Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej
Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, tzw. „polski Nobel”[1] – polska nagroda naukowa przyznawana przez Radę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, ustanowiona w marcu 1992 roku. Otrzymują ją polscy uczeni za odkrycia i inne osiągnięcia stanowiące istotny wkład w życie duchowe i postęp cywilizacyjny Polski oraz zapewniające Polsce miejsce w nauce światowej.
W każdej edycji jest przyznawana w kilku dziedzinach z puli czterech. Początkowo – do roku 2010 włącznie – były to:
W 2011 roku Nagrody FNP zaczęto grupować inaczej, tylko jedną z kategorii zostawiając bez zmian; nowy podział to:
- nauki humanistyczne i społeczne,
- nauki matematyczno-fizyczne i inżynierskie,
- nauki chemiczne i o materiałach,
- nauki o życiu i o Ziemi.
Nagroda przyznawana jest corocznie, choć w niektórych latach tylko w części dziedzin.
W 2007 roku nagrodę stanowiły:
- 200 000 zł (równowartość około 75 000 dolarów amerykańskich);
- statuetka zaprojektowana przez R. Kozłowskiego.
Laureaci
edytujSpis na podstawie strony FNP[2].
Nauki humanistyczne i społeczne
edytujrok | laureat | instytucje | powód |
---|---|---|---|
1992 | Marian Biskup | Polska Akademia Nauk – Instytut Historii, Zakład Historii Pomorza | praca zatytułowana Wojna pruska, czyli walka Polski z zakonem krzyżackim z lat 1519–1521 |
1993 | nie przyznano | ||
1994 | Roman Aftanazy | Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum | jedenastotomowe dzieło pod łącznym tytułem Materiały do dziejów rezydencji |
1995 | Teresa Michałowska | Polska Akademia Nauk – Instytut Badań Literackich | fundamentalne dzieło historyczno-literackie pt. Średniowiecze (1995) ukazujące nowy obraz piśmiennictwa polskojęzycznego i łacińskiego w kulturze polskiej pierwszej połowy naszego tysiąclecia |
1996 | Jerzy Gadomski | Uniwersytet Jagielloński – Instytut Historii Sztuki | fundamentalne trzytomowe dzieło pt. Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski |
1997 | Andrzej Paczkowski | Polska Akademia Nauk – Instytut Studiów Politycznych | książka Pół wieku dziejów Polski 1939–1989 |
1998 | Janusz Sondel | Uniwersytet Jagielloński – Wydział Prawa i Administracji | Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków – dzieło pomnażające wiedzę o łacińskich źródłach kultury duchowej Polaków |
1999 | Mieczysław Tomaszewski | Akademia Muzyczna w Krakowie | dzieło Chopin. Człowiek, dzieło, rezonans, stanowiące nową, oryginalną syntezę wiedzy o tym kompozytorze |
2000 | Jan Strelau | Uniwersytet Warszawski – Wydział Psychologii | stworzenie oryginalnej psychologicznej regulacyjnej teorii temperamentu, a szczególnie za dzieło Temperament. A Psychological Perspective (1998) |
2001 | Stefan Swieżawski | Katolicki Uniwersytet Lubelski | dzieło pt. Dzieje europejskiej filozofii klasycznej, stanowiące doniosły wkład w badania nad przemianami europejskiej myśli filozoficznej antyku i średniowiecza |
2002 | Lech Leciejewicz | Polska Akademia Nauk – Instytut Archeologii i Etnologii | dzieło Nowa postać świata. Narodziny średniowiecznej cywilizacji europejskiej ukazujące nowatorski i oryginalny obraz cywilizacji europejskiej w jej wczesnośredniowiecznej fazie |
Uniwersytet Wrocławski – Instytut Historyczny | |||
2003 | Jerzy Szacki | Uniwersytet Warszawski | fundamentalne dzieło Historia myśli socjologicznej, stanowiące całościowy i oryginalny wykład dziejów pojmowania zjawisk życia społecznego |
2004 | Jadwiga Staniszkis | Uniwersytet Warszawski – Wydział Socjologii | badania będące próbą teorii i interpretacji procesów transformacji współczesnej Polski i świata, przedstawione w książkach Postkomunizm (2001) oraz Władza globalizacji (2003) |
2005 | Karol Myśliwiec | Polska Akademia Nauk – Zakład Archeologii Śródziemnomorskiej | odkrycie grobowca wezyra Merefnebefa w nekropoli w Sakkarze (Egipt) udokumentowane w monografii The Tomb of Merefnebef (2004) |
2006 | Piotr Sztompka | Uniwersytet Jagielloński – Instytut Socjologii | oryginalne opracowanie idei współczesnej socjologii, pozwalające zrozumieć wyznaczniki oraz dynamikę skomplikowanych zmian społeczeństw nowoczesnych, przedstawione m.in. w książkach Socjologia. Analiza społeczeństwa oraz Socjologia zmian społecznych |
