Wikipedia:Artykuły na Medal/archiwum/2016-04

Archiwum artykułów, które zostały umieszczone na stronie głównej w rubryce Artykuł na Medal.

2016-04-01 edytuj

ORP Grom – niszczyciel typu Grom, wybudowany na zamówienie Marynarki Wojennej RP przez stocznię John Samuel White & Co. Ltd z Cowes w latach 1935–1937. Polską banderę podniesiono na nim 11 maja 1937 roku. Realizując plan „Peking” przedostał się we wrześniu 1939 roku wraz z dwoma innymi polskimi niszczycielami do Wielkiej Brytanii. Podczas II wojny światowej pełnił służbę patrolową i ochraniał konwoje na wodach wokół Wysp Brytyjskich oraz na Morzu Północnym. W trakcie służby wojennej okręt przebył 15 000 Mm. Uczestniczył w 20 patrolach operacyjnych, eskortował pięć konwojów przybrzeżnych i sześć pełnomorskich. Siedmiokrotnie atakował nieprzyjacielskie okręty, dwukrotnie odpierał ataki lotnicze. Wspierał działania wojsk lądowych w trakcie kampanii norweskiej. Zatopiony 4 maja 1940 roku przez samolot niemiecki w Rombakkenfjordzie pod Narwikiem. Czytaj więcej…

2016-04-02 edytuj

Bolesław III Krzywousty (ur. 20 sierpnia 1086, zm. 28 października 1138) – książę małopolski, śląski i sandomierski w latach 1102–1107, książę Polski w latach 1107–1138. Pochodził z dynastii Piastów, był synem Władysława I Hermana i Judyty czeskiej, córki króla Czech Wratysława II, oraz ojcem książąt: Władysława II Wygnańca, Bolesława IV Kędzierzawego, Mieszka III Starego, Henryka Sandomierskiego i Kazimierza II Sprawiedliwego. Bolesław rozpoczął panowanie w latach 90. XI wieku, gdy władza centralna w Księstwie Polskim znacznie osłabła. Po śmierci Władysława w 1102 powstały dwa niezależne organizmy państwowe, podległe Bolesławowi i jego bratu Zbigniewowi. Po konflikcie i wygnaniu brata, Bolesław odparł zbrojną interwencję króla niemieckiego Henryka V w 1109 i ukarał Zbigniewa oślepieniem, wskutek którego tenże zmarł. Bolesław większość życia poświęcił polityce pomorskiej i chrystianizacji tych ziem. Książę utrzymał również niezależność polskiego Kościoła, pomimo chwilowego niepowodzenia w latach 30. XII wieku. Czytaj więcej…

2016-04-03 edytuj

Lista utraconych okrętów podwodnych United States Navy – zestawienie 65 okrętów podwodnych marynarki wojennej Stanów Zjednoczonych, które zostały utracone w wyniku działań wojennych, bądź też zatonęły z innych przyczyn. Strata tych okrętów w większości przypadków wiązała się ze śmiercią całej załogi, bądź też jej części. Niektóre okręty zostały utracone w wyniku zjawisk meteorologicznych, inne z powodu różnorakich awarii technicznych lub błędów ludzkich, znaczną cześć utracono w wyniku działań wojennych prowadzonych przez przeciwnika. Najwięcej – 52 okręty – stracone zostały podczas II wojny światowej. Podczas działań podwodnych na Pacyfiku oraz na obszarze Atlantyku zginęło 375 oficerów i 3131 marynarzy co stanowiło 22% składu osobowego floty podwodnej. Po zakończeniu II wojny światowej działania podwodne zdominowane zostały przez zimnowojenny wyścig zbrojeń. W tym czasie marynarka wojenna USA utraciła cztery jednostki: dwie z przyczyn technicznych, jedną z powodu kolizji z innym okrętem, ostatni zaś przypadek – utrata USS Scorpion (SSN-589), pozostaje niewyjaśniony i jest jedną z najbardziej tajemniczych katastrof w dziejach amerykańskiej floty podwodnej. Czytaj więcej…

