Zabierzów (gmina)

gmina wiejska w województwie małopolskim

Zabierzówgmina wiejska w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie krakowskim.

Zabierzów
gmina wiejska
Ilustracja
Budynek urzędu gminy w Zabierzowie
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

małopolskie

Powiat

krakowski

TERC

1206162

Wójt

Dorota Kęsek

Powierzchnia

99,34 km²

Populacja (31.12.2022)
• liczba ludności


29 267[1]

• gęstość

294 os./km²

Nr kierunkowy

12

Tablice rejestracyjne

KRA

Adres urzędu:
Rynek 1
32-080 Zabierzów
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw

23

Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Zabierzów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Zabierzów”
Ziemia50°07′N 19°47′E/50,118056 19,779722
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej
Plan gminy
Port lotniczy Kraków-Balice
Brzoskwinia i autostrada A4 (E40).
Dolina Kobylańska
Brama Bolechowicka
Skała Kmity

Formę obecną uzyskała z połączenia[2] w dniu 15 stycznia 1976 roku gminy Rudawa z dotychczasową gminą Zabierzów. Siedziba gminy znajduje się w Zabierzowie. Według danych z 31 grudnia 2022[3] gminę zamieszkiwało 29 267 osób.

Na terenie gminy znajduje się Port lotniczy Kraków-Balice wraz z lądowiskiem Balice-LPR jako baza Lotniczego Pogotowia Ratunkowego.

Historia

edytuj

Gmina zbiorowa Zabierzów została utworzona 1 sierpnia 1934 roku w powiecie krakowskim w woj. krakowskim z dotychczasowych jednostkowych gmin wiejskich: Bolechowice, Brzezie, Karniowice, Kobylany, Ujazd, Więckowice, Zabierzów i Zelków[4]. 16 września 1934 gminę Liszki podzielono na 16 gromad: Bolechowice, Brzezie, Karniowice, Kobylany, Więckowice, Zabierzów i Zelków[5].

Podczas okupacji hitlerowskiej gmina funkcjonowała w powiecie krakowskim w Generalnym Gubernatorstwie. 1 czerwca 1941 okupanci zwiększyli liczbę gromad gminy Zabierzów do 19 przez przyłączenie do niej:

Po wojnie w woj. krakowskim w zmodyfikowanych w granicach: bez gromad z gminy Krzeszowice, które do niej powróciły w reaktywowanym powiecie chrzanowskim, lecz z gromadami ze zniesionej gminy Bronowice Małe i Giebułtowem z gminy Zielonki[7]. Ponadto 1 lipca 1946 z części gromady Brzezie w gminie Zabierzów utworzono nową gromadę Ujazd[8]. I tak według stanu z dnia 1 lipca 1952 gmina Zabierzów składała się z 11 gromad: Bolechowice, Brzezie, Giebułtów, Karniowice, Kobylany, Modlnica, Modlniczka, Mydlniki, Rząska, Tomaszowice, Ujazd, Więckowice, Zabierzów i Zelków[9]. Jednostka została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin[10].

Gminę Zabierzów przywrócono w tymże powiecie i województwie wraz z reaktywowaniem gmin z dniem 1 stycznia 1973 roku[11], właściwie w granicach sprzed II wojny światowej, a więc bez Giebułtowa, Modlnicy, Modlniczki i Tomaszowic, które weszły w skład nowej gminy Wielka Wieś i Mydlników, które włączono do Krakowa[12], lecz z Rząską (przed wojną w gminie Bronowice Małe i 1941–54 w gminie Zabierzów) oraz z Aleksandrowicami, Balicami i Szczyglicami (przed 1954 w gminie Liszki)[13].

Struktura powierzchni

edytuj

Według danych z roku 2019[14] gmina Zabierzów zajmuje obszar 99,34 km², w tym:

  • użytki rolne: 65%;
  • użytki leśne: 14%.

Gmina stanowi 8,1% powierzchni powiatu.

Demografia

edytuj

Dane z 31 grudnia 2022[1]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 29 267 100 15 066 51,5 14 201 48,5
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]
294 134,47 124,49

Trzecia pod względem liczby mieszkańców gmina, na 17 gmin powiatu krakowskiego.

