Wikipedia

Świadkowie Jehowy w województwie lubelskim

Historia działalności chrześcijańskiej wspólnoty religijnej Świadków Jehowy na terenie województwa lubelskiego

Świadkowie Jehowy w województwie lubelskim – wspólnota religijna Świadków Jehowy w województwie lubelskim. W wyniku Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 określono liczbę osób na terenie województwa deklarujących swoją przynależność religijną do Świadków Jehowy na 10 793[1]. Natomiast liczba głosicieli według opracowania GUS „Wyznania religijne w Polsce 2019–2021” w roku 2021 wynosiła 8122[2]. W sierpniu 2023 roku na terenie województwa znajdowały się miejsca zgromadzeń 84 zborów (w tym zbór angielskojęzyczny, zbór i grupa języka migowego, zbór i grupa rosyjskojęzyczna oraz grupa ukraińskojęzyczna)[3][a][b].

Historia edytuj

Początki edytuj

Lata 20. XX wieku edytuj

Działalność Świadków Jehowy na obecnym terenie województwa podjęto ok. roku 1920. Jej początek wiązał się z przyjazdem ze Stanów Zjednoczonych do Lublina Władysława Wójcika (1920 lub 1921) i Bronisława Blacharskiego (1921). W 1921 roku niewielkie grupy działały w Lublinie i Nałęczowie. 8 grudnia 1921 roku w Lublinie w sali Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy Kupcom przy ul. Królewskiej 15 wykład „Strzeżcie się fałszywych proroków” z udziałem 100 osób wygłosił pielgrzym ze Stanów Zjednoczonych – Józef Krett. Po jego zakończeniu Krett został przewieziony na komisariat policji, gdzie został przesłuchany[4].

5 kwietnia 1922 roku lubelska policja oceniła, że nic nie wskazuje na to, aby szerzyli oni komunistyczną propagandę[5]. 15 sierpnia 1922 roku funkcjonariusze policji skonfiskowali publikacje religijne w mieszkaniu Jana Skowronka w Bełżcu. Policja zaczęła nachodzić członków grupy Badaczy Pisma Świętego z Bełżca, po ich powrocie ze zgromadzenia w Warszawie[6].

W roku 1923 zorganizowany został lubelski zbór Badaczy Pisma Świętego. Na Pamiątce śmierci Jezusa Chrystusa były obecne 23 osoby[7], w 1924 w Lublinie – 52 oraz 22 osoby w Bełżcu[8]. W latach 1923–1927 zebrania religijne odbywały się w mieszkaniach prywatnych przy ul. Podwale, ul. Dolnej Panny Marii i ul. Lipowej.

W dniach 15–17 sierpnia 1924 roku w Sali Teatru Rusałka w Lublinie zorganizowano pierwszą konwencję, na którą przybyło około 200 osób, w tym ponad 100 delegatów z wielu zborów w Polsce. W wodach Bystrzycy Jan Kusina udzielał chrztu.

W 1925 roku zbór w Lublinie liczył 128 członków, w Maziłach – 19, a w Korchowie – 42 (zebrania odbywały się w mieszkaniu Wojciecha Szeligi)[9]. 3 maja 1925 roku miejscowy komendant policji zakazał zgromadzeń tamtego zboru[10]. 6 grudnia 1925 roku w Lublinie wykład wygłosił Kuźma. Nazajutrz na zebraniu u niejakiej Kubalskiej przy ul. Podwale 11 uchwalono, że zbór lubelski nadal pozostaje w strukturach Towarzystwa Strażnica (do nowo powstałej grupy przyłączyło się w późniejszych latach kilka osób)[11]. W roku 1926 na uroczystość Pamiątki śmierci Jezusa Chrystusa w Korchowie przybyło 70 osób[12]

Od roku 1927 w Lublinie przy ul. Zamojskiej w sali Spółdzielni Komisowo-Handlowej dla mieszkańców tego miasta organizowano otwarte wykłady biblijne połączone z dystrybucją literatury religijnej. W roku 1927 kolporterzy prowadzili działalność w Lublinie oraz w okolicach Krasnegostawu, gdzie powstała grupa wyznawców oraz w okolicach Łosieńca. Mówcy wygłaszający wykłady przyjeżdżali z Warszawy (m.in. Ludwik Kostkiewicz), Krakowa, Łodzi oraz Poznania. Zgromadzonym na wiejskich placach i skwerach z zaangażowaniem poświęcali dziennie nawet kilka godzin nauk biblijnych[5].

Lata 30. XX wieku edytuj

Na początku lat 30. XX wieku zbory Świadków Jehowy (przyjęcie nowej nazwy w 1931 roku[c]) istniały m.in. w następujących miastach i miejscowościach: Lublin, Biszcza, Terespol, Korchów Pierwszy i Rulikówka, a grupy w okolicach Biłgoraja, Hrubieszowa, Kraśnika i Zamościa.

W 1933 i 1934 roku konwencja odbyła się we wsi Rulikówka k. Sokala oraz w Teresinie, w 1937 roku w Dorohuczy i we wsi Borówek.

W roku 1938 w powiatach biłgorajskim, zamojskim, lubelskim, chełmskim i krasnostawskim, z małych grup wyznawców powstały zbory. Działalność w Zamościu koordynował Jan Chodara[13].

W 1939 roku konwencja z udziałem 60 osób odbyła się w Kostuninie w powiecie chełmskim[14]. W roku 1939 Józef Włodarczyk z Lubelszczyzny nabył i starannie zabezpieczył 12 000 broszur, książki, 1000 Biblii, 500 śpiewników oraz 250 płyt z nagranymi wykładami biblijnymi, co bardzo się przydało, gdy w okresie II wojny światowej nie było żadnych nowych dostaw tych publikacji.

Okres II wojny światowej edytuj

Osobny artykuł: Prześladowania Świadków Jehowy w III Rzeszy.
 
Hitlerowskie oświadczenie o wyrzeczeniu się wiary, którego podpisania odmawiali Świadkowie Jehowy
 
W czasie II wojny światowej wielu wyznawców zostało osadzonych w obozach koncentracyjnych i nosiło znak – fioletowy trójkąt
 
Stolperstein Wernera Kerlekiena, który 1 kwietnia 1940 roku w Puławach (w podobozie KL Lublin) zginął za odmowę służby wojskowej[15]
 
Stolperstein Bernharda Kella, który 18 lutego 1944 roku w Lublin (KL) zginął za odmowę służby wojskowej[16]
  • KL Lublin

W czasie nazizmu wielu tutejszych wyznawców trafiło do więzień i hitlerowskich obozów koncentracyjnych za odmowę wyrzeczenia się swojej wiary. Dużą grupę wyznawców przewieziono z Lublin (KL) do Auschwitz[17]. Od stycznia 1943 roku, do KL Lublin trafiali wyznawcy z województwa lubelskiego oraz z Warszawy i Lwowa. Dotychczas zidentyfikowano imiennie 57 Świadków Jehowy (20 kobiet i 37 mężczyzn), zesłanych do KL Lublin, 27 z Polski, 16 z Niemiec oraz z Holandii. Także Świadkowie Jehowy pochodzący z Jugosławii, ZSRR, Austrii, Luksemburga i Węgier.

