Zygmunt I Stary
Zygmunt I Stary (ur. 1 stycznia 1467 w Kozienicach, zm. 1 kwietnia 1548 w Krakowie) – od roku 1506 wielki książę litewski, od 1507 do 1548 roku król Polski. Był przedostatnim z dynastii Jagiellonów. Na tronie polskim zasiadł po śmierci swego brata Aleksandra Jagiellończyka. Był przedostatnim z sześciu synów Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, ojcem m.in. Zygmunta II Augusta. Dwukrotnie żonaty: z Barbarą Zápolyą (1512), a po jej śmierci z Boną z rodu Sforzów (1518)[1][2].
Portret warsztatu Lucasa Cranacha Młodszego, ok. 1555 | |
Król Polski | |
Okres |
od 24 stycznia 1507 |
---|---|
Koronacja |
24 stycznia 1507 |
Poprzednik | |
Następca | |
Wielki książę litewski | |
Okres |
od 20 października 1506 |
Poprzednik | |
Następca | |
Dane biograficzne | |
Dynastia | |
Data i miejsce urodzenia |
1 stycznia 1467 |
Data i miejsce śmierci |
1 kwietnia 1548 |
Ojciec | |
Matka | |
Żona | |
Dzieci |
Jan z Książąt Litewskich
Regina Szafraniec |
Elekcja i koronacja
edytujPo śmierci króla Aleksandra Jagiellończyka Zygmunt udał się do Wilna, gdzie wbrew postanowieniom unii mielnickiej z 1501 roku, która zakładała wspólną elekcję polsko-litewską, został przez litewską radę wielkoksiążęcą 13 września 1506 roku obrany i 20 października 1506 roku wyniesiony na tron litewski. 8 grudnia 1506 roku na sejmie piotrkowskim Zygmunt został obrany przez Senat[3] na króla polskiego, przybył z Wilna do Krakowa 20 stycznia 1507 i został koronowany 24 stycznia 1507 roku w katedrze na Wawelu przez prymasa Polski abpa Andrzeja Boryszewskiego[4].
W lutym 1507 roku nakłonił sejm litewski do przyjęcia uchwały o gotowości do wojny z Wielkim Księstwem Moskiewskim. Dwuletnia wojna litewsko-moskiewska (1507–1508) umocniła litewski stan posiadania na wschodzie[2].
Polityka wewnętrzna
edytujSytuację wewnętrzną w ówczesnej Polsce charakteryzowały szerokie uprawnienia izby poselskiej, potwierdzone i poszerzone w przywileju nihil novi z roku 1505[2]. Na skład tego ciała król nie miał wpływu, odmiennie niż w odniesieniu do senatorów, których sam mianował. Dlatego też sprawując rządy Zygmunt I korzystał z rady senatorów i kompetentnych ministrów kierujących kancelarią królewską, urzędem podskarbińskim i wielkorządcami krakowskimi[2]. Pomimo że był niechętny systemowi parlamentarnemu i niezależności politycznej szlachty, Zygmunt uznawał autorytet norm prawnych, odznaczał się legalizmem, więc zwoływał coroczne sejmy[5], z reguły uzyskując uchwały podatkowe (pobory) na obronę potoczną. Jednakże niepowodzeniem skończyły się próby stworzenia stałego funduszu na obronność z podatków zależnych od dochodów[6]. Na sejmie w Prudniku w 1506 wymógł uchwałę o przeciwdziałaniu rozbojom na Śląsku[7]. Zaciągnięto wówczas 200 żołnierzy lekkiej jazdy, przeznaczonej do chwytania złodziei i gwałcicieli[8].
Prawdopodobnie związek ze sprawami podatkowymi miał nieudany zamach na życie króla, dokonany 5 maja 1523 roku. Tożsamości niedoszłego królobójcy – który strzelił do władcy przechadzającego się wieczorem krużgankami zamku na Wawelu – i jego ewentualnych mocodawców nigdy nie ustalono. Niejasne pozostały też motywy zamachu. Pewną poszlakę może stanowić jedynie fakt ogłoszenia przez Zygmunta I trzy tygodnie wcześniej edyktu podatkowego „o czopowym”, gdyż podatek ten monarcha nałożył bez zgody sejmu[9].