  • Piramida wieku mieszkańców gminy Zabierzów w 2014 roku[3].

 

Położenie

edytuj

Tereny gminy przynależą do kilku mezoregionów geograficznych; północne obszary znajdują się na wzniesieniu Wyżyny Olkuskiej, środkowe w obniżeniu Rowu Krzeszowickiego, południowe na wzniesieniu Garbu Tenczyńskiego i obniżeniu Bramy Krakowskiej. Przez gminę przepływa rzeka Rudawa i będące jej lewobrzeżnymi dopływami potoki: Będkówka, Kobylanka, Bolechówka, Kluczwoda, Wędonka oraz rzeka Brzoskwinka.

Przez miejscowości gminy przebiegają takie główne drogi, jak: autostrada A4, droga krajowa nr 79, droga wojewódzka nr 774, oraz linia kolejowa z Krakowa na Śląsk.

Sąsiednie gminy

edytuj

Jerzmanowice-Przeginia, Kraków, Krzeszowice, Liszki, Wielka Wieś.

Miejscowości

edytuj

Zabytki

edytuj

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[15]:

Religia

edytuj
Osobny artykuł: Dekanat Bolechowice.
Osobny artykuł: Dekanat Krzeszowice.
  • 8 parafii rzymskokatolickich (Balice, Bolechowice, Brzezie, Kobylany, Rudawa, Radwanowice, Rząska, Zabierzów wraz z kościołami i 4 zgromadzenia zakonne (Balice, Bolechowice, Rudawa, Rząska)

W Rudawie kościół istniał przed 1185 rokiem, kiedy wieś została podarowana kapitule krakowskiej. Późniejszy kościół parafialny z gotyckim, ceglanym prezbiterium pochodzi sprzed 1300 roku. Następny kościół powstał w 1327 roku w Bolechowicach. Kontrowersje pomiędzy proboszczami o przynależność parafialną wsi ciągnęły się latami, np. podczas wizytacji z 1598 roku zanotowano, że o zwierzchnictwo nad Pisarami spierali się plebani z Rudawy i Paczółtowic. W 1908 roku powołana została zabierzowska parafia.

  • Grupy głosicieli z terenu gminy należą do zborów: Kraków-Azory (z północno-wschodniej części gminy), Kraków-Łobzów (ze wschodniej części gminy) oraz Krzeszowice–Wschód (z zachodniej części gminy)[16][17].

Dawne grupy wyznaniowe

edytuj
  • Kalwinizm: Stanisław Iwan Karniński, szlachcic ziemi krakowskiej, gorliwy wyznawca kalwinizmu 23 maja 1591 roku oddał swój dwór w Aleksandrowicach na cele kultowe zboru. Zbór ten zburzyło w 1613 roku w nocnym napadzie pospólstwo krakowskie. W 1625 roku Samuel Gołochowski przeszedł na katolicyzm i wydalił ze swych włości innowierców. W XVI w. Jan Boner założył w Balicach zbór.
  • Adwentyści Dnia Siódmego: W Bolechowicach mieszkał Jan Kulak pierwszy powojenny przewodniczący Unii Adwentystów Dnia Siódmego w Polsce. Tam też do końca lat 70. XX w. było miejsce spotkań tej grupy wyznaniowej.

Honorowi Obywatele Gminy Zabierzów

edytuj

Przyroda turystyka i sport

edytuj

Położenie gminy na zróżnicowanych obszarach 3 jednostek geograficznych decyduje o dużej różnorodności krajobrazowej i przyrodniczej terenów gminy. Duże walory tych obszarów były przyczyną włączenia ich do parków krajobrazowych; Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie oraz Tenczyńskiego Parku Krajobrazowego. Na obszarach obydwu tych parków znajdują się liczne ostańce i inne skały wapienne o fantastycznych często kształtach, jaskinie, krasowe źródła i leśne potoki z kryształowo czystą wodą, głębokie wąwozy, liczne zabytki kultury materialnej, a na odkrytych wysoczyznach doskonałe punkty widokowe. Tereny gminy sąsiadują z Ojcowskim Parkiem Narodowym.

