Wikipedia:Artykuły na Medal/archiwum/2006

Archiwum artykułów, które zostały umieszczone na stronie głównej w rubryce Artykuł na Medal.

2006-01-01 edytuj

Rak – nazwa grupy chorób nowotworowych będących nowotworami złośliwymi wywodzącymi się z tkanki nabłonkowej.
Nazwa ta odnosi się do guzów powstających z nabłonków pochodzenia ekto- lub endodermalnego oraz z nabłonka narządów moczowo-płciowych. Nie są nazywane rakami nowotwory złośliwe wywodzące się z „nabłonków” pochodzenia mezodermalnego, np. śródbłonka, międzybłonka, błony maziowej. Zgodnie z Krajowym Rejestrem Nowotworów, w Polsce w 2002 r. na nowotwory złośliwe zachorowało ogółem 37462 kobiet i 50273 mężczyzn. Przyjmuje się, że ok. 90% tej liczby stanowią raki, pozostałe 10% to chłoniaki, białaczki, glejaki, mięsaki i inne nowotwory złośliwe pochodzenia nienabłonkowego.

2006-01-08 edytuj

Rzeczpospolita Krakowska (Wolne Miasto Kraków) – (1815-1846) była państwem utworzonym na kongresie wiedeńskim, pozostającym pod kontrolą trzech państw sąsiednich: Rosji, Prus i Austrii. Inicjatorem jej utworzenia był car Aleksander I, który w toku pertraktacji między trzema mocarstwami rozbiorowymi zaproponował przekształcenie Krakowa i Torunia w wolne miasta. Po upadku powstania krakowskiego z 1846 r, 15 kwietnia, po przełamaniu oporu Prus, przedstawiciele mocarstw opiekuńczych podpisali w Wiedniu konwencję o inkorporacji Wolnego Miasta do Austrii.

2006-01-15 edytuj

Spektrometria mas (MS, Mass Spectrometry) uniwersalna technika analityczna, zaliczana do metod spektroskopowych, której podstawą jest pomiar stosunku masy molowej do ładunku elektrycznego jonów otrzymywanych z atomów lub związków chemicznych. Spektrometria mas jest stosowana do identyfikacji związków chemicznych oraz określania ich struktury i składu pierwiastkowego. Technika ta jest wykorzystywana do ustalania składu złożonych mieszanin związków o wysokich masach molowych w proteomice, badaniach materiałowych i chemii polimerów. Dzięki zastosowaniu spektrometrii mas odkryto niepromieniotwórcze izotopy pierwiastków.

2006-01-22 edytuj

Odrodzenie Irlandzkie w literaturze (ang. Irish Literary Revival, Irish Literary Renaissance) lub Odrodzenie Celtyckie (ang. Celtic Revival) – zapoczątkowany w latach 80. XIX wieku zwrot irlandzkiej literatury ku tradycji celtyckich mitów, podań i legend, które stały się osnową współczesnych mu tekstów literackich. Odrodzenie Irlandzkie nastąpiło wskutek poszukiwania własnej tożsamości kulturowej przez irlandzkich pisarzy i intelektualistów oraz buntu wobec angielskiej okupacji, narzucającej nie tylko racje polityczne, ale i kulturowe. Najwybitniejszym przedstawicielem Odrodzenia Irlandzkiego był William Butler Yeats.

2006-01-29 edytuj

Tour de Pologne (Wyścig Dookoła Polski) – największy szosowy wyścig kolarski w Polsce; jeden z najstarszych, wieloetapowych na świecie. Do 1992 r. jako wyścig amatorski (wyjątkowo w 1974 roku rozgrywanany w formule open z udziałem zawodowców); od 1993 roku, po przejęciu organizacji przez Czesława Langa, zawodowy. Trasa wyścigu liczy ok. 1200 km. Wyścig wiedzie przez centralno-zachodnie rejony kraju, od terenów nadmorskich po Karkonosze na południu Polski. Niezmiennie od roku 1999 wyścig kończy górska czasówka z metą na Orlinku w Karpaczu. Pokonanie trasy całego wyścigu zajmuje ok. tygodnia.

2006-02-05 edytuj

Niszczyciel rakietowy to klasa współczesnych i wszechstronnie uzbrojonych dużych okrętów, zdolnych prowadzić walkę z celami nawodnymi, podwodnymi oraz powietrznymi, a czasem nawet atakować obiekty na lądzie. Na takie okręty jak współczesne niszczyciele i na posiadanie większej ich ilości, mogą sobie obecnie pozwolić tylko największe z marynarek wojennych świata. W wielu innych zostały one zastąpione przez fregaty i korwety, o również rosnących możliwościach bojowych. Polska Marynarka Wojenna posiadała w swojej historii dwa niszczyciele rakietowe, oba noszące imię ORP Warszawa.

2006-02-12 edytuj

Język prawniczy – specyficzny język używany przez osoby stosujące i interpretujące prawo; jest to język, w którym prawnicy rozmawiają o prawie. Język prawniczy jest odmianą języka naturalnego, posiada identyczną z nim składnię, różnić się może jednak znaczeniem poszczególnych słów i zwrotów. Ta ostatnia cecha może sprawiać trudności w prawidłowym rozumieniu języka prawniczego, ponieważ potoczne rozumienie pojęć, którymi operują prawo i prawnicy, często będzie prowadzić do nieporozumień i błędnych wniosków.

