęp 2013-10-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-21)]. (pol.).
  102. ↑ Michał Szymajda: Koleje Białoruskie kupują kolejne pociągi z Pesy. rynek-kolejowy.pl, 2016-02-09. [dostęp 2016-02-09]. (pol.).
  103. ↑ Pesa dostarczyła sześcioczłonowy spalinowy zespół trakcyjny DP6 na Białoruś [online], rynek-kolejowy.pl, 10 lipca 2019 [dostęp 2019-07-13] (pol.).
  104. ↑ Drugi ze spalinowych 760M już na Białorusi [online], rynek-kolejowy.pl, 30 lipca 2019 [dostęp 2019-09-01] (pol.).
  105. ↑ ДП6 (PESA 760M) – Список подвижного состава – RailGallery [online], ru/list.php?mid=2192 [dostęp 2024-04-25] (ros.).
  106. ↑ InnoTrans: Pesa prezentuje Linka i podpisuje kolejną umowę z DB. inforail.pl, 2014-09-24. [dostęp 2014-09-24]. (pol.).
  107. ↑ Deutsche Bahn und polnischer Hersteller Pesa stellen ersten Dieseltriebzug LINK für DB vor. presseservice.pressrelations.de, 2014-09-24. [dostęp 2014-09-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-25)]. (niem.).
  108. ↑ Pesa zakończyła dostawy Linków dla DB! – Rynek Kolejowy [online], rynek-kolejowy.pl [dostęp 2024-04-25].
  109. ↑ Výroba řady 847 pro ČD | Železniční magazín [online], zeleznicni-magazin.cz [dostęp 2024-04-25] (cz.).
  110. ↑ https://www.rynek-kolejowy.pl/mobile/pierwszy-zespol-trakcyjny-dla-kolei-czeskich-gotowy-czesi-zamowia-kolejnych-10-zdjecia-110299.html.
  111. ↑ Pesa zbuduje zespoły trakcyjne dla Ghany! – Rynek Kolejowy [online], rynek-kolejowy.pl [dostęp 2024-04-25].
  112. ↑ Wagony sterownicze 401M do autobusów szynowych. W: Robert Kroma, Janusz Sosiński, Krzysztof Zintel: Normalnotorowe wagony silnikowe kolei polskich 1991–2013. Wyd. 1. Poznań: BWH Kolpress, 2014, s. 124–126, seria: Encyklopedia taboru. ISBN 978-83-933257-6-4. (pol.).
  113. ↑ a b c d e f g Marek Graff. Nowy tabor tramwajowy w Polsce. „Technika Transportu Szynowego”. 7-8/2015, s. 46–63. Emi-Press. ISSN 1232-3829. 
  114. ↑ Clujul, oraşul troleibuzelor. ziuadecj.realitatea.net, 2013-08-07. [dostęp 2016-01-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-31)]. (rum.).
  115. ↑ Buletinul AFER Sumar 6/2013 (noiembrie – decembrie). afer.ro. s. 163. [dostęp 2016-01-26]. (rum.).
  116. ↑ Segedyńskie Swingi w komplecie. infotram.pl, 2012-05-25. [dostęp 2016-01-24]. (pol.).
  117. ↑ Tomasz Haładyj. Częstochowski Twist 129Nb. „Świat Kolei”. 11/2012, s. 46–47. Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  118. ↑ Zdjęcie tabliczki znamionowej Twista nr 3.
  119. ↑ T. Korycki. Kolejne nowe wagony we wrocławiu. „Świat Kolei”. 1/2016, s. 9. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. 
  120. ↑ M. Graff. Tramwaje Pesy w Kaliningradzie. „Świat Kolei”. 4/2013, s. 11. Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  121. ↑ PESA wyprodukowała pięćsetny tramwaj. Właśnie wyjechał na bydgoskie tory [WIDEO | Metropolia Bydgoska]. 2017-09-21. [dostęp 2017-09-22].
  122. ↑ Bydgoszcz zamawia dodatkowe Swingi. infotram.pl, 2017-12-05. [dostęp 2017-12-06].
  123. ↑ Kolejne Swingi pojadą do Sofii. infotram.pl, 2016-01-27. [dostęp 2016-01-27]. (pol.).