2007 | Karol Modzelewski | Uniwersytet Warszawski – Wydział Historii | badania nad historią powstawania tożsamości europejskiej, odkrywające znaczenie tradycji przedchrześcijańskiej i wielokulturowej dla współczesnego pojęcia Europy, przedstawione w dziele Barbarzyńska Europa |
2008 | Stanisław Mossakowski | Polska Akademia Nauk – Instytut Sztuki | wszechstronna, interdyscyplinarna monografia dotycząca kaplicy Zygmuntowskiej – czołowego zabytku sztuki polskiego i włoskiego renesansu |
2009 | Jerzy Strzelczyk | Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – Wydział Historyczny | rozprawa Pióro w wątłych dłoniach, pokazująca wkład twórczości intelektualnej kobiet w rozwój cywilizacji europejskiej od starożytności do przełomu X/XI wieku |
2010 | Anna Wierzbicka | Australijski Uniwersytet Narodowy (Australia) | stworzenie teorii naturalnego metajęzyka semantycznego oraz odkrycie zbioru znaczeń elementarnych wspólnych dla wszystkich języków |
2011 | Tomasz Giaro | Uniwersytet Warszawski – Wydział Prawa i Administracji | interdyscyplinarna analiza kategorii prawdy w doktrynach prawa od antyku do współczesności, otwierająca nowe perspektywy rozumienia prawa jako jednego z fundamentów cywilizacji europejskiej |
2012 | Ewa Wipszycka | Uniwersytet Warszawski | wszechstronna rekonstrukcja funkcjonowania wspólnot klasztornych w późnoantycznym Egipcie |
2013 | Jan Woleński | Uniwersytet Jagielloński – Wydział Filozoficzny | wszechstronna analiza prac szkoły lwowsko-warszawskiej i wprowadzenie jej dokonań do międzynarodowego dyskursu współczesnej filozofii |
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie | |||
2014 | Lech Szczucki | Polska Akademia Nauk – Instytut Filozofii i Socjologii | wyjaśnienie związków kulturowych Europy Środkowej i Zachodniej w monumentalnej edycji korespondencji Andrzeja Dudycza, XVI-wiecznego myśliciela, reformatora religijnego i dyplomaty |
2015 | Jerzy Jedlicki | Polska Akademia Nauk – Instytut Historii | fundamentalne studia nad fenomenem inteligencji jako warstwy społecznej i jej rolą w procesach modernizacji w Europie Środkowo-Wschodniej |
2016 | Bogdan Wojciszke | SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny – Wydział Zamiejscowy w Sopocie | opracowanie modelu sprawczości i wspólnotowości jako podstawowych wymiarów poznania społecznego |
2017 | Krzysztof Pomian | Centre national de la recherche scientifique w Paryżu (Francja) | pionierskie badania dziejów kolekcjonerstwa oraz wpływu nauki i sztuki na rozwój kultury europejskiej |
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu | |||
2018 | Timothy Snyder | Uniwersytet Yale’a | analiza mechanizmów polityczno-społecznych, które w XX wieku doprowadziły do konfliktów narodowościowych i ludobójstwa w Europie Środkowej |
2019 | Andrzej Wiśniewski | Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – Wydział Psychologii i Kognitywistyki | opracowanie koncepcji inferencyjnej logiki pytań[3] |
2020 | Romuald Schild | Polska Akademia Nauk – Instytut Archeologii i Etnologii | wskazanie klimatycznych i środowiskowych uwarunkowań procesów społeczno-kulturowych w epoce kamienia na obszarach Afryki Północnej i Niżu Europejskiego[4] |
2021 | Cezary Cieśliński | Uniwersytet Warszawski – Wydział Filozofii | rozwiązanie kluczowych problemów deflacjonistycznej teorii prawdy[5] |
2022 | Adam Łajtar | Uniwersytet Warszawski – Wydział Archeologii | interpretacja źródeł epigraficznych, ukazująca religijne i kulturowe aspekty funkcjonowania średniowiecznych społeczności zamieszkujących Dolinę Nilu[6] |
2023 | Maria Lewicka | Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu – Wydział Filozofii i Nauk Społecznych | sformułowanie i weryfikacja psychologicznego modelu przywiązania do miejsca i pamięci miejsca[7] |
2024 | Marcin Wodziński | Uniwersytet Wrocławski – Wydział Neofilologii, Katedra Judaistyki | nowatorskie studia nad chasydyzmem wyjaśniające rolę kultury, polityki i geografii w kształtowaniu tożsamości religijnych i relacji międzyetnicznych[8] |
Nauki ścisłe (do 2010 r.)