Dziewiętnastu z tego grona zatrudniono w filii KL Lublin – w przedsiębiorstwie DAW na ulicy Lipowej 7 (w tym do filii w Puławach). Z tej grupy trzech zginęło.

W przypadku zidentyfikowanych danych wiekowych, najmłodsza więźniarka miała 17 lat, najstarszy więzień miał 71 lat, Najliczebniejsza grupę wiekowa tworzyły osoby w przedziale 42–45 lat. 28 Świadków Jehowy trafiło do KL Lublin z obozów: Nuchenwald (14 osób), Dachau (7 osób), Sachsenhausen (5 osób) i Neuengamme (2 osoby) oraz z więzień m.in. Pawiaku i Lwowa. Deportowani zostali m.in. do obozów: Auschwitz (co najmniej 17 więźniów), Ravensbrück (20), Buchenwald (4) i Gross-Rosen (1)[18][19][20].

  • Działalność poza obozem

Inni z powodu odmowy przyjęcia niemieckiej listy narodowościowej i zrzeczenia się wiary zostali przymusowo wydaleni z własnych domów, np. pewna rodzina z Gdyni do wsi Krzywowólka[21].

W czasie wojny podjęto na nowo działalność głoszenia od domu do domu. W okolice Białej Podlaskiej i Włodawy przybyli współwyznawcy z Kaszub i Wybrzeża, którzy podjęli działalność kaznodziejską od Białej Podlaskiej po Terespol i Włodawę[14].

Pod koniec wojny, gdy zbliżał się front wschodni, zmuszano ludzi do kopania rowów przeciwczołgowych. Ze względu na neutralność polityczną Świadkowie Jehowy odmawiali udziału w takich pracach. Skutkiem tego niektórzy z nich zostali publicznie rozstrzelani[21][22].

Okres powojenny, prześladowania edytuj

Lata 40. XX wieku edytuj

 
Publikacje Świadków Jehowy („Nasza Służba Królestwa” z lat 50. XX w.) drukowano potajemnie w okresie zakazu działalności również na terenie województwa lubelskiego

6 czerwca 1945 roku oddział Narodowych Sił Zbrojnych pod dowództwem mjr Mieczysława Pazderskiego ps. Szary, dokonał zbrodni we wsi Wierzchowiny. Zamordowano 194 osoby narodowości ukraińskiej, w tym 20 Świadków Jehowy[23][24][25][14] – według innych historyków przynajmniej szesnastu[26] lub około trzydziestu[27].

Po II wojnie światowej powstały nowe zbory. W latach 1945 i 1946 do zboru Teresin przyłączało się niekiedy po 15 do 20 osób w miesiącu, a w jednym przybyły aż 42 osoby.

9 i 10 czerwca 1946 roku we wsi Borówek na dwudniowe zgromadzenie przybyło około 1500 osób, a 260 osób zostało ochrzczonych[28]. W tym samym roku na terenie województwa utworzono obwody składające się z kilku zborów. Na terenie Zamościa i okolic był do obwód nr 22, którego nadzorcą był Władysław Przybysz[13].

1 marca 1946 roku 15-letnia Henryka Żur z okolic Chełma wybrała się ze współwyznawcą ze zboru do pobliskiej miejscowości, by odwiedzić zainteresowanych tą religią. Oboje wpadli w ręce członków NSZ. Mężczyzna został dotkliwie pobity. Dziewczynę przez kilka godzin straszliwie torturowano, zawleczono do pobliskiego lasu i zastrzelono. Została pochowana na cmentarzu w miejscowości Biskupice. Niecałe trzy tygodnie później, wieczorem 18 marca, 30-osobowa grupa wdarła się do domu Jana Ziemcowa. Napastnicy próbowali najpierw zmusić całą rodzinę do wyspowiadania się u miejscowego księdza katolickiego i przyniesienia od niego zaświadczenia. Potem zaczęli bić Ziemcowa pałkami, aż go zatłukli na śmierć, a później pobili do nieprzytomności resztę rodziny. 12 czerwca tego samego roku doszło do kolejnego zabójstwa, którego ofiarą padła rodzina Kądzieli, a potem banda ta przez 6 godzin znęcała się nad rodziną Kuleszów, by wymusić na nich zgodę na powrót do Kościoła katolickiego. Aleksandra Kuleszę zatłukli na śmierć.

W roku 1947 zliczono akty przemocy, których dopuszczono się na Świadkach Jehowy w celu nawrócenia ich na katolicyzm, okazało się, że ucierpiało z tego powodu około 4000 osób, a 60 z nich zamordowano. Narodowe Siły Zbrojne dokonały około 800 napadów na domy wyznawców[29].

W roku 1947 zbór w Teresinie liczył już 240 głosicieli, a zbór w pobliskim Alojzowie – 190.

W roku 1947 na terenie województwa lubelskiego działały 72 zbory[30][31]. Na terenie województwa lubelskiego w połowie 1947 roku działalność prowadziło około 3000 Świadków Jehowy[32].

W dniach od 26 do 28 września 1947 roku zgromadzenie pod hasłem „Chwalcie Jehowę wszystkie narody” z udziałem około 2000 osób odbyło się w Teresinie.

Niektórzy z członków zborów wyjechali na Ziemie Odzyskane. W 1947 roku do zboru w Lidzbarku Warmińskim przybyła grupa Świadków Jehowy z powiatu chełmskiego[33], później z Lubelszczyzny wyjechała rodzina do Pabianic[34].

Zgromadzenia obwodowe odbywały się w różnych miejscach województwa lubelskiego, m.in. w dniach 28–30 maja 1948 roku w Hrubieszowie (około 1000 obecnych)[35].

W 1948 roku ze względu na wzrost liczby zborów, powstały nowe obwody. Jednym z nich obwód składający się ze zborów w Zamościu i okolicach, którego nadzorcą był Antoni Mróz. 24 października zwrócił się z prośbą o zarejestrowanie zboru w Zamościu.

Od 2 do 4 lipca 1948 roku odbyło się kolejne zgromadzenie w Lublinie (ponad 2500 obecnych, 124 osoby zostały ochrzczone)[36][37]. Jak donosi Rocznik Świadków Jehowy 1994: „księża ogłosili w tym mieście, że Świadkowie Jehowy z całej Polski przybyli z zamiarem zniszczenia tam świątyń katolickich; wezwano zatem wiernych do obrony kościołów i miasta. Ciżba podburzonych fanatyków religijnych natarła na uczestników kongresu. Bezpieczeństwa ich bronili uzbrojeni milicjanci, którzy pakowali co agresywniejszych prowodyrów na ciężarówki, wywozili do 30 kilometrów za miasto, z dala od uczęszczanych szlaków komunikacyjnych, i puszczali wolno”[38][39].

Ten sam Rocznik donosi o innym zgromadzeniu w Alojzowie: „w maju [13-15] 1949 roku kazano przerwać program zgromadzenia obwodowego odbywającego się w okolicy Chełma. Odmowa doprowadziła do aresztowania braci odpowiedzialnych. W ostatnim dniu zjazdu uczestnicy znowu się zeszli, a pewien brat w zastępstwie aresztowanego wygłosił przemówienie okolicznościowe do chrztu; po południu na wykład publiczny przyszło około tysiąca osób. Milicjanci aresztowali kolejnych mówców, ale za każdym razem zabranego zastępował następny brat i kontynuował przemówienie. Wieczorem okazało się, że tego dnia przemawiało aż 27 braci!”[40].

