Wikipedia:Artykuły na Medal/archiwum/2007-11

Archiwum artykułów, które zostały umieszczone na stronie głównej w rubryce Artykuł na Medal.

2007-11-01 edytuj

Zbigniew Herbert (ur. 29 października 1924 we Lwowie, zm. 28 lipca 1998 w Warszawie), polski poeta, eseista, dramatopisarz, autor słuchowisk, kawaler Orderu Orła Białego. Z wykształcenia ekonomista i prawnik. W czasie wojny był żołnierzem AK. Jako poeta na łamach prasy zadebiutował w 1950, natomiast będący jego debiutem książkowym tom wierszy Struna światła ukazał się w 1956. Do najbardziej cenionych dzieł Herberta należy cykl utworów o Panu Cogito, postaci zanurzonej we współczesności, a jednocześnie mocno zakorzenionej w europejskiej tradycji kulturowej. W latach 80-tych stał się Herbert sztandarowym poetą polskiej opozycji. Od 1986 mieszkał w Paryżu, gdzie współpracował z Zeszytami Literackimi, do Polski wrócił w 1992.

2007-11-02 edytuj

Synagoga Remuh w Krakowie - synagoga znajdująca się na Kazimierzu w Krakowie, przy ulicy Szerokiej 40. Jest obecnie jedną z dwóch czynnych synagog w mieście i jedyną w której regularnie odbywają się nabożeństwa. Synagoga jest drugim najstarszym żydowskim domem modlitwy w Krakowie, poprzez co pierwotnie zwana była Nową. Jej obecna nazwa wywodzi się od hebrajskiego akronimu ReMU, רמ״א, którym w stosunku do Mojżesza Isserlesa posługiwali się członkowie gminy żydowskiej. Synagoga wraz z przylegającym do niej cmentarzem tworzą unikalny i bezcenny zespół żydowskiej architektury i sztuki sakralnej sięgający XVI wieku.

2007-11-03 edytuj

Sulima (Sulimita) — polski herb szlachecki po raz pierwszy wymieniony z nazwy w średniowiecznych księgach sądowych w 1397 roku, ale używany również wcześniej (najstarsze pieczęci z Sulimą są datowane na 1352 rok). Najsłynniejszym przedstawicielem rodu pieczętującego się herbem Sulima był Zawisza Czarny z Garbowa. Według opisu XVIII-wiecznego heraldyka - Kaspra Niesieckiego, herb Sulima prezentował się następująco: Herbu tego tarcza wszerz na dwie części podzielona, na wierzchniej dzielnicy pół Orła czarnego, w żółtem polu, z skrzydłami rozciągnionemi, z pyskiem w lewą stronę tarczy obróconym, w spodniej zaś trzy kamienie w czerwonem polu, na hełmie z korony pół Orła czarnego, takiego jak na tarczy.

2007-11-04 edytuj

Fajka – przedmiot służący do palenia tytoniu lub innych substancji składający się zwykle z ustnika (rurki, trzymanej w ustach) i główki (komory spalania), połączonej z ustnikiem przez cybuch. Fajka jest prawdopodobnie najstarszym przyrządem służącym do wdychania dymu żarzącego się tytoniu, lub innych substancji roślinnych. O Scytach wdychających dym przy pomocy fajek wspomina już Herodot w V w. p.n.e. Od Scytów palenie fajki przejęli Germanie, Galowie, Rzymianie i Grecy. Palono w fajkach głównie zioła odurzające, prawdopodobnie z gatunku konopi. Fajki do palenia substancji odurzających i narkotycznych znane były także na Dalekim Wschodzie.

2007-11-05 edytuj

Boronów – wieś w powiecie lublinieckim w województwie śląskim, siedziba gminy Boronów. W latach 1975-1998 położona była w województwie częstochowskim. Liczy 2792 mieszkańców. Nazwa wsi wywodzi się, zależnie od propozycji różnych autorów, od brony, czego świadectwem jest herb miejscowości, od borów lub też od nazwisk Boroń – dawniej częściej spotykanego na terenie miejscowości albo Boronowski, jak nazywał się jeden z właścicieli miejscowości. W kronikach (urbarzach i kronikach parafialnych) często nazwa miejscowości pisana jest w odmienny sposób: Borunow, Boronow, Bornów. Nazwa Bornów nadal jest popularna wśród mieszkańców. Boronów położony jest na obszarze Śląska Białego, w północnej części Górnego Śląska. Według innego podziału ze względu na obszary kulturowe, leży on na terenie ziemi lublinieckiej. Północna granica miejscowości (obecnie gminy Boronów) stanowi od XIV w. granicę między Śląskiem a Małopolską. W Boronowie krzyżują się dwie drogi wojewódzkie: DW 905 i DW 907.