edytujrok | laureat | instytucje | powód |
---|---|---|---|
1992 | Aleksander Wolszczan | Uniwersytet Stanu Pensylwania (USA) – Wydział Astronomii i Astrofizyki | odkrycie pierwszego pozasłonecznego układu planetarnego |
1993 | Stanisław Woronowicz | Uniwersytet Warszawski – Wydział Fizyki | prace dotyczące grup kwantowych i ich związków z C*-algebrami |
1994 | Zbigniew Grabowski | Polska Akademia Nauk – Instytut Chemii Fizycznej | opracowanie nowych metod generowania cząsteczek w stanach charakteryzujących się silnym przemieszczeniem ładunku elektronowego w cząsteczce |
1995 | Adam Sobiczewski | Instytut Problemów Jądrowych im. Andrzeja Sołtana | prace, w których zostało przewidziane istnienie nieoczekiwanie bardzo stabilnych jąder atomowych najcięższych pierwiastków, potwierdzone doświadczalnie w połowie 1993 |
1996 | Bohdan Paczyński | Uniwersytet Princeton (USA) | odkrycie nowej metody wykrywania obiektów kosmicznych i wyznaczania ich masy poprzez mikrosoczewkowanie grawitacyjne |
1997 | Tomasz Łuczak | Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – Wydział Matematyki i Informatyki | prace nad teorią losowych struktur dyskretnych |
1998 | Cyryl Latos-Grażyński | Uniwersytet Wrocławski – Wydział Chemii | badania nad porfirynami i metaloporfirynami o szczególnej strukturze molekularnej i elektronowej |
1999 | nie przyznano | ||
2000 | Bogumił Jeziorski | Uniwersytet Warszawski – Wydział Chemii | stworzenie nowego formalizmu dokładnych kwantowych obliczeń oddziaływań międzyatomowych i międzymolekularnych |
2001 | Ludomir Newelski | Uniwersytet Wrocławski – Instytut Matematyczny | prace w dziedzinie logiki matematycznej stanowiące przełom w teorii modeli oraz w algebrze |
2002 | Andrzej Udalski | Uniwersytet Warszawski – Obserwatorium Astronomiczne | rewizja skali odległości we Wszechświecie i odkrycie wielu ciemnych obiektów towarzyszących gwiazdom |
2003 | Marek Pfützner | Uniwersytet Warszawski – Wydział Fizyki | doświadczalne potwierdzenie istnienia nowego rodzaju promieniotwórczości – rozpadu dwuprotonowego |
2004 | Wojciech Stec | Polska Akademia Nauk – Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych w Łodzi | otrzymanie nowych biologicznie czynnych związków o dużym potencjale terapeutycznym za pomocą oryginalnej, opracowanej przez siebie metody syntezy tiofosforanowych analogów DNA |
2005 | nie przyznano | ||
2006 | Tomasz Dietl | Polska Akademia Nauk – Instytut Fizyki | opracowanie potwierdzonej w ostatnich latach teorii rozcieńczonych półprzewodników ferromagnetycznych oraz zademonstrowanie nowych metod sterowania magnesowaniem |
2007 | Andrzej Sobolewski | Polska Akademia Nauk – Instytut Fizyki | wyjaśnienie fotostabilności materii biologicznej przez odkrycie nowego mechanizmu dezaktywacji bezpromienistej elektronowo wzbudzonych stanów DNA i białek |
2008 | Ryszard Horodecki | Uniwersytet Gdański – Instytut Fizyki Teoretycznej i Astrofizyki | wkład w stworzenie podstaw informatyki kwantowej |
2009 | Józef Barnaś | Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – Wydział Fizyki, Instytut Fizyki | tworzenie teoretycznych podstaw spintroniki, a w szczególności za wyjaśnienie zjawiska gigantycznego magnetooporu |
Polska Akademia Nauk – Instytut Fizyki Molekularnej | |||
2010 | Tadeusz Krygowski | Uniwersytet Warszawski – Wydział Chemii | osiągnięcia w zakresie stworzenia metody ilościowego określania aromatyczności związków organicznych |
Nauki techniczne (do 2010 r.)
