Kalendarium historii Torunia

chronologiczne zestawienie najważniejszych faktów z dziejów miasta

Kalendarium historii Torunia – chronologiczne zestawienie najważniejszych faktów z dziejów miasta[1].

Ratusz Staromiejski, Pałac Dąmbskic, Brama Mostowa, Pomnik Mikołaja Kopernika, Zespół staromiejski

Toruń to prężny ośrodek gospodarczykulturalnynaukowyakademicki oraz turystycznym, a także ważny węzłem zarówno drogowy jak i kolejowy. Obecnie szesnaste pod względem liczby ludności miasto w kraju (203 158 mieszkańców według GUS na dzień 31.12.2014). 

Jedna z dwóch stolic województwa kujawsko-pomorskiego, siedziba m.in. Urzędu marszałka województwa, zarządu województwa i sejmiku wojewódzkiego. Miasto pełni również role stolicy powiatu toruńskiego, nie wchodząc w jego skład. Jest także jednym z miast centralnych Bydgosko-Toruńskiego Obszaru Funkcjonalnego[2].

Stolica diecezji toruńskiej kościoła rzymskokatolickiego.

Pochodzenie nazwy miasta edytuj

 
Obelisk w Starym Toruniu, upamiętniający domniemane miejsce pierwotnej lokalizacji Torunia
 
Kościół św. Jakuba
 
W 1274 Toruń otrzymał przywilej na budowę kramów i ław chlebowych, wraz z budową wieży obecnego Ratusza Staromiejskiego
 
Zamek Dybowski w Toruniu, na którym w 1454 nadano przywileje „złotej wolności szlacheckiej”
 
Katedralny dzwon Tuba Dei (Trąba Boża) z 1500 roku – największy średniowieczny dzwon w Polsce i jeden z największych średniowiecznych dzwonów kołysanych w Europie Środkowej
 
Dawne Gimnazjum Akademickie, obecnie Sąd Okręgowy
 
Kościół św. Ducha
 
1853 roku odsłonięto pomnik Mikołaja Kopernika na Rynku Staromiejskim w Toruniu, dzieło berlińskiego rzeźbiarza Fryderyka Tiecka
 
Tramwaj na ulicy Mickiewicza/Sienkiewicza, początek XX w.
 
Budynek Teatru wybudowany w 1904 roku
 
W 1920 roku Toruń stał się stolicą województwa pomorskiego, na zdjęciu Pomorski Urząd Wojewódzki
 
W 1933 roku otwarto Most drogowy im. Józefa Piłsudskiego przez Wisłę, na zdjęciu stan obecny
 
Wysadzony most drogowy im. Józefa Piłsudskiego na Wiśle przez wycofujące się wojsko polskie

Najstarsze zapisy z lat 1222 i 1230 mówią o osadzie Tarnowo. Po założeniu przez Krzyżaków grodu obronnego z zamkiem pojawiły się nazwy: Torun (1231), Thorun (1233), Thoron (1241), i Thorum (1248). Żadna z tych form nie ma źródła w języku niemieckim, co świadczy o przekształceniu (zniemczeniu) pierwotnej nazwy Tarnów, czyli miejsca gdzie rosła tarnina. Marcin Kromer pisał: Gedeon, biskup płocki, za zgodą kolegium kapłańskiego dodał Tarnów (Tarnovia), który teraz jest Toruniem, a jego tłumacz z łaciny, Stanisław Sarnicki, jest autorem zdania: Toruń przez nich założony, ongiś Tarnowem zwany był. Należy więc uznać, że nazwa Toruń, choć zrywa całkowicie więź z pierwotnym Tarnowem, jest repolonizacją[3] .