2007-11-06 edytuj

Jan Muskata (ur. ok. 1250, zm. 7 lutego 1320) - biskup krakowski w latach 1294-1320, polityk okresu walk o zjednoczenie Królestwa Polskiego na przełomie XIII i XIV wieku, stronnik królów Czech i Polski Wacława II i Wacława III oraz zagorzały przeciwnik Władysława Łokietka. Jego ojcem był mieszczanin, właściciel kramu na rynku wrocławskim, w którym handlował m.in. egzotyczną przyprawą korzenną - gałką muszkatołową. Od jej łacińskiej nazwy urobiono przydomek przyszłego biskupa krakowskiego. Studiował na uniwersytecie w Bolonii, gdzie uzyskał tytuł magistra sztuk wyzwolonych. Stał się sławny w czasie sporu o immunitet, jaki toczyli ze sobą biskup wrocławski Tomasz II i tamtejszy książę – Henryk IV Probus. W Rzymie załatwił sobie bardzo dochodowe stanowisko – papieskiego kolektora świętopietrza na Polskę. Nawiązał też współpracę z potężnym władcą Czech, Wacławem II, któremu oddał nieznane bliżej przysługi w czasie sporu z poprzednim biskupem krakowskim - Prokopem.

2007-11-07 edytuj

W czasie II wojny światowej alianci stanęli wobec nieznanego dotąd problemu w postaci czekających ich licznych morskich operacji desantowych zarówno na Pacyfiku, jak i w Europie, a tym samym wobec konieczności skonstruowania i zbudowania różnorodnych jednostek lądujących, zaopatrzeniowych oraz wsparcia. Według niepełnych i niedokładnych danych w czasie wojny zbudowano na potrzeby operacji desantowych wiele tysięcy środków desantowych, których typy i ilości przedstawia umieszczona obok tabelka. Najwięcej skonstruowano pojazdów uderzeniowych (ponad 20 000 LCA, ponad 14 000 LVT(1-4) Amtrac i ponad 12 000 LCM(1-7)) i Barek Desantowych Piechoty (ponad 12 000). Dzięki temu wielkiemu wysiłkowi udało się wygrać wojnę z Japonią jak i z Niemcami, odzyskując zajęte przez te państwa tereny. W niniejszym zestawieniu wymieniono w pierwszej kolejności te środki, które brały udział w pierwszych etapach operacji, atakując plaże i wysadzając na nich pierwsze oddziały szturmowe piechoty morskiej. W dalszej kolejności przedstawiono okręty desantowe wielorakiego przeznaczenia i różnej wielkości.

2007-11-08 edytuj

Kuba Rozpruwacz (ang. Jack the Ripper) pseudonim nadany seryjnemu mordercy, działającemu w okolicach Whitechapel w Londynie w roku 1888. Po raz pierwszy pojawił się w listach osoby podającej się za tego zabójcę i opublikowanych w tym czasie. Na temat tożsamości Kuby Rozpruwacza powstało wiele teorii, ale jak dotąd żadna z nich nie jest pewna. Wokół zabójstw przypisywanych Rozpruwaczowi narosła swoista mitologia, wsparta autentycznymi badaniami historycznymi, ale i amatorskimi hipotezami, włączającymi teorię spiskową i ludową inwencję. Zbrodnie Kuby Rozpruwacza stanowiły ważny przełom w życiu Brytyjczyków. Choć nie był to pierwszy odnotowany seryjny zabójca, jako pierwszy spowodował ogólnoświatową psychozę. Brak możliwości postawienia zarzutów konkretnej osobie zaowocował ciągiem domysłów i domorosłych ponurych legend, które miały swój wpływ na odbiór kolejnych w historii seryjnych morderstw.