Do sukcesów można zaliczyć częściowe oddłużenie skarbu. Zygmunt I oddzielił rachunkowość dotyczącą podatków publicznych od skarbu królewskiego. Wzmocnił działalność mennicy krakowskiej, zabiegał o uporządkowanie przepisów dotyczących dochodów z eksploatacji żup solnych i kopalni, wydał statut dla Ormian (1519), zasady procesowe (1523), zamierzał ujednolicić prawo w całym kraju (correctura iurium, zwana korekturą Taszyckiego, 1532, odrzucona przez sejm w roku 1540).
Za namową swojej żony – Bony, uzyskał przyznanie, za swego życia, swemu małoletniemu synowi Zygmuntowi Augustowi tronu wielkoksiążęcego na Litwie (1522), jak i tronu polskiego (1529) (w wyniku elekcji vivente rege). W 1530 Zygmunt August został koronowany na króla Polski[10]. Był to pierwszy i zarazem ostatni, tego typu wybór władcy na tron królewski w Polsce[6].
Osiągnięciami były: włączenie Mazowsza do Polski (po wygaśnięciu w 1526 męskiej linii książąt mazowieckich) jako województwa mazowieckiego (1529), oraz wprowadzenie do sejmu posłów mazowieckich sejmików ziemskich.
W latach 1530 i 1538 król wydał dwa statuty, określające zasady wyboru monarchy, którymi ustanowił raz na zawsze elekcję viritim. Na elekcję mógł przybyć każdy kto by chciał (unusquisque qui vellet) a elekcja ma być wolna (electio Regis libera)[11].
Dla poparcia krajowej Almae Matris, zakazał w 1534 roku specjalnym edyktem, cofniętym już kilka lat później, wyjazdów na uniwersytety zagraniczne, a w 1544 roku nadał przywilej szlachectwa zasłużonym dwudziestoletnią pracą nauczycielską profesorom Akademii Krakowskiej[12].
Król uporządkował gospodarkę celną („nowe cło”), dbał o rozwój miast królewskich, odzyskał dla skarbu liczne kompleksy dóbr koronnej domeny królewskiej, znajdujące się pod zastawem. W działalności finansowej króla wspierała królowa Bona, dążąca do powiększenia dóbr królewskich, także w drodze zakupów i poprawy efektywności gospodarowania.
W rokoszu lwowskim 1537 roku (tzw. wojna kokosza) pospolite ruszenie zwołane na wyprawę na Wołoszczyznę wysunęło postulaty uporządkowania praw średniej szlachty niezadowolonej z działań dworu (Egzekucja Praw). Żądania szlachty skierowane były przeciw hegemonii elit senatorsko-ministerialnych (co wiązało się z nieprzestrzeganiem zakazów łączenia określonych urzędów świeckich i kościelnych, tzw. incompatibilitas), oraz z pomijaniem przy nominacjach na urzędy ziemskie zasady zamieszkiwania na obszarze jurysdykcji urzędu („osiadłości”), sprzeciwiano się również wydatnej roli w życiu politycznym królowej i jej akcji wykupu w Koronie zastawionych królewszczyzn, wychowywaniu Zygmunta Augusta na dworze matki (bez zapewnienia mu edukacji politycznej i rycerskiej) oraz zbyt wysokiemu „nowemu cłu”. Wobec braku zdecydowania wśród przywódców szlachty (byli nimi Mikołaj Taszycki, Jan Sierakowski oraz Piotr i Marcin Zborowscy)[13], po długotrwałych rokowaniach rokosz zakończył się kompromisem. Szlachta rozjechała się do domów, nie angażując się w wyprawę wojenną organizowaną przez króla (magnaci twierdzili, że jedynym wynikiem rokoszu miało być wyjedzenie drobiu w okolicy obozu, stąd pogardliwa nazwa „wojna kokosza”)[14].
W 1540 roku Bernard Pretwicz ujawnił Bonie zawiązanie domniemanego spisku przez Marcina Zborowskiego, popartego przez 700 przedstawicieli szlachty wielkopolskiej. Spiskowcy po śmierci Zygmunta I Starego mieli zebrać wojsko i zmusić Zygmunta II Augusta do zagwarantowania ich przywilejów oraz odebrania duchowieństwu trzeciej części jego uposażenia, przeznaczając ją na obronę. Zborowski wszystkiego się wyparł, a nieznani sprawcy ciężko poranili Pretwicza[15].