Okres starożytny edytuj

Wczesne średniowiecze edytuj

  • VIII-XII wiek – osada na miejscu późniejszego zamku krzyżackiego, przy przeprawie przez Wisłę, przy bursztynowym szlaku
  • 1217 – najazdy Prusów niszczące dzielnicę mazowiecką, w tym okolice Torunia

Czasy krzyżackie (1228-1454) edytuj

  • 1231 – założenie grodu w Starym Toruniu przez landmistrza Hermana von Balka
  • 28 grudnia 1232 – otrzymanie praw miejskich, Toruń wraz z Chełmnem to pierwsze miasta na ziemiach polskich lokowane według nowoczesnych, zachodnich reguł
  • 1235 – ugoda między Konradem Mazowieckim a zakonem krzyżackim, regulująca m.in. status dotychczasowych posiadłości biskupstwa włocławskiego w ziemi chełmińskiej
  • 1236 – translokacja Torunia na obecne miejsce
  • 1239 – osadzenie franciszkanie w pobliżu Torunia, wówczas za murami miejskimi
  • 1242 – atak księcia Świętopełka na Ziemię Chełmińska, któremu Toruń się oparł
  • 1243 – w klasztorze franciszkanów odbył się synod z udziałem legata papieskiego Wilhelma z Modeny
  • 28 lipca 1243 – utworzono diecezję chełmińską dla całej ziemi chełmińskiej
  • 1244-1247 – w Toruniu przebywa wielki mistrz krzyżacki Poppo von Osterna
  • około 1250 – biskup włocławski Wolimir przekazuje wieś Mokre mieszczanom toruńskim
  • 1 października 1251 – wydano odnowiony przywilej chełmiński
  • 1252–1259 – prawdopodobny okres poszerzenia obszaru miasta w stronę północną i zachodnią; wchłonięcie przez miasto zabudowań klasztoru franciszkanów
  • 1255 – pierwsza wzmianka o zamku krzyżackim w Toruniu
  • 1259 – przywilej wicemistrza pruskiego Gerharda von Hirzberga, pozwalający na wzniesienie domu kupieckiego na Rynku Staromiejskim w zamian za zrzeczenie się przez miasto prawa do młyna w Trzeposzu
  • 1262 – mieszczanie toruńscy zyskują 70 łanów w pobliżu posiadłości miejskich i 60 łanów we wsi Srebrniki w zamian za pastwiska w Starym Toruniu, strumień Postolsko i dochody z górnego młyna zamkowego; pierwsze znane użycie najstarszej pieczęci miejskiej przedstawiającej Madonnę z Dzieciątkiem
  • 2 kwietnia 1263 – osadzenie przez wielkiego mistrza Anno von Sangerhausena zakonu dominikanów na terenie sąsiadującym ze Starym Miastem, w granicach późniejszego Nowego Miasta
  • 13 sierpnia 1264 – lokacja Nowego Miasta
  • 1266 – przyznanie Nowemu Miastu wszystkich przywilejów, jakimi cieszyło się Stare Miasto
  • 1274 – przywilej na budowę kramów i ław chlebowych w miejscu obecnego Ratusza Staromiejskiego; równocześnie zbudowano dolną część zachowanej do dzisiaj wieży
  • 1280 – Toruń został członkiem Hanzy. Kilku torunian pełni funkcje starszych kantoru Hanzy w Brugii (m.in. burmistrz Johann von Soest)
  • 1303 – pruski mistrz krajowy Konrad Sack zastrzega dla Zakonu wszelkie dochody z domu kupieckiego i jatek rzeźniczych na Nowym Mieście
  • 1309 – rozpoczęcie budowy kościoła parafialnego Nowego Miasta pod wezwaniem św. Jakuba
  • 1311 – pierwsza wzmianka o szpitalu dla trędowatych z kościołem św. Jerzego; szpital ten był czynny już w 2. poł. XIII w.; w tym samym roku zakon krzyżacki ufundował klasztor benedyktynek przy kościele Ducha Św.
  • ok. 1320 – rozpoczęcie budowy nowego kościoła dominikanów
  • 1335 – wyłączenie komturów toruńskich spod władzy komturów Ziemi Chełmińskiej i poddanie ich bezpośredniemu zwierzchnictwu wielkiego mistrza
  • 1345 – potwierdzenie prawa patronatu nad toruńskim kościołem św. Jakuba zakonowi żeńskiemu, prawdopodobnie cysterkom
  • 1349 – wskutek wyczerpania się miejsca na cmentarzu przy kościele śś. Janów, przekazano pod zarząd tego kościoła dotychczasową kaplicę szpitalną na Przedmieściu Chełmińskim pw. św. Wawrzyńca, z prawem pochówku tam mieszczan toruńskich
  • 10 sierpnia 1351 – pożar Starego Miasta
  • ok. 1385 – zbudowanie pierwszego, gotyckiego Dworu Artusa w Toruniu[4].
  • 1389 – założenie Apteki Królewskiej, działającej do 2011 roku[5]
  • 1391-ok. 1399 – gruntowna przebudowa Ratusza Staromiejskiego[6]
  • 1398 – Krzyżacy z toruńskiego zamku dokonali zbrojnego wypadu, zdobywając zamek w Bydgoszczy. Przedmiotem sporu była rywalizacja gospodarcza
  • XIV-XV wiek – okres największego rozwoju miasta, Toruń stał się jednym z największych miast w Polsce, był także dużym ośrodkiem handlowym. Ludność ok. 20000 mieszkańców
  • 1403 – uzyskanie przez Toruń od wielkiego mistrza Konrada von Jungingen ograniczonego prawa składu, połączonego z przymusem drogowym
  • 1409 – Bydgoszcz ponownie stała się łupem Krzyżaków z toruńskiej twierdzy
  • 1 lutego 1411 – I pokój toruński
  • 1416 – w wyniku epidemii zmarło ośmiu radnych i burmistrz
  • 1424–1428 – budowa przez Władysława Jagiełłę Zamku Dybowskiego na zachodnim brzegu Wisły
  • 1440 – przystąpienie do Związku Pruskiego