Lata 50. XX wieku edytuj

Według szacunków Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa wiosną 1950 roku na terenie województwa działało 118 grup (zborów). Urząd Bezpieczeństwa oszacował też na 9900 liczbę głosicieli oraz osób zainteresowanych. W czerwcu 1950 roku według kolejnych szacunków WUB działały 102 grupy i co najmniej 6500 głosicieli[41].

19 czerwca 1950 roku w Hrubieszowie został aresztowany Antoni Derewecki, zastrzelono go w trakcie trzeciego dnia przesłuchań[42].

Masowych aresztowań dokonano w latach 1950–1955. W województwie lubelskim, poza główną akcją aresztowań z czerwca, 5 lipca 1950 roku przeprowadzono następną, podczas której dokonano kolejnych aresztowań. Według niepełnych danych na dzień 8 lipca 1950 roku liczba aresztowanych w województwie wynosiła 97 osób. Do 5 sierpnia liczba ta wzrosła do 110 osób, 54 osoby zostały zwolnione, a 56 pozostawało w areszcie. Na koniec roku 1950 spośród 97 aresztowanych, 15 zostało skazanych na bezwzględne kary pozbawienia wolności[43].

W latach 50. XX wieku Służba Bezpieczeństwa rozpoczęła prowadzenie spraw m.in. pod kryptonimami: „Zbieranina” (1954–1971; dotycząca prowadzenia działalności w Świdniku)[44], „Marynarz” (1955–1957; Jan Obirek)[45], „Dentysta” (1955–1962; dotyczącą prowadzenia działalności w Hrubieszowie)[46], „Babilon” (1959–1972; dotycząca prowadzenia działalności w Opolu Lubelskim i innych miejscowościach)[47].

Za działalność religijną oraz za odmowę służby wojskowej, Świadkowie Jehowy byli skazywani na kary więzienia. W 1954 roku na terenie województwa lubelskiego odnotowano 40 przypadków odmowy służby wojskowej i 17 przypadków ukrywania się, za co ukarano 20 osób[48][32].

W 1955 roku Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Radzyniu nie wykazywało na swoim terenie ani jednego Świadka Jehowy, a w 1956 roku już około 50–70. W powiecie łukowskim działali głównie w Łukowie i Łapiguzie, a pojedyncze osoby w Niedźwiadce, Jedlance, Domaszewnicach, Dąbiu, Wilczyskach i Łazach. W powiecie opolsko-lubelskim było co najmniej 50 Świadków Jehowy. W powiecie puławskim grupy działały w Nałęczowie, Strzelcach, Woli Przybysławskiej, Bochotnicy, Borysowie, Bałtowie, Żerdzi i Osinach. W połowie 1955 roku liczba Świadków Jehowy w województwie lubelskim wynosiła około 6500. Najwięcej w powiatach krasnostawskim, hrubieszowskim (około 200) i w Lublinie. W powiecie kraśnickim, liczba Świadków Jehowy wynosiła około 130, a w powiecie chełmskim około 1300 osób. Notowano stały wzrost liczebny w okolicach Chełma w miejscowościach: Zagroda, Depułtycze, Bukowa Mała, Bukowa Wielka, Wierzbica. W powiecie włodawskim, działało 121 Świadków Jehowy, którzy mieszkali w 15 wsiach. W powiecie kraśnickim zamieszkiwali miejscowości Księżomierz, Rachów, Annopol, Trzydnik Duży-Kolonia, Trzydnik Duży, Suchodoły, Liśnik, Wólka Batorska i Olbięcin. W Lublinie działało około 250 głosicieli, należących do 7 zborów, a w powiecie lubelskim ich liczbę szacowano na 500–1200 osób. Intensywną działalność prowadzili na terenie powiatu biłgorajskiego i hrubieszowskiego oraz w miejscowościach Horodło, Dubienka, Białopole i Charz, gdzie powstał 60-osobowy chór[32].

Lata 60. XX wieku edytuj

Według informacji Wydziału ds. Wyznań stwierdzono, że zebrania członków tej grupy wyznaniowej odbywały się przeważnie wieczorami. W 1960 roku Świdniku działalność religijną prowadziło około 200 Świadków Jehowy. Władze tego miasta postanowiły karać administracyjnie za nielegalne zgromadzenia organizatorów zebrań i właścicieli mieszkań, w których się one odbywały. Świadkowie Jehowy mieli być pod stałą kontrolą MO. Wydział ds. Wyznań w porozumieniu z Komitetem Zakładowym PZPR przy WSK postanowił, że należy dokonać analizy kadr w zakładzie i członków grupy traktować jako „niepewny element”. W niektórych przypadkach najbardziej aktywni kaznodzieje mieli być zwalniani z pracy w WSK[49].

W roku 1960 liczba Świadków Jehowy w powiecie hrubieszowskim wynosiła 100, a głównymi ośrodkami ich aktywności były wsie Ślipcze i Ornatowice-Kolonia. W powiecie bełżyckim 30 głosicieli działało głównie we wsiach Palikije, Skrzyniec, Krężnica Okrągła, Wierzchowiska Dolne, Jeżów i Adelin. W powiecie bialskopodlaskim 53 głosicieli mieszkało w miejscowościach: Kodeń, Zabłocie, Krzywowólka, Dąbrowica Duża, Bokinka Królewska, Międzyleś, Nowosiółki, Jabłeczna, Dobratycze, Błotków Duży, Terespol i Jakówki. W powiecie janowskim działalność kaznodziejską prowadziło około 20 rodzin w miejscowościach Momoty, Godziszów i Otrocz. W powiecie zamojskim 80 członków mieszkało w miejscowościach Bodaczów, Sitno, Kalinówka i Trzepieciny. Powiat chełmski zamieszkiwało najwięcej Świadków Jehowy w województwie lubelskim, głównie w miejscowościach Teresin, Alojzów, Kukawka, Koczów, Pobołowice, Stare Chojno, Chojno Nowe, Lipówki i Siedliszcze. W powiecie włodawskim mieszkali w miejscowościach: Wola Uhruska, Macoszyn, Włodawa, Bruss, Wołoskowola, Wytyczno, Urszulin i Wyryki, a w powiecie bychawskim mieszkali w miejscowościach: Kosarzew, Chmiel, Bychawka[32].

Do aresztowań doszło również 8 maja 1961 roku w Lublinie – aresztowano dziewięciu członków wyznania, w tym nadzorców podróżujących i odpowiedzialnych za druk oraz transport publikacji Świadków Jehowy. W następnym dniu aresztowano dwie kolejne osoby[50]. Kolejnych wyznawców drukujących literaturę aresztowano w grudniu 1960 roku w Jaszczowie[51].

