Pozaukładowe jednostki miary

Ten wykaz zawiera pozaukładowe jednostki miary, czyli jednostki nienależące do układu SI. Pojęcie to bywa także używane do określenia jednostek nienależących do żadnego układu jednostek miar, albo nienależących do rozpatrywanego układu jednostek miar.

Wyodrębnione zostały jednostki miar określone ustawowo jako legalne w Polsce^[1].

Ciepło, energia i praca

W układzie SI, dżul (J)

Jednostki dopuszczone do legalnego stosowania w Polsce
- elektronowolt (eV)
- watogodzina (Wh) i pochodne np. kilowatogodzina (kWh)

pozostałe
- British Thermal Unit (BTU)
- erg (erg)
- kilogramometr (kGm)
- termia (th)
- warogodzina (varh)
- kaloria (cal), częściej kilokaloria (kcal) (do dziś często używana w dietetyce i przemyśle żywieniowym)

Ciśnienie

W układzie SI paskal (Pa)

Jednostki dopuszczone do legalnego stosowania w Polsce
- milimetr słupa rtęci (mmHg) (dopuszczone do opisu ciśnienia krwi i innych płynów ustrojowych)
- bar (bar)
- atmosfera techniczna (at)
- atmosfera fizyczna (czasem atmosfera normalna) (atm)

Inne
- milimetr słupa wody (mmH₂O) (używane do określenia ciśnienia krwi)

Czasu

W układzie SI sekunda (s)

Jednostki dopuszczone do legalnego stosowania w Polsce
- minuta (min)
- godzina (h)
- doba (d)

Inne
- Jednostki czasu
  - kwarta
  - tercja
  - kwadrans
  - tydzień
  - miesiąc
  - rok
  - dekada
  - wiek
  - tysiąclecie
  - motogodzina (mth)
- Jednostki geologiczne
- Jednostki religijne
  - pacierz, zdrowaśka, różaniec – regionalizmy oznaczające czas potrzebny do odmówienia tych modlitw

Długości

W układzie SI metr (m)

Jednostki stosowane w astronomii:

Jednostki stosowane w określonych dziedzinach
- U (elektronika)
- punkt typograficzny
- cycero (poligrafia)
- kwadrat (poligrafia)
- angstrem (Å)
- X

Jednostki oparte na wymiarach ciała człowieka:
- palec
- pouce
- pulgada
- cal (in)
- stopa (ft)
  - stopa angielska

Długość drogi
- jard (y)
- krok
- liga morska
- liga lądowa
- mila (mi)
- mila admiralska
- mila angielska
- mila geograficzna
- mila londyńska
- mila morska (NM)
  - kabel
- mila polska
  - wiorsta
  - sążeń
- mila rzymska
  - passus
- parasanga
- mila wrocławska
- staja

Inne
- ławka
- linia
- furlong
- pręt
- metr katolicki

Ilości materii

w układzie SI jednostka liczności materii mol (mol)

Kąta

w układzie SI radian (rad m/m)

Jednostki dopuszczone do legalnego stosowania w Polsce
- stopień
- minuta
- sekunda
- grad (gon)
- obrót

Inne
- tercja
- kwarta
- tysiączna
- rumb

Ładunku elektrycznego

w układzie SI kulomb (C)

Jednostki dopuszczone do legalnego stosowania w Polsce
- amperogodzina (Ah)
Inne
- ładunek elementarny (e)

Masy

w układzie SI kilogram (kg)

Jednostki dopuszczone do legalnego stosowania w Polsce
- karat metryczny (ct)
- tona (t)
- zunifikowana jednostka masy atomowej (u)

Inne
- kwintal (q)
- graw (gv), pierwotna bezprzedrostkowa nazwa kilograma
- M $_{\odot }$ (masa Słońca)
- abassi
- funt (lb)
- łut
- uncja (oz)
- cetnar (cwt)
- drachma
- gran

Mocy

W układzie SI wat (W)

Jednostki dopuszczone do legalnego stosowania w Polsce
- war (var)
- woltoamper (VA)