2007-11-09 edytuj

Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy (TKE, Konstytucja dla Europy) to traktat konstytucyjny, który został wynegocjowany między państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Projekt Konstytucji dla Europy został opracowany przez powołany specjalnie w tym celu Konwent Unii Europejskiej pod przewodnictwem Valéry'ego Giscard d'Estaing. Efektem zakończonych 10 lipca 2003 r. prac Konwentu stał się liczący 278 stron dokument. Rada Europejska zatwierdziła projekt konstytucji z kilkoma zmianami dnia 18 czerwca roku 2004. Od tego momentu rozpoczął się proces jego ratyfikacji przez kraje członkowskie. 29 października 2004 roku przedstawiciele 25 krajów Unii Europejskiej podpisali Konstytucję w sali Horacjuszy i Kuriacjuszy w Rzymie. Przedstawiciele państw aspirujących do członkostwa z Bułgarii, Rumunii oraz Turcji podpisali jedynie Akt Końcowy.

2007-11-10 edytuj

Sport żużlowy, żużel — wyścigi motocyklowe na torach zbliżonych kształtem do owalu, jedna z dyscyplin sportów motorowych. Na żużlu zawodnicy ścigają się zazwyczaj przez cztery okrążenia, ze startu wspólnego, pokonując tor zawsze w kierunku odwrotnym do ruchu wskazówek zegara. Wykorzystywane do zawodów żużlowych tory posiadają sypką nawierzchnię, a specjalne motocykle żużlowe nie posiadają skrzyni biegów ani hamulców. Sport ten cieszy się popularnością głównie w Europie, w szczególności w Wielkiej Brytanii, Danii, Szwecji i Polsce. Polska nazwa żużel oraz popularne określenie czarny sport wywodzą się z czasów, kiedy na torach stosowano jedynie czarne nawierzchnie żużlowe, obecnie wyparte przez specjalne mieszanki granitu. Na świecie sport ten znany jest pod nazwą speedway.

2007-11-11 edytuj

Dorsz atlantycki – drapieżna ryba morska, największy z przedstawicieli rodziny dorszowatych; gatunek wędrowny występujący w północnej części Oceanu Atlantyckiego i w morzach północnej Europy. W Polsce mianem dorsza określa się zwykle trzy podgatunki dorsza atlantyckiego, z których najbardziej znanym jest dorsz bałtycki nazywany także pomuchlą. Jako łatwo dostępna i pożywna ryba łowna dorsz miał duże znaczenie w rozwoju cywilizacji wybrzeży północnego Atlantyku, będąc "chlebem powszednim" wielu społeczeństw. Ciągle jest jedną z najważniejszych ryb poławianych komercyjnie. W konkurencji o jego malejące zasoby dochodziło do międzynarodowych konfliktów. Dziś dorsz stał się symbolem niezrównoważonego rybołówstwa – ze względu na przełowienie, szczególnie populacji w zachodnim Atlantyku oraz w Morzu Północnym i Bałtyku. W Polsce jego połowy i zarządzanie są głównym problemem rybołówstwa i ważnym tematem politycznym.

2007-11-12 edytuj

Historia Ostrowa Wielkopolskiego – miasta, siedziby starostwa powiatu ostrowskiego w województwie wielkopolskim, jednego z siedmiu głównych ośrodków tego województwa. Dokument z XVII wieku mówi o Ostrowie jako niewielkim prywatnym ośrodku miejskim, istniejącym w roku 1404. Wcześniej Ostrów był prawdopodobnie niewiele znaczącą osadą wśród łęgów i bagien. Świadczy o tym jego nazwa oznaczająca w staropolszczyźnie wyspę, kępę. Ostrów miał wówczas charakter rolniczy. Rozwój uniemożliwiała w znacznej mierze obecność wokół wielu silnych, prężnie działających ośrodków takich jak Ostrzeszów, Kalisz, Krotoszyn, czy Koźmin. Miasto kilkakrotnie nawiedzały pożary, było wiele razy niszczone przez wojny.