W latach 60. XX wieku Służba Bezpieczeństwa rozpoczęła prowadzenie spraw m.in. pod kryptonimami: „Jehowy” (1962–1969), „Janusz” (1965–1975; Janusz Nowak), „Stały” (1965–1975), „Meliniarz” (1962–1976)[52], „Odważny” (1963–1966) i „Fanatyk” (1964–1965); (dotyczące prowadzenia działalności w Krasnymstawie)[53][54], „Delfin” (1967–1974)[55], „Mechanik” (1968–1976)[56], „Uparty” (1968–1975; dotycząca prowadzenia działalności w Puławach)[57], „Turysta” (1969; dotycząca prowadzenia działalności w Biłgoraju)[58][59], „Fanatyk” (1969–1971; dotycząca prowadzenia działalności we Włodawie)[60], „Głosiciel” (1969–1973; dotycząca prowadzenia działalności w Bychawie)[61], „Działacz” (1969–1976)[62], „Skoczek” (1969–1983)[63].

Szczególnie od lat 60. XX wieku głosiciele w lecie zaczęli prowadzić grupową, wyjazdową działalność kaznodziejską na terenach, gdzie jest mniej wyznawców (wcześniejsze nazwy: grupy pionierskie ośrodki pionierski, obozy pionierskie)[b]. W czerwcu 1966 roku Świadkowie Jehowy – Agnieszka i Józef Sochowie – zostali odznaczeni medalami Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. W maju 1943 roku pomogli ocalić życie osobom pochodzenia żydowskiego koło Lwowa[64].

W czasie zakazu działalności zgromadzenia (tzw. konwencje leśne) organizowano potajemnie.

Lata 70. XX wieku edytuj

W pierwszych latach tej dekady Służba Bezpieczeństwa zlikwidowała trzy drukarnie oraz inny sprzęt do produkcji literatury[65]. W latach 70. XX wieku rozpoczęła również prowadzenie spraw m.in. pod kryptonimami: „Sobek” (1972–1975) oraz „Kaznodzieja” (1972–1975); (dotyczące prowadzenia działalności w Chełmie)[66][67][66][68], „Nieznany” (1970–1971)[69], „Marian” (1971–1980; dotycząca prowadzenia działalności w Lublinie)[70], „Pelikan” (1971–1980)[71], „Sługa” (1972–1975) i „Powielacz” (1972–1975); dotyczące prowadzenia działalności w Rykach)[72][73], „Emisariusz” (1974; dotycząca kontaktów z osobami z Austrii, Jugosławii i Włoch)[74], „Kuźnica III” (1970–1973), „Kuźnica IV” (1970–1973) i „Kuźnica-6” (1974–1984); dotyczące drukowania publikacji na terenie woj. lubelskiego)[75][76], „Uparty” (1975–1976)[77], „Świadek” (1975–1976)[78] oraz rozpoczęło prowadzenie sprawy operacyjnej przeciwko Władysławowi Wojtasowi (1970–1973; „z uwagi na aktywną działalność w związku wyznaniowym Świadków Jehowy na terenie Lublina”)[79].

Pod koniec 1977 roku przedstawiciele Ciała Kierowniczego Świadków Jehowy oficjalnie spotkali się z niektórymi wyznawcami na terenie obecnego województwa lubelskiego[80].

Lata 80. XX wieku edytuj

W roku 1982 władze państwowe zezwoliły na zorganizowanie oficjalnych jednodniowych kongresów pod hasłem „Prawda o Królestwie”. Odbyły się one m.in. w Lublinie i Hali OSiR w Zamościu[13]. Kolejne kongresy odbyły się w Lublinie: (1983: „Jedność dzięki Królestwu; 1984: „Rozwój Królestwa”; 1986: „Pokój Boży”; 1987: „Zaufaj Jehowie”; 1988: „Sprawiedliwość Boża”).

W 1986 roku w Zamościu działały dwa zbory[13].

Odzyskanie rejestracji prawnej i rozwój działalności edytuj

Kongresy i zgromadzenia edytuj

Po odzyskaniu uznania prawnego w Polsce zgromadzenia zaczęto organizować w halach (m.in. w Lublinie, Chełmie, Zamościu i Puławach[81]) i na stadionach[82].

Kongresy regionalne odbywają się na stadionie Arena Lublin (2015–2019, 2023)[83].

Odbywały się również w Hali Sportowo-Widowiskowej „Globus” w Lublinie (2017–2014), na Stadionie MOSiR Bystrzyca (Motoru Lublin) (do 2005) oraz na stadionie OSiR w Zamościu (1995–2014)[b].

Kongresy organizowano na Stadionie MOSiR Bystrzyca (Motoru Lublin): 26–29 lipca 1990 („Czysta mowa”); 12–14 lipca 1991 („Lud miłujący wolność”); 10–12 lipca 1992 („Nosiciele światła”); 29 lipca–1 sierpnia 1993 („Pouczani przez Boga”); 15–17 lipca 1994 („Bojaźń Boża”); 30 czerwca–2 lipca 1995 („Rozradowani chwalcy Boga”); 26–28 lipca 1996 („Posłańcy pokoju Bożego”), 4–6 lipca 1997 („Wiara w Słowo Boże”); 26–28 czerwca 1998 („Boża droga życia”); 30 lipca–1 sierpnia 1999 („Prorocze słowo Boże”); 30 czerwca–2 lipca 2000 („Wykonawcy słowa Bożego”); 6–8 lipca 2001 („Nauczyciele słowa Bożego”); 19–21 lipca 2002 („Gorliwi głosiciele Królestwa”); 25–27 lipca 2003 („Oddajcie chwałę Bogu”); 2–4 lipca 2004 („Chodź z Bogiem”); 8–10 lipca 2005 („Posłuszni Bogu)”. W Hali Sportowo-Widowiskowej „Globus” w Lublinie: 13–15 lipca 2007 („Naśladuj Chrystusa!”); 27–29 lipca 2008 („Kierowani duchem Bożym”); 24–26 lipca 2009 („Czuwajcie!”); 23–25 lipca 2010 („Trwaj przy Jehowie!”); 15–17 lipca 2011 („Niech przyjdzie Królestwo Boże!”); 20–22 lipca 2012 („Strzeż swego serca!”); 11–13 lipca 2014 („Szukajmy najpierw Królestwa Bożego!”). Na Arenie Lublin: 24–26 lipca 2015 („Naśladujmy Jezusa!”); 15–17 lipca 2016 („Lojalnie trwajmy przy Jehowie!”); 21–23 lipca 2017 („Nie poddawaj się!”); 10–12 sierpnia 2018 („Bądź odważny!”); 9–11 sierpnia 2019 („Miłość nigdy nie zawodzi!”); 7–9 lipca 2023 roku („Okazujcie cierpliwość!”).

W Zamościu kongresy odbywały na Stadionie OSiR w Zamościu: 28–30 lipca 1995 („Rozradowani chwalcy Boga”); 2–4 sierpnia 1996 („Posłańcy pokoju Bożego”); 25–27 lipca 1997 („Wiara w Słowo Boże”); 17–19 lipca 1998 („Boża droga życia”); 25–27 czerwca 1999 („Prorocze słowo Boże”); 14–16 lipca 2000 („Wykonawcy słowa Bożego”); 29 czerwca–1 lipca 2001 („Nauczyciele słowa Bożego”); 26–28 lipca 2002 („Gorliwi głosiciele Królestwa”); 27–29 czerwca 2003 („Oddajcie chwałę Bogu”); 9–11 lipca 2004 („Chodź z Bogiem”); 15–17 lipca 2005 („Posłuszni Bogu)”; 4–6 sierpnia 2006 („Wyzwolenie jest blisko!”); 29 czerwca–1 lipca 2007 („Naśladuj Chrystusa!”); 18–20 lipca 2008 („Kierowani duchem Bożym”); 16–19 lipca 2009 („Czuwajcie!”); 2–4 lipca 2010 („Trwaj przy Jehowie!”); 22–24 lipca 2011 („Niech przyjdzie Królestwo Boże!”); 29 czerwca–1 lipca 2012 („Strzeż swego serca!”); 12–14 lipca 2013 („Słowo Boże jest prawdą!”); 18–20 lipca 2014 („Szukajmy najpierw Królestwa Bożego!”); 10–12 lipca 2015 („Naśladujmy Jezusa!”).

