Wikipedia:Artykuły na Medal/archiwum/2015-02

Archiwum artykułów, które zostały umieszczone na stronie głównej w rubryce Artykuł na Medal.

2015-02-01 edytuj

Okręty podwodne typu Skipjack − sześć amerykańskich okrętów podwodnych z okresu zimnej wojny, skonstruowanych i przeznaczonych do zwalczania radzieckich okrętów podwodnych. Skipjack był pierwszym typem okrętu myśliwskiego (SSN) od samego początku konstruowanym jako okręt o napędzie atomowym i pierwszym łączącym napęd jądrowy z hydrodynamicznie zoptymalizowanym kadłubem typu albacore o kształcie zbliżonym do kształtu kropli. Jednostki te były najszybszymi okrętami podwodnymi marynarki amerykańskiej do czasu wejścia do służby dwadzieścia lat później okrętów typu Los Angeles. Z trzecim okrętem tego typu − USS „Scorpion” (SSN-589), który zatonął w niewyjaśnionych do dziś okolicznościach około 650 kilometrów na południe od Azorów − wiąże się jedna z największych tragedii w historii amerykańskiej marynarki wojennej. Czytaj więcej…

2015-02-02 edytuj

Proxima Centauri (łac. proxima – najbliższa) – gwiazda typu czerwony karzeł znajdująca się około 4,22 lat świetlnych (40 bilionów km) od Ziemi, w gwiazdozbiorze Centaura. Jest najbliższą Słońca gwiazdą, jednak jej blask jest zbyt słaby, aby można ją było dostrzec gołym okiem. Może stanowić układ potrójny wraz z pobliskimi gwiazdami układu podwójnego alfa Centauri. Jest gwiazdą rozbłyskową, ma masę około 1/8 masy Słońca, jej średnia gęstość jest około 40 razy większa niż gęstość Słońca. Dotychczas nie wykryto planet krążących wokół niej. Ponieważ Proxima Centauri jest czerwonym karłem i gwiazdą rozbłyskową, kwestia możliwości istnienia życia na planecie krążącej wokół niej jest dyskusyjna. Z powodu bliskiego położenia w stosunku do Układu Słonecznego była proponowana jako cel lotu międzygwiezdnego. Czytaj więcej…

2015-02-03 edytuj

Prawo Hardy’ego-Weinberga – prawo określające stosunki pomiędzy frekwencją alleli a częstością genotypów w populacji oraz warunki, w jakich stosunki te będą zachowane. Proporcje genotypów w populacji spełniającej założenia prawa Hardy’ego-Weinberga określa się jako rozkład Hardy’ego-Weinberga (dla locus z dwoma allelami proporcje te odpowiadają rozwinięciu kwadratu sumy frekwencji alleli). Prawo zostało sformułowane przez matematyka Godfreya H. Hardy'ego i, niezależnie od niego, przez lekarza Wilhelma Weinberga. Prawo, sformułowane początkowo dla pojedynczego locus dwuallelicznego, można uogólnić dla wielu loci, dla loci wieloallelicznych oraz systemów poliploidalnych. Prawo stanowi jeden z fundamentów teorii genetyki populacji organizmów płciowych. Ma duże znaczenie dla zrozumienia procesu ewolucji i związanych z nim zmian częstości alleli i genotypów w populacjach. Czytaj więcej…

2015-02-04 edytuj

Osiedle Tysiąclecia − osiedle mieszkaniowe oraz dzielnica Katowic, położona w północno-zachodniej części miasta, w zespole dzielnic północnych, między Dębem, Załężem i Chorzowem. W 1961 rozpoczęto budowę nowego osiedla, nazwanego w ramach obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego. Zaprojektowane zostało ono przez czterech architektów: Henryka Buszko, Aleksandra Frantę, Mariana Dziewońskiego i Tadeusza Szewczyka, z czego dwaj pierwsi sprawowali nadzór nad budową. Dzielnica ma głównie mieszkaniowy charakter. Jest ona bardzo dobrze skomunikowana dzięki Drogowej Trasie Średnicowej i drodze krajowej nr 79 (ulicy Chorzowskiej, w tym linii tramwajowej znajdującej się równolegle do ulicy), biegnących po zewnętrznej stronie Osiedla Tysiąclecia. Dzielnica ma powierzchnię 1,88 km² (1,14% powierzchni miasta) i liczyła w 2007 23 501 mieszkańców (7,4% ludności Katowic). Czytaj więcej…