2007-11-13 edytuj

Jastrzębie-Zdrój (śl. Jaščymbie–Zdrůj, niem. Bad Königsdorff-Jastrzemb) – miasto na prawach powiatu położone w południowej części województwa śląskiego. Największe, po Rybniku miasto ROW-u i Subregionu Zachodniego. Jest to jedno z najmłodszych miast Polski (prawa miejskie od 1963 r.). Liczy 94 072 mieszkańców (2007), a jego powierzchnia zajmuje 85,44 km². Miejscowość rozwijała się od połowy XIX wieku jako uzdrowisko. W latach 60. XX wieku odkryto tu znaczne zasoby węgla kamiennego i rozpoczęto jego wydobycie, co przekształciło miasto w znaczący ośrodek przemysłowy. Obecnie jest to zamożne miasto, w którym dominuje przemysł wydobywczy. Z Jastrzębia pochodzą m.in. Jerzy Cnota, Krystian Lupa czy Rudolf Ranoszek. Jastrzębie-Zdrój położone jest na Górnym Śląsku, przy granicy Polski z Republiką Czeską; graniczy ponadto z powiatami ziemskimi: pszczyńskim, rybnickim, wodzisławskim, cieszyńskim i powiatem grodzkim Żory. Przez miasto płyną małe rzeki: Pszczynka, Jastrzębianka, Szotkówka i Gmyrdek. Jastrzębie-Zdrój znajduje się na 14 miejscu pod względem ludności w województwie śląskim, a 42 pod względem ludności i 34 pod względem wielkości w Polsce. Powierzchnia miasta to 85,44 km².

2007-11-14 edytuj

Stephen Hendry MBE (ur. 13 stycznia 1969 w Edynburgu), snookerzysta szkocki, najbardziej utytułowany gracz lat 90. Zdobywca 7 tytułów Mistrza Świata, 5 tytułów The Masters, 8 najwyższych turniejowych breaków. Zwycięzca 36 turniejów rankingowych. Przez 9 sezonów był na pierwszej pozycji na światowej liście rankingowej. Znany jest z kamiennej, pokerowej twarzy i niezwykle precyzyjnej gry. Hendry jako zawodowy snookerzysta zarobił do końca 2006 r. 8 134 585 £ (ok. 47 202 500 zł). Hendry ma najwięcej tytułów MŚ z obecnie żyjących zawodników, ale biorąc pod uwagę wszystkie Mistrzostwa Świata począwszy od 1927, plasuje się na czwartym miejscu. Wyprzedają go Joe Davis (15 tytułów) oraz Fred Davis i John Pulman (obaj mają po 8).

2007-11-15 edytuj

Sosna – rodzaj roślin z rodziny sosnowatych obejmujący niemal 115 gatunków drzew i krzewów. Występują przeważnie w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej. W Ameryce Środkowej najdalej na południe sięgają do Gwatemali, Salwadoru i Nikaragui, zaś w Azji do Archipelagu Malajskiego. Sosny to rośliny zimozielone o długich, wąskich igłach. Charakteryzują się dużym zakresem tolerancji na warunki środowiska i temperatury. Rozmnażają się płciowo, wytwarzając osobno męskie i żeńskie kwiatostany. Nasiona dojrzewają w twardych, drewniejących szyszkach. Do tego rodzaju należą gatunki uważane za jedne z najdłużej żyjących roślin na Ziemi i w większości nie są zagrożone wyginięciem. Część gatunków podlega ochronie prawnej, przy czym w Polsce ścisłą ochroną objęte są 3 gatunki. Niektóre gatunki i odmiany cieszą się popularnością jako rośliny ozdobne. Sosny są źródłem pożywienia dla wielu owadów, z których część zwalczana jest jako szkodniki.

2007-11-16 edytuj

Robin z Sherwood (ang. Robin of Sherwood) - brytyjski serial fantasy nakręcony w latach 1983-1986 i składający się z 26 odcinków kręconych w trzech sezonach. W pierwszych dwóch sezonach w roli tytułowej występował Michael Praed, natomiast w trzecim syn Seana Connery'ego, Jason. Producentem serialu był Paul Knight, a głównym scenarzystą Richard Carpenter. Poza Carpenterem scenarzystami serialu byli też Anthony Horowitz, Andrew McCulloch i John Flanagan. Reżyserem pierwszego sezonu był Ian Sharp, drugiego sezonu Robert Milton Young, a trzeciego: Ben Bolt, James Allen, Gerry Mill, Sid Robertson i Alex Kirby. Serial nawiązuje do legendy o Robin Hoodzie oraz historii Anglii na przełomie XII i XIII wieku za panowania króla Ryszarda Lwie Serce oraz jego brata Jana bez Ziemi.