2016-04-04 edytuj

Admirał Fłota Sowietskogo Sojuza Kuzniecow – radziecki, następnie rosyjski lotniskowiec, znajdujący się w służbie od 1991; klasyfikowany oficjalnie jako ciężki krążownik lotniczy (TAWKR). Jest to pierwszy i jedyny klasyczny lotniskowiec ukończony dla marynarki ZSRR lub Rosji. W momencie wejścia do służby był największym okrętem zbudowanym w Europie (wyporność maksymalna 61 390 t, długość 306,45 m). Wyróżnia się tym, że jako pierwszy lotniskowiec przystosowany jest do operowania z niego nowoczesnych samolotów odrzutowych konwencjonalnego startu bez użycia katapulty, przy pomocy skoczni (system STOBAR). Z powodu braku katapult, pomimo swojej wielkości, okręt dysponuje jednak umiarkowaną siłą bojową, gdyż asortyment przenoszonych samolotów i ich uzbrojenia jest ograniczony. Na gotowości bojowej okrętu przez większość służby negatywnie odbijały się również kłopoty finansowe Rosji, i pomimo możliwości przenoszenia do 50 statków powietrznych, w praktyce bazuje na nim nie więcej niż 30 samolotów i śmigłowców. Czytaj więcej…

2016-04-05 edytuj

Tkacz – gatunek małego ptaka z rodziny wikłaczowatych (Ploceidae). Występuje na terenie trzech afrykańskich państw: Namibii, Botswany i RPA. Nie jest zagrożony wyginięciem. Tkacze osiągają długość 13–14 cm, przy masie ciała 24–32 g. Samiec i samica nie różnią się upierzeniem, a jedynym odróżniającym je zachowaniem jest śpiew samca. Siedliskiem P. socius są głównie obszary pustynne (jak Kalahari), półpustynne i sawanny. Żywi się w większości bezkręgowcami, takimi jak termity, chrząszcze, błonkoskrzydłe, larwy motyli, ćmy. Oprócz tego zjada ziarno. Wodę pozyskuje wyłącznie z pokarmu i procesów metabolicznych. Ptaki tego gatunku budują ogromne gniazda, które mogą mieć nawet 7 m długości, osiągać masę ponad 1 tony i być zamieszkane przez pięćset osobników. Inkubacja trwa 14–16 dni. Samiec i samica wysiadują na zmianę, a następnie dzielą się obowiązkami przy karmieniu młodych przez kolejne 21–23 dni. Do lęgu przystępują, mając przynajmniej 3 lata. Najstarszy odnotowany zaobrączkowany okaz przeżył 16 lat. Czytaj więcej…

2016-04-06 edytuj

Georg Friedrich Händel (ang. George Frideric Handel; pol. Jerzy Fryderyk Haendel, ur. 23 lutego 1685 w Halle, zm. 14 kwietnia 1759 w Londynie) – niemiecki kompozytor i organista. W 1727 roku stał się obywatelem Wielkiej Brytanii i został narodowym kompozytorem tego kraju. Händel urodził się w tym samym roku co Johann Sebastian Bach i Domenico Scarlatti. Był kompozytorem późnego baroku, który dokonał syntezy barokowych osiągnięć muzycznych, zwłaszcza niemieckich, włoskich i angielskich. Komponował liczne i różnorodne gatunki utworów muzycznych – przede wszystkim opery i oratoria – jak również anthemy, ody, maski, serenady, kantaty, sonaty, suity, concerti grossi. Händel zaliczany jest do największych i najpopularniejszych kompozytorów późnego baroku. Czytaj więcej…

2016-04-07 edytuj

Pas planetoid – obszar Układu Słonecznego znajdujący się między orbitami Marsa i Jowisza. Krąży w nim wiele ciał różnej wielkości, nazywanych planetoidami. Pas planetoid nazywany jest też głównym pasem, ponieważ w Układzie Słonecznym istnieją również inne zbiory małych ciał: pas Kuipera, dysk rozproszony i obłok Oorta, oraz wiele mniejszych skupisk, takich jak planetoidy bliskie Ziemi, centaury czy trojańczycy. Ponad połowę całkowitej masy pasa planetoid zawierają cztery największe znajdujące się w nim ciała: (1) Ceres, (4) Westa, (2) Pallas i (10) Hygiea. Mają one średnice większe niż 400 km, a największa z nich, Ceres, ma średnicę około 950 km i jest zaliczana do planet karłowatych. Pas planetoid uformował się z mgławicy przedsłonecznej jako grupa planetozymali, małych prekursorów planet. Czytaj więcej…