2006-02-19 edytuj

Samarytanie (Szomronim, Szamerim; hebr. שומרונים , arab. سامريون) – niewielka semicka grupa etniczno-religijna, której religia – samarytanizm zbliżona jest do judaizmu i przez niektórych religioznawców wraz z judaizmem i karaimami zaliczana do hipotetycznego mozaizmu (pierwotnej religii Mojżesza). Są potomkami mieszkańców starożytnej Samarii oraz imigrantów z Mezopotamii. Samarytanie żyją obecnie w Izraelu oraz w Autonomii Palestyńskiej i liczą niewiele ponad 600 osób. Grupa wychodzi obecnie z poważnego kryzysu demograficznego, którego pozostałością jest znacznie większa częstość rzadkich chorób genetycznych w ich populacji. Są silnie zintegrowani wokół swych wierzeń, góry Gerazim i osoby Wielkiego Kapłana (hebr. kohen ha-gadol).

2006-02-26 edytuj

PzKpfw IV (Panzerkampfwagen IV) – niemiecki czołg średni z okresu II wojny światowej. Aż do jesieni 1942 roku był najcięższym wozem pancernym służącym w armii III Rzeszy. Początkowo był uzbrojony w krótkolufowe działo kalibru 75 mm, jednak pod wpływem doświadczeń wyniesionych ze starć z radzieckimi czołgami T-34 i KW-1, przezbrojono go w armaty długolufowe. Przez kilka miesięcy był najlepszym czołgiem państw osi i jedynym, który mógł nawiązać równorzędną walkę z wozami alianckimi. Mimo pojawienia się cięższych maszyn (PzKpfw V Panther i PzKpfw VI Tiger) nigdy nie został przez nie wyparty z dywizji pancernych i do końca wojny był podstawowym czołgiem niemieckim.

2006-03-05 edytuj

Dąb szypułkowy (Quercus robur L. Sp.Pl.2 1753 syn. Q. pedunculata Ehrh.) – gatunek dębu, drzewa liściastego z rodziny bukowatych, występujący w Europie (z wyjątkiem północnej Skandynawii) oraz południowo-wschodniej Azji. Tworzy dąbrowy (Quercetum), występuje także w lasach mieszanych, łęgach i grądach. W Polsce bardziej pospolity od dębu bezszypułkowego, z którym łatwo się krzyżuje, tworząc mieszańce o cechach pośrednich (Quercus x rosea Bechst.). Najłatwiej odróżnić je od siebie po kształcie i unerwieniu liści, oraz po długości szypułki. Reszta cech jest w dużej mierze zbieżna lub mało widoczna i może być zawodna przy próbie ustalenia gatunku.

2006-03-12 edytuj

Masakra nad Wounded Knee (29 grudnia 1890) – ostatnie duże starcie zbrojne pomiędzy armią Stanów Zjednoczonych Ameryki a Indianami Wielkich Równin, mające miejsce nad potokiem Wounded Knee na terenie indiańskiego rezerwatu Pine Ridge. Stanowiła kulminacyjny moment w trwającej ponad dwa miesiące tzw. „kampanii w Pine Ridge” – dużej wojskowej interwencji, mającej zaprowadzić spokój w rezerwatach Lakotów (Siuksów) na terenie Dakoty Południowej i Dakoty Północnej oraz uspokoić obawy białych mieszkańców pogranicza, zaniepokojonych rozprzestrzenianiem się nowej indiańskiej religii Tańca Ducha i grożącą – ich zdaniem – możliwością wybuchu indiańskiego powstania.

2006-03-19 edytuj

Rospuda – rzeka w północno-wschodniej Polsce. Przepływa przez Pojezierze Suwalskie i północno-zachodnią część Puszczy Augustowskiej. Z hydrologicznego punktu widzenia stanowi górny bieg rzeki Netty, prawego dopływu Biebrzy. Dolina Rospudy to jeden z najcenniejszych obszarów torfowiskowych (torfowiska niskie i przejściowe), o naturalnych, nienaruszonych stosunkach wodnych. Jest objęta ochroną ze względu na występowanie rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Rośnie tam, m.in., 19 przedstawicieli rodziny storczykowatych, podlegającej ścisłej ochronie prawnej, w tym jedyne w Polsce stanowisko miodokwiatu krzyżowego (Herminium monorchis), rośliny wpisanej do „Polskiej Czerwonej Księgi Roślin Ginących” oraz jedno z kilku stanowisk podgatunku białokwiatowego storczyka krwistego.

2006-03-26 edytuj

Justine Henin-Hardenne (^ⓘposłuchaj, ur. 1 czerwca 1982 w Liège) – belgijska tenisistka zawodowa. Pierwszy profesjonalny turniej wygrała zaraz po otrzymaniu licencji zawodowej w rodzinnej Belgii w 1999 roku. Zwyciężyła Letnich Igrzyskach Olimpijskich w 2004 roku w Atenach i zdobyła cztery wielkoszlemowe tytuły. Sezon 2004 r. zakończyła na szczycie listy rankingowej kobiet WTA. Do końca lutego 2006 roku wygrała 25 turniejów indywidualnych, klasyfikowanych w rankingu WTA. Niektórzy komentatorzy sportowi nazywają ją „właścicielką” najlepszego backhandu po linii wśród pań. Jest specjalistką od dobiegania do do piłek, które wydawałyby się przegrane i precyzyjnego przebijania ich na drugą stronę kortu. Nie lubi długich wymian w grze, zazwyczaj stara się jak najszybciej zakończyć podanie uderzeniem backhandowym po linii. Jest zawodniczką praworęczną z jednoręcznym forehandem i backhandem.