2015-02-05 edytuj

Bitwa pod Jaktorowem – bitwa partyzancka stoczona 29 września 1944 w okolicach wsi Budy Zosine nieopodal Jaktorowa, zakończona rozbiciem przez Niemców głównych sił Grupy AK „Kampinos”. Po wybuchu powstania warszawskiego wschodnia część Puszczy Kampinoskiej stała się bazą silnego zgrupowania partyzanckiego Armii Krajowej. 27 września 1944 Niemcy rozpoczęli w tym rejonie zakrojoną na szeroką skalę operację przeciwpartyzancką, oznaczoną kryptonimem Sternschnuppe. Grupa „Kampinos” przystąpiła wówczas do odwrotu w kierunku Gór Świętokrzyskich. Początkowo polskie zgrupowanie skutecznie wymykało się obławie, lecz na skutek błędów dowództwa zostało w drugim dniu odwrotu okrążone przez Niemców pod Jaktorowem. Po blisko całodziennej walce z przeważającymi siłami nieprzyjaciela Grupa „Kampinos” została rozbita, tracąc ok. 150–200 poległych, ok. 120 rannych i 150 wziętych do niewoli. Wielu żołnierzom AK, w tym kilku zwartym oddziałom, udało się jednak wyrwać z okrążenia. Bój pod Jaktorowem był prawdopodobnie największą bitwą partyzancką stoczoną w czasie II wojny światowej na ziemiach polskich leżących na zachód od linii Wisły. Czytaj więcej…

2015-02-06 edytuj

Koszatniczka – endemiczny gatunek gryzonia z rodziny koszatniczkowatych, zamieszkujący w Chile obszar między wybrzeżem Oceanu Spokojnego i zachodnimi zboczami Andów, najliczniej pomiędzy Vallenar a Curicó. Do laboratoriów Ameryki Północnej i Europy koszatniczki trafiły w połowie lat 60. XX wieku, jako zwierzęta do prowadzenia badań nad cukrzycą. Insulina tych gryzoni ma odmienną strukturę od ludzkiej i wykazuje tylko 1-10% aktywności biologicznej w porównaniu z innymi ssakami, więc ich metabolizm nie pozwala na przyswajanie cukru i koszatniczki są bardzo podatne na tę chorobę. Osobniki pochodzące z populacji sprowadzonych jako zwierzęta laboratoryjne do laboratoriów w USA i Wielkiej Brytanii trafiły z czasem do indywidualnych hodowców hobbystycznych. W hodowli wymagają dużo wolnej przestrzeni. Powinny być hodowane w jednopłciowych parach lub stadach do 4-5 osobników. Czytaj więcej…

2015-02-07 edytuj

Nigerzaur – rodzaj dinozaura z rodziny rebbachozaurów, zauropoda żyjącego w środku okresu kredowego, około 115-105 milionów lat temu. Odkryto go w formacji Elrhaz na obszarze zwanym Gadoufaoua, leżącym w Nigrze. Skamieniałości tego zwierzęcia zostały opisane po raz pierwszy w 1976, nazwano je jednak dopiero w 1999 po znalezieniu i opisaniu kolejnych, bardziej kompletnych szczątków. Mierzył 9 m długości, a więc stosunkowo mało jak na zauropoda. Cechował się też krótką szyją. Ważył około 4 ton, mniej więcej tyle, co współczesny słoń. Jego szkielet wykazuje dużą pneumatyzację kości, wypełnionych workami powietrznymi, kończyny były jednak solidnie zbudowane. Miał czaszkę wysoce wyspecjalizowaną pod kątem pobierania pokarmu, obejmowała liczne otwory i cienkie kości. Szeroki pysk zawierał ponad 500 zębów, zastępowanych w szybkim tempie: co około 14 dni. Szczękę i żuchwę mogła pokrywać keratynowa osłonka. W przeciwieństwie do innych czworonogów miał szczękę i żuchwę szersze od reszty czaszki, a jego zęby leżały daleko od przedniej części pyska. Czytaj więcej…