2016-04-08 edytuj

Maksym Gorlicki, właśc. Maksym Sandowycz (ur. 31 stycznia 1886 w Zdyni, zm. 6 września 1914 w Gorlicach) – duchowny prawosławny pochodzenia łemkowskiego. Swoją działalność duszpasterską prowadził w okresie, gdy władze austriackie przystąpiły do zwalczania ruchu moskalofilskiego w Galicji. Jednym ze środków było uznanie za nielegalną działalności duszpasterskiej duchownych prawosławnych wyświęconych w Rosji. Mimo tego zakazu ks. Sandowicz prowadził taką działalność w Grabie i okolicznych miejscowościach, za co był kilkakrotnie karany grzywną i aresztem. W marcu 1912 został zatrzymany razem z innym prawosławnym duchownym, ks. Ignacym Hudymą, i oskarżony o szpiegostwo. Proces wymienionych kapłanów, w założeniach władz austriackich miał ostatecznie zakończyć działalność moskalofilów. Zakończył się jednak wyrokiem uniewinniającym. Po wybuchu I wojny światowej ks. Maksym Sandowicz został ponownie aresztowany i 6 września 1914 rozstrzelany bez wyroku sądowego w czasie nowej fali represji wobec podejrzanych o sympatie prorosyjskie. W 1994 kanonizowany przez Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny. Czytaj więcej…

2016-04-09 edytuj

Bolesław III Krzywousty (ur. 20 sierpnia 1086, zm. 28 października 1138) – książę małopolski, śląski i sandomierski w latach 1102–1107, książę Polski w latach 1107–1138. Pochodził z dynastii Piastów, był synem Władysława I Hermana i Judyty czeskiej, córki króla Czech Wratysława II, oraz ojcem książąt: Władysława II Wygnańca, Bolesława IV Kędzierzawego, Mieszka III Starego, Henryka Sandomierskiego i Kazimierza II Sprawiedliwego. Bolesław rozpoczął panowanie w latach 90. XI wieku, gdy władza centralna w Księstwie Polskim znacznie osłabła. Po śmierci Władysława w 1102 powstały dwa niezależne organizmy państwowe, podległe Bolesławowi i jego bratu Zbigniewowi. Po konflikcie i wygnaniu brata, Bolesław odparł zbrojną interwencję króla niemieckiego Henryka V w 1109 i ukarał Zbigniewa oślepieniem, wskutek którego tenże zmarł. Bolesław większość życia poświęcił polityce pomorskiej i chrystianizacji tych ziem. Książę utrzymał również niezależność polskiego Kościoła, pomimo chwilowego niepowodzenia w latach 30. XII wieku. Czytaj więcej…

2016-04-10 edytuj

Deinozuch − wymarły rodzaj krokodyla, krewny dzisiejszych aligatorów, żyjący w późnej kredzie od około 80 do 73 milionów lat temu. Jego nazwę tłumaczy się jako "straszny krokodyl". Pochodzi ona od starogreckich wyrazów δεινός/deinos ("straszny") i σουχος/souchos ("krokodyl"). Pierwsze szczątki odkryto w Karolinie Północnej w latach pięćdziesiątych XIX wieku, jednak rodzaj Deinosuchus opisano dopiero w 1909. Kolejne pozostałości wydobyto w latach czterdziestych XX wieku. Weszły one później w skład istotnej, choć nieprecyzyjnej rekonstrukcji czaszki wystawianej w Amerykańskim Muzeum Historii Naturalnej. Wiedza o deinozuchu pozostaje niekompletna, choć znajdowane kolejne skamieniałości przyczyniają się do coraz lepszego poznania jego osteologii i paleobiologii. Czytaj więcej…

