Archidiecezja poznańska

archidiecezja rzymskokatolicka w Polsce
(Przekierowano z Diecezja poznańska)

Archidiecezja poznańska (łac. Archidioecesis Posnaniensis) – jedna z czternastu archidiecezji Kościoła katolickiego w Polsce obrządku łacińskiego.

Archidiecezja poznańska
Archidioecesis Posnaniensis
Ilustracja
Herb archidiecezji poznańskiej
Państwo

 Polska

Siedziba

Poznań
ul. Ostrów Tumski 2

Data powołania

968 (diecezja)
1821 (archidiecezja)

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Metropolia

poznańska

Archikatedra

Świętych Apostołów Piotra i Pawła

Biskup diecezjalny

Stanisław Gądecki
(metropolita poznański)

Biskup pomocniczy

Grzegorz Balcerek
Jan Glapiak

Biskup senior

Zdzisław Fortuniak

Dane statystyczne (2023[1])
Liczba wiernych

1 500 000

Liczba kapłanów
• w tym diecezjalnych
• w tym zakonnych


711
262

Liczba osób zakonnych

1 212

Liczba dekanatów

43

Liczba parafii

416

Liczba klasztorów

128

Powierzchnia

9700 km²

Mapa
52°24′40,0320″N 16°56′54,1320″E/52,411120 16,948370
Strona internetowa

Historia

edytuj
 
Miecz świętego Piotra ofiarowany pierwszemu biskupowi poznańskiemu Jordanowi przez papieża Jana XIII

Diecezja poznańska jest historycznie pierwszą diecezją na ziemiach polskich (łac. prima sedes episcoporum Poloniae[2]), ustanowioną w 968 (dwa lata po chrzcie Mieszka I) jako biskupstwo misyjne podległe bezpośrednio jurysdykcji Stolicy Apostolskiej. Wraz z założeniem stolicy biskupiej rozpoczęła się budowa kościoła katedralnego na terenie podgrodzia poznańskiego grodu (obecnie Ostrów Tumski w Poznaniu). Pierwszym biskupem został Jordan, mianowany przez papieża Jana XIII, który zapoczątkował historię polskiej hierarchii kościelnej. Diecezja początkowo nie została włączona do metropolii gnieźnieńskiej utworzonej w 1000, a dopiero po śmierci biskupa Ungera (1012) lub po jej przywróceniu w 1075 za panowania Bolesława Śmiałego. W 1038 w wyniku najazdu Brzetysława I diecezja poznańska upadła. Złupiono Wielkopolskę grabiąc cenne relikwie kościelne, które następnie biorący udział w wyprawie biskup praski Sewer złożył w katedrze św. Wita w Pradze[3].

Z chwilą reorganizacji Kościoła i odnowienia biskupstwa diecezja poznańska obejmowała większość Wielkopolski, a także część Mazowsza, gdzie utworzono przed 1252 archidiakonat czerski z kolegiatą w Czersku, od 1406 warszawski (kolegiata przeniesiona w 1399). Możliwe, że archidiakonat mazowiecki powołano już w 1076 i miał początkowo kolegiatę w Grójcu.

W 1298 biskup Andrzej Zaremba dokonał podziału diecezji na cztery archidiakonaty: archidiakonat poznański, archidiakonat śremski, archidiakonat pszczewski, archidiakonat czerski (od XV wieku jako warszawski).

W 1772 w diecezji funkcjonowało 28 dekanatów:

Na skutek rozbiorów Polski i wpływu władz zaborczych na działalność Kościoła katolickiego dokonano zmian granic biskupstwa poznańskiego – mazowiecką część wraz z Warszawą odłączono od Poznania i w 1798 utworzono z niej osobne biskupstwo warszawskie (w 1817 podniesione do rangi archidiecezji). W 1821 papież Pius VII wydał bullę De salute animarum, w której regulował na nowo organizację kościelną na obszarze państwa pruskiego. Wówczas to podniesiono dotychczasowe biskupstwo poznańskie do rangi archidiecezji oraz połączono unią aeque principaliter z archidiecezją gnieźnieńską, tworząc jedną metropolię. Odtąd biskupi poznańscy nosili tytuł prymasa. W czasach pruskich wielokrotnie dochodziło do napięć pomiędzy zaborcą a władzami kościelnymi. Symbolem prześladowań tamtego okresu jest postać kard. Mieczysława Ledóchowskiego, który musiał opuścić archidiecezję.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i ukształtowaniu się granic dokonano w 1925 reorganizacji struktur administracyjnych Kościoła katolickiego w Polsce. Część parafii znalazło się na terenie Niemiec, dlatego utworzono Niezależną Prałaturę Pilską. Do archidiecezji poznańskiej przyłączono również z archidiecezji gnieźnieńskiej dekanaty ołobocki i krotoszyński, a oddano dekanaty jarociński i miłosławski. Wybuch II wojny światowej całkowicie odmienił funkcjonowanie Kościoła poznańskiego. Okupanci aresztowali i zabijali duchowieństwo, a wiernym uniemożliwiano praktykowanie wiary. Po opuszczeniu kraju przez prymasa Augusta Hlonda, oficjalnie władzę nad archidiecezjami przejął biskup Walenty Dymek, który został internowany.