2015-02-08 edytuj

Okręty podwodne typu Skipjack − sześć amerykańskich okrętów podwodnych z okresu zimnej wojny, skonstruowanych i przeznaczonych do zwalczania radzieckich okrętów podwodnych. Skipjack był pierwszym typem okrętu myśliwskiego (SSN) od samego początku konstruowanym jako okręt o napędzie atomowym i pierwszym łączącym napęd jądrowy z hydrodynamicznie zoptymalizowanym kadłubem typu albacore o kształcie zbliżonym do kształtu kropli. Jednostki te były najszybszymi okrętami podwodnymi marynarki amerykańskiej do czasu wejścia do służby dwadzieścia lat później okrętów typu Los Angeles. Z trzecim okrętem tego typu − USS „Scorpion” (SSN-589), który zatonął w niewyjaśnionych do dziś okolicznościach około 650 kilometrów na południe od Azorów − wiąże się jedna z największych tragedii w historii amerykańskiej marynarki wojennej. Czytaj więcej…

2015-02-09 edytuj

Proxima Centauri (łac. proxima – najbliższa) – gwiazda typu czerwony karzeł znajdująca się około 4,22 lat świetlnych (40 bilionów km) od Ziemi, w gwiazdozbiorze Centaura. Jest najbliższą Słońca gwiazdą, jednak jej blask jest zbyt słaby, aby można ją było dostrzec gołym okiem. Może stanowić układ potrójny wraz z pobliskimi gwiazdami układu podwójnego alfa Centauri. Jest gwiazdą rozbłyskową, ma masę około 1/8 masy Słońca, jej średnia gęstość jest około 40 razy większa niż gęstość Słońca. Dotychczas nie wykryto planet krążących wokół niej. Ponieważ Proxima Centauri jest czerwonym karłem i gwiazdą rozbłyskową, kwestia możliwości istnienia życia na planecie krążącej wokół niej jest dyskusyjna. Z powodu bliskiego położenia w stosunku do Układu Słonecznego była proponowana jako cel lotu międzygwiezdnego. Czytaj więcej…

2015-02-10 edytuj

Prawo Hardy’ego-Weinberga – prawo określające stosunki pomiędzy frekwencją alleli a częstością genotypów w populacji oraz warunki, w jakich stosunki te będą zachowane. Proporcje genotypów w populacji spełniającej założenia prawa Hardy’ego-Weinberga określa się jako rozkład Hardy’ego-Weinberga (dla locus z dwoma allelami proporcje te odpowiadają rozwinięciu kwadratu sumy frekwencji alleli). Prawo zostało sformułowane przez matematyka Godfreya H. Hardy'ego i, niezależnie od niego, przez lekarza Wilhelma Weinberga. Prawo, sformułowane początkowo dla pojedynczego locus dwuallelicznego, można uogólnić dla wielu loci, dla loci wieloallelicznych oraz systemów poliploidalnych. Prawo stanowi jeden z fundamentów teorii genetyki populacji organizmów płciowych. Ma duże znaczenie dla zrozumienia procesu ewolucji i związanych z nim zmian częstości alleli i genotypów w populacjach. Czytaj więcej…