W czasach jego panowania sejm wydał w 1538 roku ustawę o przymusie wyzbycia się przez mieszczan posiadłości ziemskich, co spowodowało w konsekwencji zubożenie mieszczan. W 1543 roku sejm wydał ustawę odbierającą chłopom prawo wykupywania się od poddaństwa oraz zaostrzającą kary za opuszczenie wsi bez zgody pana.
Rozwaga i pokojowe usposobienie, przejawiające się też w tym, że Zygmunt I Stary starał się unikać konfliktów, sprawiły, że w chwili śmierci cieszył się ogólnym szacunkiem w kraju i za granicą. Król dożył 81 lat, co wiązało się z tym, że w kilku ostatnich latach życia nie wpływał już aktywnie na politykę, o której decydowała jego żona królowa Bona Sforza[16]. Okres jego panowania określany jest w kulturze jako złoty wiek w Polsce[17].
Sprawy wyznaniowe
edytujW 1520 roku wydał w Toruniu edykt, w którym zakazał przywozić, sprzedawać lub używać książek niejakiego Marcina Lutra, w których się wiele tak przeciw Stolicy Apostolskiej, jako też ku zamieszaniu porządku publicznego, podkopaniu religii i całego stanu kościelnego mieści[18]. Edykt Zygmunta I Starego z 1523 roku głosił, że każdy, kto by owe dzieła luterskie wprowadzał, sprzedawał, kupował, czytał; albo zasady Lutra głosił, bronił lub pochwalał, aby prócz spalenia samychże książek, on także śmiercią na stosie i konfiskatą dóbr wszystkich ukarany został[19].
Król czynnie wystąpił przeciw szerzącemu się w zrewoltowanym Gdańsku i innych miastach Prus Królewskich luteranizmowi. W kwietniu 1526 roku przybył do Gdańska na czele wojska. Przeprowadził w tym mieście procesy sądowe i wydawał wyroki. Kaznodzieje luterańscy, którzy nie uciekli z Gdańska zostali skazani na karę śmierci i zabrani do Malborka. 14 przywódców rewolty gdańskiej z Jerzym Wendlandem na czele, zostało ściętych 13 czerwca 1526 roku na Długim Targu. Król ogłosił Statuta Sigismundi, zgodnie z którymi zwolennicy reformacji mieli opuścić miasto w ciągu 14 dni, a księża sprzyjający nowej religii w ciągu 24 godzin. Rozpoczęły się procesy ok. 200 duchownych i zakonników, którym zarzucano złamanie ślubów czystości. Przywrócono nabożeństwa katolickie, a także prywatne msze[20].
W 1534 roku wydał edykt, nakazując natychmiastowy powrót poddanym odwiedzającym Marcina Lutra lub przebywającym w państwach protestanckich, zabraniając wyjazdu w celu pobierania nauki na uczelniach różnowierczych[21].
Polityka zagraniczna
edytujW polityce zagranicznej Zygmunt I Stary przede wszystkim przeciwstawiał się okrążeniu przez wrogów. Wielkie Księstwo Litewskie było zagrożone atakiem ze strony Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. W wyniku nierozstrzygniętej wojny litewsko-moskiewskiej 1507–1508 utrzymano jeszcze status quo, jednak już wojna prowadzona w latach 1512-1522 doprowadziła do utraty w 1514 Smoleńska (mimo świetnego zwycięstwa polsko-litewskiego w bitwie pod Orszą w 1514), a w 1522 roku Nowogrodu Siewierskiego. Jednocześnie Wasyl III sprzymierzył się w 1514 roku przeciwko Rzeczypospolitej z cesarzem Maksymilianem I Habsburgiem, a brak akceptacji przez cesarstwo postanowień pokoju toruńskiego z 1466 umożliwiał wyłamywanie się przez wielkich mistrzów krzyżackich z lennej zależności względem Polski. Obawiano się także konsekwencji podpisanego w Moskwie przymierza z 1514 roku między wielkim księciem moskiewskim Wasylem III, a nowym wielkim mistrzem krzyżackim, Albrechtem Hohenzollernem. Z tego powodu Zygmunt Stary postanowił pójść na ustępstwa wobec Habsburgów i współdziałając z bratem, królem Czech i Węgier Władysławem II Jagiellończykiem, doprowadził do rozbicia antypolskiego sojuszu państw habsburskich i państw skandynawskich pod panowaniem dynastii oldenburskiej. Zjazd wiedeński w 1515 roku, zakończony cofnięciem przez cesarza poparcia dla Moskwy i uznaniem praw Polski do lenna Prus, rozwiązał ręce Zygmuntowi I na północy[22].