2016-04-11 edytuj

Admirał Fłota Sowietskogo Sojuza Kuzniecow – radziecki, następnie rosyjski lotniskowiec, znajdujący się w służbie od 1991; klasyfikowany oficjalnie jako ciężki krążownik lotniczy (TAWKR). Jest to pierwszy i jedyny klasyczny lotniskowiec ukończony dla marynarki ZSRR lub Rosji. W momencie wejścia do służby był największym okrętem zbudowanym w Europie (wyporność maksymalna 61 390 t, długość 306,45 m). Wyróżnia się tym, że jako pierwszy lotniskowiec przystosowany jest do operowania z niego nowoczesnych samolotów odrzutowych konwencjonalnego startu bez użycia katapulty, przy pomocy skoczni (system STOBAR). Z powodu braku katapult, pomimo swojej wielkości, okręt dysponuje jednak umiarkowaną siłą bojową, gdyż asortyment przenoszonych samolotów i ich uzbrojenia jest ograniczony. Na gotowości bojowej okrętu przez większość służby negatywnie odbijały się również kłopoty finansowe Rosji, i pomimo możliwości przenoszenia do 50 statków powietrznych, w praktyce bazuje na nim nie więcej niż 30 samolotów i śmigłowców. Czytaj więcej…

2016-04-12 edytuj

Tkacz – gatunek małego ptaka z rodziny wikłaczowatych (Ploceidae). Występuje na terenie trzech afrykańskich państw: Namibii, Botswany i RPA. Nie jest zagrożony wyginięciem. Tkacze osiągają długość 13–14 cm, przy masie ciała 24–32 g. Samiec i samica nie różnią się upierzeniem, a jedynym odróżniającym je zachowaniem jest śpiew samca. Siedliskiem P. socius są głównie obszary pustynne (jak Kalahari), półpustynne i sawanny. Żywi się w większości bezkręgowcami, takimi jak termity, chrząszcze, błonkoskrzydłe, larwy motyli, ćmy. Oprócz tego zjada ziarno. Wodę pozyskuje wyłącznie z pokarmu i procesów metabolicznych. Ptaki tego gatunku budują ogromne gniazda, które mogą mieć nawet 7 m długości, osiągać masę ponad 1 tony i być zamieszkane przez pięćset osobników. Inkubacja trwa 14–16 dni. Samiec i samica wysiadują na zmianę, a następnie dzielą się obowiązkami przy karmieniu młodych przez kolejne 21–23 dni. Do lęgu przystępują, mając przynajmniej 3 lata. Najstarszy odnotowany zaobrączkowany okaz przeżył 16 lat. Czytaj więcej…

2016-04-13 edytuj

Georg Friedrich Händel (ang. George Frideric Handel; pol. Jerzy Fryderyk Haendel, ur. 23 lutego 1685 w Halle, zm. 14 kwietnia 1759 w Londynie) – niemiecki kompozytor i organista. W 1727 roku stał się obywatelem Wielkiej Brytanii i został narodowym kompozytorem tego kraju. Händel urodził się w tym samym roku co Johann Sebastian Bach i Domenico Scarlatti. Był kompozytorem późnego baroku, który dokonał syntezy barokowych osiągnięć muzycznych, zwłaszcza niemieckich, włoskich i angielskich. Komponował liczne i różnorodne gatunki utworów muzycznych – przede wszystkim opery i oratoria – jak również anthemy, ody, maski, serenady, kantaty, sonaty, suity, concerti grossi. Händel zaliczany jest do największych i najpopularniejszych kompozytorów późnego baroku. Czytaj więcej…

2016-04-14 edytuj

Kobe Bean Bryant (ur. 23 sierpnia 1978 w Filadelfii w stanie Pensylwania) – amerykański koszykarz, grający na pozycji rzucającego obrońcy. Przez całą zawodową karierę związany z Los Angeles Lakers. Do National Basketball Association trafił w 1996, tuż po skończeniu szkoły średniej. Razem z Shaquille'em O’Nealem poprowadził zespół do trzech tytułów mistrzowskich z rzędu w latach 2000–2002. Po odejściu O’Neala Bryant został główną postacią klubu. W sezonach 2005/06 i 2006/07 był królem strzelców ligi. W 2006 roku, w meczu przeciwko Toronto Raptors, zdobył 81 punktów, co jest drugim najwyższym wynikiem w historii NBA. Został wybrany najbardziej wartościowym zawodnikiem sezonu 2007/08. Po przegranych finałach w 2008 poprowadził Lakers do dwóch kolejnych tytułów mistrzowskich w 2009 i 2010, będąc wybieranym najlepszym zawodnikiem obu finałów. Bryant osiemnastokrotnie wybierany był do Meczu Gwiazd NBA i czterokrotnie zostawał najlepszym graczem tych spotkań. Piętnastokrotnie dostawał się do All-NBA Team, w tym jedenaście razy do pierwszej piątki. Dwanaście razy był wybierany do najlepszych piątek defensorów NBA. Jest dwukrotnym złotym medalistą igrzysk olimpijskich (Pekin, 2008 i Londyn, 2012). Czytaj więcej…