2006-04-02 edytuj

Krag-Jørgensen – karabin powtarzalny zaprojektowany przez norweskich konstruktorów Olego Hermana Johannesa Kraga i Erika Jørgensena w końcu XIX wieku. Broń ta została przyjęta na uzbrojenie armii Danii, Stanów Zjednoczonych i Norwegii. Najbardziej wyróżniającą cechą karabinu Krag-Jørgensen był magazynek będący integralną częścią broni trwale połączoną z komorą zamkową i posiadający otwieraną pokrywę z prawej strony broni. Naboje były wkładane pod pokrywę magazynka i dosyłane do komory zamkowej przez popychającą je sprężynę. Obecnie karabin Krag-Jørgensen jest cenioną bronią przez kolekcjonerów na całym świecie.

2006-04-09 edytuj

Sztuka chińska należy do najstarszych na świecie. Jej początki sięgają czasów neolitu. Czynnikiem wpływającym na kształtowanie się kultury Chin była względna izolacja państwa, odciętego od sąsiadów naturalnymi, trudnymi do przebycia granicami. Sztuka chińska wywierała też silny wpływ na inne państwa: Koreę, Japonię, Tybet i Mongolię. Pierwsze spotkanie sztuki chińskiej z europejską miało miejsce po podróżach i odkryciach Marco Polo. Masowy napływ jedwabiu, porcelany, wyrobów z laki itp., niekoniecznie o najwyższych walorach artystycznych, wyrobił opinię o chińskiej sztuce jako zjawisku związanym przede wszystkim z twórczością rzemieślniczą. Masowy import i moda na chinoiserie odegrały znaczącą rolę w kształtującym się stylu rokoko.

2006-04-16 edytuj

Bitwa o Midway to bitwa lotniczo-morska w czasie II wojny światowej, stoczona 4 czerwca 1942 pomiędzy okrętami japońskimi a amerykańskimi, w pobliżu atolu Midway na Oceanie Spokojnym, zakończona decydującym zwycięstwem amerykańskim. Amerykańska baza na atolu Midway stanowiła ważny punkt strategiczny, bez opanowania którego nie było mowy o dominacji na Pacyfiku. Bitwa o Midway okazała się pierwszą klęską floty japońskiej od 350 lat, tzn. od roku 1592, kiedy to koreański admirał Yi-Sun pobił Japończyków u wybrzeży Korei. Uważana jest za punkt zwrotny w walkach na Pacyfiku, po którym Japończycy przeszli do defensywy.

2006-04-23 edytuj

Bezdomność to w ujęciu socjologicznym problem społeczny, charakteryzujący się istnieniem pewnej grupy ludzi pozbawionych miejsca stałego zamieszkania – brakiem domu. Bezdomność w ujęciu psychologicznym to kryzysowy stan egzystencji osoby nie posiadającej faktycznego miejsca zamieszkania, pozbawionej środków niezbędnych do zaspokojenia elementarnych potrzeb, trwale wykorzenionej ze środowiska i akceptującej swoją rolę społeczną. Jednymi z najbardziej znanych ogólnopolskich organizacji specjalizujących się w tym zakresie są Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta oraz założone przez Marka Kotańskiego Stowarzyszenie „Monar” i jego wyspecjalizowana jednostka organizacyjna „Markot”.

2006-05-01 edytuj

MS Achille Lauro (wcześniej MS Willem Ruys) – pełnomorski statek pasażerski – liniowiec zbudowany w 1947 roku w Holandii, dla armatora Rotterdamsche Lloyd. Początkowo obsługiwał połączenia między Holandią i Indonezją, potem pływał do USA i Nowej Zelandii. W 1964 r. został sprzedany włoskiemu przedsiębiorstwu LauroLine otrzymując nazwę „Achille Lauro”. Statek znany jest głównie z historii jego porwania przez palestyńskich terrorystów w październiku 1985, na kanwie której powstały dwa filmy, opera i książka. Po porwaniu statek był jeszcze eksploatowany przez ponad 9 lat, by zatonąć u wybrzeży Somalii 2 grudnia 1994 r. w wyniku wybuchu pożaru.

2006-05-07 edytuj

William Butler Yeats (ur. 13 czerwca 1865, zm. 28 stycznia 1939) – poeta, dramaturg i filozof irlandzki, tworzący w języku angielskim, czołowy twórca i działacz literackiego Odrodzenia Irlandzkiego. Motywy swych utworów czerpał z wczesnośredniowiecznej literatury irlandzkiej i folkloru, pozostawał jednocześnie pod wpływem romantycznego wizjonerstwa Blake'a, okultyzmu, prerafaelitów i francuskiego symbolizmu. Laureat literackiej Nagrody Nobla w 1923 roku.

2006-05-14 edytuj

Tabela stratygraficzna jest to schemat obrazujący przebieg historii Ziemi na podstawie następstwa procesów i warstw skalnych. Obecnie przyjęta tabela stratygraficzna została ustalona przez Międzynarodową Komisję Stratygrafii (ICS). Tabela ta jest podstawowym narzędziem pracy geologów i paleontologów. Tabela ta jednoznacznie definiuje ofcjalną terminologię okresów geologicznych w historii Ziemi, dzięki czemu unika się stosowania tych samych nazw w różnych znaczeniach w publikacjach naukowych i podręcznikach z zakresu geologii i paleontologii.

2006-05-21 edytuj

Polaryzacja to własność fali poprzecznej, światła, polegająca na jej oscylacji tylko w pewnym wybranym kierunku. Fala niespolaryzowana oscyluje we wszystkich kierunkach jednakowo. Fala niespolaryzowana może być traktowana jako złożenie wielu fal drgających w różnych kierunkach. W naturze większość źródeł promieniowania elektromagnetycznego wytwarza fale niespolaryzowane. Polaryzacja występuje tylko dla fal rozchodzących się w ośrodkach, w których drgania ośrodka mogą odbywać w dowolnych kierunkach prostopadłych do rozchodzenia się fali. Ośrodkami takimi są trójwymiarowa przestrzeń lub struna.