Konflikt z hospodarem mołdawskim Bogdanem zakończyło podpisanie 23 stycznia 1510 roku traktatu pokojowego w Kamieńcu Podolskim, mocą którego Bogdan zrezygnował ze starania się o rękę Elżbiety, a sporna sprawa Pokucia została oddana do rozstrzygnięcia Władysławowi węgierskiemu[23].
Niekorzystną konsekwencją zjazdu było utracenie przez Jagiellonów tronów Czech i Węgier po śmierci Ludwika II Jagiellończyka w 1526 r. Mimo tego, że Zygmunt Stary po namowach żony wysunął swoją kandydaturę do korony czeskiej i węgierskiej po Ludwiku Jagiellończyku, to król i jego posłowie działali opieszale[24]. Dodatkowo w 1527 roku król zabronił szlachcie polskiej udzielenia pomocy węgierskiemu kandydatowi Janowi Zapolyi przeciwko Habsburgom, co stało w sprzeczności z realistyczną polityką prowadzoną przez Bonę Sforzę[24]. W konsekwencji zachodnie Węgry i Czechy zostały przejęte przez Ferdynanda I Habsburga i we władaniu jego rodziny pozostały do 1918 roku. Zygmunt, jako prawny opiekun małoletniego Ludwika II Jagiellończyka, przyczynił się do wyboru Karola V Habsburga na cesarza rzymskiego w 1519 roku[25].
W wyniku wojny z zakonem krzyżackim (1519–1521) doszło w 1525 roku do podpisania traktatu krakowskiego. Zaakceptował też przejście majątków i urzędów krzyżackich spod władzy kościelnej pod świecką i przyjął hołd lenny Albrechta jako luterańskiego księcia Prus (hołd pruski 1525). Polsce traktat zapewnił prawo aneksji Prus Książęcych po wygaśnięciu męskiej linii rodu Albrechta, który nie był jeszcze żonaty[26][27].
Wojna litewsko-moskiewska (1534–1537), mimo zdobycia Staroduba (1535), nie przywróciła Wielkiemu Księstwu Litewskiemu Smoleńska. Mocą zawartego w roku 1537 pokoju Litwa zachowała zdobyty Homel. Walki trwały również z Tatarami krymskimi w latach 1510–1512, 1516, 1519, 1521, 1524, 1526–1528, 1537 (ich najazdy odpierano przy pomocy obrony potocznej i „podarków”).
Od 1530 roku zaognił się z Mołdawią konflikt o Pokucie, w trakcie którego dochodziło do wzajemnych najazdów i starć, takich jak zwycięstwa hetmana Jana Tarnowskiego pod Ścianką, Gwoźdźcem i Obertynem w 1531 roku, zakończony po kolejnych walkach w 1538 roku układem przyznającym Pokucie Królestwu Polskiemu, jednak Turcja opanowała jednocześnie Mołdawię, co pozbawiło Polskę bufora oddzielającego ją od Imperium Osmańskiego[28].
W relacjach z Księstwem Pomorskim, w 1513 król nie wykazał inicjatywy, w związku z propozycją księcia Bogusława X złożenia Królestwu Polskiemu hołdu lennego[24].
O panowanie na Bałtyku
edytujNie najlepiej układały się stosunki Zygmunta Starego z Gdańskiem. Miasto to w drugiej połowie XV wieku zdobyło podstawy dobrobytu, które w wieku XVI i w pierwszej połowie XVII pozwoliły mu osiągnąć szczyt bogactwa i stać się istotnym czynnikiem w sprawach politycznych, gospodarczych, a nawet kulturalnych Rzeczypospolitej. Gdańsk stał się wyłącznym pośrednikiem polskiego handlu morskiego, ale pośrednikiem uciążliwym, co wywoływało rosnące niezadowolenie tak króla, jak i szlachty.