  124. ↑ T. Jerczyński. Łódzkie swingi na trasie WZ. „Świat Kolei”. 2/2016, s. 9. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. 
  125. ↑ P. Tomasik. Uruchomienie Fordonu i wdrożenie projektu „Sieć na pięć”. „Świat Kolei”. 3/2016, s. 9. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. 
  126. ↑ Пет нови трамвая ще се движат по линия №1 в столицата (ОБЗОР). focus-news.net, 2016-10-13. [dostęp 2016-10-20]. (bułg.).
  127. ↑ Łódź: 12 nowych Swingów Pesy przyjedzie jesienią 2018 r.. transport-publiczny.pl, 2017-04-03. [dostęp 2017-04-04].
  128. ↑ Łódź: MPK odebrało ostatnie Swingi. transport-publiczny.pl, 2018-12-10. [dostęp 2018-12-10].
  129. ↑ 10 Fokstrotów pojechało do Moskwy. infotram.pl, 2016-10-25. [dostęp 2016-11-23].
  130. ↑ PESA dostarczy kolejne wagony dla Kijowa? Oferta Elektrontransu odrzucona. infotram.pl, 2019-04-04. [dostęp 2019-04-06].
  131. ↑ Komplet Jazzów Duo w Warszawie. infotram.pl, 2015-12-08. [dostęp 2015-12-08]. (pol.).
  132. ↑ a b Dariusz Kalinowski. Tramwaje Pesa Swing 121NbT i 122NbT w Toruniu. „Świat Kolei”. 7/2015, s. 52–53. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. 
  133. ↑ P. Tomasik. Dwukierunkowy swing już w ruchu. „Świat Kolei”. 3/2016, s. 8. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. 
  134. ↑ Pierwszy tramwaj dwukierunkowy niskopodłogowy dotarł do Torunia. bitcity.torun.pl. [dostęp 2016-01-26]. (pol.).
  135. ↑ Wszystkie 134N dostarczone. infotram.pl, 2015-12-16. [dostęp 2015-12-16]. (pol.).
  136. ↑ Jacek Kołodziej. Wszystkie „Krakowiaki” już na ulicach Krakowa. „Świat Kolei”. 2/2016, s. 8. Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  137. ↑ Wrocławskie Twisty w komplecie – TransInfo [online], transinfo.pl [dostęp 2021-12-09] (pol.).
  138. ↑ Wrocławskie Twisty zadebiutowały na torach [online], www.transport-publiczny.pl [dostęp 2021-12-09] (pol.).
  139. ↑ Bydgoszcz podpisała umowę z Pesą na dostawę 18 tramwajów. transport-publiczny.pl, 2017-03-23. [dostęp 2017-03-25].
  140. ↑ Gdańsk podpisał umowę z Pesą na 15 tramwajów Jazz Duo. transport-publiczny.pl, 2018-02-15. [dostęp 2018-02-15].
  141. ↑ Andrzej Harassek. Trako ’96 po raz pierwszy. „Technika Transportu Szynowego”. 10/1996, s. 6–8. Łódź: Emi-Press. ISSN 1232-3829. (pol.). 
  142. ↑ jr. Trako’99. „Technika Transportu Szynowego”. 11/1999, s. 19–20. Łódź: Emi-Press. ISSN 1232-3829. (pol.). 
  143. ↑ Jacek Gożdziewicz. Nowoczesny tabor na Trako 2001. „Świat Kolei”. 11/2001, s. 10–11. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. 
  144. ↑ Targi InnoTrans 2002 w Berlinie. pgt.pl. [dostęp 2012-06-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-22)]. (pol.).
  145. ↑ Targi Interrail i Kongres Kolejnictwa Europy Środkowo-Wschodniej. „Technika Transportu Szynowego”. 1-2/2003, s. 17. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  146. ↑ Bogdan Jędrzejewski. Trako 2003. „Świat Kolei”. 12/2003, s. 3. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. 
  147. ↑ Tomasz Tomaszewski. Polscy producencie na InnoTrans 2004. „Świat Kolei”. 11/2004, s. 3. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. 