2006-05-27 edytuj

Ustrój polityczny Republiki Federalnej Niemiec to demokratyczna republika federalna z jedynym w swoim rodzaju systemem kanclersko-parlamentarnym. Podstawowymi konstytucyjnymi zasadami ustrojowymi Republiki Federalnej Niemiec są: federalizm, demokratyzm, zasada państwa socjalnego i zasada podziału władz oraz samorządności. Na szczeblu federalnym praktycznie cała władza wykonawcza należy do kanclerza – głowy rządu federalnego, który jest wybierany przez niższą izbę parlamentu czyli Bundestag. Większość władzy prawodawczej należy do niższej izby parlamentu – Bundestagu. Prezydent Niemiec jest formalnie głową państwa, lecz pełni on w zasadzie rolę głównie reprezentacyjną oraz posiada pewną władzę nad systemem sądowniczym.

2006-06-04 edytuj

3 Flotylla Okrętów im. Komandora Bolesława Romanowskiego – polski związek taktyczny okrętów uderzeniowych oraz specjalnych, wchodzący w skład Marynarki Wojennej, Jednostka Wojskowa nr 2808. Dowództwo oraz dywizjony i grupy okrętów stacjonują w Porcie Wojennym w Gdyni-Oksywiu, a większość jednostek lądowych znajduje się na terenie garnizonu Gdynia.Utworzenie 3. Flotylli Okrętów związane było z reorganizacją struktury Polskiej Marynarki Wojennej, a także z reformą całych sił morskich Układu Warszawskiego w rejonie Morza Bałtyckiego.

2006-06-10 edytuj

Filip III Habsburg, Felipe III (ur. 14 kwietnia 1578 w Madrycie, zm. 31 marca 1621 w Madrycie), król Hiszpanii i Portugalii (jako Filip II, Filipe II) w latach 1598-1621. Syn Filipa II i Anny Austriackiej. Mąż Małgorzaty, córki cesarza Ferdynanda II (ślub w Walencji 18 kwietnia 1599). Słaby i łagodny charakter, brak odpowiedniego wykształcenia i pasji władzy sprawił, że okres jego panowania upłynął całkowicie pod znakiem rządów tzw. validos, czyli królewskich faworytów, w szczególności Francisco de Sandovala y Rojas, księcia Lerma. Wraz z jego koronacją w historii Hiszpanii następuje okres tzw. Austrias menores, tj. Habsburgów mniejszych, nazywanych tak dla odróżnienia od wielkich władców z tego rodu – Karola I i Filipa II.

2006-06-18 edytuj

Zamek książąt Sułkowskich jest najstarszą i największą zabytkową budowlą stojącą w centrum Bielska-Białej. Jego nazwa pochodzi od ostatnich właścicieli Bielska – książąt Sułkowskich. Jego początki wiążą się z funkcjonującym w XIII lub w początkach XIV wieku drewnianym gródkiem-strażnicą należącym do Piastów z Cieszyna. Jest typem zamku miejskiego od początku włączonego w system fortyfikacji Bielska i będącego zarazem najsilniejszym elementem jego obwarowań. Przez stulecia pełnił rolę śląskiej warowni granicznej, najpierw strzegąc granicy księstw dzielnicowych cieszyńskiego i oświęcimskiego, od połowy XV wieku granicy państwowej czesko-polskiej a od 1526 roku austriacko-polskiej.

2006-06-25 edytuj

Góry Stołowe (332.48) – niem. Heuscheuergebirge czes. Stolové hory – masyw górski w środkowych Sudetach, na styku Sudetów Środkowych i Wschodnich. Wypiętrzone przed 30 milionami lat są najmłodszymi górami na terenie Polski i jednymi z nielicznych w Europie górami płytowymi. Płyty z górnokredowych piaskowców ciosowych ułożone są poziomo – stąd nazwa gór, bo płaskie jak stół. Zachodnia część Gór Stołowych leży na terenie Republiki Czeskiej i nosi nazwę Wyżyny Broumovskiej (Broumovska vrchovina). Północno-zachodni skraj pasma w okolicach Mieroszowa – Gorzeszowa – Krzeszowa – Chełmska – Okrzeszyna nosi nazwę Zaworów. W 1993 na terenie Gór Stołowych utworzono Park Narodowy Gór Stołowych.

2006-07-02 edytuj

Okres klasyczny w sztuce starożytnej Grecji to drugi z etapów, na które zazwyczaj dzieli się czas trwania i rozwoju sztuki na terenach zamieszkałych przez ludy greckie, czyli na obszarach należących do basenu Morza Egejskiego. Jako wydarzenie rozpoczynające ten okres przyjmowana jest data bitwy pod Salaminą (480 p.n.e.) a wydarzenia kończące go wiązane są z datą śmierci Aleksandra Macedońskiego w 323 p.n.e., po której nastąpił stopniowy podział jego imperium. Obejmuje okres wczesnoklasyczny, czasy Peryklesa i okres późnoklasyczny. W okresie klasycznym powstały m.in. rzeźby Fidiasza i Lizypa, odbudowano ateński akropol wraz z Partenonem.

