Portal:Biologia/Artykuł na medal/archiwum
Ekspozycja z okresu grudzień 2011 - marzec 2014
Lambeozaur (Lambeosaurus, "jaszczur Lambe’a") − rodzaj dinozaura kaczodziobego, żyjącego od 76 do 75 milionów lat temu, w kampanie, w kredzie późnej, w Ameryce Północnej. Ten dwu- lub czworonożny roślinożerca znany jest z charakterystycznych wydrążonych tworów na głowie, u najlepiej poznanego gatunku przypominających toporek. Wyróżniono kilka prawdopodobnych gatunków z Alberty w Kanadzie, Montany w USA i Kalifornii Dolnej w Meksyku, jednak tylko dwa gatunki kanadyjskie są obecnie dobrze poznane. Mierząc około 15 m długości, prawdopodobny meksykański gatunek "L." laticaudus był jednym z najdłuższych ptasiomiednicznych. Inne osiągały bardziej umiarkowane rozmiary. Lambeosaurus został opisany przez Williama Parksa późno: w 1923, ponad 20 lat po zbadaniu pierwszych szczątków przez Lawrence’a Lambe’a. Rodzaj cechuje się skomplikowaną historią taksonomiczną, po części dlatego, że mniejsze grzebieniaste kaczodziobe, dzisiaj uważane za osobniki młodociane, umieszczano niegdyś w osobnych rodzajach i gatunkach. Obecnie zróżnicowane czaszki przypisywane gatunkowi typowemu L. lambei interpretowane są jako efekt różnego wieku zwierząt lub dymorfizmu płciowego. Ciąg dalszy...
Zachowania lęgowe ptaków – zbiór zachowań związanych z lęgiem ptaków i w okresie podstawowego rozwoju zwierzęcia (od toków aż do wylotu młodych z gniazda). Wyróżnia się następujące etapy okresu lęgowego: wybór partnera, budowa gniazda, składanie jaj, wysiadywanie, opieka nad młodymi do uzyskania lotności. W całym tym okresie ptaki bronią swojego terytorium. Większość gatunków troskliwie opiekuje się potomstwem, chociaż są wyjątki od tej reguły. Około 90% ptaków w danym sezonie lęgowym ma tylko jednego partnera (monogamia). Wśród ptaków zazwyczaj to samica wybiera samca. U wielu gatunków o wyborze decydują wygląd i umiejętności oraz śpiew. W przypadku gatunków poligamicznych, np. bażanta, samce bardzo często nie uczestniczą w wychowywaniu młodych, pozostawiając całą pracę samicy. Ciąg dalszy...
Dorsz atlantycki (Gadus morhua) zwyczajowo zwany dorszem i wątłuszem – drapieżna ryba morska, największy z przedstawicieli rodziny dorszowatych; gatunek wędrowny występujący w północnej części Oceanu Atlantyckiego i w morzach północnej Europy. W Polsce mianem dorsza określa się zwykle trzy podgatunki dorsza atlantyckiego, z których najbardziej znanym jest dorsz bałtycki (G. morhua callarias) nazywany także pomuchlą. Jako łatwo dostępna i pożywna ryba łowna dorsz miał duże znaczenie w rozwoju cywilizacji wybrzeży północnego Atlantyku, będąc "chlebem powszednim" wielu społeczeństw. Dla przemysłu rybnego wielu krajów ciągle jest jedną z najważniejszych poławianych ryb. W konkurencji o jego malejące zasoby dochodziło do międzynarodowych konfliktów. Dziś dorsz stał się symbolem niezrównoważonego rybołówstwa – ze względu na przełowienie, szczególnie populacji w zachodnim Atlantyku oraz w Morzu Północnym i Bałtyku, ten jeszcze niedawno powszechny gatunek jest narażony na wyginięcie. W Polsce jego połowy i zarządzanie są głównym problemem rybołówstwa i ważnym tematem politycznym. Ciąg dalszy...
Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus L.) – gatunek byliny z rodziny makowatych (Papaveraceae). Jest jedynym przedstawicielem monotypowego rodzaju glistnik (Chelidonium). Rozpowszechniony w strefie klimatu umiarkowanego w Eurazji, a poza tym zawleczony także na inne kontynenty. W Polsce jest pospolity na całym obszarze. Rośnie w miejscach ruderalnych (przydroża, przypłocia, rumowiska i wysypiska odpadów), na obrzeżach lasów i w zaroślach, nierzadko także jako chwast w parkach, sadach i ogrodach. Roślina ma długą tradycję zastosowań leczniczych, sięgającą starożytności. Zawiera ok. 20 alkoloidów izochinolinowych obecnych głównie, choć nie tylko, w soku mlecznym. Działają one rozkurczowo na mięśnie gładkie, poza tym preparaty z ziela działają żółciopędnie, przeciwbakteryjnie, uspokajająco, przeciwbólowo. Charakterystyczny, żółto-pomarańczowy sok mleczny używany jest w lecznictwie ludowym do usuwania kurzajek. W ostatnich latach z powodu potwierdzenia hepatotoksyczności ograniczane jest stosowanie ziela glistnika i jego alkaloidów w lecznictwie. Ciąg dalszy...
Śliwa tarnina, tarnina, tarka (Prunus spinosa L.) – gatunek krzewu z rodziny różowatych (Rosaceae). Występuje niemal w całej Europie, w zachodniej Azji i północnej Afryce. W Polsce jest to gatunek pospolity na niżu i niższych położeniach górskich. Jest bardzo zmienny i tworzy mieszańce z innymi śliwami. Przypuszcza się, że krzyżówka tego gatunku z ałyczą (P. cerasifera) wydała uprawianą śliwę domową (P. domestica). Tarnina jest rośliną wykorzystywaną w ziołolecznictwie, dostarcza jadalnych owoców, odgrywa istotną rolę środowiskową, wykorzystywaną także w nasadzeniach biotechnicznych. Jest rośliną miododajną i dostarcza twardego drewna, zwłaszcza dawniej o wielorakich zastosowaniach. Tworzy gęste, cierniste zarośla zwane czyżniami będące ostoją dla wielu gatunków zwierząt. Ciąg dalszy...
Charles Darwin, pol. Karol Darwin (ur. 12 lutego 1809 w Shrewsbury, zm. 19 kwietnia 1882 w Downe) – angielski przyrodnik, twórca teorii ewolucji. Darwin uważał, że rozgałęziony schemat ewolucji wynika z procesu, który nazwał doborem naturalnym. Prawdziwość teorii ewolucji została zaakceptowana przez wielu naukowców przyrodników i dużą część społeczeństwa już za życia Darwina; jednak dopiero po pojawieniu się współczesnej syntezy ewolucji naukowcy powszechnie zgodzili się, że dobór naturalny jest podstawowym mechanizmem ewolucji. W swojej zmodyfikowanej formie odkrycia naukowe Darwina są teorią unifikującą nauki o życiu i wyjaśniającą różnorodność biologiczną. W czasie pięcioletniej podróży na statku HMS Beagle rozwinął też swoją wiedzę geologiczną i zebrał materiały do badań geologicznych. Jego obserwacje i teorie potwierdzały uniformitarystyczne poglądy Charlesa Lyella, a publikacja dziennika z podróży spotkała się z żywym zainteresowaniem czytelników. Zaintrygowany problemami geograficznego rozmieszczenia okazów dzikiej przyrody i skamieniałości, Darwin w 1838 stworzył teorię doboru naturalnego. W swej książce O powstawaniu gatunków (1859) Darwin tłumaczył zróżnicowanie występujące w naturze ewolucyjnym dziedziczeniem modyfikacji. W kolejnych dziełach pisał o ewolucji człowieka i doborze płciowym. Szereg książek poświęcił też badaniom nad roślinami, a w swej ostatniej pracy badał dżdżownice i ich wpływ na glebę. Ciąg dalszy...