Do najbardziej atrakcyjnych turystycznie miejsc gminy Zabierzów należą: Dolina Kobylańska, Dolina Bolechowicka ze słynną Bramą Bolechowicką, Skała Kmity, Las Zabierzowski, Dolina Brzoskwinki. Na najbardziej cennych przyrodniczo obszarach utworzono 3 rezerwaty przyrodyrezerwat przyrody Dolina Kluczwody, rezerwat przyrody Wąwóz Bolechowicki, rezerwat przyrody Skała Kmity. Na terenie gminy znajduje się 69 pomników przyrody[22].

Szlaki turystyczne
  – z Rudawy przez Radwanowice, Łączki, całą długość Doliny Będkowskiej i Jerzmanowice do Ojcowskiego Parku Narodowego.
  – z Ojcowskiego Parku Narodowego przez Wierzchowie, Zelków, Dolinę Bolechowicką, Karniowice, Kobylany, Dolinę Kobylańską, Będkowice, Bramę Będkowską, Dolinę Szklarki, rezerwat przyrody Dolina Racławki do Paczółtowic.
  – z Zabierzowa przez Las Zabierzowski, Kleszczów, Brzoskwinię Dolinę Brzoskwinki, wąwóz Półrzeczki, Dolinę Mnikowską do Mnikowa.
  – z Aleksandrowic do Wąwozu Zbrza w Lesie Zabierzowskim.
Szlaki rowerowe[23]
  • rowerowy szlak brzozowy (niebieski)[24]

W latach 2005/2006 Ludowy Klub Sportowy (LKS) Kmita Zabierzów awansował do II ligi piłki nożnej (obecnie I liga).

Gminy partnerskie

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b Gmina Zabierzów w liczbach.
  2. Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 8 stycznia 1976 r. w sprawie połączenia, zniesienia, utworzenia oraz zmiany granic i nazw gmin oraz ustalenia siedzib gminnych organów władzy i administracji państwowej w województwach: bydgoskim, częstochowskim, jeleniogórskim, konińskim, koszalińskim, miejskim krakowskim, lubelskim, nowosądeckim i olsztyńskim. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2020-12-29].
  3. a b Gmina Zabierzów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-15], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  4. Dz.U. z 1934 r. nr 64, poz. 536.
  5. Krakowski Dziennik Wojewódzki. 1934, nr 19, poz. 140.
  6. Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG.
  7. Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Instytut Wydawniczy Kolumna, 1948.
  8. Krakowski Dziennik Wojewódzki. 1946, nr 13, poz. 59.
  9. Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa.
  10. Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191.
  11. Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312.
  12. Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 323.
  13. Uchwała Nr XVIII/92/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 6 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie krakowskim oraz ustalenia siedzib gminnych rad narodowych (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 8 grudnia 1972 Nr 18, poz. 268).
  14. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  15. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
  16. Piotr Hapanowicz, Stanisław Piwowarski Monografia Gminy Zabierzów s. 91; wyd. Urząd Gminy Zabierzów; 2009. [dostęp 2020-05-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-06-02)].
  17. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-01-02].
  18. Honorowi Obywatele Gminy Zabierzów – kard. Franciszek Macharski. [dostęp 2022-03-08].
  19. Honorowi Obywatele – ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski. [dostęp 2022-03-08].
  20. Honorowi Obywatele – Józef Kruk. [dostęp 2022-03-08].
  21. Honorowi Obywatele – Anna Dymna. [dostęp 2024-04-19].
  22. Pomniki przyrody w gminie Zabierzów. [dostęp 2022-03-08].
  23. Gmina Zabierzów. [dostęp 2020-05-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-15)].
  24. Rowerowy szlak brzozowy przez gminę Zabierzów. [dostęp 2008-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-30)].
  25. a b c d Gminy partnerskie [online], Oficjalny serwis internetowy Gminy Zabierzów [dostęp 2016-04-16].

Linki zewnętrzne

edytuj