edytujrok | laureat | instytucje | powód |
---|---|---|---|
1992 | nie przyznano | ||
1993 | Kazimierz Sobczyk | Polska Akademia Nauk – Instytut Podstawowych Problemów Techniki | prace z zakresu dynamiki stochastycznej układów i materiałów konstrukcyjnych |
1994 | nie przyznano | ||
1995 | Maksymilian Pluta | Instytut Optyki Stosowanej | trzytomowe dzieło Advanced Light Microscopy (Zaawansowana mikroskopia świetlna), zawierające pionierskie koncepcje z zakresu mikroskopii fazowo-kontrastowej, interferencyjnej, polaryzacyjnej mikrointerferometrii, wykorzystywane w konstrukcji przyrządów optycznych |
1996 | nie przyznano | ||
1997 | Antoni Rogalski | Wojskowa Akademia Techniczna im. Jarosława Dąbrowskiego – Instytut Fizyki Technicznej | prace nad detektorami promieniowania podczerwonego z wykorzystaniem potrójnych związków półprzewodnikowych |
1998 | Leszek Stoch | Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie – Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki | wyjaśnienie zjawiska wielostadialnej krystalizacji materiałów szklistych i opracowanie na tej podstawie niekonwencjonalnych szkieł do zastosowań proekologicznych |
1999 | Zdzisław Kowalczuk | Politechnika Gdańska – Wydział Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki | badania w zakresie automatyki, dotyczące projektowania adaptacyjnych układów sterowania procesami czasu ciągłego |
2000 | Jan Węglarz | Politechnika Poznańska – Wydział Informatyki, Instytut Informatyki | rozwijanie metod projektowania informatycznych systemów zarządzania i sterowania produkcją, wykorzystujących szeregowanie dyskretno-ciągłe |
2001 | Michał Kleiber | Polska Akademia Nauk – Instytut Podstawowych Problemów Techniki | opracowanie nowych metod analizy i optymalizacji w nieliniowej termomechanice ciał odkształcalnych |
2002 | Adam Proń | Politechnika Warszawska – Wydział Chemiczny | wkład w badania nad polimerami przewodzącymi prąd elektryczny oraz otrzymywaniem przetwarzalnych polimerów przewodzących |
Commissariat à l'energie atomique (CEA) w Grenoble (Francja) | |||
2003 | nie przyznano | ||
2004 | Krzysztof Matyjaszewski | Carnegie Mellon University (USA) – Wydział Chemii | odkrycie nowych metod kontrolowanej polimeryzacji rodnikowej i zastosowanie tych metod w przemyśle |
Polska Akademia Nauk – Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych | |||
2005 | Roman Słowiński | Politechnika Poznańska – Wydział Informatyki, Instytut Informatyki | opracowanie metodyki komputerowego wspomagania decyzji podejmowanych na podstawie niepełnych danych |
2006 | Leon Gradoń | Politechnika Warszawska – Wydział Inżynierii Chemicznej i Procesowej | opracowanie teorii procesów powstawania i transportu aerozoli i mikrocząsteczek w gazach i cieczach oraz jej wykorzystanie w urządzeniach technicznych i medycznych |
2007 | Andrzej Nowicki | Polska Akademia Nauk – Instytut Podstawowych Problemów Techniki | opracowanie podstaw teoretycznych i wdrożenie do produkcji ultrasonografów z obrazowaniem kolorowym przepływu krwi |
2008 | Andrzej Jajszczyk | Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie – Katedra Telekomunikacji | badania w zakresie teorii węzłów szybkich sieci telekomunikacyjnych, stanowiących podstawę budowy Internetu nowej generacji |
2009 | Bogdan Marciniec | Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – Wydział Chemii | odkrycie nowych reakcji i nowych katalizatorów procesów prowadzących do wytwarzania materiałów krzemoorganicznych o znaczeniu przemysłowym |
2010 | nie przyznano |
Nauki przyrodnicze i medyczne (do 2010 r.)