Olfaktometria (łac. olfactus – węch, gr. métro – miara) – rodzaj technik pomiarów, w których węch albo jest obiektem badań, albo pełni funkcję przyrządu pomiarowego, stosowanego w czasie badań zapachu. Techniki olfaktometrii środowiskowej są podstawowymi instrumentami prawnej ochrony przed odorami (uciążliwymi zapachami). Podstawowe znaczenie mają pomiary zapachowego stężenia wonnych zanieczyszczeń powietrza (odorantów). W czasie pomiarów określa się, w jakim stopniu trzeba rozcieńczyć próbkę badanego gazu czystym powietrzem, żeby jej zapach przestał być wyczuwalny. Zapach rozcieńczonych próbek oceniają zespoły ludzi, których węch jest systematycznie kontrolowany. Niezbędna jest też kontrola precyzji rozcieńczania próbek. W Europie i części krajów pozaeuropejskich są stosowane techniki rozcieńczeń dynamicznych (olfaktometry dynamiczne). Podobne wyniki pomiarów można otrzymać stosując technikę rozcieńczeń statycznych, polegającą na wprowadzaniu próbek badanego gazu – dokładnie odmierzanych strzykawkami – do znanych ilości czystego powietrza. Ciąg dalszy...----
Dawna ekspozycja
Sosna (Pinus L. 1753) – rodzaj roślin z rodziny sosnowatych (Pinaceae Lindl.) obejmujący niemal 115 gatunków drzew i krzewów. Występują przeważnie w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej, choć niektóre gatunki rosną również w strefach cieplejszych (tu jednak zwykle w górach). W Ameryce Środkowej najdalej na południe sięgają do Gwatemali, Salwadoru i Nikaragui, zaś w Azji do Archipelagu Malajskiego. Jedyne naturalne stanowisko na półkuli południowej znajduje się na Sumatrze (P. merkusii).
Sosny stanowią istotne źródło drewna, żywicy, olejków eterycznych, a także jadalnych nasion. Na przestrzeni wieków dostarczały ludziom produktów ważnych w ich codziennym życiu, przez co w naturalny sposób wpisały się w folklor, kulturę i sztukę wielu społeczeństw. Wizerunki sosen były używane także jako symbole religijne i polityczne.
Bakterie (łac. Bacteriae, od gr. bakterion - "pałeczka") – grupa mikroorganizmów, stanowiących osobne królestwo. Są to jednokomórkowce lub zespoły komórek o budowie prokariotycznej.
Cechą charakterystyczną budowy komórek bakteryjnych jest brak otoczonych błoną organelli, takich jak jądro komórkowe czy mitochondrium, które występują u wszystkich innych organizmów żywych – grzybów, roślin, Protistów i zwierząt. Wielkość bakterii wynosi od 0,2 do kilkudziesięciu mikrometrów (μm). Mogą mieć różne kształty, np. kulisty, pałeczkowaty lub spiralny. Niektóre bakterie potrafią łączyć się ze sobą, tworząc luźne, charakterystyczne układy przestrzenne (np. pakietowce, paciorkowce, trychomy).
Bakterie występują we wszystkich biotopach. Można je spotkać w glebie, w innych organizmach i w wodzie, na lodowcach Antarktydy i wokół oceanicznych kominów hydrotermalnych. Występują także na terenach radioaktywnych, co udowodnił eksperyment, w czasie którego bakterie poddawano działaniu promieniowania jonizującego. W jednym gramie gleby można znaleźć nawet 40 milionów komórek tych organizmów, a około milion w mililitrze wody słodkiej. Na Ziemi jest w przybliżeniu pięć kwintylionów (5x1030) bakterii, które stanowią znaczną część biomasy planety.
Dotąd nie udało się opisać wszystkich bakterii. Przyczyną jest ogromna różnorodność tej grupy organizmów, ich małe rozmiary oraz problem z przetrzymywaniem w laboratoriach – gatunki z około połowy gromad nie mogą być hodowane.
