Wikipedia

Zabytki w Toruniu

(Przekierowano z Zabytki Torunia)

Zabytki w Toruniu – najcenniejsze budowle świeckie i sakralne oraz mury miejskie, baszty i bramy na terenie Torunia.

Charakterystyka edytuj

 
Siedziba wojewódzkiego konserwatora zabytków w Toruniu

Zespół Staromiejski Torunia jest jednym z najcenniejszych zespołów zabytkowych w Polsce[1].

Na obszarze Zespołu Staromiejskiego znajduje się ok. 150 obiektów wpisanych do rejestru zabytków. Stare i Nowe Miasto 16 września 1994 roku uznane zostało za pomnik historii[2], natomiast w 1997 roku wpisano je na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.

Zabytki Torunia znajdują się na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego.

Zespół Staromiejski edytuj

Ulice edytuj

 
Ul. Szeroka w Toruniu

Wybrane ulice na terenie Zespołu Staromiejskiego:

Kościoły edytuj

 
Witraż w bazylice katedralnej św. św. Janów w Toruniu

Rynek i Ratusz Starego i Nowego Miasta edytuj

Mury Miejskie edytuj

Osobny artykuł: Mury miejskie w Toruniu.

Mury miejskie, budowane od połowy XIII, rozbudowywane i modernizowane do XV w., w większości rozebrane w XIX w., najdłuższy odcinek zachował się wzdłuż Wisły, krótsze fragmenty wzdłuż ulic Podmurnej, Pod Krzywą Wieżą, Międzymurze, Wały Sikorskiego.

Bramy i baszty edytuj

 
Brama Klasztorna w Toruniu

Bramy edytuj

  • Mostowa – pochodzi z 1432 roku, była najpóźniejszą z gotyckich bram toruńskich. W średniowieczu była nazywana Promową – od promu na Wiśle. Obecną nazwę wzięła od mostu zbudowanego w l. 1497-1500. Zamyka wylot ulicy Mostowe.
  • Klasztorna – wzniesiona w 1 połowie XIV w. Bramę zwano również św. Ducha – od kościoła pod tym wezwaniem, który stał wraz ze szpitalem i klasztorem benedyktynek poza murami miasta. Zamyka wylot ulicy św. Ducha.
  • Żeglarska – powstała w 1 połowie XIV w. Zamyka ulicę Żeglarską.

Baszty edytuj

Ruiny zamku krzyżackiego edytuj

Osobny artykuł: Zamek krzyżacki w Toruniu.

Zamek krzyżacki był siedzibą komtura, został wzniesiony w XIII wieku i rozbudowany w XIV i XV Wieku. Zdobyty i zburzony przez mieszczan toruńskich po zwycięskim powstaniu przeciw zakonowi krzyżackiemu w 1454 roku. W następnych wiekach teren był bardzo zaniedbany. Dopiero w latach 1958–1966 teren zamku odgruzowano. Ważną datą był rok 1966, czyli rocznica 500-lecia Pokoju Toruńskiego, która przyczyniła się do ostatecznego zabezpieczenia i zagospodarowania ruin zamku krzyżackiego jako pomnika Pokoju Toruńskiego.

Kamienice Starego i Nowego Miasta edytuj

Kamienice gotyckie edytuj

Znajdujące się na Starym Mieście

  • „Dom Kopernika”. ul. Kopernika 17, koniec XV w., i połączona z nią kamienica przy Kopernika 15, późnogotycka z ok. poł. XIV w., fasady rekonstruowane w latach 60.
  • Kopernika 21
  • Kopernika 38, XV w.
  • Rynek Staromiejski 9, koniec XIII w.
  • Rynek Staromiejski 17, połowa XIII w. (przebudowana w XIV, XVI, XVII i XVIII wieku; zachowało się tu wiele elementów dawnej kamienicy gotyckiej)
  • Rynek Staromiejski 20, około 1489 r.
  • Rynek Staromiejski / ul. Panny Marii 2, XIV w.
  • Piekary 9, około 1400 r.
  • Rabiańska 8, XV w. – obecnie mieści Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN
  • Rabiańska 24, początek XVI w.
  • Żeglarska 5, XIII/XIV w.
  • Żeglarska 7, około 1500 r.
  • Żeglarska 9, XV w.
  • Żeglarska 10, XV w.
  • Żeglarska 13, XV w.
  • Łazienna 3, XV w.
  • Łazienna 5, XIV w.
  • Łazienna 22, XV w. – jedna z najlepiej zachowanych gotyckich kamienic patrycjuszowskich w Polsce
  • Franciszkańska 12, połowa XVI w.
  • Szczytna 2, połowa XIV w.
  • Szczytna 11
  • Szczytna 13, XIV w.
  • Szczytna 15, XV w.
  • Szczytna 16, XV w.
  • Szczytna 17,koniec XIV w.
  • Mostowa 22, XV w.
  • Mostowa 24, XV w.
  • Szeroka 38, XIV/XV w. – najstarsza kamienica tej ulicy
  • Chełmińska 14, XV w.
  • Mostowa 6, trzy późnogotyckie kamienice, na początku XVI w. podczas przebudowy renesansowej połączono wspólną fasadą zwieńczoną półkolistymi szczytami flankowanymi sterczynami
  • Piekary 20, XV w.