2006-07-09 edytuj

Antoni Kucharczyk (ur. 2 sierpnia 1874 w Bęczynie, powiat wadowicki), zm. 11 maja 1944 w Paszkówce) – poeta ludowy, który największe sukcesy literackie odniósł w pierwszych piętnastu latach XX w. W swoich utworach odnosił się do przyrody, pracy na roli, stosunków społecznych, kultury narodowej i ludowej, ojczyzny i wartości religijnych. W wierszach wyrażał też pragnienia niepodległościowe. Stosował różne style wyrażania – od humoresek, poprzez gwarę, prozę, gatunki sceniczne, aż do poezji lirycznej. Publikował w książkach i czasopismach zarówno w kraju, jak i w Stanach Zjednoczonych. Jego dzieła cieszyły się popularnością wśród mieszkańców wsi, ale także w kręgach pisarzy, z którymi się przyjaźnił.

2006-07-16 edytuj

Reprezentacja Francji w piłce nożnej od 1904 roku jest członkiem FIFA, a od 1954 – UEFA. Francuzi byli współzałożycielami obu tych organizacji. Drużyna narodowa, obok Brazylii, Belgii i Rumunii, jest jedyną, która grała we wszystkich trzech przedwojennych turniejach o Puchar Świata. Pierwszy sukces w Mundialu odniosła jednak dopiero w 1958 roku, kiedy to z Justem Fontaine'em i Raymondem Kopą w składzie wywalczyła brązowy medal. Michel Platini, Jean Tigana, Alain Giresse, Joël Bats i inni, prowadzeni najpierw przez Michela Hidalgo, a później przez jego dawnego asystenta Henri Michela, zdobyli mistrzostwo Europy w 1984 roku, a na kolejnym Mundialu powtórzyli wynik z 1958 roku. W 1998 roku podopieczni Aimé Jacqueta wygrali w finale mistrzostw świata, a dwa lata później w turnieju o mistrzostwo Europy.

2006-07-23 edytuj

Wolnomularstwo, inaczej masoneria lub sztuka królewska to ponadnarodowy ruch etyczny o swoistych strukturach organizacyjnych (m.in. trójkąty, loże, obediencje), który swe pryncypia i idee wyraża za pośrednictwem rozbudowanej symboliki i rytuałów. Masoneria to także zespół bractw o charakterze elitarnym i dyskretnym. Kolorytu masonerii dodaje wielka ilość legend i spiskowych teorii na jej temat. Nauka badająca historię wolnomularską i idee wolnomularskie nazywa się masonologią. Wolnomularstwo nie jest jedną organizacją, lecz swoistym nurtem wyznającym pewne przekonania metafizyczne oraz dążącym do doskonalenia człowieka oraz rozwoju społecznego. Wolnomularstwo jest wewnętrznie bardzo zróżnicowane: tworzą go zarówno organizacje umiarkowanie konserwatywno-tradycjonalistyczne, mistyczno-ezoteryczne, jak i liberalno-racjonalistyczne.

2006-07-30 edytuj

TGV, Train à Grande Vitesse – rodzaj francuskich elektrycznych pociągów pasażerskich, osiągających w regularnej eksploatacji prędkości do 320 km/h. TGV został opracowany i wdrożony przez firmę ALSTOM przy współpracy z francuskimi kolejami państwowymi SNCF. Chociaż skrót TGV określa głównie typ pociągu, to funkcjonuje on również w szerszym sensie, jako określenie całego francuskiego systemu szybkiej kolei, odnoszące się zarówno do samych pociągów jak również do linii, po których pociągi te kursują, dworców z których korzystają, systemu rezerwacji biletów i kategorii pociągów.

2006-08-13 edytuj

Cmentarz żydowski w Skwierzynie jest jedną z największych tego rodzaju nekropolii w województwie lubuskim, a znajdujące się tam nagrobki (macewy) stanowią jedne z najcenniejszych zabytków Skwierzyny. Cmentarz zajmuje powierzchnię ok. 2,23 ha, znajduje się na nim 247 macew. Najstarsze zachowane nagrobki na cmentarzu pochodzą z początków XVIII w., choć cmentarz istniał prawdopodobnie od XV w. Cmentarz funkcjonował do lat 30. XX w. i jako jeden z nielicznych nie został zdewastowany w czasie II wojny światowej. Dopiero w latach 70. miejscowe władze zaczęły „porządkowanie” terenu cmentarza, które miało doprowadzić do jego całkowitej likwidacji. Próby renowacji cmentarza podjęto w 1992 r., nie było jednak wtedy na to środków.

2006-08-20 edytuj

Kości do gry to niewielkie wielościany z umieszczonymi na poszczególnych bokach liczbami (oczkami). Wykorzystuje się je w grach planszowych, fabularnych, bitewnych i hazardowych w celu generowania losowych wyników. Najczęściej spotykane są kości sześcienne. Kości do gry wynaleziono już w starożytności. Najstarsze znaleziono w pochodzących z 2000 r. p.n.e. grobowcach egipskich. Wielką popularnością cieszyły się w imperium rzymskim i w epoce średniowiecza. Były one zarówno narzędziami hazardu, jak i przyrządami wróżbiarskimi. W XX wieku dzięki wynalezieniu tworzyw sztucznych pojawiło się wiele nowych typów kości o liczbie ścianek sięgającej od 4 do 100.

2006-08-27 edytuj

Alfred Sznitke (ur. 24 listopada 1934 – zm. 3 sierpnia 1998) – kompozytor, pianista, teoretyk muzyki i pedagog pochodzenia rosyjsko-niemiecko-żydowskiego. Twórca dziewięciu symfonii (ostatnia niedokończona), sześciu concerti grossi, czterech koncertów skrzypcowch, trzech fortepianowych, dwóch wiolonczelowych, koncertu potrójnego (na skrzypce, altówkę i wiolonczelę) oraz czterech kwartetów smyczkowych i trzech oper. Uznawany jest za najważniejszego kompozytora rosyjskiego po Szostakowiczu.