Gdańszczanie byli niechętni próbom prowadzenia przez Polskę samodzielnej polityki morskiej, co skutkowało poparciem udzielanym konkurującemu z Gdańskiem Elblągowi[29]. Wobec niemożności – ze względów finansowych – realizacji projektu budowy własnej floty wojennej, Zygmunt Stary, zapewne za radą Jana Dantyszka[30] znającego sprawy morskie, postanowił utworzyć flotę systemem kaperskim. Pierwszy królewski okręt kaperski pod dowództwem gdańszczanina Adriana Flinta[31] rozpoczął działania na wodach Zatoki Fińskiej w roku 1517. Wkrótce flota polska powiększyła się do kilkunastu okrętów, a Flint został prawdopodobnie jej dowódcą[32]. Obszarem jej działalności były wschodnie akweny Bałtyku.
W roku 1519, w związku z wojną z Krzyżakami, okręty kaperskie prowadziły również działania na Zatoce Gdańskiej blokując Królewiec. Z portami krzyżackimi utrzymywały kontakty głównie statki holenderskie i duńskie, one też stały się obiektami ataków floty kaperskiej. Flota ta była wspomagana przeciw Krzyżakom przez Gdańsk, który od lat rywalizował z Królewcem. Po zawarciu rozejmu w roku 1521 okręty kaperskie wróciły do zwalczania żeglugi narewskiej, przechwytując kilkanaście statków z ładunkami dla Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. 14 września 1522 roku zawarty został rozejm polsko-moskiewski, a wkrótce potem król Zygmunt rozwiązał flotę kaperską. Okręty w większości przeszły do służby gdańskiej (były to zresztą prawie wyłącznie jednostki gdańskie), by brać udział w uciążliwej wojnie Hanzy z Danią.
Polska flota kaperska została zorganizowana doraźnie, a działalność swą prowadziła krótko. Była zbyt słaba, aby odegrać poważniejszą rolę w wojnie z Moskwą, a wynikało to z faktu, że Zygmunt Stary przywiązywał do spraw morskich znacznie mniejszą wagę, niż się na ogół przypuszcza[33]. Dopiero pod koniec życia, pod wpływem Bony, król nie przedłużył Gdańskowi długu zastawnego na starostwo puckie. Rada Miasta Gdańska traktowała posiadanie Pucka jako jeden z elementów sprawowania władzy nad wybrzeżem. Miało to swoją tradycję i ustaliło się już w czasach krzyżackich. W Pucku rezydował urzędnik zwany „rybickim”, którego kompetencje obejmowały wszystkie sprawy wynikające z posiadania brzegu morskiego i rybołówstwa[34]. Gdańsk, który rościł pretensje do posiadania całego wybrzeża Zatoki Gdańskiej, prawował się o starostwo puckie aż po rok 1546, ale w tym czasie król miał już w Prusach Królewskich wielu oddanych sobie ludzi, kompetentnych w sprawach morskich, a zarazem zwolenników aktywniejszej polityki wobec Gdańska.
Zygmunt I Stary a rozwój sztuki
edytujZygmunt I Stary był wybitnym mecenasem sztuki. Jego zasługą jest bardzo wczesne wprowadzenie sztuki renesansowej do Polski, która (pomijając Węgry) wyprzedziła w tym względzie inne kraje europejskie. Nie będąc jeszcze królem, ufundował renesansowy nagrobek swego brata, króla Jana I Olbrachta w katedrze wawelskiej (ok. 1505). Za jego rządów między innymi przebudowano w tym samym stylu Zamek Królewski na Wawelu, na którym znajduje się największy renesansowy dziedziniec w Europie, a ufundowana przez niego Kaplica Zygmuntowska przy katedrze wawelskiej jest nazywana „perłą toskańskiego renesansu na północ od Alp”. W 1540 roku ufundował także Kapelę Rorantystów – męski zespół wokalny działający w katedrze wawelskiej jeszcze przez wiele lat po jego śmierci[35].