edytujrok | laureat | instytucje | powód |
---|---|---|---|
1992 | Ewa Kamler | Polskie Towarzystwo Hydrobiologiczne | praca Early Life History of Fish wydana w Londynie przez wydawnictwo Chapman and Hall |
1993 | Wiesław Jędrzejczak | Akademia Medyczna w Warszawie – Centralny Szpital Kliniczny | cykl prac na temat molekularnych i komórkowych mechanizmów powstawania komórek krwi |
1994 | Krzysztof Selmaj | Akademia Medyczna w Łodzi | badania dotyczące nowych mechanizmów immunologicznych w autoimmunologicznych chorobach układu nerwowego, ze szczególnym uwzględnieniem stwardnienia rozsianego |
1995 | Stanisław Konturek | Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum, Instytut Fizjologii | cykl prac nad rolą lokalnego przepływu krwi w śluzówce żołądka i dwunastnicy w funkcji cytoprotekcyjnej śluzówki, to znaczy w fizjologicznym mechanizmie ochrony przed owrzodzeniem żołądka i dwunastnicy |
1996 | Aleksander Koj | Uniwersytet Jagielloński – Instytut Biologii Molekularnej | prace dotyczące regulacji syntezy białek ostrej fazy |
1997 | Ryszard Gryglewski | Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum | cykl badań nad regulacją tromborezystencji |
1998 | Andrzej Szczeklik | Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum, II Katedra Chorób Wewnętrznych | wykrycie mechanizmu przeciwzakrzepowego działania aspiryny oraz badania nad patogenezą i metodami leczenia astmy oskrzelowej indukowanej aspiryną |
1999 | Maciej Żylicz | Uniwersytet Gdański i Gdański Uniwersytet Medyczny – Międzyuczelniany Wydział Biotechnologii | badania nad białkami regulatorowymi w systemie obrony komórki przed skutkami zmian środowiska zewnętrznego |
2000 | Leszek Kaczmarek | Polska Akademia Nauk – Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego | prace poświęcone wpływowi różnych bodźców na ekspresję genów w wybranych strukturach mózgu ssaków |
2001 | Zbigniew Gliwicz | Uniwersytet Warszawski – Wydział Biologii | wykazanie roli drapieżnictwa w kształtowaniu historii życia i zachowań zwierząt |
2002 | Mariusz Jaskólski | Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – Wydział Chemii | wyjaśnienie sposobu powstawania agregatów amyloidalnego białka ludzkiego – cystatyny C, przyczyniające się do zrozumienia mechanizmu niektórych schorzeń mózgu człowieka |
2003 | Roman Kaliszan | Gdański Uniwersytet Medyczny – Wydział Farmaceutyczny | zastosowanie metod modelowania matematycznego oraz chromatografii do określania związku między strukturą chemiczną leków i ich właściwościami farmakologicznymi |
2004 | Janusz Limon | Akademia Medyczna w Gdańsku – Katedra Biologii i Genetyki | wybitny wkład w rozwój cytogenetycznych metod diagnozowania nowotworów złośliwych |
2005 | Zofia Kielan-Jaworowska | Polska Akademia Nauk – Instytut Paleobiologii im. Romana Kozłowskiego | twórcza synteza badań nad mezozoiczną ewolucją ssaków przedstawioną w fundamentalnym dziele Mammals from the Age of Dinosaurus (2004) |
2006 | Mariusz Ratajczak | Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum, Katedra Immunologii Klinicznej i Transplantologii | odkrycie w szpiku kostnym oraz krwi pępowinowej komórek funkcjonalnie przypominających macierzyste komórki zarodkowe |
University of Louisville (USA) | |||
2007 | Włodzimierz Krzyżosiak | Polska Akademia Nauk – Instytut Chemii Bioorganicznej w Poznaniu | odkrycie mechanizmu selektywnego wyciszania informacji genetycznej, mogącej prowadzić do chorób neurodegeneracyjnych |
2008 | Jacek Oleksyn | Polska Akademia Nauk – Instytut Dendrologii w Kórniku | wkład w odkrycie uniwersalnych biogeograficznych zależności między cechami roślin, istotnych dla zrozumienia procesów ekologicznych w skali globalnej |
2009 | Andrzej Koliński | Uniwersytet Warszawski – Wydział Chemii | wkład w opracowanie i zastosowanie w praktyce metod przewidywania struktury przestrzennej białek |
2010 | Tomasz Guzik | Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum, Wydział Lekarski | wykazanie istotnego znaczenia układu odporności w mechanizmie powstawania nadciśnienia tętniczego |
Nauki matematyczno-fizyczne i inżynierskie (od 2011 r.)