W granicach Rzeczypospolitej (1454-1793) edytuj

Złote lata (XV-XVII wiek) edytuj

Osobny artykuł: Oblężenie Torunia (1658).
  • 6 marca 1454 – powstanie antykrzyżackie, początek wojny trzynastoletniej; zburzenie zamku krzyżackiego i połączenie Starego i Nowego Miasta. Torunianie gruntownie przyczyniają się do zniszczenia państwa krzyżackiego, odgrywają kluczową rolę w antykrzyżackim Związku Pruskim, pośrednio otwierając Polsce drogę do Bałtyku
  • 19 października 1466 – II pokój toruński
  • 19 lutego 1473 – urodził się astronom Mikołaj Kopernik[7].
  • 1500 – jedna z dat (obok 1523) odlania dzwonu Tuba Dei[8][9]
  • 1500 – otwarcie przez Wisłę mostu drewnianego[10]
  • 17 czerwca 1501 – w sali królewskiej Ratusza umarł król Jan Olbracht
  • 1506 – nadano Toruniowi status miasta królewskiego
  • 1523 – druga z dat (obok 1500) odlania dzwonu Tuba Dei[11]
  • 1523 – rewolta pospólstwa przeciw Radzie Miejskiej, zakończona wystawieniem przez króla Zygmunta Starego tzw. „Reformatio Sigismundi”, wprowadzającego zmiany w ustroju Torunia
  • 15 czerwca 1528 – rusza w mieście mennica królewska, w budynkach mennicy miejskiej przy ulicy Mostowej
  • 18 lutego 1537 – Zygmunt Stary zniósł toruńskie prawo składu
  • 1555 – powstanie Podgórza, obecnie dzielnicy Torunia
  • 28 grudnia 1558 – król Zygmunt II August nadał Toruniowi przywilej wyznaniowy, gwarantujący protestantom swobodę wyznania[12]
  • 1568 – otwarcie Gimnazjum Akademickiego w Toruniu, jednej z najstarszych uczelni w kraju
  • 9 stycznia 1572 – wielka powódź wdziera się do miasta, ginie 300 torunian
  • 1581 – otwarcie drukarni przy Gimnazjum Akademickim
  • 12 listopada 1594 – uroczyste podniesienie Gimnazjum Akademickiego do rangi 3-letniej uczelni wyższej
  • 1594 – otwarcie pierwszego muzeum w północnej Polsce („Musaeum”), prekursora dzisiejszego Muzeum Okręgowego. Gromadziło szkielety zwierząt, obrazy, globusy, pamiątki po sławnych postaciach)
  • 1623 – założenie Apteki Radzieckiej (nazwa od Rady Miasta) działającej do dzisiaj
  • 1624 – założenie Apteki Pod Lwem działającej do dzisiaj
  • 1629 – odparcie pierwszego oblężenia Szwedów i budowa fortyfikacji bastionowych typu holenderskiego
  • 1645 – w mieście odbyło się Colloquium charitativum, spotkanie ekumeniczne katolików i protestantów[13].
  • 1658 – odzyskanie Torunia po wielomiesięcznym oblężeniu przez wojska króla Jana Kazimierza