Sale Królestwa edytuj

Szczególnie od lat 90. XX wieku zaczęły powstawać nowe Sale Królestwa (np. 1 października 2023 roku w Brodach Małych koło Szczebrzeszyna otwarto obiekt powstały w ciągu 3 miesięcy[84]; 10 marca 2024 roku w Żółkiewce otwarto nowy obiekt powstały w ciągu niecałych 80 dni[85]).

Sala Zgromadzeń edytuj

Zobacz więcej w artykule Sala Zgromadzeń, w sekcji Sale Zgromadzeń w Polsce.
 
Sala Zgromadzeń w Lublinie

24 września 2000 roku w Lublinie przy ul. Kmiecej 18 uroczyście oddano do użytku Salę Zgromadzeń. Korzystają z niej zbory z Lubelszczyzny oraz zbory z południowo-wschodniej części województwa mazowieckiego, z północnej części województwa podkarpackiego oraz północnej i wschodniej części województwa świętokrzyskiego[d][b][86]. Została wybudowana od podstaw przez wolontariuszy, posiada 1100 miejsc siedzących. W kompleksie znajduje się sala główna oraz dodatkowo Sala Królestwa (dla trzech zborów: Lublin–Błonie, Lublin–Warszawska i Lublin–Węglin[3][87]).

Pomoc dla potrzebujących edytuj

W 2010 roku zorganizowano pomoc głównie dla poszkodowanych przez powódź współwyznawców.

Od 24 lutego 2022 roku rozpoczęto organizowanie pomocy dla Świadków Jehowy z Ukrainy, uchodźców – ofiar inwazji Rosji (zorganizowano całodobowe dyżury na przejściach granicznych i dworcach, aby móc ich odebrać i zapewnić im bezpłatne zakwaterowanie i wyżywienie w mieszkaniach oraz w Salach Królestwa i w Sali Zgromadzeń w Lublinie)[88][89][90][91][92]. W tym celu na terenie województwa powołano jeden z 16 Komitetów Pomocy Doraźnej działających w Polsce, składający się z przeszkolonych wolontariuszy[93][94].

Wystawy i konferencje naukowe poświęcone represjom w trakcie II wojny światowej edytuj

Od 20 czerwca do 13 września 2026 roku w Lublin (KL) (Majdanek) prezentowana była wystawa pt. „Więzieni za wiarę – Świadkowie Jehowy a hitleryzm” poświęcona ich neutralności w okresie nazizmu[95][96].

W sierpniu 2010 roku Świadkowie Jehowy – Marianna i Józef Borzęccy z Piask Szlacheckich – zostali odznaczeni medalami Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Pomogli oni w ukrywaniu się Gitli Szarf i jej trzem córkom, oferując schronienie oraz fałszywe dokumenty[97][98][99].

Działalność kaznodziejska edytuj

W 2008 roku na terenie województwa działało 129 zborów[100]. W 2010 roku było 9022 głosicieli w 132 zborach oraz 78 Sal Królestwa[101].

W latach 2012–2022 nastąpiła reorganizacja zborów, wskutek czego zbory stały się większe i lepiej zorganizowane, lecz ich liczba zmniejszyła się.

W roku 2013 wdrożono program świadczenia publicznego na terenie wielkomiejskim w Lublinie oraz na terenie poszczególnych zborów z pomocą wózków z literaturą biblijną[b][102][103][104][105].

W 2015 roku było 8890 głosicieli w 95 zborach[106]. W roku 2018 liczba głosicieli wynosiła 8345 należących do 91 zborów[107]. W 2019 roku funkcjonowały 89 zbory, w których usługiwało 592 starszych zboru, w 2020 roku było 8178 głosicieli w 89 zborach i 589 starszych zboru[108]. W 2021 roku było 8122 głosicieli (z tego 1700[87]), należących do 89 zborów, w których usługiwało 597 starszych zboru[2].

Kursy edytuj

W marcu 2014 roku w Lublinie zakończyły się zajęcia trzeciej klasy Kursu Biblijnego dla Małżeństw[109][110], w marcu 2016 roku – 8. klasy, a 22 marca 2020 roku – 30. klasy Kursu dla Ewangelizatorów Królestwa.

Działalność wśród obcokrajowców, mniejszości etnicznych oraz w j. migowym i w ośrodkach penitencjarnych edytuj

Działalność prowadzona jest również wśród obcokrajowców. Oprócz języka polskiego i polskiego języka migowego[111], zebrania zborowe prowadzone są też w języku angielskim, ukraińskim i rosyjskim (do 2020 roku również w języku romani (Polska)[112] i tureckim, a do 2021 roku w języku chińskim).

Świadkowie Jehowy korzystają też z możliwości działalności wśród osadzonych w Strzeżonych Ośrodkach Dla Cudzoziemców[113].

Od 12 maja 1989 roku, kiedy to Świadkowie Jehowy w Polsce zostali oficjalnie zarejestrowani, specjalnie przygotowani kaznodzieje odwiedzają zakłady karne i areszty na terenie województwa (w Chełmie, Zamościu, Hrubieszowie, Krasnymstawie, Lublinie i we Włodawie), aby prowadzić tam działalność kaznodziejską[b][114].

Inne zdarzenia edytuj

W czerwcu 2002 roku Sąd Okręgowy w Zamościu przyznał Świadkowi Jehowy niesłusznie aresztowanemu i skazanego w latach 50. za przekonania religijne zadośćuczynienie i odszkodowanie[115].

W 2014 roku doszło do napadu na Świadków Jehowy w Chełmie. Atakujący groził im nożem i maczetą, za co został aresztowany oraz przedstawiono mu zarzut kierowania gróźb karalnych[116]. W 2016 roku w Kraśniku doszło do napaści na dwóch Świadków Jehowy. Sprawcy napaści najpierw zaatakowali głosicieli w trakcie pełnienia służby kaznodziejskiej od domu do domu, grożąc im jednocześnie spaleniem miejsca zebrań. Dziesięć dni później ci sami sprawcy zaatakowali Świadków Jehowy przy stojaku z literaturą, grożąc im przyłożonym do szyi skalpelem. Obaj zostali oskarżeni o stosowanie przemocy na tle religijnym i skazani sądownie[117][118][119].