Wielka jest, Panowie a Bracia, sława tej łaskawości króla Zygmunta, nie wiem bodaj, czy nie największa na świecie. Chciał, by w wolnej Rzeczypospolitej obywatele mogli swobodnie głos podnosić, swobodnie wypowiadać swoje zdania, swobodnie wreszcie wysuwać żądania, upominać się, stawiać zarzuty. [...] Postanowił w tej Rzeczypospolitej postępować z wami nie jak z niwolnikami, lecz jak z dziećmi, nie jak z poddanymi, lecz jak z towarzyszami a przyjaciółmi, z największą życzliwością, aby zarówno on słuchał swoich, jak swoi jego.
Potomstwo Zygmunta I Starego
edytujObraz | Imię | Data urodzenia | Data śmierci | Małżeństwa |
---|---|---|---|---|
Jan | 1499 | 1538 | ||
Regina | 1500/1501 | 1526 | Hieronim Szafraniec | |
Katarzyna | 1503 | 1548 | Jerzy II de Montfort | |
Jadwiga Jagiellonka | 15 marca 1513 | 1573 | Joachim II Hektor | |
Anna Jagiellonka | 1515 | 1520 | ||
Izabela Jagiellonka | 18 stycznia 1519 | 15 września 1559 | Jan Zápolya | |
Zygmunt II August | 1 sierpnia 1520 | 7 lipca 1572 | 1. Elżbieta Habsburżanka 2. Barbara Radziwiłłówna 3. Katarzyna Habsburżanka | |
Zofia Jagiellonka | 13 lipca 1522 | 1575 | Henryk II Młodszy | |
Anna Jagiellonka | 18 października 1523 | 9 września 1596 | Stefan Batory | |
Katarzyna Jagiellonka | 1 listopada 1526 | 1583 | Jan III Waza | |
Olbracht Jagiellończyk | 20 września 1527 | 20 września 1527 |
Genealogia
edytujWładysław II Jagiełło ur. ok. 1351 zm. 1 VI 1434 |
Zofia Holszańska ur. ok. 1405 zm. 21 IX 1461 |
Albrecht II Habsburg ur. 16 VIII 1397 zm. 27 X 1439 |
Elżbieta Luksemburska ur. 1409 zm. 1442 | ||||||||||
Kazimierz IV Jagiellończyk ur. 30 XI 1427 zm. 7 VI 1492 |
Elżbieta Rakuszanka ur. 1436 zm. 30 VIII 1505 |
||||||||||||
1 Katarzyna Telniczanka ur. ok. 1480 zm. 1528 OO 1498 (związek nieformalny) |
2 Barbara Zápolya ur. 1495 zm. 2 X 1515 OO 8 II 1512 |
Zygmunt I Stary ur. 1 I 1467 zm. 1 IV 1548 |
3 Bona Sforza ur. 2 II 1494 zm. 19 XI 1557 OO 18 IV 1518 |
||||||
1 | 1 | 1 | 2 | 2 | |||||
Jan z Książąt Litewskich ur. 8 I 1499 zm. 18 II 1538 |
Regina ur. 1500/1501 zm. 20 V 1526 |
Katarzyna ur. ok. 1503 zm. po 9 IX 1548 |
Jadwiga Jagiellonka ur. 15 III 1513 zm. 7 II 1573 |
Anna Jagiellonka ur. 1 VII 1515 zm. 8 V 1520 | |||||
3 | 3 | 3 | 3 | 3 | |||||
Izabela Jagiellonka ur. 18 I 1519 zm. 15 IX 1559 |
Zygmunt II August ur. 1 VIII 1520 zm. 7 VII 1572 |
Zofia Jagiellonka ur. 13 VII 1522 zm. 28 V 1575 |
Anna Jagiellonka ur. 18 X 1523 zm. 9 IX 1596 |
Katarzyna Jagiellonka ur. 1 XI 1526 zm. 16 IX 1583 | |||||
3 | |||||||||
Olbracht Jagiellończyk ur. 20 IX 1527 zm. 20 IX 1527 |
Upamiętnienie w kulturze
edytuj- Czasom Zygmunta Starego poświęcona jest powieść historyczna z serii Dzieje Polski pt. Jaszka Orfanem zwanego żywota i spraw pamiętnik napisana w 1884 roku przez Józefa Ignacego Kraszewskiego[38] .