Pod względem sposobu odżywiania się, można je podzielić na heterotrofy i autotrofy, a także symbionty, komensale i pasożyty. Niejednokrotnie stawały się endosymbiontami.
Bakterie odgrywają ważną rolę w obiegu biogennych pierwiastków (są destruentami). Biorą udział w podtrzymywaniu wszystkich cykli biogeochemicznych (np. obiegu azotu) oraz w procesach fermentacji i gnicia. Jako symbionty żyjące w organizmach zwierząt, w tym ludzi, odpowiadają m.in. za trawienie pokarmów, umożliwiając lub przynajmniej ułatwiając w ten sposób ich odżywianie. Są producentami różnych ważnych dla funkcjonowania ekosystemu substancji, np. niektórych witamin dla konsumentów. Niektóre bakterie mogą zakłócać funkcjonowanie organizmów, powodując u nich choroby. W przemyśle i biotechnologii bakterie są niezwykle cenione, w tym przy biologicznym oczyszczaniu ścieków (jako główny element osadu czynnego) oraz przy wytwarzaniu produktów spożywczych, np. jogurtu i sera. Stosunkowo łatwo poddają się manipulacjom genetycznym, dzięki czemu mogą być wykorzystywane w przemyśle farmaceutycznym do produkcji peptydów i białek, które trudno uzyskać z innych źródeł. Modyfikowane genetycznie bakterie są producentami np. insuliny stosowanej jako lek w terapii cukrzycy.
Badaniem bakterii zajmuje się bakteriologia, gałąź mikrobiologii.
Przeczytaj więcej o bakteriach...
Grzybienie białe (nenufar, lilia wodna) (Nymphaea alba L.) - gatunek byliny z rodziny grzybieniowatych Nymphaeaceae. Jeden z około 50 gatunków z rodzaju Nymphaea. W stanie dzikim występuje w niemal całej Europie aż po Ural, w północnej Afryce i na Kaukazie, na Bliskim Wschodzie i dalej w kierunku wschodnim po Kaszmir. Uprawiany w innych częściach świata o klimacie umiarkowanym, zdziczały w Australii i Nowej Zelandii. W Polsce pospolity na niżu w naturze, nierzadki także w uprawie; w stawach i oczkach wodnych.
W naturze często tworzy mieszańce z grzybieniami północnymi = Nymphaea x borealis Camus.
Roślina dość zmienna, co wiąże się ze zróżnicowanym składem genowym roślin w poszczególnych populacjach (2n = 48, 64, 84, 96, 105, 112).
Malownicze kwiaty grzybieni są nierzadkim motywem malarskim. Najsłynniejszą serię obrazów poświęcił tym kwiatom Claude Monet. Uwiecznił on "lilie wodne", które przez 43 lata uprawiał w Giverny pod Paryżem w cyklu obrazów o tytule Nenufary (Les Nymphéas).
Układ odpornościowy zwany jest również układem immunologicznym lub limfatycznym. Nadaje on kręgowcom zdolność odróżnienia własnych składników ustroju (ang. self) od obcych (ang. non-self) i odpowiedzi immunologicznej, dzięki której zwalcza infekcje wirusów, bakterii i pierwotniaków, odrzuca obce przeszczepy tkankowe, a także przeciwstawia się rozwijającym się w jego obrębie nowotworom. Sprawnie funkcjonujący układ odpornościowy wychodzi na ogół zwycięsko z tej walki, ale w przypadku nowotworów ponosi zwykle porażkę.
Pszczoły miodne (Apini) - plemię owadów z rodziny pszczołowatych, obejmujące gatunki wytwarzające miód. Do plemienia Apini należą tylko 4 gatunki z rodzaju Apis: pszczoła miodna Apis mellifica (syn. A. mellifera), A. dorsata, A. florea i A. cerana. Gatunkiem najbardziej ekspansywnym jest pszczoła miodna, żyjąca w Europie, gdzie została udomowiona, a także w Afryce, Ameryce, Australii i Nowej Zelandii, do których to miejsc została sprowadzona. Pozostałe trzy gatunki pszczół miodnych to gatunki azjatyckie.