2016-04-15 edytuj

Brachytrachelopan – wymarły rodzaj dinozaura, zauropoda z rodziny dikreozaurów. Jego najbliższym krewnym był dikreozaur. Wyróżnia się pojedynczy gatunek Brachytrachelopan mesai. Dinozaur ten cechował się nietypowo jak na zauropoda niewielkimi rozmiarami i krótką szyją. Zamieszkiwał obszar współczesnej Patagonii w jurze późnej. Jego szczątki znalazł Daniel Mesa podczas poszukiwania zaginionej owcy, wśród piaskowców formacji Cañadón Cálcareo, czemu zwierzę zawdzięcza swą nazwę naukową. Czytaj więcej…

2016-04-16 edytuj

Bolesław III Krzywousty (ur. 20 sierpnia 1086, zm. 28 października 1138) – książę małopolski, śląski i sandomierski w latach 1102–1107, książę Polski w latach 1107–1138. Pochodził z dynastii Piastów, był synem Władysława I Hermana i Judyty czeskiej, córki króla Czech Wratysława II, oraz ojcem książąt: Władysława II Wygnańca, Bolesława IV Kędzierzawego, Mieszka III Starego, Henryka Sandomierskiego i Kazimierza II Sprawiedliwego. Bolesław rozpoczął panowanie w latach 90. XI wieku, gdy władza centralna w Księstwie Polskim znacznie osłabła. Po śmierci Władysława w 1102 powstały dwa niezależne organizmy państwowe, podległe Bolesławowi i jego bratu Zbigniewowi. Po konflikcie i wygnaniu brata, Bolesław odparł zbrojną interwencję króla niemieckiego Henryka V w 1109 i ukarał Zbigniewa oślepieniem, wskutek którego tenże zmarł. Bolesław większość życia poświęcił polityce pomorskiej i chrystianizacji tych ziem. Książę utrzymał również niezależność polskiego Kościoła, pomimo chwilowego niepowodzenia w latach 30. XII wieku. Czytaj więcej…

2016-04-17 edytuj

Deinozuch − wymarły rodzaj krokodyla, krewny dzisiejszych aligatorów, żyjący w późnej kredzie od około 80 do 73 milionów lat temu. Jego nazwę tłumaczy się jako „straszny krokodyl”. Pochodzi ona od starogreckich wyrazów δεινός/deinos („straszny”) i σουχος/souchos („krokodyl”). Pierwsze szczątki odkryto w Karolinie Północnej w latach pięćdziesiątych XIX wieku, jednak rodzaj Deinosuchus opisano dopiero w 1909. Kolejne pozostałości wydobyto w latach czterdziestych XX wieku. Weszły one później w skład istotnej, choć nieprecyzyjnej rekonstrukcji czaszki wystawianej w Amerykańskim Muzeum Historii Naturalnej. Wiedza o deinozuchu pozostaje niekompletna, choć znajdowane kolejne skamieniałości przyczyniają się do coraz lepszego poznania jego osteologii i paleobiologii. Czytaj więcej…

2016-04-18 edytuj

Admirał Fłota Sowietskogo Sojuza Kuzniecow – radziecki, następnie rosyjski lotniskowiec, znajdujący się w służbie od 1991; klasyfikowany oficjalnie jako ciężki krążownik lotniczy (TAWKR). Jest to pierwszy i jedyny klasyczny lotniskowiec ukończony dla marynarki ZSRR lub Rosji. W momencie wejścia do służby był największym okrętem zbudowanym w Europie (wyporność maksymalna 61 390 t, długość 306,45 m). Wyróżnia się tym, że jako pierwszy lotniskowiec przystosowany jest do operowania z niego nowoczesnych samolotów odrzutowych konwencjonalnego startu bez użycia katapulty, przy pomocy skoczni (system STOBAR). Z powodu braku katapult, pomimo swojej wielkości, okręt dysponuje jednak umiarkowaną siłą bojową, gdyż asortyment przenoszonych samolotów i ich uzbrojenia jest ograniczony. Na gotowości bojowej okrętu przez większość służby negatywnie odbijały się również kłopoty finansowe Rosji, i pomimo możliwości przenoszenia do 50 statków powietrznych, w praktyce bazuje na nim nie więcej niż 30 samolotów i śmigłowców. Czytaj więcej…