  148. ↑ Paweł Terczyński: Atlas wagonów towarowych. Poznań: Kolpress, 2011, s. 112. ISBN 978-83-933257-1-9.
  149. ↑ Jacek Gożdziewicz. Trako 2005. „Świat Kolei”. 11/2005, s. 16–19. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. 
  150. ↑ Jacek Gożdziewicz. InnoTrans tabor 2006. „Świat Kolei”. 11/2006, s. 12–15. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. 
  151. ↑ Ryszard Piech: Pesa na InnoTrans (5). inforail.pl, 2007-01-10. [dostęp 2014-08-26]. (pol.).
  152. ↑ Pesa na trako 2007. 2007-10-22. [dostęp 2013-12-28].
  153. ↑ Pesa na InnoTrans 2008. inforail.pl, 2008-10-14. [dostęp 2012-09-19].
  154. ↑ Piotr Tomasik. Na trasie ciągle dwa Pesiaki. „Świat kolei”. 11/2008, s. 9. Emi-Press. ISSN 1234-5962. 
  155. ↑ Paweł Korcz. TRAKO 2009. „Świat Kolei”. 11/2009, s. 4. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. 
  156. ↑ Ryszard Piech: SM42-1501 kontra SM42-1601. InfoRail, 2009-11-10. [dostęp 2012-09-26]. (pol.).
  157. ↑ Targi Innotrans 2010. Pesa zdobyła Berlin nowiutkim Elfem w rytmie Swinga.... 2010-09-27. [dostęp 2012-02-17].
  158. ↑ Paweł Terszczyński. Międzynarodowe Targi Kolejowe TRAKO 2011. „Świat Kolei”. 11/2011, s. 12–15. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. 
  159. ↑ Bydgoska Pesa wróciła zwycięska z Międzynarodowych Targów Kolejowych Trako 2011. 2011-10-15. [dostęp 2012-02-17].
  160. ↑ Dariusz Kalinowski, Ryszard Rusak. Targi InnoTrans 2012. „Świat Kolei”. 10/2012, s. 12–15. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. 
  161. ↑ Tomasz Haładyj. Częstochowski Twist 129Nb. „Świat Kolei”. 11/2012. Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  162. ↑ Czech Raildays na zdjęciach i filmie. 2013-06-22. [dostęp 2013-06-25].
  163. ↑ Targi TRAKO już jutro. Zobacz wystawę taboru. rynek-kolejowy.pl, 2013-09-23. [dostęp 2013-09-24]. (pol.).
  164. ↑ Zdjęcia w serwisie Wikimedia Commons: 111Arow i 113Aa.
  165. ↑ Dariusz Kalinowski. Targi InnoTrans 2014. „Świat Kolei”. 11/2014, s. 12–17. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. 
  166. ↑ InfoRail/Pesa: Pesa zaprasza na Trako. inforail.pl, 2015-09-16. [dostęp 2015-09-29]. (pol.).
  167. ↑ Zdjęcia w serwisie Wikimedia Commons w kategorii Trako 2015.
  168. ↑ Startuje rekordowy InnoTrans 2016. Cały kolejowy świat w Berlinie (zdjęcia). rynek-kolejowy.pl, 2016-09-19. [dostęp 2016-09-21]. (pol.).
  169. ↑ Tabor kolejowy na targach TRAKO 2017. kurier-kolejowy.pl, 2017-09-26. [dostęp 2017-10-01]. (pol.).
  170. ↑ Elf 2 dotarł do Ostrawy. inforail.pl, 2018-06-20. [dostęp 2018-07-17]. (pol.).
  171. ↑ Elf2 i Twist – nowe pojazdy PESY na targach w Gdańsku. infotram.pl, 2019-09-24. [dostęp 2019-09-25].
  172. ↑ InnoTrans 2024: Oto najnowsze tramwaje! [zdjęcia] [online], www.transport-publiczny.pl [dostęp 2024-10-04] (pol.).
  173. ↑ Pesa stworzyła prototyp tramwaju na eksport. kurier-kolejowy.pl, 2015-02-24. [dostęp 2015-06-03]. (pol.).