- Między latami 1527–1535 wzniesiono w Kozienicach pomnik upamiętniający narodziny króla Zygmunta I Starego. Na pomniku umieszczono łacińskie inskrypcje autorstwa Andrzeja Krzyckiego. Pomnik poddano renowacji w 1702 roku na polecenie starosty kozienickiego Hieronima Lubomirskiego.
- Popiersie Zygmunta Starego znajduje się na Placu Parkowym w Kleszczelach.
- W serialu historycznym Królowa Bona z 1980 r. w reżyserii Janusza Majewskiego rolę Zygmunta grał Zdzisław Kozień.
- W 1994 wyemitowano z jego wizerunkiem aż trzy polskie monety. Jedna z nich to moneta obiegowa o nominale 20 000 złotych. Dwie kolejne to monety kolekcjonerskie o nominale 200 000 zł, obie zostały wykonane ze srebra próby 750, miały średnicę 32 mm i wagę 16,5 g, rant gładki. Różnił je, oprócz podobizny króla, także nakład: jedna była w nakładzie 15 000 egzemplarzy[39], a druga 5 000 sztuk[39].
- W tym samym 1994 roku wyemitowano z jego wizerunkiem banknot o nominale 200 złotych, wprowadzony do obiegu od 1 stycznia 1995 roku.
Zobacz też
edytujUwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Piotr Tafiłowski: Z dziejów kultury węgierskiej w późnym Średniowieczu. [w:] Bibliotheca Corviniana [on-line]. UMCS. [dostęp 2011-04-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-14)]. (pol.).
- ↑ a b c d H.Rutkowski, Zygmunt I Stary, s. 326.
- ↑ Ludwik Finkel, Elekcja Zygmunta I, Kraków 1910, s. 214.
- ↑ Małgorzata Duczmal: Jagiellonowie. Leksykon biograficzny. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1996, s. 548. ISBN 83-08-02577-3.
- ↑ H.Rutkowski, Zygmunt I Stary, s. 327.
- ↑ a b Samsonowicz 1976 ↓, s. 156.
- ↑ Zygmunt I Stary – POCZET.COM [online], poczet.com [dostęp 2020-08-28] .
- ↑ Zygmunt Gloger, Encyklopedia staropolska. Handel [online], – Wikiźródła [dostęp 2020-08-28] .
- ↑ Marek Żukow-Karczewski, Zamachy w Krakowie, „Gazeta Krakowska” Magazyn Sobota, Niedziela, nr 42 (13953) 1994.
- ↑ M. Barański, S. Ciara, M. Kunicki-Goldfinger: Poczet Królów i książąt polskich. świat książki, 1997, s. 172.
- ↑ Wacław Sobieski, Trybun ludu szlacheckiego, Warszawa 1978, s. 60.
- ↑ Czesław Lechicki, Mecenat Zygmunta III i życie umysłowe na jego dworze, Warszawa 1932, s. 5.
- ↑ Janusz Wałek: Dzieje Polski w malarstwie i poezji. Warszawa: Wyd. Interpress, 1987, s. 77. ISBN 83-223-2114-7. OCLC 246756060. (pol.).
- ↑ Samsonowicz 1976 ↓, s. 157.
- ↑ Julian Bukowski, Dzieje reformacyi w Polsce od wejścia jej do Polski aż do jej upadku. T. 1, Początki i terytoryalne rozprzestrzenienie się reformacyi, 1883, 288-289.
- ↑ 'Buzia malowana, kabza wyczerpana, wagina skalana’. Za co Polacy nie znosili królowej Bony?, „wyborcza.pl” [dostęp 2018-04-25] (pol.).
- ↑ Zygmunt Stary – król złotego wieku, „PolskieRadio.pl” [dostęp 2018-05-12] .
- ↑ Julian Bukowski, Dzieje reformacyi w Polsce od wejścia jej do Polski aż do jej upadku. T. 1, Początki i terytoryalne rozprzestrzenienie się reformacyi, 1883, s. 487.
- ↑ Julian Bukowski, Dzieje reformacyi w Polsce od wejścia jej do Polski aż do jej upadku. T. 1, Początki i terytoryalne rozprzestrzenienie się reformacyi, 1883, s. 490.