edytujrok | laureat | instytucje | powód |
---|---|---|---|
2011 | Maciej Lewenstein | Instituto de Ciencias Fotónicas w Castelldefels (Hiszpania) | dokonania w obszarze optyki kwantowej i fizyki ultrazimnych gazów |
2012 | Maciej Wojtkowski | Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu | opracowanie i wprowadzenie do praktyki okulistycznej metody tomografii optycznej z detekcją fourierowską |
2013 | Marek Żukowski | Uniwersytet Gdański – Wydział Matematyki, Fizyki i Informatyki | badania wielofotonowych stanów splątanych, które doprowadziły do sformułowania przyczynowości informacyjnej jako zasady fizyki |
2014 | Iwo Białynicki-Birula | Polska Akademia Nauk – Centrum Fizyki Teoretycznej | fundamentalne prace dotyczące pola elektromagnetycznego, które doprowadziły do sformułowania zasady nieoznaczoności dla fotonu |
2015 | Kazimierz Rzążewski | Polska Akademia Nauk – Centrum Fizyki Teoretycznej | odkrycie zjawiska magnetostrykcji w ultrazimnych gazach z oddziaływaniem dipolowym |
2016 | Józef Spałek | Uniwersytet Jagielloński | badania układów silnie skorelowanych, a w szczególności za sformułowanie modelu t-J |
2017 | Andrzej Trautman | Uniwersytet Warszawski | teoretyczne wykazanie realności fal grawitacyjnych |
2018 | Krzysztof Pachucki | Uniwersytet Warszawski | precyzyjne kwantowo-elektrodynamiczne obliczenia spektroskopowych parametrów lekkich atomów i cząsteczek |
2019 | Andrzej Kossakowski | Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu – Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej, Instytut Fizyki | rozwinięcie teorii kwantowych układów otwartych[3] |
2020 | Krzysztof Górski | National Aeronautics and Space Administration (USA) – Jet Propulsion Laboratory | opracowanie i wdrożenie metodologii analizy map promieniowania reliktowego, kluczowych dla poznania wczesnych etapów ewolucji Wszechświata[9] |
Uniwersytet Warszawski – Obserwatorium Astronomiczne | |||
2021 | Grzegorz Pietrzyński | Polska Akademia Nauk – Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika | precyzyjne wyznaczenie odległości do Wielkiego Obłoku Magellana[10] |
2022 | nie przyznano | ||
2023 | Rafał Latała | Uniwersytet Warszawski – Wydział Matematyki, Informatyki i Mechaniki | opracowanie narzędzi matematycznych, które umożliwiły udowodnienie hipotezy Talagranda dotyczącej procesów Bernoulliego[11] |
2024 | Krzysztof Sacha | Uniwersytet Jagielloński – Instytut Fizyki Teoretycznej | sformułowanie teorii kryształów czasowych[12] |
Nauki o życiu i o Ziemi (od 2011 r.)
edytujrok | laureat | instytucje | powód |
---|---|---|---|
2011 | Jan Potempa | Uniwersytet Jagielloński – Wydział Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii | scharakteryzowanie nowej rodziny proteinaz bakteryjnych oraz wykazanie ich roli w rozwoju chorób przyzębia |
2012 | Krzysztof Palczewski | Case Western Reserve University w Cleveland (USA) | ustalenie struktury krystalicznej białka rodopsyny i wyjaśnienie molekularnego mechanizmu jego udziału w procesie widzenia |
2013 | Andrzej Tarkowski | Uniwersytet Warszawski – Wydział Biologii, Instytut Zoologii | odkrycia wyjaśniające fundamentalne mechanizmy odpowiedzialne za wczesny rozwój zarodków ssaków |
2014 | Tomasz Goslar | Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu | kluczowy dla współczesnych badań klimatycznych wkład w ustalenie chronologii zmian stężenia izotopu węgla C14 w atmosferze podczas ostatniego zlodowacenia |
2015 | nie przyznano | ||
2016 | Jan Kozłowski | Uniwersytet Jagielloński | sformułowanie i eksperymentalna weryfikacja teorii wyjaśniającej różnorodność strategii życiowych organizmów jako efektu optymalnej alokacji zasobów |
2017 | Piotr Trzonkowski | Gdański Uniwersytet Medyczny | badania nad limfocytami T regulatorowymi i ich pionierskie zastosowanie w terapii komórkowej chorób człowieka |
2018 | Andrzej Dziembowski | Polska Akademia Nauk – Instytut Biochemii i Biofizyki | wyjaśnienie funkcji kluczowych enzymów degradujących RNA, których zaburzenia prowadzą do stanów patologicznych |
2019 | nie przyznano[3] | ||
2020 | Jacek Radwan | Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – Wydział Biologii | wykazanie roli ewolucyjnego mechanizmu optymalizacji zmienności genetycznej w kształtowaniu odporności na patogeny i tolerowaniu własnych antygenów[13] |
2021 | Bożena Kamińska-Kaczmarek | Polska Akademia Nauk – Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego | odkrycie mechanizmów, które powodują, że glejaki złośliwe tak przeprogramowują komórki odpornościowe, aby wspierały rozwój tych nowotworów mózgu[14] |
2022 | Marcin Nowotny | Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej | wyjaśnienie molekularnych mechanizmów rozpoznawania uszkodzeń DNA oraz ich naprawy[15] |
2023 | Krzysztof Liberek | Uniwersytet Gdański i Gdański Uniwersytet Medyczny – Międzyuczelniany Wydział Biotechnologii | wykazanie roli białek opiekuńczych w odzyskiwaniu białek z agregatów i zwijaniu ich do aktywnej formy[16] |
2024 | Sebastian Glatt | Uniwersytet Jagielloński – Małopolskie Centrum Biotechnologii | ustalenie struktury i funkcji kompleksu Elongator wpływającego na poprawność biosyntezy białka[17] |
Nauki chemiczne i o materiałach (od 2011 r.)