  174. ↑ UTP tworzy nowy kierunek, Pesa zyska nowe kadry. kurier-kolejowy.pl, 2015-06-25. [dostęp 2015-06-28]. (pol.).
  175. ↑ Pesa podpisała umowę ze szkołą zawodową. rynek-kolejowy.pl, 2015-06-01. [dostęp 2015-06-03]. (pol.).
  176. ↑ Cała gama lokomotyw. „Kreatorzy innowacji”. 2013, s. 24–25. ncbir.pl. (pol.). 
  177. ↑ a b NARODOWE CENTRUM BADAŃ I ROZWOJU PROJEKTY CELOWE. ncbir.pl. [dostęp 2016-03-04]. (pol.).
  178. ↑ Pesa zrealizowała projekt całkowicie niskopodłogowego tramwaju. infotram.pl, 2015-04-30. [dostęp 2015-05-06]. (pol.).
  179. ↑ Pesa otrzyma dofinansowanie do prototypu Darta. rynek-kolejowy.pl, 2014-04-14. [dostęp 2014-05-22].
  180. ↑ Lista projektów rekomendowanych do dofinansowania złożonych w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 2007–2013. ncbir.pl. [dostęp 2016-03-04]. (pol.).
  181. ↑ Program/nr konkursu: Program Badań Stosowanych, 3 konkurs. ncbir.pl. [dostęp 2016-05-17].
  182. ↑ Lokomotywa spalinowa typu 19D serii SM48. tabor.com.pl. [dostęp 2016-05-17].
  183. ↑ Pesa z dofinansowaniem na pociąg metra. transport-publiczny.pl, 2016-03-02. [dostęp 2016-03-04]. (pol.).
  184. ↑ „Rzeczpospolita”. 29 kwietnia 2008. 
  185. ↑ Tomasz Zaboklicki. rynek-kolejowy.pl. [dostęp 2016-01-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-13)].
  186. ↑ Jakub Madrjas: Kolejna zmiana w zarządzie Pesy. rynek-kolejowy.pl, 2016-12-15. [dostęp 2017-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-26)]. (pol.).
  187. ↑ a b Michał Szymajda: Oficjalnie: Robert Świechowicz nowym prezesem Pesy. rynek-kolejowy.pl, 2017-06-26. [dostęp 2017-06-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-26)]. (pol.).
  188. ↑ Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego im. Obrońców Bydgoszczy. Sprawozdanie finansowe za 1999 rok. „Monitor Polski B”. 671/2000, 2000-10-23. Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. ISSN 1233-4502. (pol.). 
  189. ↑ Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego im. Obrońców Bydgoszczy. Sprawozdanie finansowe za 2000 rok. „Monitor Polski B”. 574/2001, 2001-10-02. Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. ISSN 1233-4502. (pol.). 
  190. ↑ Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz. Sprawozdanie finansowe za 2001 rok. „Monitor Polski B”. 496/2002, 2002-11-07. Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. ISSN 1233-4502. (pol.). 
  191. ↑ Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz. Sprawozdanie finansowe za 2002 rok. „Monitor Polski B”. 475/2003, 2003-10-08. Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. ISSN 1233-4502. (pol.). 
  192. ↑ Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz. Sprawozdanie finansowe za 2003 rok. „Monitor Polski B”. 449/2005, 2005-02-15. Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. ISSN 1233-4502. (pol.). 
  193. ↑ Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz. Sprawozdanie finansowe za 2004 rok. „Monitor Polski B”. 1870/2005, s. 119628–119638, 2005-12-09. Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. ISSN 1233-4502. (pol.). 
  194. ↑ Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz. Sprawozdanie finansowe za 2005 rok. „Monitor Polski B”. 210/2007, s. 13419–13430, 2007-02-06. Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. ISSN 1233-4502. (pol.). 
  195. ↑ Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz. Sprawozdanie finansowe za 2006 rok. „Monitor Polski B”. 1525/2007, s. 99348–99359, 2007-09-18. Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. ISSN 1233-4502. (pol.). 
  196. ↑ Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz. Sprawozdanie finansowe za 2007 rok. „Monitor Polski B”. 1407/2008, s. 97220–97231, 2008-10-08. Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. ISSN 1233-4502. (pol.). 