2016-04-19 edytuj

Asahi – okręt liniowy, przeddrednot Cesarskiej Marynarki Wojennej Wielkiej Japonii z końca XIX w. Został zaprojektowany i zbudowany w Wielkiej Brytanii. Został okrętem flagowym głównych sił japońskich. Uczestniczył we wszystkich ważniejszych starciach morskich podczas wojny rosyjsko-japońskiej (1904–1905), odnosząc lekkie uszkodzenia w czasie bitew. „Asahi” nie wziął udziału w działaniach wojennych w czasie I wojny światowej, ale uczestniczył w interwencji syberyjskiej w 1918 roku. Przeklasyfikowany na okręt obrony wybrzeża w 1921 roku, „Asahi” został dwa lata później rozbrojony, zgodnie z postanowieniami traktatu waszyngtońskiego. Po wybuchu II wojny chińsko-japońskiej przywrócono „Asahi” do czynnej służby pod koniec 1937 roku i wykorzystywano jako transportowiec dla wojska. Podczas rejsu, 26 maja 1942, został storpedowany i zatopiony przez okręt podwodny USS „Salmon”. Czytaj więcej…

2016-04-20 edytuj

Georg Friedrich Händel (ang. George Frideric Handel; pol. Jerzy Fryderyk Haendel, ur. 23 lutego 1685 w Halle, zm. 14 kwietnia 1759 w Londynie) – niemiecki kompozytor i organista. W 1727 roku stał się obywatelem Wielkiej Brytanii i został narodowym kompozytorem tego kraju. Händel urodził się w tym samym roku co Johann Sebastian Bach i Domenico Scarlatti. Był kompozytorem późnego baroku, który dokonał syntezy barokowych osiągnięć muzycznych, zwłaszcza niemieckich, włoskich i angielskich. Komponował liczne i różnorodne gatunki utworów muzycznych – przede wszystkim opery i oratoria – jak również anthemy, ody, maski, serenady, kantaty, sonaty, suity, concerti grossi. Händel zaliczany jest do największych i najpopularniejszych kompozytorów późnego baroku. Czytaj więcej…

2016-04-21 edytuj

Kodeks Watykański – rękopis Starego i Nowego Testamentu. Pisany jest grecką uncjałą na pergaminie. Paleograficznie datowany jest na IV wiek. Nazwa kodeksu pochodzi od miejsca przechowywania, symbol B nadał jeszcze Wettstein, symbol 03 – Gregory. Od ponad 500 lat przechowywany jest w Bibliotece Watykańskiej (Gr. 1209). Kodeks stał się znany dzięki korespondencji Erazma z prefektami Biblioteki Watykańskiej, jednak jego tekst długo nie był dostępny. Wyciągi tekstu rękopisu wykonywano niedokładnie, z licznymi błędami i było to powodem licznych nieporozumień. Dopiero w końcu XIX wieku tekst rękopisu stał się w pełni dostępny dla badań. Jest jednym z najstarszych i najlepszych rękopisów greckiej Biblii, do chwili odkrycia Kodeksu Synajskiego nie miał rywala na świecie. Krytycy tekstu wysoko oceniają tekst rękopisu i jest jednym z najczęściej wydawanych rękopisów. Kodeks zachował się do dziś w bardzo dobrym stanie, ponieważ nie był zbyt często używany. Czytaj więcej…

2016-04-22 edytuj

Brachytrachelopan – wymarły rodzaj dinozaura, zauropoda z rodziny dikreozaurów. Jego najbliższym krewnym był dikreozaur. Wyróżnia się pojedynczy gatunek Brachytrachelopan mesai. Dinozaur ten cechował się nietypowo jak na zauropoda niewielkimi rozmiarami i krótką szyją. Zamieszkiwał obszar współczesnej Patagonii w jurze późnej. Jego szczątki znalazł Daniel Mesa podczas poszukiwania zaginionej owcy, wśród piaskowców formacji Cañadón Cálcareo, czemu zwierzę zawdzięcza swą nazwę naukową. Czytaj więcej…