2015-02-11 edytuj

Osiedle Tysiąclecia − osiedle mieszkaniowe oraz dzielnica Katowic, położona w północno-zachodniej części miasta, w zespole dzielnic północnych, między Dębem, Załężem i Chorzowem. W 1961 rozpoczęto budowę nowego osiedla, nazwanego w ramach obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego. Zaprojektowane zostało ono przez czterech architektów: Henryka Buszko, Aleksandra Frantę, Mariana Dziewońskiego i Tadeusza Szewczyka, z czego dwaj pierwsi sprawowali nadzór nad budową. Dzielnica ma głównie mieszkaniowy charakter. Jest ona bardzo dobrze skomunikowana dzięki Drogowej Trasie Średnicowej i drodze krajowej nr 79 (ulicy Chorzowskiej, w tym linii tramwajowej znajdującej się równolegle do ulicy), biegnących po zewnętrznej stronie Osiedla Tysiąclecia. Dzielnica ma powierzchnię 1,88 km² (1,14% powierzchni miasta) i liczyła w 2007 23 501 mieszkańców (7,4% ludności Katowic). Czytaj więcej…

2015-02-12 edytuj

Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie literatury – Akademia Szwedzka w okresie od roku 1901 do 2014 przyznała literacką Nagrodę Nobla 111 osobom. Wolą Alfreda Nobla było, aby nagroda trafiła w ręce osoby, która stworzy najbardziej wyróżniające się dzieło w kierunku idealistycznym, przy czym laureaci mają być wybierani bez względu na ich narodowość. Nazwiska kandydatów do wyróżnienia mogą być zgłaszane przez członków Akademii Szwedzkiej oraz innych akademii i instytucji o podobnym charakterze. Prawo to otrzymali także uniwersyteccy profesorowie literatury i filologii, laureaci literackiej Nagrody Nobla oraz przewodniczący stowarzyszeń odpowiedzialnych za twórczość literacką w poszczególnych krajach. Nominacje pozostają niejawne przez 50 lat. Do roku 2014 wśród laureatów znalazło się 13 kobiet. Najmłodszym laureatem był nagrodzony w 1907 Rudyard Kipling (miał wówczas 42 lata), a najstarszą wyróżnioną osobą była Doris Lessing nagrodzona w 2007 (w chwili ogłoszenia nominacji miała 88 lat). Do 2014 roku dwie osoby odmówiły przyjęcia nagrody. Raz nagrodę przyznano pośmiertnie – w 1931 otrzymał ją Erik Axel Karlfeldt. Od 1974 roku Statut Fundacji Nobla zabrania pośmiertnych wyróżnień, o ile śmierć nie nastąpiła po ogłoszeniu nominacji. Czytaj więcej…

2015-02-13 edytuj

Koszatniczka – endemiczny gatunek gryzonia z rodziny koszatniczkowatych, zamieszkujący w Chile obszar między wybrzeżem Oceanu Spokojnego i zachodnimi zboczami Andów, najliczniej pomiędzy Vallenar a Curicó. Do laboratoriów Ameryki Północnej i Europy koszatniczki trafiły w połowie lat 60. XX wieku, jako zwierzęta do prowadzenia badań nad cukrzycą. Insulina tych gryzoni ma odmienną strukturę od ludzkiej i wykazuje tylko 1-10% aktywności biologicznej w porównaniu z innymi ssakami, więc ich metabolizm nie pozwala na przyswajanie cukru i koszatniczki są bardzo podatne na tę chorobę. Osobniki pochodzące z populacji sprowadzonych jako zwierzęta laboratoryjne do laboratoriów w USA i Wielkiej Brytanii trafiły z czasem do indywidualnych hodowców hobbystycznych. W hodowli wymagają dużo wolnej przestrzeni. Powinny być hodowane w jednopłciowych parach lub stadach do 4-5 osobników. Czytaj więcej…