Znajdujące się na Nowym Mieście

  • Królowej Jadwigi 9, XIV w.
  • Sukiennicza 26, XV w.
  • Wielkie Garbary 7, zespół trzech kamienic, kamienica środkowa – gotycka, lewa – renesansowa, prawa – barokowa z klasycystyczną fasadą, na gotyckich piwnicach
  • Małe Garbary 6, początek XV w.

Kamienice renesansowe i manierystyczne edytuj

Znajdujące się na Starym Mieście

  • Dom Eskenów
  • Łazienna 4, koniec XVI w.
  • Panny Marii 9, 2 połowa XVI w.
  • Piekary 41, koniec XVI w.
  • Piekary 25, przełom XVI i XVII w.
  • Piekary 12, z XVI-XVII w.
  • Rynek Staromiejski 19, ok. 1600
  • Rynek Staromiejski 31, z 1653 r.
  • Rabiańska 6, kamienica na zrębie gotyckim, przebudowana ok. 1625 r.
  • Szeroka 40, XVII-wieczna

Znajdujące się na Nowym Mieście

  • Królowej Jadwigi 3, połowa XVI w.
  • Małe Garbary 7, połowa XVII w.
  • Rynek Nowomiejski 23, XVII w.

Kamienice barokowe edytuj

Znajdujące się na Starym Mieście

Znajdujące się na Nowym Mieście

Spichrze edytuj

Osobny artykuł: Spichrze w Toruniu.

Inne zabytki edytuj

 
Dawny budynek bursy Gimnazjum Akademickiego, tzw. Ekonomia, obecnie siedziba wydziałów Sądu Okręgowego w Toruniu

Znajdujące się na Starym Mieście edytuj

Znajdujące się na Nowym Mieście edytuj

Twierdza Toruń edytuj

Osobny artykuł: Twierdza Toruń.

XIX-wieczna Twierdza Toruń składa się z ponad 150 obiektów (w tym 15. dużych fortów). Fortyfikacje toruńskie są zabytkami techniki wojennej i tworzą unikatowy system fortyfikacji na skalę europejską. Twierdza Toruń do rejestru zabytków została wpisana w 1971 roku[3].

Zabytki poza zespołem staromiejskim edytuj

Barbarka edytuj

Wybrane zabytki znajdujące się na Barbarce:

Zdjęcie Nazwa Rok powstania
  kaplica św. Barbary 1842
  cmentarz św. Barbary 1842
  Chwalebne kamienie ok. 1919

Bielany edytuj

Wybrane zabytki znajdujące się na Bielanach:

Zdjęcie Nazwa Rok powstania
  Dwór Bielański XVII/XVIII w.
  dawny budynek Królewskiego Kolegium Nauczycielskiego, obecnie siedziba Kujawsko-Pomorskiego Funduszu Pożyczkowego koniec XIX w.
  Stacja pomp Stare Bielany 1894
  6. Samodzielny Oddział Geograficzny
  Wyższe Seminarium Duchowne
  Zespół klasztorny ojców redemptorystów wraz z kościołem pw. św. Józefa 1962

Bydgoskie Przedmieście edytuj

Od 2011 roku dzielnica znajduje się w wojewódzkiej ewidencji zabytków (historyczny układ urbanistyczny Bydgoskiego Przedmieścia i Rybaków)[4].