2007-11-17 edytuj

North American P-51 Mustang - amerykański jednosilnikowy myśliwiec okresu II wojny światowej zaprojektowany na zlecenie RAF-u, produkowany w zakładach North American Aviation (NAA) w Stanach Zjednoczonych (zakłady w Kalifornii i Teksasie) oraz w znacznie mniejszej liczbie przez Commonwealth Aircraft Corporation w Australii. Używany był przez USA i ich sojuszników zarówno podczas II wojny światowej jak i wojny koreańskiej (jako samolot szturmowy). Udana konstrukcja z 1940 roku sprawiła, że ostatni projekt samolotu bojowego opartego na P-51 zamknięto dopiero w 1986 roku kończąc tym samym 46 lat rozwoju jednej konstrukcji. Obecnie wiele z tych maszyn znajduje się w rękach prywatnych. Latają one podczas pokazów i zawodów sportowych. Ogółem wyprodukowano 15 000 - 16 000 Mustangów.

2007-11-18 edytuj

Tadeusz Chciuk-Celt, pseudonimy: Marek Celt, Michał Lasota (ur. 17 października 1916 w Drohobyczu, zm. 10 kwietnia 2001 w Monachium) – cichociemny, kurier ZWZ, redaktor i zastępca dyrektora Sekcji Polskiej RWE, ostatni prezes PSL na Uchodźstwie, autor wspomnień wojennych. Tadeusz Chciuk-Celt urodził się w 1916 w Drohobyczu. Od 1927 roku był harcmistrzem w Związku Harcerstwa Polskiego. Odbył studia prawnicze na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, które ukończył z tytułem magistra praw w 1939 roku. Rozwijał także zainteresowania muzyczne. Jeszcze w czasach gimnazjalnych pobierał w tym zakresie naukę w Szkole Muzycznej im. M. Łysenki w Drohobyczu, a podczas studiów ukończył średni kurs Konserwatorium Muzycznego im. K. Szymanowskiego we Lwowie.

2007-11-19 edytuj

Historia Polski (1320-1386) – 20 stycznia 1320 w Krakowie został koronowany Władysław Łokietek. Tę datę uznaje się za moment odtworzenia zjednoczonego Królestwa Polskiego, które w 1385 związało się unią personalną z Wielkim Księstwem Litewskim. W tym okresie Polska prowadziła wpierw wojnę z zakonem krzyżackim, a następnie przede wszystkim dyplomatyczne spory z Krzyżakami i Luksemburgami. W efekcie działań króla Kazimierza Wielkiego i jego doradców w 1335 Luksemburgowie zrzekli się, w zamian za 20 000 kop groszy praskich, praw do tytułu króla Polski. Tym samym rządzący w Krakowie Piast został przez społeczność międzynarodową uznany za króla Polski. Działania prowadzone przez niego w kolejnych latach pozwoliły na zakończenie sporu z Krzyżakami (układ w Kaliszu z 1343), a następnie podjęcie ekspansji na Ruś Halicko-Włodzimierską. Po śmierci Kazimierza Wielkiego w 1370 tron polski przejął Ludwik Węgierski z dynastii Andegawenów. Okres jego rządów to zarazem początek supremacji szlachty w życiu politycznym kraju, obdarzonej w 1374 w Koszycach pierwszym przywilejem generalnym.