2016-04-23 edytuj

Erebuni (orm. Էրեբունի) – starożytne miasto-twierdza w Urartu. Ruiny Erebuni znajdują się na wzgórzu Arin Berd w obrębie współczesnego Erywania w Armenii. Miasto, zajmujące powierzchnię co najmniej 200 ha, składało się z położonej na wzgórzu cytadeli oraz miejskich dzielnic, zlokalizowanych u stóp wzniesienia. Erebuni zostało założone przez króla urartyjskiego Argisztiego I w 782 roku p.n.e. Miało chronić północną granicę państwa w Dolinie Ararat. Zostało opuszczone przez Urartyjczyków w VI wieku p.n.e. w obliczu zagrożenia ze strony Persów. Po prawie dwuwiekowym panowaniu perskim w dolinie miasto-twierdza zostało opuszczone i zapomniane. Odkryto je na nowo dopiero pod koniec XIX wieku. W związku z tym, że na miejscu Erebuni znajduje się obecnie stolica Armenii, starożytne miasto często jest utożsamiane z Erywaniem. Czytaj więcej…

2016-04-24 edytuj

Deinozuch − wymarły rodzaj krokodyla, krewny dzisiejszych aligatorów, żyjący w późnej kredzie od około 80 do 73 milionów lat temu. Jego nazwę tłumaczy się jako „straszny krokodyl”. Pochodzi ona od starogreckich wyrazów δεινός/deinos („straszny”) i σουχος/souchos („krokodyl”). Pierwsze szczątki odkryto w Karolinie Północnej w latach pięćdziesiątych XIX wieku, jednak rodzaj Deinosuchus opisano dopiero w 1909. Kolejne pozostałości wydobyto w latach czterdziestych XX wieku. Weszły one później w skład istotnej, choć nieprecyzyjnej rekonstrukcji czaszki wystawianej w Amerykańskim Muzeum Historii Naturalnej. Wiedza o deinozuchu pozostaje niekompletna, choć znajdowane kolejne skamieniałości przyczyniają się do coraz lepszego poznania jego osteologii i paleobiologii. Czytaj więcej…

2016-04-25 edytuj

Admirał Fłota Sowietskogo Sojuza Kuzniecow – radziecki, następnie rosyjski lotniskowiec, znajdujący się w służbie od 1991; klasyfikowany oficjalnie jako ciężki krążownik lotniczy (TAWKR). Jest to pierwszy i jedyny klasyczny lotniskowiec ukończony dla marynarki ZSRR lub Rosji. W momencie wejścia do służby był największym okrętem zbudowanym w Europie (wyporność maksymalna 61 390 t, długość 306,45 m). Wyróżnia się tym, że jako pierwszy lotniskowiec przystosowany jest do operowania z niego nowoczesnych samolotów odrzutowych konwencjonalnego startu bez użycia katapulty, przy pomocy skoczni (system STOBAR). Z powodu braku katapult, pomimo swojej wielkości, okręt dysponuje jednak umiarkowaną siłą bojową, gdyż asortyment przenoszonych samolotów i ich uzbrojenia jest ograniczony. Na gotowości bojowej okrętu przez większość służby negatywnie odbijały się również kłopoty finansowe Rosji, i pomimo możliwości przenoszenia do 50 statków powietrznych, w praktyce bazuje na nim nie więcej niż 30 samolotów i śmigłowców. Czytaj więcej…

2016-04-26 edytuj

Asahi – okręt liniowy, przeddrednot Cesarskiej Marynarki Wojennej Wielkiej Japonii z końca XIX w. Został zaprojektowany i zbudowany w Wielkiej Brytanii. Został okrętem flagowym głównych sił japońskich. Uczestniczył we wszystkich ważniejszych starciach morskich podczas wojny rosyjsko-japońskiej (1904–1905), odnosząc lekkie uszkodzenia w czasie bitew. „Asahi” nie wziął udziału w działaniach wojennych w czasie I wojny światowej, ale uczestniczył w interwencji syberyjskiej w 1918 roku. Przeklasyfikowany na okręt obrony wybrzeża w 1921 roku, „Asahi” został dwa lata później rozbrojony, zgodnie z postanowieniami traktatu waszyngtońskiego. Po wybuchu II wojny chińsko-japońskiej przywrócono „Asahi” do czynnej służby pod koniec 1937 roku i wykorzystywano jako transportowiec dla wojska. Podczas rejsu, 26 maja 1942, został storpedowany i zatopiony przez okręt podwodny USS „Salmon”. Czytaj więcej…