Gepard (Acinonyx jubatus) jest nietypowym członkiem rodziny kotowatych (Felidae), który poluje polegając raczej na swoim wzroku i szybkości niż z ukrycia. Jest najszybszym zwierzęciem lądowym i na krótkich dystansach może osiągnąć prędkość do 120 km/h.
Ciało geparda jest smukłe i muskularne, mimo że wygląda na wątłego i delikatnego. Klatka piersiowa jest obszerna, a talia wąska. Gepard ma małą głowę i krótki pysk, wysoko umieszczone oczy, duże nozdrza i małe okrągłe uszy. Futro geparda jest płowe z okrągłymi czarnymi plamkami i czarnymi liniami po bokach pyska. Dorosły osobnik waży od 39 do 65 kg. Długość ciała wynosi od 112 do 135 cm, podczas gdy ogon mierzy do 84 cm.
Przeczytaj cały artykuł...
Wielorybnictwo - polowanie na wieloryby i inne duże walenie w celu pozyskania dostarczanych przez nie surowców: olbrotu, fiszbinu, ambry i innych. Wielorybnictwo intensywnie rozwijało się do początków XX wieku; w miarę jak liczba waleni spadała, a surowce przez nie dostarczane zaczęto zastępować innymi (gaz, elektryczność, plastik itp.) zaczęło gwałtownie tracić na znaczeniu. Mięso wieloryba nigdy nie było cenione dla jego smaku, stanowiło jednak ważne źródło białka, którym nie gardziła ludność obszarów nie obfitujących w białko zwierzęce. Do dziś walenie są źródłem pożywienia Inuitów; do niedawna można było z łatwością kupić konserwy z delfinów, jednakże szeroko zakrojona akcja na rzecz ochrony tych zwierząt zepchnęła przemysłowe przetwórstwo mięsa waleni na margines gospodarki.
Przeczytaj cały artykuł...
Ospa prawdziwa, czarna ospa (Variola vera) to wirusowa choroba zakaźna o ostrym przebiegu wywoływana przez wirus ospy prawdziwej. Okres inkubacji: 7-17 dni, średnio 12-14 dni. Chorobę cechuje bardzo duża śmiertelność: u osób szczepionych - 7-10%, a u nieszczepionych średnio 30% (niektóre postacie choroby o śmiertelności do 98%).
Przeczytaj cały artykuł...
Tasiemce (Cestoda) - wewnętrznie pasożytujące płazińce przechodzące złożony cykl rozwojowy ze zmianą żywicieli. Żywicielami pośrednimi są bezkręgowce lub kręgowce, natomiast ostatecznymi z reguły kręgowce, u których żyją głównie w przewodzie pokarmowym. Długość ciała dojrzałych osobników waha się w granicach od kilkuset mikrometrów do 20 metrów. Schorzenia u człowieka i zwierząt wywołane przez tasiemce nazywamy tasiemczycami.
Przeciwciałami albo immunoglobulinami nazywamy białka wydzielane przez limfocyty B (a ściślej — przez komórki plazmatyczne), mające zdolność do swoistego rozpoznawania antygenów. Głównym zadaniem przeciwciał jest wiązanie antygenu, co umożliwia z kolei zachodzenie innych procesów:
- opsonizacji, w wyniku której patogen jest łatwiej usuwany na drodze fagocytozy
- aktywowania dopełniacza, co skutkuje zniszczeniem niektórych typów patogenów oraz pobudzeniem odpowiedzi odpornościowej
- cytotoksyczności komórkowej zależnej od przeciwciał
- neutralizowania toksyn
- neutralizowania wirusów
- oddziaływania bakteriostatycznego
- blokowania adhezyn bakteryjnych
Przeciwciała odgrywają zasadniczą rolę w obronie organizmu przed bakteriami i pasożytami zewnątrzkomórkowymi oraz, w znacznie mniejszym stopniu, pasożytami i bakteriami wewnątrzkomórkowymi.