2007-11-20 edytuj

Stała słoneczna - całkowita energia jaką promieniowanie słoneczne przenosi w jednostce czasu przez jednostkową powierzchnię ustawioną prostopadle do promieniowania w średniej odległości Ziemi od Słońca przed wejściem promieniowania do atmosfery. Średnia wartość stałej słonecznej wynosi około 1366,1 W/m². Ze względu na zmiany w czasie stałej słonecznej poprawniejszą nazwą jest całkowita irradiancja Słońca (Total Solar Irradiance - TSI). Obecnie stałą słoneczną mierzy się za pomocą pomiarów satelitarnych dzięki czemu omija się wpływ atmosfery na otrzymane wyniki. Bezpośrednie promieniowanie słoneczne jest pochłaniane i rozpraszane w atmosferze przez aerozole, hydrometeory oraz cząsteczki gazów. Z tego względu pomiar stałej słonecznej na powierzchni Ziemi jest trudny, gdyż musi uwzględniać opisany wyżej wpływ atmosfery. Istnieje jednak metoda pomiaru stałej słonecznej z powierzchni Ziemi oparta na tzw. metody Langleya.

2007-11-21 edytuj

Stary Cmentarz Żydowski przy ulicy Hażlaskiej w Cieszynie jest jedną z dwóch (obok Nowego Cmentarza Żydowskiego) izraelickich nekropolii w mieście i zarazem najstarszą z nich. Początki cmentarza związane są z osobą Jakuba Singera - założyciela najstarszego żydowskiego rodu mieszkającego na stałe w Cieszynie. W 1631 zawarł on z księżną Elżbietą Lukrecją umowę o najem cieszyńskiego myta, a instrukcja księżnej z 23 kwietnia 1647 nadawała mu - jako książęcemu poborcy podatków - szerokie przywileje, takie jak swobodne wyznawanie religii mojżeszowej i zgoda na urządzenie cmentarza dla zmarłych rodziny Singera. Jakub Singer zakupił w tym samym roku od mieszczanina Jana Krausa teren na tzw. "Winogradach", który stał się zalążkiem dzisiejszego cmentarza. Jakub Singer pochowany został na nim jako pierwszy; niestety jego nagrobek nie zachował się do czasów współczesnych. Po wydaniu przez Karola VI edyktu tolerancyjnego w 1713 nastąpił napływ ludności żydowskiej do miasta i w związku z tym na cmentarzu pochówki odbywały się znacznie częściej niż dawniej. W związku z brakiem miejsc grzebalnych Singerowie dokupili w 1715 fragment gruntu wraz z domem od Jana Fabera, a w 1723 kawałek pola od Zuzanny Berisch. W uzyskanym budynku osadzono sługę, który opiekował się cmentarzem.

2007-11-22 edytuj

Heinz Wilhelm Guderian - niemiecki generał i teoretyk wojskowości, autor książki Achtung – Panzer!, w której przedstawił koncepcję prowadzenia wojny metodą błyskawicznych ataków dużych związków pancernych wspieranych natarciem z powietrza. Współtwórca wojsk pancernych Niemiec i taktyki Blitzkriegu. W czasie II wojny światowej Guderian dowodził początkowo XIX Korpusem, składającym się z 2. i 10. DPanc. Korpus ten brał udział w walkach podczas ataku na Polskę w 1939 roku i na Francję w 1940 r. Podczas Operacji Barbarossa, w 1941 r. Guderian miał już stopień General-Oberst i dowodził własną Panzergruppe Guderian. 21 lipca 1944, dzień po nieudanym zamachu na życie Hitlera, Guderian został szefem Oberkommando des Heeres. Na tym stanowisku zainspirował powstanie Volkssturmu. Hitler zdymisjonował go 28 marca 1945. 10 maja 1945 został wzięty do niewoli przez żołnierzy amerykańskiej 7. Armii. W czasie procesów norymberskich był świadkiem oskarżenia.

2007-11-23 edytuj

Góry Bystrzyckie - rozległy, słabo zróżnicowany masyw górski w Sudetach Środkowych. Administracyjnie góry te położone są w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim. Od północy Góry Bystrzyckie sąsiadują z Górami Stołowymi i Obniżeniem Dusznickim, od zachodu z Górami Orlickimi, oddzielone od nich dolinami Bystrzycy Dusznickiej i Dzikiej Orlicy. Wschodnią granicę wyznacza Rów Górnej Nysy, ku któremu góry opadają wyraźnym uskokiem tektonicznym, przechodząc w Wysoczyznę Łomnicy. Większość obszaru pasma leży na terenie Polski, na teren Czech przechodzi jedynie mały skrawek w południowej części. Góry Bystrzyckie wyróżniają się dużą lesistością. Teren jest bardzo słabo zaludniony i ze względu na trudne warunki ciągle wyludniający się w wyniku procesu zanikania wsi. Małe urozmaicenie rzeźby terenu, znaczne zalesienie i słaba baza noclegowa powodują, że Góry Bystrzyckie nie są popularnym regionem turystycznym.