2016-04-27 edytuj

Izabela Elżbieta Dorota z Flemmingów Czartoryska (ur. 3 marca 1746 w Warszawie, zm. 17 czerwca 1835 w Wysocku) – polska arystokratka żyjąca na przełomie XVIII i XIX wieku, księżna, żona księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego, przez którego weszła do stronnictwa Familii, w okresie Sejmu Czteroletniego związana ze Stronnictwem Patriotycznym. W młodości znana ze swobody obyczajów, w późniejszym okresie życia czynnie zaangażowana w życie polityczne schyłkowego okresu I Rzeczypospolitej i pierwszych lat XIX wieku. Pisarka, mecenaska sztuki, kolekcjonerka pamiątek historycznych, twórczyni pierwszego polskiego muzeum w Świątyni Sybilli w Puławach, które wraz z jej zbiorami w Domu Gotyckim w Puławach stały się zaczątkiem obecnego Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie. Matka m.in. polityka księcia Adama Jerzego Czartoryskiego i pisarki Marii Wirtemberskiej. Czytaj więcej…

2016-04-28 edytuj

Kodeks Watykański – rękopis Starego i Nowego Testamentu. Pisany jest grecką uncjałą na pergaminie. Paleograficznie datowany jest na IV wiek. Nazwa kodeksu pochodzi od miejsca przechowywania, symbol B nadał jeszcze Wettstein, symbol 03 – Gregory. Od ponad 500 lat przechowywany jest w Bibliotece Watykańskiej (Gr. 1209). Kodeks stał się znany dzięki korespondencji Erazma z prefektami Biblioteki Watykańskiej, jednak jego tekst długo nie był dostępny. Wyciągi tekstu rękopisu wykonywano niedokładnie, z licznymi błędami i było to powodem licznych nieporozumień. Dopiero w końcu XIX wieku tekst rękopisu stał się w pełni dostępny dla badań. Jest jednym z najstarszych i najlepszych rękopisów greckiej Biblii, do chwili odkrycia Kodeksu Synajskiego nie miał rywala na świecie. Krytycy tekstu wysoko oceniają tekst rękopisu i jest jednym z najczęściej wydawanych rękopisów. Kodeks zachował się do dziś w bardzo dobrym stanie, ponieważ nie był zbyt często używany. Czytaj więcej…

2016-04-29 edytuj

Brachytrachelopan – wymarły rodzaj dinozaura, zauropoda z rodziny dikreozaurów. Jego najbliższym krewnym był dikreozaur. Wyróżnia się pojedynczy gatunek Brachytrachelopan mesai. Dinozaur ten cechował się nietypowo jak na zauropoda niewielkimi rozmiarami i krótką szyją. Zamieszkiwał obszar współczesnej Patagonii w jurze późnej. Jego szczątki znalazł Daniel Mesa podczas poszukiwania zaginionej owcy, wśród piaskowców formacji Cañadón Cálcareo, czemu zwierzę zawdzięcza swą nazwę naukową. Czytaj więcej…

2016-04-30 edytuj

Erebuni (orm. Էրեբունի) – starożytne miasto-twierdza w Urartu. Ruiny Erebuni znajdują się na wzgórzu Arin Berd w obrębie współczesnego Erywania w Armenii. Miasto, zajmujące powierzchnię co najmniej 200 ha, składało się z położonej na wzgórzu cytadeli oraz miejskich dzielnic, zlokalizowanych u stóp wzniesienia. Erebuni zostało założone przez króla urartyjskiego Argisztiego I w 782 roku p.n.e. Miało chronić północną granicę państwa w Dolinie Ararat. Zostało opuszczone przez Urartyjczyków w VI wieku p.n.e. w obliczu zagrożenia ze strony Persów. Po prawie dwuwiekowym panowaniu perskim w dolinie miasto-twierdza zostało opuszczone i zapomniane. Odkryto je na nowo dopiero pod koniec XIX wieku. W związku z tym, że na miejscu Erebuni znajduje się obecnie stolica Armenii, starożytne miasto często jest utożsamiane z Erywaniem. Czytaj więcej…