Przeczytaj cały artykuł...
Pochwa (łac. vagina) to mięśniowo - błoniasty, silnie rozciągliwy i elastyczny przewód, długości 5 cm do 14 cm (zazwyczaj 6 cm do 8 cm), stanowiący połączenie między macicą, a przedsionkiem pochwy stanowiącym część sromu kobiecego (pudendum feminum) występujący u samic ssaków. Najwęższa w swojej dolnej części stopniowo się rozszerza. W części środkowej ma około 2 cm do 3 cm szerokości. Pochwa stanowi miejsce wprowadzenia nasienia, obejmując prącie w czasie kopulacji oraz drogę, którą wydostaje się płód podczas porodu, a także drogę odpływu krwi menstruacyjnej. Powstaje z połączenia części dystalnych przewodów przyśródnerczowych (przewodów Müllera)
Przeczytaj cały artykuł...
Dopełniacz (ang. complement) to zespół białek osoczowych, uczestniczących w humoralnych reakcjach obronnych organizmu. Jego działanie polega na aktywacji kaskady enzymatycznej, która doprowadza do lizy komórki nie mogącej się przed nim ochronić. Pomimo istnienia na naszych komórkach białek dezaktywujących dopełniacz, jego nadmierne pobudzenie może doprowadzić do stanów patologicznych.
Do głównych zadań układu dopełniacza należą:
- liza komórek bakteryjnych i niektórych wirusów
- opsonizacja bakterii, wirusów, grzybów i pasożytów
- chemotaktyczne działanie na leukocyty
- ogólna aktywacja odpowiedzi odpornościowej
- udział w transporcie kompleksów immunologicznych
Ospa prawdziwa zwana też czarną ospą, po łacinie Varicella vera, wywoływana przez Variola Virus (VARV). Występuje w dwóch postaciach różniących się zaraźliwością. Choroba przenosiła się jedynie z człowieka na człowieka. Po zakażeniu wirusy wędrują do pobliskich węzłów limfatycznych, skąd po 3-4 dniach zakażenie rozszerza się na pozostałe węzły chłonne oraz śledzionę i szpik kostny. Po około 9 dniach od momentu zakażenia pojawiają się początkowe objawy nieswoiste: głównie gorączka, osłabienie i uczucie rozbicia. Wirusy zakażają komórki drobnych naczyń krwionośnych skóry i błon śluzowych. Wtedy do objawów zaliczyć należy także złe samopoczucie, dreszcze, wymioty, ból głowy i pleców. Dalej, po 2-3 dniach pojawia się w jednym "rzucie" charakterystyczna plamkowo-grudkowa wysypka, z czasem przechodząca w pęcherzykową przede wszystkim na twarzy i kończynach. Poprzedzają ją zmiany o podobnych charakterze umiejscowione w błonie śluzowej początkowego fragmentu układu trawiennego. Po kolejnych 10 dniach pęcherzyki przeradzają się w strupy, które samoistnie odpadają pozostawiając szpecące blizny.
W 1796 Edward Jenner opracował skuteczną szczepionkę zawierającą w pełni wirulentne wirusy ospy krowiej. Jej działanie polegało na wykorzystaniu zjawiska odporności krzyżowej. Szczepienia okazały się tak skuteczne, że w 1980 WHO uznała ospę prawdziwą za pierwszą, i jak dotąd jedyną, eradykowaną chorobę. Istnieje szansa, że wkrótce dołączy do niej choroba Heinego-Medina.
Rak (łac. carcinoma, z łac. cancer – "rak, krab", z gr. καρκινος /karkinos/ – "rak, krab morski" ) - nazwa grupy chorób nowotworowych będących nowotworami złośliwymi wywodzącymi się z tkanki nabłonkowej.
Nazwa ta odnosi się guzów powstających z nabłonków pochodzenia ekto- lub endodermalnego oraz z nabłonka narządów moczowo-płciowych. Nie są nazywane rakami nowotwory złośliwe wywodzące się z "nabłonków" pochodzenia mezodermalnego, np. śródbłonka, międzybłonka, błony maziowej.