2007-11-24 edytuj

Order Virtuti Militari - najwyższe polskie odznaczenie wojskowe, nadawane za wybitne zasługi bojowe. Ustanowiony przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego 22 czerwca 1792 dla uczczenia zwycięstwa w bitwie pod Zieleńcami, po rozpoczęciu wojny polsko-rosyjskiej przeciwko konfederacji targowickiej, w obronie Konstytucji 3 maja, wobec groźby interwencji wojsk carycy Katarzyny. Order był nadawany w okresie Księstwa Warszawskiego. Po utworzeniu Królestwa Polskiego order przy zachowaniu statutu otrzymał nazwę Order Wojskowy Polski. Po odzyskaniu niepodległości w 1918, Sejm Ustawodawczy wskrzesił order nadając mu nazwę Orderu Wojskowego Virtuti Militari. Obecnie Order może być nadawany, podczas wojny lub 5 lat po jej zakończeniu, przez prezydenta Polski na wniosek Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari, na czele której stoi gen. bryg. w st. spocz. Stanisław Nałęcz-Komornicki.

2007-11-25 edytuj

Zespół von Hippla-Lindaua (choroba von Hippla-Lindaua, naczyniakowatość siatkówkowo-móżdżkowa, ang. von Hippel-Lindau syndrome, HLS, VHL, familial cerebelloretinal angiomatosis, łac. hemangioblastomatosis, angiophakomatosis retinae et cerebelli) jest rzadkim schorzeniem genetycznym dziedziczonym autosomalnie dominująco, należącym do grupy fakomatoz. Zespół opisali niezależnie od siebie Eugen von Hippel w 1894 i Arvid Lindau w 1926 roku. Przyczyną choroby jest mutacja w obydwu allelach genu VHL, z których jedna jest dziedziczna a druga następuje spontanicznie. Choroba charakteryzuje się zwiększoną predyspozycją do nowotworów nerek, ośrodkowego układu nerwowego, szczególnie móżdżku, nadnerczy i siatkówki. Nie ma metody leczenia przyczynowego choroby, ale poradnictwo i badania genetyczne pozwalają coraz częściej zdiagnozować ją zanim pojawią się zagrażające życiu guzy nowotworowe.

2007-11-26 edytuj

Obszary H II to obłoki świecącego gazu i plazmy o średnicy nawet kilkuset lat świetlnych, w których powstają gwiazdy. Młode, gorące, niebieskie gwiazdy, które powstały z gazu emitują pokaźną ilość promieniowania ultrafioletowego, jonizując otaczającą mgławicę. W ciągu kilku milionów lat w regionach H II może narodzić się kilka tysięcy gwiazd. Ostatecznie, eksplozje supernowych i silny wiatr gwiazdowy od najbardziej masywnych gwiazd należących do gromady gwiazdowej (wywodzącej się z obłoku H II) spowodują rozproszenie gazu należącego do tego regionu H II. Przykładem takiej gromady są Plejady. Obszary H II swoją nazwę zawdzięczają dużym ilościom zjonizowanego, atomowego wodoru, jaki zawierają, oznaczanego przez astronomów jako H II (obszar H I, to obłok neutralnego wodoru atomowego, a H₂ - wodoru cząsteczkowego (molekularnego)). Mamy możliwość dostrzeżenia regionów H II znajdujących się we Wszechświecie w znacznej odległości od nas, co ma duże znaczenie, ponieważ dzięki temu jesteśmy w stanie ustalić odległość od innych galaktyk, a także ich skład chemiczny.