Okres wojen (XVII-XVIII wiek) edytuj

Osobny artykuł: Oblężenie Torunia (1703).
  • XVII wiek – wojny ze Szwedami; zniszczenie miasta
  • 30 października 1702 – przybycie do Torunia króla Augusta Mocnego; rozpoczęcie przygotowań na wypadek oblężenia szwedzkiego, wprowadzenie do miasta 300 żołnierzy saskiej gwardii przybocznej
  • 27 listopada-13 grudnia 1702 – obrady rady senatu z udziałem króla Augusta Mocnego oraz przedstawicielami szlachty
  • 21 stycznia 1703 – wprowadzenie do Torunia dalszych 2000 żołnierzy saskich
  • luty 1703-23 maja 1703 – prace nad wzmocnieniem i modernizacją obwarowań Torunia
  • 26 maja 1703 – rozlokowanie się sił szwedzkich w pobliżu Torunia; rozpoczęcie oblężenia przez wojska szwedzkie dowodzone przez Karola XII
  • 24 września–9 października 1703 – katastrofalne w skutkach bombardowanie miasta
  • 1703 – zburzenie Zamku Dybowskiego podczas oblężenia Torunia przez Szwedów
  • 1708, 1710 – epidemie dżumy, w których zmarło ok. 40% mieszkańców
  • 7-22 października 1709 – przebywa w Toruniu car Piotr I
  • 1715–1718 – spór między Radą miejską a przedstawicielami kupiectwa i rzemieślników, zakończony konwencją grudziądzką (23 lutego 1718) zwiększającą kompetencje Ławy miejskiej i Trzeciego Ordynku
  • 16-17 lipca 1724 – tumult toruński: podczas procesji w święto Matki Boskiej Szkaplerznej doszło do awantury pomiędzy uczniami kolegium jezuickiego a protestantami. Następnego dnia spór przerodził się w zamieszki, podczas których ludność protestancka zdemolowała kolegium i klasztor jezuicki[14][15].
  • 9 grudnia 1724 – został ścięty Jan Gotfryd Rösner, burmistrz Torunia, uznany za winnego dopuszczenia do rozruchów w lipcu 1724 roku[16][17]. Wyrok na Rösnerze był szeroko komentowany w Europie i doprowadził do zaprzestania postrzegania Rzeczypospolitej jako państwa zapewniającego swobodę religijną[18][19].
  • 18 lipca 1756 – poświęcono kościół św. Ducha[20].
  • 20 marca 1767 – zawiązanie innowierczej konfederacji toruńskiej