Sildenafil (cytrynian sildenafilu (sildenafil citrate), ATC: G 04 BE 03) - lek stosowany w leczeniu zaburzeń erekcji. Został on opatentowany w 1998 roku przez firmę Pfizer pod nazwą Viagra. Lek ten umożliwia odbycie stosunków płciowych przez mężczyzn, u których dysfunkcja erekcji wynika z problemów natury psychicznej lub neurologicznej. Viagra produkowana jest w tabletkach po 25, 50 lub 100 miligramów. Mechanizm działania sildenafilu polega na hamowaniu enzymu fosfodiesterazy typu 5 (PDE5). Sildenafil jest pochodną piperazyny.
Zawał mięśnia sercowego (łac. Infarctus myocardii), ostra, groźna choroba serca w której powstaje obszar martwicy mięśnia sercowego w wyniku jego niedotlenienia. Zawał mięśnia sercowego jest postacią choroby niedokrwiennej mięśnia sercowego (obok: nagłej śmierci sercowej, dławicy sercowej, przewlekłej choroby niedokrwiennej serca czyli tzw. "kardiomiopatii" niedokrwiennej).
Zawał mięśnia sercowego występuje na ogół po 40 roku życia, częściej u mężczyzn niż u kobiet, zwłaszcza u osób otyłych i z nadciśnieniem tętniczym. Do czynników ryzyka należą:
- starzenie się
- płeć męska
- palenie tytoniu
- nadciśnienie tętnicze i inne przyczyny przerostu lewej komory serca
- wysoki poziom cholesterolu
- brak aktywności fizycznej
- osobowość typu A
Dąb szypułkowy (Quercus robur L. Sp.Pl.2 1753 syn. Q. pedunculata Ehrh.) - gatunek dębu, drzewa liściastego z rodziny bukowatych, występujący w Europie (z wyjątkiem północnej Skandynawii) oraz południowo-wschodniej Azji. Tworzy dąbrowy (Quercetum), występuje także w lasach mieszanych, łęgach i grądach.
W Polsce bardziej pospolity od dębu bezszypułkowego, z którym łatwo się krzyżuje, tworząc mieszańce o cechach pośrednich (Quercus x rosea Bechst.). Najłatwiej odróżnić je od siebie po kształcie i unerwieniu liści, oraz po długości szypułki. Reszta cech jest w dużej mierze zbieżna lub mało widoczna i może być zawodna przy próbie ustalenia gatunku.
Prezentacja antygenu to termin obejmujący swym znaczeniem mechanizmy odpornościowe, które polegają na "ukazaniu" antygenu limfocytom T przy udziale cząsteczek MHC. Głównym celem prezentacji antygenów jest rozwinięcie odpowiedzi swoistej na dany antygen. Charakterystyczne jest to, że antygeny nie są przedstawiane w formie natywnej, lecz przetworzonej.
Ze względu na zróżnicowanie cząsteczek MHC, prezentacja antygenu może się przejawiać w jednej z trzech postaci:
- cząsteczki MHC klasy I, które prezentują antygeny limfocytom Tc (cytotoksycznym), biorą udział w obronie przeciwko patogenom wewnątrzkomórkowym, np. wirusom. Jeżeli taki antygen zostanie rozpoznany jako obcy, komórka prezentująca będzie zabita, jego obecność na cząsteczce MHC klasy I świadczy bowiem o istnieniu patogenu we wnętrzu komórki. Zabijając komórkę, limfocyt Tc zabija zwykle także występującego w niej pasożyta. Można powiedzieć, że w ten sposób jednostka (komórka) jest poświęcana dla dobra ogółu (organizmu).