2006-09-02 edytuj

Admirał Kuzniecow – radziecki, następnie rosyjski lotniskowiec, pełniący służbę od 1991; klasyfikowany jako ciężki krążownik lotniczy. Mimo dużych rozmiarów (długość 306,45 m, wyporność maksymalna 61 390 ton), okręt ma umiarkowaną siłę bojową, znacznie mniejszą od amerykańskich lotniskowców, porównywalną w praktyce z lekkimi lotniskowcami dla samolotów pionowego startu i lądowania, co wynika z braku katapult dla samolotów i niekonsekwencji w trakcie jego projektowania i budowy, która trwała od 1981 do 1985 r. Jest to największy lotniskowiec zbudowany w Europie.

2006-09-10 edytuj

Vader (niderl. "ojciec") - polska grupa muzyczna, powstała w 1983 roku w Olsztynie, funkcjonująca do dzisiaj. Styl muzyczny przez nią wykonywany początkowo był określany jako heavy metal, a od roku 1985 roku - thrash metal. Z biegiem lat zespół zwrócił się w stronę death metalu. Vader, wraz z takimi grupami jak Imperator, Exorcist, Armagedon i Slashing Death, zaliczany jest dziś do prekursorów gatunku death metal w Polsce. W drugiej połowie lat 80. XX wieku grupa była źródłem inspiracji dla późniejszych grup muzycznych, takich jak Decapitated, Dissenter, czy nawet Yattering.

2006-09-17 edytuj

Katowice (czes. Katovice, niem. Kattowitz) – miasto położone centralnie w południowej Polsce, we wschodniej części Górnego Śląska. Stolica województwa śląskiego, dawniej stolica autonomicznego województwa śląskiego, główny ośrodek Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. W latach 1975-1998 stolica województwa katowickiego. Szybki rozwój miasta zbiegł się z intensyfikacją wydobycia węgla na Górnym Śląsku w XIX wieku. Prawa miejskie nadano 11 września 1865 roku a Katowice szybko stały się głównym ośrodkiem przemysłu i usług w granicach regionu.

2006-09-24 edytuj

Mieszko I

Mieszko I - pierwszy historyczny władca Polan, uważany zarazem za faktycznego twórcę państwowości polskiej. Przez większość okresu swojego panowania toczył walki o Pomorze Zachodnie, zajmując je po rzekę Odrę. W ostatnich latach życia przystąpił także do wojny z Czechami, zdobywając Śląsk i prawdopodobnie Małopolskę. Poprzez przyjęcie chrztu w 966 oraz ślub z Dobrawą Przemyślidką Mieszko I włączył swoje państwo w zachodni krąg kultury chrześcijańskiej. Zachowane źródła pozwalają twierdzić, że był on zarazem sprawnym politykiem, utalentowanym wodzem, jak i charyzmatycznym władcą.

2006-10-01 edytuj

Herb powiatu suskiego

Powiat suski - powiat w Polsce (województwo małopolskie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Sucha Beskidzka. Pozostałe miasta w powiecie suskim to Jordanów i Maków Podhalański. Do atrakcji turystycznych występujących na terenie powiatu zalicza się licznie przebiegające szlaki turystyczne, w tym Główny Szlak Beskidzki. Przez powiat przebiegają również szlaki tematyczne: szlak architektury drewnianej oraz Małopolski Szlak Owocowy (szlak borówkowy w Zawoi).

2006-10-08 edytuj

Wędrówki ludów w II-VI wieku

Wielka wędrówka ludów – okres masowych migracji plemion barbarzyńskich, w szczególności Hunów i Germanów, na ziemie cesarstwa rzymskiego u schyłku starożytności i w początkach średniowiecza (IV-VI wiek). Proces ten radykalnie odmienił obraz kontynentu europejskiego – doprowadził do zmian etnicznych na dużych obszarach, wyznaczył koniec starożytności i pociągnął za sobą upadek cesarstwa. Większość powstałych na jego gruzach nowych państw sama podzieliła jego los, jednak niektóre (jak państwo Franków) stały się podwalinami nowożytnych państw europejskich.

2006-10-15 edytuj

Ospa prawdziwa, czarna ospa (łac. Variola vera) to wirusowa choroba zakaźna o ostrym przebiegu wywoływana przez wirus ospy prawdziwej. Okres inkubacji: 7-17 dni, średnio 12-14 dni. Chorobę cechuje bardzo duża śmiertelność: u osób szczepionych - 7-10%, a u nieszczepionych średnio 30% (istnieją postacie choroby o śmiertelności do 98%). Nie należy mylić ospy prawdziwej ze znacznie mniej groźną ospą wietrzną. Była to pierwsza w historii choroba, której zaczęto zapobiegać stosując szczepionkę. Środek ten został wynaleziony w 1796 roku przez Edwarda Jennera. Była to jedyna szczepionka w której podawano żywe, w pełni wirulentne wirusy. Nie były to jednak wirusy ospy prawdziwej, lecz krowianki, która u ludzi wywołuje niewielkie objawy.