  197. ↑ Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz. Sprawozdanie finansowe za 2008 rok. „Monitor Polski B”. 1579/2009, s. 102017–102026, 2009-09-09. Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. ISSN 1233-4502. (pol.). 
  198. ↑ Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz. Sprawozdanie finansowe za 2009 rok. „Monitor Polski B”. 2005/2010, s. 128758–128767, 2010-10-15. Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. ISSN 1233-4502. (pol.). 
  199. ↑ Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz. Sprawozdanie finansowe za 2010 rok. „Monitor Polski B”. 181/2012, s. 11720–11730, 2012-01-13. Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. ISSN 1233-4502. (pol.). 
  200. ↑ Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz. Sprawozdanie finansowe za 2011 rok. „Monitor Polski B”. 3311/2012, s. 215741–215751, 2012-12-13. Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. ISSN 1233-4502. (pol.). 
  201. ↑ Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz SA. lista500.polityka.pl. [dostęp 2016-04-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-05)]. (pol.).
  202. ↑ Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz: Sprawozdanie finansowe za 2013 rok. W: Krajowy Rejestr Sądowy, nr 0000036552. 2014. (pol.).
  203. ↑ Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz: Sprawozdanie finansowe za 2014 rok. W: Krajowy Rejestr Sądowy, nr 0000036552. 2015-02-19. (pol.).
  204. ↑ Edyta Bryła: 130 mln zł straty Pesy, efekt „najtrudniejszych miesięcy w historii firmy”. wyborcza.biz, 2016-06-30. [dostęp 2016-07-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-10)]. (pol.).
  205. ↑ Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz: Sprawozdanie finansowe za 2015 rok. W: Krajowy Rejestr Sądowy, nr 0000036552. 2016-03-21. (pol.).
  206. ↑ Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz: Sprawozdanie finansowe za 2017 rok. W: Krajowy Rejestr Sądowy, nr 0000036552. 2018-07-19. (pol.).
  207. ↑ Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz: Sprawozdanie finansowe za 2018 rok. W: Krajowy Rejestr Sądowy, nr 0000036552. 2019-04-30. (pol.).
  208. ↑ Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz: Sprawozdanie finansowe za 2019 rok. W: Krajowy Rejestr Sądowy, nr 0000036552. 2020-05-14. (pol.).
  209. ↑ Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz: Sprawozdanie finansowe za 2020 rok. W: Krajowy Rejestr Sądowy, nr 0000036552. 2021-04-27. (pol.).
  210. ↑ Marta Leszczyńska: Pesa uciekła grabarzowi spod łopaty. Miała potężne kłopoty. bydgoszcz.wyborcza.pl, 2018-10-27. [dostęp 2018-10-27].
  211. ↑ Życie gospodarcze miasta 1945–1955. W: Historia Bydgoszczy. Tom III. Część pierwsza 1945–1956. praca zbiorowa. Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 2015, s. 199–243. ISBN 978-83-60775-44-8. (pol.).
  212. ↑   Sławomir Kamosiński: Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz SA w Bydgoszczy. Strategia budowy marki: Pesa Bydgoszcz SA. W: Przedsiębiorstwa podczas przemian systemowych w Polsce przełomu XX i XXI wieku. Sukcesy i porażki na rynku. P. Czechanowski, D. Grala (red.). Poznań: Wszechnica Edukacyjna i Wydawnicza „Verbum”, 2013, s. 17–43. (pol.).
  213. ↑ Prezentacja o śląskim Elfie. slaskie.pl. [dostęp 2012-03-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)]. (pol.).
  214. ↑ Kolej a gospodarka: efekt Pesy. kurier-kolejowy.pl, 2014-03-26. [dostęp 2014-03-27]. (pol.).
  215. ↑ Pesa zwiększa zatrudnienie!. inforail.pl, 2014-08-07. [dostęp 2014-08-18]. (pol.).
  216. ↑ Witold Urbanowicz: MPK-Łódź wysyła pracowników do Pesy. Zdążą z produkcją tramwajów?. transport-publiczny.pl, 2015-09-15. [dostęp 2015-12-20]. (pol.).
  217. ↑ a b Cezary Kowanda: Pesa walczy z czasem. polityka.pl. [dostęp 2015-12-20]. (pol.).