W Królestwie Prus (1793-1806) edytuj

  • 24 stycznia 1793 – II rozbiór: wojska pruskie wkraczają do miasta. Ludność 6000 mieszkańców
  • 7 kwietnia 1793 – oficjalne włączenie Torunia do Prus
  • 1797 – założenie pierwszego w kraju Ogrodu Zoobotanicznego przez botanika dra Johanna Gottlieba Schultza
  • 6 grudnia 1806 – zajęcie miasta przez wojska francuskie dowodzone przez marszałka Michela Neya[21]

W Księstwie Warszawskim (1807-1815) edytuj

Osobny artykuł: Oblężenie Torunia (1809).
  • 7 lipca 1807 – traktat w Tylży – Toruń w Księstwie Warszawskim
  • 21 kwietnia 1809 – na niespełna trzy tygodnie Toruń staje się stolicą Księstwa Warszawskiego
  • 2 czerwca 1812 – cesarz Francuzów Napoleon I przybywa do Torunia
  • 22 stycznia 1813 – pojawił się patrole jazdy kozackiej pod Toruniem[22]
  • 10 lutego 1813 – wojska rosyjskie rozpoczęły bombardowanie miasta[22]

W Królestwie Prus (1815-1920) edytuj

Okres międzywojenny (1920-1939) edytuj

II wojna światowa (1939–1945) edytuj

Czasy najnowsze edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Z HISTORII MIASTA. torun.pl. (pol.).
  2. ZIT: Porozumienie podpisane. torun.pl. [dostęp 2014-04-08]. (pol.).
  3. Jan Miodek, Rozmyślajcie nad mową!, Prószyński i S-ka, Warszawa 1998, ISBN 83-7180-885-2
  4. Dąbrowska 2017 ↓, s. 114.
  5. Przeworska 2013 ↓, s. 38.
  6. Gąsiorowski 2004 ↓, s. 49-50.
  7. Urbański 2003 ↓, s. 5.
  8. Domasłowski 2003 ↓, s. 159.
  9. Rozynkowski 2002 ↓, s. 365.
  10. Giętkowski, Karpus i Rezmer 2004 ↓, s. 21.
  11. Sumowska i Sumowski 2023 ↓, s. 118.
  12. Targowski 2011 ↓, s. 38.
  13. Kucharski 2019 ↓, s. 62.
  14. Salmonowicz 1983 ↓, s. 171.
  15. Thomsen 2006 ↓, s. 36.
  16. Deczyński 2021 ↓, s. 62.
  17. Imańska 2012 ↓, s. 30.
  18. Swobodziński 2011 ↓, s. 198.
  19. Thomsen 2006 ↓, s. 30.
  20. Arszyński 1997 ↓, s. 114-115.
  21. Giętkowski, Karpus i Rezmer 2004 ↓, s. 40.
  22. a b Giętkowski, Karpus i Rezmer 2004 ↓, s. 44.
  23. Niedzielska 2006 ↓, s. 92, 109.
  24. Niedzielska 1983 ↓, s. 117.
  25. Giętkowski, Karpus i Rezmer 2004 ↓, s. 59.
  26. Giętkowski, Karpus i Rezmer 2004 ↓, s. 100.
  27. Przybyszewska i Przybyszewski 2011 ↓, s. 78.
  28. Ewa Gawrońska: 95 lat PTM. ptm.info.pl. [dostęp 2023-11-03].
  29. Kluczwajd 2018 ↓, s. 18–19.
  30. Komorowski 1993 ↓, s. 63.
  31. Toruń: Tablica pamięci ofiar tragedii z 1945 roku. dzieje.pl, 2016-07-14. [dostęp 2020-07-05].
  32. Giętkowski, Karpus i Rezmer 2004 ↓, s. 111.
  33. a b c d e f g h i j k l m n o p Kalendarium historii Torunia. turystyka.torun.pl. [dostęp 2022-10-26].
  34. Otwarcie mostu Generał Elżbiety Zawackiej w Toruniu. ipn.gov.pl. [dostęp 2022-10-26].

Bibliografia edytuj