2015-02-14 edytuj

Nigerzaur – rodzaj dinozaura z rodziny rebbachozaurów, zauropoda żyjącego w środku okresu kredowego, około 115-105 milionów lat temu. Odkryto go w formacji Elrhaz na obszarze zwanym Gadoufaoua, leżącym w Nigrze. Skamieniałości tego zwierzęcia zostały opisane po raz pierwszy w 1976, nazwano je jednak dopiero w 1999 po znalezieniu i opisaniu kolejnych, bardziej kompletnych szczątków. Mierzył 9 m długości, a więc stosunkowo mało jak na zauropoda. Cechował się też krótką szyją. Ważył około 4 ton, mniej więcej tyle, co współczesny słoń. Jego szkielet wykazuje dużą pneumatyzację kości, wypełnionych workami powietrznymi, kończyny były jednak solidnie zbudowane. Miał czaszkę wysoce wyspecjalizowaną pod kątem pobierania pokarmu, obejmowała liczne otwory i cienkie kości. Szeroki pysk zawierał ponad 500 zębów, zastępowanych w szybkim tempie: co około 14 dni. Szczękę i żuchwę mogła pokrywać keratynowa osłonka. W przeciwieństwie do innych czworonogów miał szczękę i żuchwę szersze od reszty czaszki, a jego zęby leżały daleko od przedniej części pyska. Czytaj więcej…

2015-02-15 edytuj

Okręty podwodne typu Skipjack − sześć amerykańskich okrętów podwodnych z okresu zimnej wojny, skonstruowanych i przeznaczonych do zwalczania radzieckich okrętów podwodnych. Skipjack był pierwszym typem okrętu myśliwskiego (SSN) od samego początku konstruowanym jako okręt o napędzie atomowym i pierwszym łączącym napęd jądrowy z hydrodynamicznie zoptymalizowanym kadłubem typu albacore o kształcie zbliżonym do kształtu kropli. Jednostki te były najszybszymi okrętami podwodnymi marynarki amerykańskiej do czasu wejścia do służby dwadzieścia lat później okrętów typu Los Angeles. Z trzecim okrętem tego typu − USS „Scorpion” (SSN-589), który zatonął w niewyjaśnionych do dziś okolicznościach około 650 kilometrów na południe od Azorów − wiąże się jedna z największych tragedii w historii amerykańskiej marynarki wojennej. Czytaj więcej…

2015-02-16 edytuj

Proxima Centauri (łac. proxima – najbliższa) – gwiazda typu czerwony karzeł znajdująca się około 4,22 lat świetlnych (40 bilionów km) od Ziemi, w gwiazdozbiorze Centaura. Jest najbliższą Słońca gwiazdą, jednak jej blask jest zbyt słaby, aby można ją było dostrzec gołym okiem. Może stanowić układ potrójny wraz z pobliskimi gwiazdami układu podwójnego alfa Centauri. Jest gwiazdą rozbłyskową, ma masę około 1/8 masy Słońca, jej średnia gęstość jest około 40 razy większa niż gęstość Słońca. Dotychczas nie wykryto planet krążących wokół niej. Ponieważ Proxima Centauri jest czerwonym karłem i gwiazdą rozbłyskową, kwestia możliwości istnienia życia na planecie krążącej wokół niej jest dyskusyjna. Z powodu bliskiego położenia w stosunku do Układu Słonecznego była proponowana jako cel lotu międzygwiezdnego. Czytaj więcej…

2015-02-17 edytuj

Prawo Hardy’ego-Weinberga – prawo określające stosunki pomiędzy frekwencją alleli a częstością genotypów w populacji oraz warunki, w jakich stosunki te będą zachowane. Proporcje genotypów w populacji spełniającej założenia prawa Hardy’ego-Weinberga określa się jako rozkład Hardy’ego-Weinberga (dla locus z dwoma allelami proporcje te odpowiadają rozwinięciu kwadratu sumy frekwencji alleli). Prawo zostało sformułowane przez matematyka Godfreya H. Hardy'ego i, niezależnie od niego, przez lekarza Wilhelma Weinberga. Prawo, sformułowane początkowo dla pojedynczego locus dwuallelicznego, można uogólnić dla wielu loci, dla loci wieloallelicznych oraz systemów poliploidalnych. Prawo stanowi jeden z fundamentów teorii genetyki populacji organizmów płciowych. Ma duże znaczenie dla zrozumienia procesu ewolucji i związanych z nim zmian częstości alleli i genotypów w populacjach. Czytaj więcej…