Mokre edytuj

Wybrane zabytki znajdujące się na Mokrem:

Zdjęcie Nazwa Rok powstania
  młyn zbożowy Richtera XIX wiek
  fabryki maszyn Born i Schütze 1856
  Cerkiew św. Mikołaja 1888
  Kościół Matki Boskiej Zwycięskiej wraz z plebanią 1907
  Kościół Chrystusa Króla 1930

Chełmińskie Przedmieście edytuj

Wybrane zabytki znajdujące się na Chełmińskim Przedmieściu:

Zdjęcie Nazwa Rok powstania
  Cmentarz św. Jerzego 1811
  Cmentarz Najświętszej Marii Panny 1919
  Budynek Przedszkola Miejskiego nr 6 im. Wandy Chotomskiej
  Lodowisko Tor-Tor im. Józefa Stogowskiego 1960

Jakubskie Przedmieście edytuj

Wybrane zabytki znajdujące się na Jakubskim Przedmieściu:

Zdjęcie Nazwa Rok powstania Uwagi
  Cmentarz żydowski XVIII w.
  Cmentarz św. Jakuba 1817
  fort św. Jakuba 1833/1884

Winnica edytuj

Wybrane zabytki znajdujące się na Winnicy:

Zdjęcie Nazwa Rok powstania Uwagi
  budynek mieszkalny 1902 Dawny młyn wodny, wzniesiony XIII w., tzw. Trzeposz (niem.Treposch). Początkowo drewniany, wielokrotnie przebudowywany, ostatecznie w 1902 r. zaadaptowany na cele mieszkalne – do 1944 r. mieścił się tam letni pensjonat dla niemieckich oficerów. Do młyna prowadziła istniejąca do dziś, lecz zachowana we fragmencie ul. Droga Trzeposka. Młyn zasilany był wodą z nieistniejącego dziś stawu młyńskiego zlokalizowanego ok. 100 m w kierunku wschodnim
  budynki mieszkalne XIX w. Domy ryglowe z końca XIX w. przy ul. Winnica, Ścieżka Szkolna, Antczaka i Studziennej, niektóre z zachowanymi drewnianymi gankami
  Gazownia 1945
  Fort I Twierdzy Toruń 1892 Początkowo standardowy fort artyleryjski, po przebudowie fort pancerny

Rudak edytuj

Wybrane zabytki znajdujące się na Rudaku

Zdjęcie Nazwa Rok powstania Uwagi
  Cmentarz na Rudaku XVII w.
  Fort Kolejowy 1866 Standardowy fort artyleryjski
  Fort XV Twierdzy Toruń 1894
  kościół Opatrzności Bożej 1909
  Figura Chrystusa 1922

Kaszczorek edytuj

Wybrane zabytki znajdujące się w Kaszczorku:

Zdjęcie Nazwa Rok powstania Uwagi
  Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego 1321
  most żelbetowo-stalowo-drewniany 1893
  ichtiofaunistyczny rezerwat przyrody 1961 Ochronie gatunkowej podlegają: pstrąg potokowy, łosoś, certa i troć wędrowna. Przy ujściu Drwęcy do Wisły żyje minóg rzeczny. Rzeka stanowi naturalną historyczną granicę pomiędzy ziemią chełmińską a ziemią dobrzyńską.

Podgórz edytuj

Wybrane zabytki znajdujące się na Podgórzu[5]:

Przypisy edytuj

  1. ↑ Eugeniusz Gąsiorowski, Toruńska kamienica mieszczańska, s. 69, [w:] Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Nauki Humanistyczno Społeczne, z. 16, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, I.
  2. ↑ Zarządzenie Prezydenta RP z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 422).
  3. ↑ Twierdza Toruń. torun.pl. (pol.).
  4. ↑ Konserwator - Rejestr zabytków nieruchomych [online], www.torun.wkz.gov.pl [dostęp 2017-05-30] (ang.).
  5. ↑ Podgórz. turystyka.torun.pl. [dostęp 2023-12-09].

Bibliografia edytuj

  • Katarzyna Kluczwajd: Podgórz. Toruńskie przedmieścia sprzed lat. Łódź: Dom Wydawniczy Księży Młyn, 2018. ISBN 978-83-7729-452-9.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zabytki_w_Toruniu&oldid=73617796”