- ↑ Janusz Małłek, Rozwój reformacji na Pomorzu, w: Gdański Rocznik Ewangelicki, vol. I, 2007, s. 69.
- ↑ Julian Bukowski, Dzieje reformacyi w Polsce od wejścia jej do Polski aż do jej upadku. T. 1, Początki i terytoryalne rozprzestrzenienie się reformacyi, 1883, s. 225.
- ↑ Samsonowicz 1976 ↓, s. 171.
- ↑ Katarzyna Niemczyk, Problem Pokucia, spornego terytorium polsko-mołdawskiego w końcu XV i początku XVI wieku, w: Studia Historyczne, R. LVII (2014), s. 173.
- ↑ a b c Jerzy Besala, Zygmunt Stary (Za)Dobry [online], polityka.pl, 2010 [dostęp 2019-01-23] (pol.).
- ↑ Zdzisław Spieralski: Jan Tarnowski 1488-1561, Warszawa 1977, s. 82–83.
- ↑ Samsonowicz 1976 ↓, s. 166.
- ↑ S.Bodniak, Polski słownik..., s. 48–52.
- ↑ Samsonowicz 1976 ↓, s. 173.
- ↑ S. Matysiak, O stosunku..., s. 393.
- ↑ E. Cieślak, C. Biernat: Dzieje Gdańska, Gdańsk 1969, s. 122.
- ↑ S. Matysiak, O stosunku..., s. 400.
- ↑ S. Matysiak, O stosunku..., s. 401.
- ↑ W. Odyniec, Dzieje Prus..., s. 91.
- ↑ W. Odyniec, Dzieje Prus..., s. 92.
- ↑ H.Rutkowski, Zygmunt I Stary, s. 332.
- ↑ H.Rutkowski, Zygmunt I Stary, s. 328.
- ↑ Marcin Latka , Commissions from the territories of Today’s Poland in the workshop of Joos van Cleve [online], 2016-01-18 [dostęp 2018-09-16] .
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 1929 ↓.
- ↑ a b Janusz Parchimowicz: Katalog monet polskich obiegowych i kolekcjonerskich od 1916. Szczecin: Nefryt, 1995, s. 202. ISBN 83-902670-1-2.
Bibliografia
edytuj- Stanisław Bodniak, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 48–52.
- Paweł Jasienica: Polska Jagiellonów. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983. ISBN 83-06-00305-5.
- Stanisław Matysiak: O stosunku Gdańska do Polski i o ustroju Gdańska 1454-1793. „Przegląd Zachodni”, rocznik X, z.7/8, 1954.
- Tadeusz M. Nowak, Jan Wimmer: Historia oręża polskiego 963-1795. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1981. ISBN 83-214-0133-3.
- Stanisław Nowogrodzki, Rządy Zygmunta Jagiellończyka na Śląsku i w Łużycach (1499-1506), Warszawa 1937.
- Wacław Odyniec: Dzieje Prus Królewskich 1454-1772. Warszawa: 1972.
- Henryk Rutkowski: Poczet królów i książąt polskich: Zygmunt I Stary. Warszawa: Czytelnik, 1978.
- Henryk Samsonowicz: Historia Polski do roku 1795. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1976.
- Józef Ignacy Kraszewski: Jaszka Orfanem zwanego żywota i spraw pamiętnik. Warszawa: wyd. M.Arcta, 1929.
Linki zewnętrzne
edytuj- Archiwalia związane z panowaniem Zygmunta I Starego. dziedzictwo.polska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-30)].
- Petr Kozák, „Pátý princ”: Kníže Zikmund mezi periferií a centrem jagellonského světa
- Kolekcja poświęcona Zygmuntowi I Staremu w bibliotece Polona
- PWN: 4002611
- Britannica: biography/Sigismund-I-king-of-Poland, biography/Sigismund-I-grand-duke-of-Lithuania
- Treccani: sigismondo-i-iagellone-il-vecchio-re-di-polonia-e-granduca-di-lituania
- Universalis: sigismond-ier-jagellon
- БРЭ: 3660731
- NE.se: sigismund-i
- SNL: Sigismund_1._den_gamle
- VLE: zygimantas-senasis
- Catalana: 0061657
- DSDE: Sigismund_1._Stary
- Hrvatska enciklopedija: 55869