2015-02-18 edytuj

Osiedle Tysiąclecia − osiedle mieszkaniowe oraz dzielnica Katowic, położona w północno-zachodniej części miasta, w zespole dzielnic północnych, między Dębem, Załężem i Chorzowem. W 1961 rozpoczęto budowę nowego osiedla, nazwanego w ramach obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego. Zaprojektowane zostało ono przez czterech architektów: Henryka Buszko, Aleksandra Frantę, Mariana Dziewońskiego i Tadeusza Szewczyka, z czego dwaj pierwsi sprawowali nadzór nad budową. Dzielnica ma głównie mieszkaniowy charakter. Jest ona bardzo dobrze skomunikowana dzięki Drogowej Trasie Średnicowej i drodze krajowej nr 79 (ulicy Chorzowskiej, w tym linii tramwajowej znajdującej się równolegle do ulicy), biegnących po zewnętrznej stronie Osiedla Tysiąclecia. Dzielnica ma powierzchnię 1,88 km² (1,14% powierzchni miasta) i liczyła w 2007 23 501 mieszkańców (7,4% ludności Katowic). Czytaj więcej…

2015-02-19 edytuj

Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie literatury – Akademia Szwedzka w okresie od roku 1901 do 2014 przyznała literacką Nagrodę Nobla 111 osobom. Wolą Alfreda Nobla było, aby nagroda trafiła w ręce osoby, która stworzy najbardziej wyróżniające się dzieło w kierunku idealistycznym, przy czym laureaci mają być wybierani bez względu na ich narodowość. Nazwiska kandydatów do wyróżnienia mogą być zgłaszane przez członków Akademii Szwedzkiej oraz innych akademii i instytucji o podobnym charakterze. Prawo to otrzymali także uniwersyteccy profesorowie literatury i filologii, laureaci literackiej Nagrody Nobla oraz przewodniczący stowarzyszeń odpowiedzialnych za twórczość literacką w poszczególnych krajach. Nominacje pozostają niejawne przez 50 lat. Do roku 2014 wśród laureatów znalazło się 13 kobiet. Najmłodszym laureatem był nagrodzony w 1907 Rudyard Kipling (miał wówczas 42 lata), a najstarszą wyróżnioną osobą była Doris Lessing nagrodzona w 2007 (w chwili ogłoszenia nominacji miała 88 lat). Do 2014 roku dwie osoby odmówiły przyjęcia nagrody. Raz nagrodę przyznano pośmiertnie – w 1931 otrzymał ją Erik Axel Karlfeldt. Od 1974 roku Statut Fundacji Nobla zabrania pośmiertnych wyróżnień, o ile śmierć nie nastąpiła po ogłoszeniu nominacji. Czytaj więcej…

2015-02-20 edytuj

Tęcza – zjawisko optyczne i meteorologiczne, występujące w postaci charakterystycznego wielobarwnego łuku, widocznego, gdy Słońce lub Księżyc oświetla krople wody w atmosferze ziemskiej. Tęcza powstaje w wyniku rozszczepienia światła, załamującego się i odbijającego wewnątrz kropli wody (np. deszczu) o kształcie zbliżonym do kulistego. Pomimo faktu, że w tęczy występuje niemal ciągłe widmo kolorów, tradycyjnie uznaje się, że kolorami tęczy są: czerwony (na zewnątrz łuku), pomarańczowy, żółty, zielony, niebieski, indygowy i fioletowy (wewnątrz łuku). Tęcza pojawia się często w mitologii, religii, literaturze i sztuce. Tęczowa flaga stanowiła symbol masońskiego zakonu Order of the Rainbow Girls (7 barw), a później również osób homoseksualnych (6 barw). Czytaj więcej…

