Pozaukładowe jednostki miary

Wykaz ten zawiera pozaukładowe jednostki miary, czyli jednostki nienależące do układu SI. Pojęcie bywa także używane do określenia jednostek nienależących do żadnego układu jednostek miar, albo nienależących do rozpatrywanego układu jednostek miar.

Ciepła, energii i pracyEdytuj

W układzie SI, dżul (J)

Jednostki dopuszczone w polskim prawie
- elektronowolt (eV)
- watogodzina (Wh) i pochodne np. kilowatogodzina (kWh)
- warogodzina (varh)

Jednostki niedopuszczone w obecnym polskim prawie lub historyczne
- kaloria (cal), częściej kilokaloria (kcal) (do dziś często używana w dietetyce i przemyśle żywieniowym)
- British Thermal Unit (BTU)
- erg (erg)
- kilogramometr (kGm)
- termia (th)

CiśnieniaEdytuj

W układzie SI paskal (Pa)

Jednostki dopuszczone w Polsce
- milimetr słupa rtęci (mmHg) (dopuszczone do opisu ciśnienia krwi i innych płynów ustrojowych)
- bar (bar)

Jednostki nielegalne w Polsce i przestarzałe
- atmosfera techniczna (at)
- atmosfera fizyczna (czasem atmosfera normalna) (atm)
- milimetr słupa wody (mmH₂O) (używane do określenia ciśnienia krwi)

CzasuEdytuj

W układzie SI sekunda (s)

Jednostki dopuszczone do stosowania w Polsce
- Jednostki zegarowe
  - kwarta
  - tercja
  - minuta (min)
  - kwadrans
  - godzina (h)
  - motogodzina (mtg)
  - doba
- Jednostki kalendarzowe
  - tydzień
  - miesiąc
  - rok
  - dekada
  - wiek
  - tysiąclecie
- Jednostki geologiczne
- Jednostki religijne
  - pacierz, zdrowaśka, różaniec – regionalizmy oznaczające czas potrzebny do odmówienia tych modlitw

DługościEdytuj

W układzie SI metr (m)

Jednostki nielegalne w Polsce i przestarzałe
- angstrem (Å)
- X
- mikron (μm)
- punkt typograficzny
  - cycero
  - kwadrat
- stopa polska
- jard (y)
- krok
- ławka
- linia
- furlong
- pręt
- metr katolicki
- Jednostki oparte na szerokości dużego palca ręki:
  - palec
  - pouce
  - pulgada
  - cal (in)
    - stopa (ft)
      - stopa angielska
    - klaster
- liga
  - liga morska
  - liga lądowa
- mila (mi)
  - mila admiralska
  - mila angielska
  - mila geograficzna
  - mila londyńska
  - mila morska (NM)
    - kabel
  - mila polska
    - wiorsta
    - sążeń
  - mila rzymska
    - passus
  - parasanga
  - mila wrocławska
- U

Jednostki stosowane w astronomii:

Gospodarstwo domoweEdytuj

HandelEdytuj

egzemplarz (egz.) - jeden przedmiot z grupy jednorodnych przedmiotów
komplet (kpl.) - pełny zestaw elementów, które stanowią pewną całość
opakowanie (opk.)
skrzynia
sztuka (szt.) - pojedynczy przedmiot, egzemplarz, element
ryza

Ilości materiiEdytuj

w układzie SI jednostka liczności materii mol (mol)

KątaEdytuj

w układzie SI radian (rad m/m)

jednostka dopuszczona w Polsce
- stopień
- minuta
- sekunda
- grad
- obrót
jednostki nielegalne w Polsce i przestarzałe
- tercja
- kwarta
- tysiączna
- rumb

Ładunku elektrycznegoEdytuj

w układzie SI kulomb (C)

jednostka dopuszczona w Polsce
- amperogodzina
jednostka często stosowana w niektórych dziedzinach nauki
- ładunek elementarny

MasyEdytuj

w układzie SI kilogram (kg)

jednostki legalne w Polsce
jednostki nielegalne w Polsce i przestarzałe
- abassi
- kwintal
- metr
- graw
- funt (lb)
- łut
- uncja (oz)
- cetnar
- drachma
- gran
- M $_{\odot }$ (masa Słońca)

MocyEdytuj

W układzie SI wat (W)

Jednostki legalne w Polsce
- war
Jednostki nielegalne w Polsce i przestarzałe
- koń mechaniczny (KM)
- koń parowy (HP)
- koń przeliczeniowy
- Shaft horsepower (SHP)

Natężenia prądu elektrycznegoEdytuj

W układzie SI amper (A)

biot

Natężenia światłaEdytuj

W układzie SI kandela (cd)

świeca

ObjętościEdytuj

w układzie SI metr sześcienny (m³)

jednostka legalna w Polsce
- litr (l)
jednostki nielegalne w Polsce i przestarzałe
- tona rejestrowa (RT)
- baryłka (bbl)
- buszel
- ćwiartka
- ćwierć
- drachma
- galon (gal)
  - uncja (fl oz)
- garniec
- kwaterka
  - kwarta (qt)
  - półkwarta (pinta) (pt)
- korzec
- kropla
- kubik
- łaszt
- okseft
- szefel
- szklanka

Pola powierzchniEdytuj

w układzie SI metr kwadratowy (m²)

jednostki legalne w Polsce
- ar (a)(pole powierzchni gruntów rolnych i terenów budowlanych)
- hektar (ha) (pole powierzchni gruntów rolnych i terenów budowlanych)
- barn (jednostka przekroju czynnego)
jednostki nielegalne w Polsce i przestarzałe
- akr
- dziesięcina
- feddan
- łan
- morga
- staje

PrędkościEdytuj

W układzie SI metr na sekundę (m/s)

mach (Ma)
kilometr na godzinę (km/h, kmph)
mila na godzinę (m/h, mph)
węzeł (kt)
c (ułamek prędkości światła w próżni)

RadioaktywnościEdytuj

W układzie SI bekerel (Bq)

kiur

SiłyEdytuj

W układzie SI niuton (N)

StężeniaEdytuj

W układzie SI mol na metr sześcienny (mol/m³)

TemperaturyEdytuj

W układzie SI kelwin (K)

TransportEdytuj

Zdolność skupiająca soczewki lub układu optycznegoEdytuj

Jednostka legalna w Polsce
- dioptria

InneEdytuj

bel (B), i częściej stosowany decybel (dB)
teks – jednostka gęstości liniowej włókna
neper
rentgen – jednostka dawki ekspozycyjnej promieniowania X i γ, dopuszczona do stosowania dla urządzeń pomiarowych będących w obrocie lub użytkowaniu przed dniem 23.04.2004
denier (DEN)
DIN
dol
kreska
lpmm
metr bieżący
miurg
naparstek
paczko-rok - jednostka określająca liczbę wypalonych papierosów, stosowana w dokumentacji medycznej
pH

Jednostkami miary nie są natomiast procent i promil – ich jednostka zależy od podstawy dla której są liczone, np. procent długości jest wyrażony w metrach, a procent masy w kilogramach.

BibliografiaEdytuj

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 czerwca 2020 r. w sprawie legalnych jednostek miar (Dz.U. z 2020 r. poz. 1024)
Le Système international d’unités (fr.) lub The International System of Units (SI) (ang.) wydanie 8. Organisation Intergouvernementale de la Convention du Mètre (tzw. SI brochure)
Dyrektywa Rady 80/181/EWG
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/3/WE z dnia 11 marca 2009 r. zmieniająca dyrektywę Rady 80/181/EWG w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do jednostek miar