Zbory edytuj

Poniższa lista obejmuje zbory zgromadzające się na terenie województwa[e][3], stan na dzień 11 sierpnia 2023:

Na terenie miast na prawach powiatu[f]
  • Biała Podlaska: 2 zbory: Południe (w tym grupa rosyjskojęzyczna), Północ
  • Chełm: 9 zborów: Jagiellońska, Jedność, Litewska, Malowane, Południe, Północ, Rejowiecka, Słoneczne, Wschód[120]
  • Lublin: 17 zborów: Angielski, Błonie, Bronowice, Choiny, Czechów, Ćmiłów, Kalinowczyzna, Krańcowa, Kunickiego, Nałkowskich, Nadbystrzycka, Migowy, Rosyjski (w tym grupa ukraińskojęzyczna), Śródmieście, Warszawska, Węglin, Zemborzycka
  • Zamość: 4 zbory: Południe, Północ, Wschód, Zachód
 
 
Miejscowości w województwie lubelskim, w których 17 stycznia 2022 były zbory Świadków Jehowy[3]. Na niebiesko zaznaczono położenie Sali Zgromadzeń (Lublin), na żółto – zbory zgromadzające się w Sali Królestwa sąsiedniego zboru[3]. Skróty: ChN – Chojno Nowe, H – Huta, Krz. – Krzczonów, Lś – Leśniowice, Ol – Olchowiec, Pe – Pełczyn, Podgł. – Podgłębokie.
 
Sala Królestwa w Łukowie
Na terenie powiatów

Uwagi edytuj

  1. ↑ Obwody polskojęzyczne: Lublin–Południe (301), Lublin–Północ (302), Chełm (306), Zamość (307), Ostrowiec–Starachowice (część) (404), Radom–Puławy (część) (305), Rzeszów-Stalowa Wola (część) (303), Siedlce–Biała Podlaska (część) (215); polskiego języka migowego (część) [PL-Polski Migowy-01]; angielski (część) [EU English 11-A]; rosyjski (część) [EU-Russian-15-A]; ukraiński (część) [EU-Ukrainian-01-A].
  2. ↑ a b c d e f W związku z pandemią COVID-19 od 14 marca 2020 do 31 sierpnia 2022 roku działalność od domu do domu była zawieszona (prowadzona była listownie, telefonicznie, w formie elektronicznej, od 31 maja 2022 roku wznowiono publiczną działalność ewangelizacyjną). W związku z tym do 31 grudnia 2022 roku zawieszono wszelkie szkolenia i kursy (oprócz Kursu Służby Pionierskiej przeprowadzanego do końca 2022 roku w formie wideokonferencji). Od marca 2020 roku zebrania zborowe odbywały się wyłącznie w formie wideokonferencji, a od 1 kwietnia 2022 roku odbywają się ponownie w Sali Królestwa oraz w formie „hybrydowej” (wszyscy uczestnicy w Sali Królestwa i odbierający program transmitowany przez wideokonferencje mogą brać czynny udział w punktach i dyskusjach). Do 31 grudnia 2022 roku wstrzymano organizowanie kongresów regionalnych i zgromadzeń obwodowych z osobistym udziałem obecnych. Ich program został zamieszczony w oficjalnym serwisie internetowym jw.org. Do 31 maja 2022 roku wstrzymano również budowy i remonty Sal Królestwa.
  3. ↑ Największa grupa Badaczy Pisma Świętego, która pozostała związana z Towarzystwem Strażnica, 26 lipca 1931 roku przyjęła nazwę Świadkowie Jehowy.
  4. ↑ Z Sali Zgromadzeń w Lublinie korzystają obwody polskojęzyczne: Ostrowiec–Starachowice (304), Zamość (307), Lublin–Południe (301), Lublin–Północ (302), Rzeszów–Stalowa Wola (303), Siedlce–Biała Podlaska (215) (część), Chełm (306), Radom–Puławy (305).
  5. ↑ Według NSP 2011 największy odsetek mieszkańców deklarujących przynależność do Świadków Jehowy zanotowano w powiecie chełmskim (1,5% mieszkańców; największy odsetek w Polsce); w Chełmie oraz w powiatach krasnystawskim i świdnickim (powyżej 1%); w Lublinie i powiatach łęczyckim i włodawskim (0,75–0,99%); w powiatach biłgorajskim, puławskim, lubelskim i zamojskim (0,25–0,49%); a w pozostałych poniżej 0,24% (uwzględniono tylko deklaracje powyżej 300 osób w powiecie).
  6. ↑ W nazwach zborów na terenie miast na prawach powiatu pominięto pierwszy człon ich nazwy, którym jest nazwa miasta, na terenie którego zgromadza się dany zbór.