- cząsteczki MHC klasy II, które prezentują antygeny limfocytom Th (pomocniczym), nie wywołują śmierci komórki prezentującej antygen. W tym przypadku taka komórka rozpoczyna wydzielanie cytokin, które pobudzają limfocyt Th. Limfocyty Th są istotnymi komórkami regulującymi odpowiedź odpornościową. Dzięki temu cząsteczki MHC klasy II uczestniczą w pobudzeniu innych komórek, za pośrednictwem limfocytów T pomocniczych.
- prezentacja krzyżowa jest mechanizmem umożliwiającym pobudzenie zarówno limfocytów Th, jak i limfocytów Tc, przy czym biorą w niej udział zarówno cząsteczki MHC klasy I, jak i klasy II. Nie jest to jednak prosta kombinacja dwóch poprzednio wymienionych rodzajów prezentacji antygenu. Zachodzi ona w charakterystyczny sposób z udziałem określonych komórek, ktore prezentują antygeny jednocześnie na MHC obu klas i nie są zabijane przez limfocyty Tc.
Wilk – wspólna nazwa kilku gatunków i podgatunków średnich i dużych ssaków drapieżnych z rodziny psowatych. W powszechnym użyciu mianem wilk określa się najczęściej wilka szarego (Canis lupusNazwa uznana decyzją Międzynarodowej Komisji Nomenklatury Zoologicznej, 2003 (zob. Zasady tworzenia nazw systematycznych#Wyjątki)</ref>) wraz z jego podgatunkami, największego przedstawiciela rodziny, blisko spokrewnionego z psem domowym.
Wilk zamieszkuje lasy, równiny, tereny bagienne oraz góry. Potrzebuje, jako gatunek o skłonnościach terytorialnych, dużych przestrzeni. Jest wytrwałym wędrowcem, potrafi w ciągu dnia pokonać dystans kilkudziesięciu kilometrów. Stada wilków liczą do 20 osobników, mają ściśle określoną hierarchię oraz rozwinięty system komunikowania się przy pomocy mowy ciała, odgłosów oraz przy użyciu substancji chemicznych – feromonów i własnych odchodów (znakowanie). Żywią się drobnymi zwierzętami, a jeśli stado jest duże, wspólnie polują także na większe ssaki. Przy braku pożywienia zdarza im się atakować zwierzęta hodowlane.
Dawniej były szeroko rozprzestrzenione. Ekspansja człowieka wpłynęła na ograniczenie ich populacji. Zakorzeniony w kulturze strach przed wilkami powodował ich trzebienie, częstokroć nieuzasadnione. Obecnie w większości państw objęto je ochroną gatunkową. Podejmuje się próby reintrodukcji tego gatunku, na najszerszą skalę w USA, ale także w Europie.
Wilk od początku był i jest nadal obecny w ludzkiej kulturze. Na ogół w kontekście negatywnym, jako drapieżca, zabójca lub wcielone zło. Z drugiej strony, podziwiana jest wilcza niezależność, siła i wytrwałość. Ostatnio, na skutek wzrostu świadomości ekologicznej, postrzeganie wilka ulega stopniowej poprawie, miejsce strachu zaczyna zajmować zrozumienie jego roli w ekosystemie.
Stożek rogówki (keratoconus gr. kerato – róg, łac. conus – stożek) – degeneracyjna, niezapalna choroba rogówki oka, której przebieg charakteryzują zmiany w strukturze rogówki prowadzące do jej ścieńczenia i nadmiernego uwypuklenia. W wyniku choroby krzywizna rogówki przybiera odbiegający od normalnego stożkowaty kształt. Stożek rogówki może prowadzić do znacznego zaburzenia wzroku – pacjenci często skarżą się na niewyraźne lub mnogie widzenie obrazu oraz nadwrażliwość na światło. Wbrew powszechnemu przekonaniu o rzadkości choroby, stożek jest najczęściej spotykaną dystrofią rogówki, która występuje z taką samą częstotliwością we wszystkich grupach etnicznych na całym świecie i dotyka około jedną na tysiąc osób. Choroba zostaje zazwyczaj rozpoznana w wieku dorastania, a jej najostrzejsze stadium przypada pomiędzy 20. a 30. rokiem życia.