2015-02-21 edytuj

Nigerzaur – rodzaj dinozaura z rodziny rebbachozaurów, zauropoda żyjącego w środku okresu kredowego, około 115-105 milionów lat temu. Odkryto go w formacji Elrhaz na obszarze zwanym Gadoufaoua, leżącym w Nigrze. Skamieniałości tego zwierzęcia zostały opisane po raz pierwszy w 1976, nazwano je jednak dopiero w 1999 po znalezieniu i opisaniu kolejnych, bardziej kompletnych szczątków. Mierzył 9 m długości, a więc stosunkowo mało jak na zauropoda. Cechował się też krótką szyją. Ważył około 4 ton, mniej więcej tyle, co współczesny słoń. Jego szkielet wykazuje dużą pneumatyzację kości, wypełnionych workami powietrznymi, kończyny były jednak solidnie zbudowane. Miał czaszkę wysoce wyspecjalizowaną pod kątem pobierania pokarmu, obejmowała liczne otwory i cienkie kości. Szeroki pysk zawierał ponad 500 zębów, zastępowanych w szybkim tempie: co około 14 dni. Szczękę i żuchwę mogła pokrywać keratynowa osłonka. W przeciwieństwie do innych czworonogów miał szczękę i żuchwę szersze od reszty czaszki, a jego zęby leżały daleko od przedniej części pyska. Czytaj więcej…

2015-02-22 edytuj

Statyny – grupa wielofunkcyjnych organicznych związków chemicznych, zarówno pochodzenia naturalnego, jak i syntetycznych, o różnej budowie chemicznej, mających w formie aktywnej wspólną grupę farmakoforową. Stosowane są jako leki zmniejszające stężenie lipidów, mają także dodatkowe działanie plejotropowe na układ krążenia. Działają przez hamowanie enzymu reduktazy 3-hydroksy-3-metylo-glutarylokoenzymu A (HMG-CoA). Stosowane są w leczeniu hiperlipidemii. Zmniejszają liczbę incydentów wieńcowych, zgonów wieńcowych, udarów mózgu i zabiegów rewaskularyzacyjnych. Występują w środowisku naturalnym jako produkty fermentacji grzybów pleśniowych, a także w produktach żywnościowych takich jak jadalny grzyb boczniak ostrygowaty oraz sfermentowany czerwony ryż. Czytaj więcej…

2015-02-23 edytuj

GAZ-21 Wołga (ros. ГАЗ-21 Волга), początkowo M-21 Wołga – samochód osobowy klasy średniej wyższej, produkowany w radzieckich zakładach GAZ w Gorkim w latach 1956–1970. Był to pierwszy model Wołgi i jedyny samochód średniej klasy produkowany w tym okresie w ZSRR. Oprócz sedana GAZ-21, produkowano też kombi GAZ-22 i specjalną mocniejszą wersję GAZ-23. Samochód ten był także przedmiotem szerokiego eksportu, w tym do krajów zachodnich. Oprócz użytku prywatnego, powszechnie używany był jako taksówka i samochód służbowy dla funkcjonariuszy państwowych w krajach bloku wschodniego, w tym Polsce. Zbudowano 639 478 Wołg pierwszego modelu, razem z wersją kombi. Czytaj więcej…

2015-02-24 edytuj

Iguanodon – rodzaj dinozaura z grupy ornitopodów, zajmujący pozycję pośrodku pomiędzy pierwszymi z szybkich, dwunożnych hipsylofodontów z jury środkowej, a hadrozaurami stanowiącymi najbardziej zaawansowane formy z kredy późnej. Do rodzaju zaliczano wiele gatunków datowanych w czasie od jury późnej do kredy późnej, zamieszkujących Europę, Azję i Amerykę Północną. Na początku XXI wieku badacze zasugerowali pozostawienie w nim tylko jednego dobrze uzasadnionego gatunku I. bernissartensis, żyjącego od późnego barremu do najwcześniejszego aptu (kreda wczesna) na terenie dzisiejszej Belgii i prawdopodobnie na innych terenach Europy. Dokładniej okres ten przypada na 126-125 milionów lat temu. Były to masywne, duże zwierzęta roślinożerne wyróżniające się dużym kolcem na kciuku służącym prawdopodobnie do obrony przed drapieżnikami, podczas gdy cztery kolejne chwytne palce używane były podczas żerowania. Czytaj więcej…