Inne
- koń mechaniczny (KM)
- koń parowy (HP)
- koń przeliczeniowy
- Shaft horsepower (SHP)

Natężenia prądu elektrycznego

W układzie SI amper (A)

Inne
- biot

Natężenia światła

W układzie SI: kandela (cd) oraz jednostki pochodne układu SI: lumen (lm) i luks (lx)

Jednostka pozaukładowa:

świeca

Objętości

w układzie SI metr sześcienny (m³)

Jednostki dopuszczone do legalnego stosowania w Polsce
- litr (l)

Inne
- kubik
- metr przestrzenny (st)
- tona rejestrowa (RT)
- baryłka (bbl)
- buszel
- ćwiartka
- ćwierć
- drachma
- galon (gal)
  - uncja (fl oz)
- garniec
- kwaterka
  - kwarta (qt)
  - półkwarta (pinta) (pt)
- korzec
- kropla
- łaszt
- okseft
- szefel
- szklanka

Pola powierzchni

w układzie SI metr kwadratowy (m²)

Jednostki dopuszczone do legalnego stosowania w Polsce
- ar (a) i pochodna hektar (ha) – pole powierzchni gruntów rolnych i terenów budowlanych
- barn (b) – jednostka przekroju czynnego

Inne
- akr
- dziesięcina
- feddan
- łan
- morga
- staje

Prędkości

W układzie SI metr na sekundę (m/s)

Inne
- mach (Ma)
- kilometr na godzinę (km/h, kmph)
- mila na godzinę (m/h, mph)
- węzeł (kt)
- c (ułamek prędkości światła w próżni)

Radioaktywności

W układzie SI bekerel (Bq)

Inne
- kiur (Ci)

Siły

W układzie SI niuton (N)

Inne
- kilogram-siła (kilopond)
- dyna

Stężenia

W układzie SI mol na metr sześcienny (mol/m³)

Inne
- procent %
- promil ‰
- ppm, ppb, ppt
- europejska jednostka zapachowa

Temperatury

W układzie SI kelwin (K)

Jednostki dopuszczone do legalnego stosowania w Polsce
- stopnie Celsjusza (°C)

Inne

Zdolność skupiająca soczewki lub układu optycznego

Jednostki dopuszczone do legalnego stosowania w Polsce
- dioptria

Inne

Jednostki dopuszczone do legalnego stosowania w Polsce
- bel (B) i pochodna – decybel (dB)
- neper (Np)
- teks – jednostka gęstości liniowej włókna
- rentgen – jednostka dawki ekspozycyjnej promieniowania X i γ, dopuszczona do stosowania dla urządzeń pomiarowych będących w obrocie lub użytkowaniu przed dniem 23.04.2004
Inne
- miurg
- denier (DEN)
- DIN
- dol
- lpmm
- metr bieżący
- paczkolata - jednostka określająca liczbę wypalonych papierosów, stosowana w dokumentacji medycznej
- pH

Gospodarstwo domowe

Handel

egzemplarz (egz.) - jeden przedmiot z grupy jednorodnych przedmiotów
komplet (kpl.) - pełny zestaw elementów, które stanowią pewną całość
opakowanie (opk.)
skrzynia
sztuka (szt.) - pojedynczy przedmiot, egzemplarz, element
ryza

Transport

Przypisy

↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 czerwca 2020 r. w sprawie legalnych jednostek miar (Dz.U. z 2020 r. poz. 1024).

Bibliografia

Le Système international d’unités (fr.) lub The International System of Units (SI) (ang.) wydanie 8. Organisation Intergouvernementale de la Convention du Mètre (tzw. SI brochure)
Dyrektywa Rady 80/181/EWG
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/3/WE z dnia 11 marca 2009 r. zmieniająca dyrektywę Rady 80/181/EWG w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do jednostek miar

Linki zewnętrzne

[1] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 czerwca 2020 r. w sprawie legalnych jednostek miar (Dz.U. z 2020 r. poz. 1024).

[1]