2006-10-22 edytuj

Juliusz Cezar

Gajusz Juliusz Cezar, ur. 12 lipca 100 p.n.e. - rzymski polityk, wódz, dyktator, mąż stanu i pisarz. Jeden z członków stronnictwa popularów, spokrewniony z Cynną i Mariuszem. Po ich śmierci piastował kolejno urzędy kwestora, edyla, pretora, konsula i dyktatora. Sławę zdobył dzięki namiestnictwu w Galii i dzięki pomocy swych żołnierzy udało się mu pokonać opozycję, skupioną wokół senatu i Pompejusza - tzw. optymatów, a następnie, po wieloletnich walkach, przejąć pełnię władzy w Rzymie. Zamordowany w dniu id marcowych przez senatorów pod przywództwem Marka Brutusa oraz Gajusza Kasjusza. Przed śmiercią adoptował Oktawiana Augusta wyznaczając go na swego spadkobiercę.

2006-10-29 edytuj

Tęcza jest zjawiskiem optycznym i meteorologicznym występującym w postaci charakterystycznego wielobarwnego łuku, widocznego gdy Słońce oświetla krople wody w ziemskiej atmosferze. Tęcza powstaje w wyniku rozszczepienia światła załamującego się i odbijającego się wewnątrz kropli wody (np. deszczu) o kształcie zbliżonym do kulistego. Najczęściej obserwowana jest tęcza główna, lecz mogą pojawić się także tęcze wtórne i następne oraz kilka innych zjawisk towarzyszących.

2006-11-05 edytuj

Kuchnia polska w średniowieczu opierała się na prostych potrawach wytwarzanych z płodów rolnych (proso, żyto, pszenica), mięsa zwierząt dzikich i hodowlanych oraz owoców, ziół i przypraw uzyskiwanych drogą zbieractwa. Znana była przede wszystkim z obfitego wykorzystania soli i stałej obecności kasz. Cechowała ją wysoka kaloryczność dań i spożycie piwa jako jednego z podstawowych napojów, w odróżnieniu od rozpowszechnionego w południowej i zachodniej Europie wina. Pieczywo w epoce średniowiecza spożywano głównie w zamożniejszych rodzinach. Większość kmiecych domów posiadała tylko otwarte palenisko, umożliwiające uzyskanie podpłomyków, ale nie prawdziwego chleba.

2006-11-12 edytuj

General Packet Radio Service (GPRS) - technologia, która stosowana jest w sieciach GSM do pakietowego przesyłania danych. Oferowana w praktyce prędkość transmisji rzędu 30 - 80 kb/s umożliwia korzystanie z Internetu lub z transmisji strumieniowej audio/video. GPRS nazywane jest często technologią 2.5 G, ponieważ stanowi element ewolucji GSM do sieci w standardzie 3G. Istnieje też pojęcie "Sieć GPRS". Mówi się o niej w kontekście infrastruktury telekomunikacyjnej, która umożliwia transmisję pakietową. Składa się ona ze stacji bazowych używanych w klasycznej sieci GSM do transmisji głosu i z niezależnie rozbudowywanej sieci szkieletowej, która łączy sieć radiową z zewnętrznymi sieciami IP lub X.25 oraz z innymi sieciami komórkowymi.

2006-11-19 edytuj

Stara Katedra

Lleida (wym. ['ʎejðə], wymowa uproszczona: "Ljejda", hiszp. Lérida ['leriða]), miasto w Hiszpanii, w środkowej Katalonii nad rzeką Segre, 120 tys. mieszkańców. Położona ok. 160 km od Barcelony. Stolica powiatu (comarca) Segrià oraz prowincji Lleida. Najważniejsze miasto katalońskie w głębi lądu. Tradycyjny ośrodek rolniczy, od drugiej połowy XX w. również przemysłowy (przetwórstwo) i usługowy. Pierwsze wzmianki na temat miasta sięgają IV-III w p.n.e., kiedy to Lleida znana wówczas pod nazwą Iltirda była głównym miastem jednego z plemion iberyjskich. Jako najbardziej charakterystyczny gmach miasta wymienia się średniowieczną katedrę (la Seu Vella – Stara Katedra).

2006-11-26 edytuj

Władysław I Łokietek

Władysław I Łokietek (1260-1333) - wywodził się z dynastii Piastów, był trzecim pod względem starszeństwa synem Kazimierza I Kujawskiego, a najstarszym z jego trzeciego związku z Eufrozyną opolską. Wychował się głównie na dworze krakowskim swojego bliskiego krewnego Bolesława V Wstydliwego, gdyż w wieku około siedmiu lat został osierocony przez ojca. Samodzielne rządy rozpoczął w księstwie brzesko-dobrzyńskim w 1275 r., choć początkowo władzę sprawował razem z młodszymi braćmi Kazimierzem II i Siemowitem, następnie był m.in. księciem krakowskim, a 20 stycznia 1320 został koronowany na króla Polski. Przydomek Łokietek nosił z powodu swojego niskiego wzrostu.

2006-12-03 edytuj

Lockheed Martin F-35 Lightning II — amerykański jednomiejscowy, jednosilnikowy myśliwiec wielozadaniowy zbudowany przez Lockheed Martin. Wersja prototypowa samolotu była znana pod nazwą X-35 JSF, ale 7 lipca 2006 roku maszyna dostała nową oficjalną nazwę Lightning II. F-35 Lightning II jest zdolny do wykonywania misji bliskiego wsparcia, bombardowań, oraz typowo myśliwskich zadań walki powietrznej. Projekt samolotu jest finansowany wspólnie przez rządy Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i innych krajów zainteresowanych zakupem tej maszyny. Program JSF został zainicjowany w celu zbudowania maszyny zdolnej zastąpić wiele typów samolotów, co ma doprowadzić do redukcji kosztów ich produkcji i utrzymania. Docelowo mają powstać trzy wersje F-35, w których 80% elementów konstrukcyjnych będzie identycznych, a pozostałe 20% będą stanowić dedykowane systemy, przystosowujące maszynę do pełnienia określonych zadań lub działań w specyficznych warunkach.