edytujrok | laureat | instytucje | powód |
---|---|---|---|
2011 | Elżbieta Frąckowiak | Politechnika Poznańska – Wydział Technologii Chemicznej | badania nad nowymi materiałami i kompozytami węglowymi i ich wykorzystanie do elektrochemicznego magazynowania i konwersji energii |
2012 | Mieczysław Mąkosza | Polska Akademia Nauk – Instytut Chemii Organicznej | opracowanie i wprowadzenie do kanonu chemii organicznej nowej reakcji – Zastępczego Podstawienia Nukleofilowego. |
2013 | Sylwester Porowski | Polska Akademia Nauk – Instytut Wysokich Ciśnień | opracowanie wysokociśnieniowej metody otrzymywania monokryształu azotku galu |
2014 | Karol Grela | Uniwersytet Warszawski | opracowanie nowych katalizatorów reakcji metatezy olefin i ich zastosowanie w praktyce przemysłowej |
Polska Akademia Nauk – Instytut Chemii Organicznej | |||
2015 | Stanisław Penczek | Polska Akademia Nauk – Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych | opracowanie teorii polimeryzacji z otwarciem pierścienia i jej wykorzystanie do syntezy polimerów biodegradowalnych |
2016 | Marek Samoć | Politechnika Wrocławska | badania materiałów nanostrukturalnych dla optyki nieliniowej |
2017 | Daniel Gryko | Polska Akademia Nauk – Instytut Chemii Organicznej | opracowanie oryginalnej metody syntezy i charakteryzację związków z grupy porfirynoidów. |
2018 | Andrzej Gałęski | Polska Akademia Nauk – Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych | opracowanie nowego mechanizmu deformacji plastycznej polimerów. |
2019 | Marcin Drąg | Politechnika Wrocławska – Wydział Chemiczny | opracowanie nowej platformy technologicznej umożliwiającej otrzymywanie związków biologicznie aktywnych, w szczególności inhibitorów enzymów proteolitycznych[3] |
2020 | Ewa Górecka | Uniwersytet Warszawski – Wydział Chemii | otrzymanie materiałów ciekłokrystalicznych o strukturze chiralnej zbudowanych z niechiralnych molekuł[18] |
2021 | Jacek Jemielity | Uniwersytet Warszawski – Centrum Nowych Technologii | opracowanie chemicznych modyfikacji mRNA jako narzędzi do zastosowań terapeutycznych i badań procesów komórkowych[19] |
2022 | Bartosz Grzybowski | Polska Akademia Nauk – Instytut Chemii Organicznej | opracowanie i empiryczną weryfikację algorytmicznej metodyki planowania syntezy chemicznej[20] |
Ulsan National Institute of Science and Technology (Korea Południowa) | |||
2023 | Marcin Stępień | Uniwersytet Warszawski – Wydział Chemii | zaprojektowanie i otrzymanie nowych związków aromatycznych o unikatowej strukturze i właściwościach[21] |
2024 | Janusz Lewiński | Politechnika Warszawska – Wydział Chemiczny | opracowanie mechanochemicznych metod syntezy perowskitów poprawiających ich właściwości fotowoltaiczne[22] |
Polska Akademia Nauk – Instytut Chemii Fizycznej |
Instytucje laureatów
edytujLaureaci Nagrody FNP w czasie otrzymania nagrody byli zatrudnieni w różnych instytucjach polskich i zagranicznych. Do 2024 roku takich instytucji było ponad 30, nie licząc ich jednostek organizacyjnych – ponad 20 w Polsce i kilkanaście za granicą. Poniższe listy są alfabetyczne.
Polskie
edytuj- Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie
- Akademia Medyczna w Łodzi
- Akademia Muzyczna im. Krzysztofa Pendereckiego w Krakowie
- Gdański Uniwersytet Medyczny
- Instytut Problemów Jądrowych im. Andrzeja Sołtana
- Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
- Politechnika Gdańska
- Politechnika Poznańska
- Politechnika Warszawska
- Politechnika Wrocławska
- Polska Akademia Nauk
- Polskie Towarzystwo Hydrobiologiczne
- Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum
- Uniwersytet Gdański
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
- Uniwersytet Jagielloński
- Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
- Uniwersytet SWPS
- Uniwersytet Warszawski
- Uniwersytet Wrocławski
- Warszawski Uniwersytet Medyczny
- Wojskowa Akademia Techniczna im. Jarosława Dąbrowskiego
- Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Zagraniczne
edytujInstytucje w USA:
- Carnegie Mellon University – Pittsburgh, Pensylwania
- Case Western Reserve University – Cleveland, Ohio
- National Aeronautics and Space Administration, Jet Propulsion Laboratory – Pasadena, Kalifornia
- Uniwersytet Yale – New Haven, Connecticut
- Uniwersytet Princeton – Princeton, New Jersey
- Uniwersytet Stanu Pensylwania
Instytucje w innych państwach:
- Australijski Uniwersytet Narodowy – Canberra, Australia
- Centre national de la recherche scientifique – Francja
- Commissariat à l’energie atomique et aux énergies alternatives – tamże
- Instituto de Ciencias Fotónicas – Castelldefels, Hiszpania
- Ulsan National Institute of Science and Technology – Korea Południowa
Przypisy
edytuj- ↑ Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-10-02] .