Przypisy edytuj

  1. ↑ GUS, Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011 [online].
  2. ↑ a b Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2019–2021 [online], stat.gov.pl, 22 grudnia 2022, s. 216-217 [dostęp 2022-12-23].
  3. ↑ a b c d e Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2023-08-11].
  4. ↑ Wojewoda Lubelski, Lublin. Wykład publiczny. Stowarzyszenie Badaczy Pisma Świętego, Lublin, 21 grudnia 1921.
  5. ↑ a b Remigiusz Kasprzycki, „Naród bez broni”. Niechęć do służby wojskowej w II Rzeczypospolitej z przyczyn religijnych, „Kwartalnik Historyczny Rocznik”, Instytut Nauk o Bezpieczeństwie Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, 2019.
  6. ↑ Stowarzyszenie Badaczy Pisma Świętego, Podanie do Ministerstwa Wyznań Religijnych, 1922.
  7. ↑ C.T. Russell, Memorial Report, „Strażnica i Zwiastun Obecności Chrystusa”, Towarzystwo Strażnica, 15 czerwca 1923, s. 218, 223 (ang.).
  8. ↑ C.T. Russell, Memorial Report for 1924, „Strażnica i Zwiastun Obecności Chrystusa”, Towarzystwo Strażnica, 15 lipca 1924, s. 218 (ang.).
  9. ↑ Krótkie Sprawozdanie dla Ministerstwa Wyznań i Oświecenia Publicznego w Warszawie..., Warszawa, 18 lipca 1925.
  10. ↑ Stowarzyszenie Badaczy Pisma Świętego. Zgromadzenie w Bełżcu, Podanie do Ministerstwa Wyznań Religijnych, 15 lipca 1925.
  11. ↑ Stowarzyszenie Badaczy Pisma Świętego. Zgromadzenie w Lublinie, Do Ministerstwa Wyznań i Oświecenia Publicznego w Warszawie..., Warszawa, 30 grudnia 1925.
  12. ↑ C.T. Russell, Memorial Report, „Strażnica i Zwiastun Obecności Chrystusa”, Towarzystwo Strażnica, 1 września 1926, s. 270 (ang.).
  13. ↑ a b c d Andrzej Kedziora, Świadkowie Jehowy [online], zamosciopedia.pl, 2013 [dostęp 2021-05-23].
  14. ↑ a b c Krzysztof Biliński, Hiobowie XX wieku, Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 118–150, 159, 162–166, ISBN 978-83-63306-15-1.
  15. ↑ Stolperstein Berlin [online] [dostęp 2014-09-17] (niem.).
  16. ↑ Bernhard Kell [online], geschichte-jz-ffm.de [dostęp 2023-01-11] (niem.).
  17. ↑ Teresa Wontor-Cichy, Więzieni za wiarę: Świadkowie Jehowy w KL Auschwitz, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 2003.
  18. ↑ Aleksandra Matelska, „...w miłości nie ma bojaźni” Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, wyd. II, 2010, s. 76, 88–92, ISBN 978-83-61387-19-0.
  19. ↑ Aleksandra Boczek, Świadkowie Jehowy w KL Lublin. Losy więźniów Majdanka, „Kształty”, luty 2008, s. 32–37.
  20. ↑ Życie religijne w obozie koncentracyjnym na Majdanku. Niepisana zasada [online], majdanek.eu.
  21. ↑ a b Aleksandra Matelska, „...w miłości nie ma bojaźni” Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, wyd. II, 2010, s. 50, 174, ISBN 978-83-61387-19-0.
  22. ↑ Persecution in Poland, „Przebudźcie się!”, 13 lutego 1946, s. 3 (ang.).
  23. ↑ Grzegorz Motyka, Od rzezi wołyńskiej do akcji Wisła, 2011.
  24. ↑ Grzegorz Motyka, Wołyń ’43. Ludobójcza czystka – fakty, analogie, polityka historyczna, Kraków 2016, s. 118.
  25. ↑ Poland Suffers in Papal Snares, „Przebudźcie się!”, 8 lipca 1947, s. 3 (ang.).
  26. ↑ Mariusz Zajączkowski, Wierzchowiny i NSZ. Uwagi krytyczne na marginesie książki Mariusza Bechty i Wojciecha J. Muszyńskiego: Przeciwko Pax Sovietica. Narodowe Zjednoczenie Wojskowe i struktury polityczne ruchu narodowego wobec reżimu komunistycznego 1944–1956, „Dzieje Najnowsze”, 4, L, 2018, s. 284, 285, ISSN 0419-8824.
  27. ↑ Piotr Zychowicz, Skazy na pancerzach, Poznań: Dom Wydawniczy Rebis Sp. z o.o., 2018, s. 65, ISBN 978-83-8062-289-0.
  28. ↑ Rocznik Świadków Jehowy 1994 [online], s. 213.
  29. ↑ Archiwum Akt Nowych, MAP, 705, mf. B-1724, Pismo Przewodniczącego Krajowej Centrali Wyznania Świadków Jehowy (Badaczy Pisma Świętego) w Polsce do Departamentu Wyznaniowego Ministerstwa Administracji Publicznej w Warszawie (Zestawienie wypadków wrogich wystąpień antywyznaniowych), Łódź, 18 lutego 1948.
  30. ↑ Kazimierz Urban, Mniejszości religijne w Polsce 1945–1991 (zarys statystyczny), Kraków 1994, s. 20.
  31. ↑ Witold Kaszewski, Wierni Jehowie. Dzieje Świadków Jehowy w regionie łódzkim, 2011: Wydawnictwo A Propos, s. 87, ISBN 978-83-917339-8-1.
  32. ↑ a b c d Sławomir Mielnik, Zrzeszenie Świadków Jehowy w województwie lubelskim w latach 1945–1964, [w:] Studia z Geografii Politycznej i Historycznej [online], 2020, s. 361–386.
  33. ↑ Grzegorz Jasiński, Wyznanie Świadków Jehowy na Warmii i Mazurach po II wojnie światowej (do 1950 roku), „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie”, luty 2019, s. 243-284.
  34. ↑ Krzysztof Biliński, Hiobowie XX wieku, Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 35, ISBN 978-83-63306-15-1.
  35. ↑ Krzysztof Biliński, Hiobowie XX wieku, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 170, ISBN 978-83-63306-15-1, OCLC 839256207.
  36. ↑ Witold Kaszewski, Wierni Jehowie. Dzieje Świadków Jehowy w regionie łódzkim, Wydawnictwo A Propos, 2011, s. 85, ISBN 978-83-917339-8-1.
  37. ↑ District Assemblies in Other Countries, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 grudnia 1948, s. 366 (ang.).
  38. ↑ Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy 1994 [online], s. 219.
  39. ↑ Jehovah’s witnesses in Poland Defeat Persecution, „Przebudźcie się!”, 22 grudnia 1948, s. 3 (ang.).
  40. ↑ Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy 1994 [online], s. 221.
  41. ↑ Grzegorz Jasiński, Próba likwidacji wyznania Świadków Jehowy w Polsce w drugiej połowie 1950 roku. Zarys zagadnienia, Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, 2020.
  42. ↑ Keeping Integrity in Communist Poland, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 maja 1957, s. 260 (ang.).
  43. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, Działalność Świadków Jehowy w 1952 r. Charakterystyka, sierpień 1952, Warszawa: IPN, 1952, s. 110–170.
  44. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 014/452 t. 2 [online], ipn.gov.pl.
  45. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 019/605 [online], ipn.gov.pl.
  46. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 0017/376 t. 2 [online], ipn.gov.pl.
  47. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 018/22 [online], ipn.gov.pl.
  48. ↑ Przeżyłem próby wiary w Polsce, „Przebudźcie się!”, 8 listopada 2000, s. 19–21.
  49. ↑ Edyta Krężołek, Życie codzienne w PRL. Zarys problematyki na przykładzie Świdnika, Instytut Historii PAN, OBEP IPN Kraków, Delegatura w Kielcach Instytut Pamięci Narodowej, s. 85, 86.
  50. ↑ IPN, Notatka operacyjna Wydz. III KW MO w Lublinie, 11 maja 1961.
  51. ↑ IPN, Notatka operacyjna Wydz. IV KW MO w Lublinie, 5 maja 1970.
  52. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 023/21 t. 1 [online], ipn.gov.pl.
  53. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 07/31 [online], ipn.gov.pl.
  54. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 07/9 [online], ipn.gov.pl.
  55. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 019/1007 [online], ipn.gov.pl.
  56. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/361 [online], ipn.gov.pl.
  57. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/318 [online], ipn.gov.pl.
  58. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990 [online], ipn.gov.pl.
  59. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Krakowie 1983–1990; IPN Kr 010/10640 [online], ipn.gov.pl.
  60. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 014/452 t. 2 [online], ipn.gov.pl.
  61. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 023/37 [online], ipn.gov.pl.
  62. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/362 [online], ipn.gov.pl.