2006-12-10 edytuj

Obiekt Herbiga-Haro HH47, zdjęcie wykonane przez Kosmiczny Teleskop Hubble'a

Obiekty Herbiga-Haro (HH) są małymi, mgławicopodobnymi, aktywnymi obszarami w kosmosie, powiązanymi z regionami gwiazdotwórczymi. Posiadają one charakterystyczne widma, które umożliwiają odróżnienie ich od innych zjonizowanych światłem rejonów. Znanych jest około 500 obiektów HH występujących pojedynczo lub w grupach. Są one wszechobecne w gwiazdotwórczych regionach H II i często znajduje się je w większych grupach. Zwykle udaje się je zaobserwować niedaleko globuli Boka (ciemnych mgławic, które zawierają bardzo młode gwiazdy), z których często emanują. Często kilka obiektów HH jest widzianych blisko jednego źródła energii, tworząc sznur obiektów wzdłuż osi biegunowej gwiazdy źródłowej. Liczba znanych obiektów HH wzrosła gwałtownie na przestrzeni ostatnich lat, ale uważa się, że nadal jest to niewielka część całkowitej liczby istniejących w naszej Galaktyce.

2006-12-17 edytuj

Rzeczpospolita Obojga Narodów w dobie unii brzeskiej

Unia brzeska – unia kościelna ogłoszona w 1596 na synodzie w Brześciu między Kościołem rzymskokatolickim a częścią biskupów Kościoła prawosławnego Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Kościół prawosławny na terytorium Rzeczypospolitej przyjął zwierzchnictwo papieża, przywracając pełną komunię zerwaną w wyniku wielkiej schizmy wschodniej w 1054. Unici zachowali własną strukturę administracyjną oraz liturgię, dyscyplinę, kalendarz, język, jednocześnie zrywając łączność z pozostałymi kościołami prawosławnymi. Unia została zrealizowana częściowo, ponieważ hierarchii ruskiej z łacińską nie zrównano w prawach. Spadkobiercą unii jest współcześnie Ukraińska Cerkiew greckokatolicka, (na Ukrainie, w Polsce i w diasporze, a także Kościół greckokatolicki sui iuris na Białorusi).

Artykuł został tak naprawdę zdjęty ze strony głównej 22 grudnia z powodu licznych uwag co do jego jakości.

2006-12-21 edytuj

Lockheed Martin F-35 Lightning II — amerykański jednomiejscowy, jednosilnikowy myśliwiec wielozadaniowy zbudowany przez Lockheed Martin. Wersja prototypowa samolotu była znana pod nazwą X-35 JSF, ale 7 lipca 2006 roku maszyna dostała nową oficjalną nazwę Lightning II. F-35 Lightning II jest zdolny do wykonywania misji bliskiego wsparcia, bombardowań, oraz typowo myśliwskich zadań walki powietrznej. Projekt samolotu jest finansowany wspólnie przez rządy Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i innych krajów zainteresowanych zakupem tej maszyny. Program JSF został zainicjowany w celu zbudowania maszyny zdolnej zastąpić wiele typów samolotów, co ma doprowadzić do redukcji kosztów ich produkcji i utrzymania. Docelowo mają powstać trzy wersje F-35, w których 80% elementów konstrukcyjnych będzie identycznych, a pozostałe 20% będą stanowić dedykowane systemy, przystosowujące maszynę do pełnienia określonych zadań lub działań w specyficznych warunkach.

2006-12-24 edytuj

Bieg na orientację – nieolimpijska dyscyplina sportowa, w której zawodnik posługując się mapą i kompasem ma za zadanie w jak najkrótszym czasie przebiec określoną trasę wyznaczoną w terenie przez punkty kontrolne. Przebieg pomiędzy punktami kontrolnymi jest dowolny i właśnie wybór wariantu przebiegu stanowi istotę biegu na orientację. Mapa do biegu na orientację jest znacznie bardziej szczegółowa od tradycyjnej mapy topograficznej i wykonana jest przeważnie w skali 1:15000 lub 1:10000, a w biegu sprinterskim przeważnie w skali 1:5000. Sport ten najbardziej popularny jest w Skandynawii, która jest także kolebką biegu na orientację, gdzie pierwsze zawody zostały rozegrane 31 października 1897 roku w miejscowości Bergen (Norwegia). W Polsce organem kierującym działaniami związanymi z orientacją sportową jest Polski Związek Biegu na Orientację, a międzynarodowym organem jest International Orienteering Federation.

2006-12-31 edytuj

Galaktyka Andromedy (zwana również Messier 31, M31 lub NGC 224), wcześniej (obecnie nieprawidłowo) nazywana Wielką Mgławicą w Andromedzie, jest galaktyką spiralną, leżącą około 2,52 miliona lat świetlnych od Ziemi w gwiazdozbiorze Andromedy. Jej nazwa pochodzi od mitologicznej etiopskiej królewny Andromedy. Galaktyka Andromedy jest wizualnie największą i najjaśniejszą galaktyką nieba północnego. Doskonale widać ją nawet przez małe lornetki. Obserwację można prowadzić także gołym okiem, nawet na niektórych przedmieściach większych miast. W obszarach izolowanych od oświetlenia widoczna jest jako niewielka mgiełka, jednak jej całkowita średnica kątowa przewyższa sześciokrotnie kątowe rozmiary Księżyca.