- ↑ Laureaci Nagrody FNP, fnp.org.pl [dostęp 2023-09-19].
- ↑ a b c d Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2019 przyznane [online], Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, 6 listopada 2019 [dostęp 2019-11-06] .
- ↑ Polskie Noble 2020. Nagrody za najstarszą mapę kosmosu, ciekłe kryształy, odporność na patogeny i pradzieje Sahary [online], wyborcza.pl, 4 listopada 2020 [dostęp 2020-11-04] .
- ↑ Polskie Noble 2021 za rozgryzienie glejaków złośliwych, pomiar odległości do Obłoku Magellana, modyfikację mRNA i teorię prawdy [online], wyborcza.pl, 3 listopada 2021 [dostęp 2021-11-03] .
- ↑ Prof. Adam Łajtar – Laureat Nagrody FNP 2022 [online], Fundacja na rzecz Nauki Polskiej [dostęp 2022-11-03] .
- ↑ Prof. Maria Lewicka – Laureat Nagrody FNP 2023 [online], Fundacja na rzecz Nauki Polskiej [dostęp 2023-11-16] .
- ↑ https://www.fnp.org.pl/prof-dr-hab-marcin-wodzinski-laureat-nagrody-fnp-2024-w-obszarze-nauk-humanistycznych-i-spolecznych/
- ↑ Prof. Krzysztof M. Górski – Laureat NagrodyFNP 2020 [online], Fundacja na rzecz Nauki Polskiej [dostęp 2020-11-04] .
- ↑ Prof. Grzegorz Pietrzyński – Laureat Nagrody FNP 2021 [online], Fundacja na rzecz Nauki Polskiej [dostęp 2021-11-03] .
- ↑ Prof. Rafał Latała– Laureat Nagrody FNP 2023 [online], Fundacja na rzecz Nauki Polskiej [dostęp 2023-11-16] .
- ↑ https://www.fnp.org.pl/prof-dr-hab-krzysztof-sacha-laureat-nagrody-fnp-2024-w-obszarze-nauk-matematyczno-fizycznych-i-inzynierskich/
- ↑ Prof. Jacek Radwan – Laureat Nagrody FNP 2020 [online], Fundacja na rzecz Nauki Polskiej [dostęp 2020-11-04] .
- ↑ PROF. BOŻENA KAMIŃSKA-KACZMAREK – LAUREATKA NAGRODY FNP 2021 [online], Fundacja na rzecz Nauki Polskiej [dostęp 2021-11-03] .
- ↑ Prof. Marcin Nowotny – Laureat NagrodyFNP 2022 [online], Fundacja na rzecz Nauki Polskiej [dostęp 2022-11-03] .
- ↑ Prof. Krzysztof Liberek – Laureat Nagrody FNP 2023 [online], Fundacja na rzecz Nauki Polskiej [dostęp 2023-11-16] .
- ↑ https://www.fnp.org.pl/dr-hab-sebastian-glatt-laureat-nagrody-fnp-2024-w-obszarze-nauk-o-zyciu-i-o-ziemi/
- ↑ Prof. Ewa Górecka – Laureatka Nagrody FNP 2020 [online], Fundacja na rzecz Nauki Polskiej [dostęp 2020-11-04] .
- ↑ Prof. Jacek Jemielity – Laureat Nagrody FNP 2021 [online], Fundacja na rzecz Nauki Polskiej [dostęp 2021-11-03] .
- ↑ Prof. Bartosz Grzybowski – Laureat Nagrody FNP 2022 [online], Fundacja na rzecz Nauki Polskiej [dostęp 2022-11-03] .
- ↑ Prof. Marcin Stępień – Laureat Nagrody FNP 2023 [online], Fundacja na rzecz Nauki Polskiej [dostęp 2023-11-16] .
- ↑ https://www.fnp.org.pl/prof-dr-hab-inz-janusz-lewinski-laureat-nagrody-fnp-2024-w-obszarze-nauk-chemicznych-i-o-materialach/