  63. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/612 [online], ipn.gov.pl.
  64. ↑ Socha FAMILY, „Righteous Among the Nations Honored by Yad Vashem” (ang.).
  65. ↑ Marcin Krzysztofik, Protokół z narady pracowników Wydziału IV Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w Lublinie z 3 lipca 1972 roku, „Pamięć i Sprawiedliwość”, 2010, s. 508.
  66. ↑ a b IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 014/763 t. 1 [online], ipn.gov.pl.
  67. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/133 [online], ipn.gov.pl.
  68. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/141 [online], ipn.gov.pl.
  69. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 019/295 t. 1 [online], ipn.gov.pl.
  70. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/545 [online], ipn.gov.pl.
  71. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/533 [online], ipn.gov.pl.
  72. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/315 [online], ipn.gov.pl.
  73. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/316 [online], ipn.gov.pl.
  74. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 00103/96 t. 1 [online], ipn.gov.pl.
  75. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 023/32 t. 1 [online], ipn.gov.pl.
  76. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/670 [online], ipn.gov.pl.
  77. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 019/295 t. 2 [online], ipn.gov.pl.
  78. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 023/178 t. 1 [online], ipn.gov.pl.
  79. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Krakowie 1983–1990; IPN Kr 010/11145 t. 2 [online], ipn.gov.pl.
  80. ↑ Watchtower, Ciało Kierownicze dba o jedność – część 2 [online], jw.org, 2022 [dostęp 2022-09-20].
  81. ↑ Zjazd Świadków Jehowy w Puławach, „Słowo Ludu (wyd. radomskie)”, 9 kwietnia 1992, s. 12.
  82. ↑ Kongres Świadków Jehowy “Silni dzięki wierze”! Największe zgromadzenie on-line w Polsce. 2021 [online], tulublin.pl, 6 lipca 2021.
  83. ↑ 43 nowych świadków Jehowy. Na lubelskim stadionie odbył się wyjątkowy chrzest [online], eska.pl, 8 lipca 2023.
  84. ↑ Świadkowie Jehowy wybudowali nową Salę Królestwa w Brodach Małych k. Szczebrzeszyna [online], szczebrzeszyn.info, 2 października 2023.
  85. ↑ Świadkowie Jehowy wybudowali nową Salę Królestwa. Dziś miało miejsce uroczyste otwarcie (zdjęcia) [online], lublin112.pl, 10 marca 2024.
  86. ↑ Lublin: Zgromadzenia obwodowe [online], jw.org [dostęp 2022-12-25].
  87. ↑ a b Świadkowie Jehowy w Lublinie wrócili na Salę Zgromadzeń [online], tulublin.pl, 22 marca 2023.
  88. ↑ Chrześcijańska miłość w działaniu [online], roztocze.net, 2 marca 2022 [dostęp 2020-03-03].
  89. ↑ Chrześcijańska miłość w działaniu, Świadkowie Jehowy pomagają współwyznawcom [online], tulublin.pl, 1 marca 2022 [dostęp 2020-03-02].
  90. ↑ Michał Olszewski, Dziesiątki tysięcy uciekinierów próbują dostać się do Polski. Długa noc w Medyce, Przemyślu i Krościenku [online], rzeszow.wyborcza.pl, 26 lutego 2022 [dostęp 2020-03-02].
  91. ↑ David López Frías, El miedo acelera la huida de ucranianos: “Ya sólo hay 2 kilómetros de cola en la frontera” [online], elperiodico.com.es, 4 marca 2022 [dostęp 2020-03-06] (hiszp.).
  92. ↑ By Giovanni Convertini, I Testimoni di Geova soccorrono i loro compagni di fede dell’Ucraina [online], periodicodaily.com, 4 marca 2022 [dostęp 2022-03-06] (wł.).
  93. ↑ Akcja pomocy dla braci z Ukrainy — miłość pokonuje przeciwności [online], jw.org, 2 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-02].
  94. ↑ Bracia z Ukrainy odczuwają troskę Jehowy [online], jw.org, 2 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-02].
  95. ↑ Aleksandra Matelska, „...w miłości nie ma bojaźni”. Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, wyd. II, 2010, s. 28, ISBN 978-83-61387-19-0.
  96. ↑ Na Majdanku o świadkach Jehowy [online], dziennikwschodni.pl, 20 czerwca 2006.
  97. ↑ 13 kolejnych Polaków wśród Sprawiedliwych wśród Narodów Świata [online], gazetaprawna.pl, 24 marca 2011.
  98. ↑ Borzecki FAMILY, „Righteous Among the Nations Honored by Yad Vashem” (ang.).
  99. ↑ Borzecka Marianna, „Righteous Among the Nations Honored by Yad Vashem” (ang.).
  100. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne oraz stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2006–2008 [online], stat.gov.pl, 2009, s. 127-128 [dostęp 2022-12-24].
  101. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne oraz stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2009–2011 [online], stat.gov.pl, 2013, s. 131-132 [dostęp 2022-12-24].
  102. ↑ Świadkowie Jehowy w Zamościu wznawiają publiczną działalność [online], roztocze.net, 22 czerwca 2022.
  103. ↑ Świadkowie Jehowy w Lublinie wznawiają publiczną działalność [online], tulublin.pl, 22 czerwca 2022.
  104. ↑ Świadkowie Jehowy wznawiają publiczną działalność. Będzie można ich znowu spotkać na ulicach Lublina [online], spottedlublin.pl, 22 czerwca 2022.
  105. ↑ Świadkowie Jehowy w Lublinie wznawiają publiczną działalność [online], lubartow24.pl, 22 czerwca 2022.
  106. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2012–2014 [online], stat.gov.pl, 2016, s. 131-132 [dostęp 2022-12-24].
  107. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2015–2018 [online], 28 lutego 2020, s. 234–236.
  108. ↑ Urząd Statystyczny w Lublinie, Rocznik Statystyczny Województwa Lubelskiego 2021 [online], lublin.stat.gov.pl, 2021 [dostęp 2022-12-25].
  109. ↑ Ogłoszenia, „Nasza Służba Królestwa”, luty 2014, s. 4.
  110. ↑ „Nasza Służba Królestwa”, sierpień 2014, s. 4.
  111. ↑ Po raz pierwszy w historii! Cały Nowy Testament dostępny w polskim języku migowym [online], lubartow24.pl, 28 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-29].
  112. ↑ Watchtower, Sprawozdanie z Polski i Ukrainy [online], jw.org, 18 grudnia 2018 [dostęp 2018-01-10].
  113. ↑ Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Departament Kontroli, Skarg i Wniosków, Informacja o stanie realizacji praw osób osadzonych w Strzeżonych Ośrodkach Dla Cudzoziemców Prowadzonych przez Straż Graniczną, archiwum.mswia.gov.pl, Warszawa, styczeń 2013, s. 24.
  114. ↑ Funkcjonowanie duszpasterstw więziennych wyrazem równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych w Polsce [online], salon24.pl, 18 marca 2016 [dostęp 2023-12-04].
  115. ↑ Zadośćuczynienie dla świadka Jehowy [online], archiwum.rp.pl, 29 czerwca 2002 [dostęp 2022-12-17].
  116. ↑ Katarzyna Sobczuk, Napad w Chełmie: Z nożem i maczetą zaatakował Świadków Jehowy [online], kurierlubelski.pl, 2 kwietnia 2014 [dostęp 2017-04-03].
  117. ↑ Jacek Szydłowski, Świadkowie Jehowy zaatakowani za... szerzenie islamu. Mężczyzna miał grozić skalpelem [online], dziennikwschodni.pl, 5 czerwca 2016 [dostęp 2017-04-03].
  118. ↑ Jacek Szydłowski, Napadli świadków Jehowy „w ramach walki z islamem”. Jeden przyłożył skalpel do twarzy [online], dziennikwschodni.pl, 20 stycznia 2017 [dostęp 2017-04-03].
  119. ↑ Dwóch kraśniczan z wyrokami za atak na świadków Jehowy [online], krasnik.naszemiasto.pl, 24 lutego 2017 [dostęp 2017-04-03].
  120. ↑ a b c d Świadkowie Jehowy zapraszają na obchody Pamiątki śmierci Jezusa Chrystusa [online], roztocze.net.pl, 13 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-14].
  121. ↑ Świadkowie Jehowy zapraszają na obchody Pamiątki śmierci Jezusa Chrystusa [online], lubartow24.pl, 11 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-11].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Świadkowie_Jehowy_w_województwie_lubelskim&oldid=73602267”