2015-02-25 edytuj

Chemioterapia nowotworów – metoda systemowego leczenia nowotworów za pomocą leków cytostatycznych, zwykle podawanych jako część schematu leczniczego. Często jest łączona z innymi metodami leczenia przeciwnowotworowego. W chemioterapii może być wykorzystany pojedynczy lek lub – znacznie częściej – kombinacja wielu leków, ułożonej w program przewidujący rodzaje leków, ich dawkę, odstępy pomiędzy dawkami, drogę podania oraz pomocnicze leki wspierające leczenie. Choć stosowane leki różnią się budową i mechanizmem działania, to wszystkie cytostatyki są skierowane przeciw szybko dzielącym się komórkom, jakimi są komórki nowotworowe. Jednak leki przeciwnowotworowe nie mają ściśle wybiórczego charakteru, choć ich najintensywniejsze działanie jest obserwowane w nienormalnie szybko dzielących się komórkach nowotworowych, to również wpływają one na inne szybko dzielące się komórki. Skutkuje to najczęstszymi skutkami ubocznymi chemioterapii – zapaleniem błony śluzowej przewodu pokarmowego i zahamowaniem czynności szpiku kostnego. Czytaj więcej…

2015-02-26 edytuj

Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus) – gatunek byliny z rodziny makowatych. Jedyny przedstawiciel monotypowego rodzaju glistnik (Chelidonium). Jest rozpowszechniony w strefie klimatu umiarkowanego w Eurazji, poza tym zawleczony został także na inne kontynenty. W Polsce jest pospolity na całym obszarze. Roślina ma długą tradycję zastosowań leczniczych, sięgającą starożytności. Zawiera liczne alkaloidy działające rozkurczowo na mięśnie gładkie, poza tym preparaty z ziela działają żółciopędnie, przeciwbakteryjnie, uspokajająco, przeciwbólowo. Charakterystyczny, żółto-pomarańczowy sok mleczny używany jest w lecznictwie ludowym do usuwania kurzajek. Od początków XXI wieku stosowanie ziela glistnika i jego alkaloidów w lecznictwie jest ograniczane z powodu potwierdzenia hepatotoksyczności. Czytaj więcej…

2015-02-27 edytuj

Tęcza – zjawisko optyczne i meteorologiczne, występujące w postaci charakterystycznego wielobarwnego łuku, widocznego, gdy Słońce lub Księżyc oświetla krople wody w atmosferze ziemskiej. Tęcza powstaje w wyniku rozszczepienia światła, załamującego się i odbijającego wewnątrz kropli wody (np. deszczu) o kształcie zbliżonym do kulistego. Pomimo faktu, że w tęczy występuje niemal ciągłe widmo kolorów, tradycyjnie uznaje się, że kolorami tęczy są: czerwony (na zewnątrz łuku), pomarańczowy, żółty, zielony, niebieski, indygowy i fioletowy (wewnątrz łuku). Tęcza pojawia się często w mitologii, religii, literaturze i sztuce. Tęczowa flaga stanowiła symbol masońskiego zakonu Order of the Rainbow Girls (7 barw), a później również osób homoseksualnych (6 barw). Czytaj więcej…

2015-02-28 edytuj

Codex Heidelbergensis 921 – kodeks pergaminowy datowany na VIII–IX wiek, zawierający kopię dzieł Jordanesa Romany i Getiki, który spłonął w pożarze w nocy z 15 na 16 lipca 1880 roku. Pierwotnie kodeks ten składał się z 15 kwaternionów, czyli ze 120 kart. Zgodnie z przeprowadzoną inwentaryzacją kodeksów heidelberskich po kongresie wiedeńskim (1816) liczył on już tylko 110 kart, tj. 220 stronic formatu różnie określanego: folio, brakowało bowiem całej pierwszej składki, a ostatnia miała tylko 6 kart. Według opisu Theodora Mommsena z 1882 roku 110 kart było zapisanych, dwie pierwsze karty i ostatnia (tj. 1, 2 i 112) były czyste, foliacja zaś wynikała ze zdublowania karty 17. Napisanie tego kodeksu datuje się odpowiednio: raczej na VIII niż na IX wiek, na VIII-IX wiek lub na przełom VIII i IX wieku. Czytaj więcej…