2007-11-27 edytuj

Rytuał - zespół specyficznych dla danej kultury symbolicznych czynności, wykonywanych w celu osiągnięcia pożądanego skutku, który jednakże może być znacznie oderwany od pozornie oczywistego celu funkcjonalnego. Rytuał jest niekiedy traktowany jako synonim słowa obrzęd, choć w mowie potocznej ma nieco bardziej ekstensywny kontekst. Rytuały często wiążą się z takimi zjawiskami jak sacrum a niekiedy też tabu. Bywają automatyzowane, przekształcając się w nawyk. Błędem jest twierdzić, że są związane tylko i wyłącznie z religiami. Jak dowodzi Jean Maisonneuve, są powszechne w dzisiejszych społeczeństwach rytuały świeckie, takie jak kibicowanie klubowi sportowemu, czy też chodzenie na zakupy, nie tylko w celu kupowania niezbędnego towaru, ale też sprawienia sobie satysfakcji.

2007-11-28 edytuj

Krykiet – sport drużynowy, w którym mecze rozgrywane są między dwiema ekipami po jedenastu zawodników. Pochodzi z Anglii, gdzie podobna gra była znana już na przełomie XIII i XIV wieku. Mecze krykietowe rozgrywane są na trawiastym boisku o zbliżonym do owalnego kształcie, w środku którego znajduje się płaski pas (ang. pitch – dosłownie: "murawa") długości 20,12 m. Na końcach pasa ustawione są bramki (ang. wicket) – trzy wbite w ziemię drewniane słupki (ang. stump – dosłownie: "pniak", "kijek"). Gracz jednej z drużyn rzuca twardą piłkę z korka obłożonego skórą, o obwodzie 224-229 mm, w kierunku przeciwległej bramki, tak aby w nią trafić, a gracz drugiej drużyny (ang. batsman) broni jej przed uderzeniem za pomocą drewnianego kija. Jeszcze jeden gracz z kijem (ang. non-striker) stoi w pobliżu gracza rzucającego (ang. bowler). Pozostali gracze z drużyny bowlera zajmują pozycje w owalu jako gracze z pola (ang. fielder). Celem gry jest zdobywanie runów, krykietowego odpowiednika punktów, przez batsmana i non-strikera.

2007-11-29 edytuj

Hiszpania Habsburgów - okres w dziejach Hiszpanii, kiedy kraj ten stanowił część imperium Habsburgów i był rządzony przez królów pochodzących z tej dynastii. (1516-1700). W czasach rządów cesarza Karola V (w Hiszpanii panującego jako Karol I), który do władzy doszedł po śmierci swojego dziadka Ferdynanda, Habsburgowie hiszpańscy kontrolowali terytoria rozciągające się od Argentyny aż po Królestwo Niderlandów oraz zaliczali się do najpotężniejszych sił europejskich. W związku z nagłą ekspansją terytorialną oraz umocnieniem politycznym ten okres w historii Hiszpanii nazywany jest Wiekiem Rozwoju. Pomimo iż Habsburgowie utożsamiani są przede wszystkim z historią środkowej Europy i tworzeniem potęgi monarchii austriackiej, gałąź tego rodu rządziła również w Hiszpanii od 1516 do 1700. W czasie ich przywództwa Hiszpania osiągnęła szczyt swojej siły i wpływów, jednak z czasem popadła w powolny proces rozkładu.

2007-11-30 edytuj

Walki o Wyspy Gilberta - kombinowana operacja desantowa, przeprowadzona w listopadzie 1943 w ramach operacji "Galvanic" przez wojska amerykańskie w czasie wojny na Pacyfiku, mająca za zadanie odbicie z rąk japońskich atoli Tarawa i Makin w archipelagu Wysp Gilberta. Atole zapewnić miały Amerykanom lotniska położone znacznie bliżej - niż dotychczas posiadane - kolejnych celów ofensywy na środkowym Pacyfiku oraz dogodne kotwicowiska dla okrętów US Navy. Wojska amerykańskie, dowodzone przez gen. Juliana Smitha z Korpusu Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych pokonały w ciężkim, 4-dniowym boju doborowe oddziały japońskie. Podczas szeroko zakrojonej i drobiazgowo przygotowanej akcji zbrojnej nie ustrzeżono się wielu błędów, które kosztowały wojska amerykańskie, szczególnie podczas lądowania na Tarawie, ponad trzy tysiące zabitych, rannych i zaginionych.