  218. ↑ Remigiusz Jaskot: Pesa na wojnie. Ściga się z czasem, rywalem i karami. bydgoszcz.wyborcza.pl, 2015-11-26. [dostęp 2016-04-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-15)]. (pol.).
  219. ↑ a b Krzysztof Sędzikowski nowym prezesem Pesy. 2018-01-03. [dostęp 2018-01-04].
  220. ↑ Bydgoszcz: Pesa Liderem Transportu Szynowego 2006 w kategorii tabor. inforail.pl, 2007-11-15. [dostęp 2013-05-14]. (pol.).
  221. ↑ Warszawa: Nagrody Lidera Transportu Szynowego 2007 rozdane. inforail.pl, 2008-11-17. [dostęp 2013-05-14]. (pol.).
  222. ↑ Bydgoszcz: Pesa laureatem Złotej Setki Pomorza i Kujaw 2007. inforail.pl, 2008-06-12. [dostęp 2013-05-14]. (pol.).
  223. ↑ Bydgoszcz: Złoty Pegaz dla Pesa. inforail.pl, 2008-06-02. [dostęp 2013-05-14]. (pol.).
  224. ↑ Laureaci konkursu Pracodawca Roku Regionu Kujawsko-Pomorskiego 2008. kpzpip.pl. [dostęp 2013-05-14]. (pol.).
  225. ↑ Pesa na liście najbardziej innowacyjnych firm w Polsce!. strefabiznesu.pomorska.pl, 2009-10-12. [dostęp 2014-03-30]. (pol.).
  226. ↑ Perły Polskiej Gospodarki 2009. inepan.waw.pl. [dostęp 2013-05-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-02)]. (pol.).
  227. ↑ Perły Polskiej Gospodarki 2010. inepan.waw.pl. [dostęp 2013-05-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-10)]. (pol.).
  228. ↑ Perły Polskiej Gospodarki 2011. inepan.waw.pl. [dostęp 2013-05-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-03)]. (pol.).
  229. ↑ Perły Polskiej Gospodarki 2012. inepan.waw.pl. [dostęp 2013-05-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-23)]. (pol.).
  230. ↑ Pesa Bydgoszcz Inwestorem Roku. kurier-kolejowy.pl, 2013-09-03. [dostęp 2013-09-04]. (pol.).
  231. ↑ Pesa z „Innowatorem Wprost 2013”. inforail.pl, 2013-10-20. [dostęp 2013-10-21]. (pol.).
  232. ↑ FT ArcelorMittal Boldness in Business Awards. [w:] Financial Times Live. Global Conferences and Events [on-line]. event.ft-live.com. [dostęp 2014-03-21]. (ang.).
  233. ↑ Pesa nagrodzona przez Financial Times. [w:] Rynek Kolejowy [on-line]. rynek-kolejowy.pl. [dostęp 2014-03-21].
  234. ↑ Pesa polską marką na świecie. kurier-kolejowy.pl, 2014-05-26. [dostęp 2014-05-26]. (pol.).
  235. ↑ Pesa – Filarem Regionu i liderem innowacyjności. inforail.pl, 2014-05-27. [dostęp 2014-05-29]. (pol.).
  236. ↑ Pesa z nagrodą 25-lecia wolnego rynku kolejowego. rynek-kolejowy.pl, 2014-10-06. [dostęp 2014-10-06]. (pol.).
  237. ↑ Pesa Orłem Eksportu!. infotram.pl, 2015-04-15. [dostęp 2015-04-16]. (pol.).
  238. ↑ Nagroda Producent roku dla Pesy przepustką do Wielkiej Brytanii?. infotram.pl, 2015-10-08. [dostęp 2015-10-10]. (pol.).
  239. ↑ Pesa nagrodzona za eksportowy sukces. kurier-kolejowy.pl, 2015-10-24. [dostęp 2015-10-27]. (pol.).
  240. ↑ Pesa/InfoRail: Pesa na podium w rankingu polskich eksporterów. inforail.pl, 2015-11-25. [dostęp 2015-11-25]. (pol.).

Linki zewnętrzne

edytuj


Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pojazdy_Szynowe_Pesa_Bydgoszcz&oldid=74961821”