Po II wojnie światowej rozwiązano unię personalną z Gnieznem, a w latach 1946–1992 archidiecezja nie przynależała do żadnej metropolii – podlegała bezpośrednio Stolicy Apostolskiej. Na skutek reformy administracyjnej Kościoła katolickiego w Polsce w 1992 archidiecezja poznańska utraciła kilkadziesiąt parafii z terenu południowej Wielkopolski na rzecz nowo utworzonej diecezji kaliskiej. Równocześnie utworzono metropolię poznańską, w skład której weszła również diecezja kaliska. Ostatnia zmiana granic nastąpiła w 2004, w ramach której oddano część północno-wschodniego (m.in. Ujście, Chodzież, Rogoźno, Skoki) i wschodniego (m.in. Murowana Goślina, Nekla) obszaru na rzecz archidiecezji gnieźnieńskiej. W 2018 obchodzono 1050. rocznicę erygowania diecezji.

W ciągu ponad tysiąca lat istnienia biskupstwa poznańskiego posługiwało w nim wielu wybitnych duchownych, takich jak biskupi: Unger czy Jan Lubrański, arcybiskupi: Leon Michał Przyłuski, Walenty Dymek, Antoni Baraniak i Jerzy Stroba oraz kardynałowie: hr. Mieczysław Halka-Ledóchowski, Edmund Dalbor i August Hlond.

Wśród świętych i błogosławionych pochodzących lub żyjących na terenie archidiecezji są:

a także św. Faustyna Kowalska, św. Jan z Dukli oraz bł. Rafał Chyliński.

Archidiecezję dwukrotnie (1983, 1997) jako papież odwiedził św. Jan Paweł II.

Biskupi

edytuj
Osobny artykuł: Biskupi poznańscy.
 
Stanisław Gądecki – metropolita

Biskup diecezjalny

edytuj

Biskupi pomocniczy

edytuj

Biskup senior

edytuj

Biskup rezydent

edytuj

Główne świątynie

edytuj
 
Archikatedra św. Piotra i Pawła
w Poznaniu

Instytucje archidiecezjalne

edytuj

Kapituły

edytuj

Patroni

edytuj

Zgromadzenia zakonne

edytuj
 
Dawny klasztor filipinów w Poznaniu (ob. budynek szkolny)

Miasta archidiecezji

edytuj
 
Ozdobna mapa prowincji wielkopolskiej zakonu reformatów, ukazująca klasztory na tle podziału administracyjnego Kościoła rzymskokatolickiego w Rzeczypospolitej (1718), przedstawiająca m.in. granice archidiecezji poznańskiej (ze zbiorów Archiwum Państwowego w Poznaniu)
Miasta archidiecezji poznańskiej
herb miasto dekanat[7] województwo powiat ludność[8] liczba parafii
  Poznań Dekanat Poznań-Nowe Miasto
Dekanat Poznań-Stare Miasto
Dekanat Poznań-Łazarz
Dekanat Poznań-Jeżyce
Dekanat Poznań-Winogrady
Dekanat Poznań-Piątkowo
Dekanat Poznań-Rataje
Dekanat Poznań-Starołęka
Dekanat przeźmierowski (jedna parafia)
wielkopolskie Poznań 545 073 75
  Leszno Dekanat leszczyński wielkopolskie Leszno 61 396 8
  Luboń Dekanat luboński wielkopolskie poznański 32 922 4
  Swarzędz Dekanat swarzędzki wielkopolskie poznański 28 981 5
  Śrem Dekanat śremski wielkopolskie śremski 28 560 4
  Środa Wielkopolska Dekanat średzki wielkopolskie średzki 24 358 3
  Kościan Dekanat kościański wielkopolskie kościański 23 832 4
  Gostyń Dekanat gostyński wielkopolskie gostyński 20 121 3
  Rawicz Dekanat rawicki wielkopolskie rawicki 20 080 3
  Szamotuły Dekanat szamotulski wielkopolskie szamotulski 18 569 2
  Oborniki Dekanat obornicki wielkopolskie obornicki 17 534 3
  Grodzisk Wielkopolski Dekanat grodziski wielkopolskie grodziski 15 163 3
  Mosina Dekanat luboński wielkopolskie poznański 14 536 1
  Nowy Tomyśl Dekanat lwówecki wielkopolskie nowotomyski 13 962 2
  Wolsztyn Dekanat wolsztyński wielkopolskie wolsztyński 12 352 2
  Wronki Dekanat wroniecki wielkopolskie szamotulski 10 771 2
  Czarnków Dekanat czarnkowski wielkopolskie czarnkowski-trzcianecki 10 218 2
  Międzychód Dekanat międzychodzki wielkopolskie międzychodzki 10 216 2
  Kostrzyn Dekanat kostrzyński wielkopolskie poznański 9 827 2
  Puszczykowo Dekanat luboński wielkopolskie poznański 9 408 2
  Opalenica Dekanat bukowski wielkopolskie nowotomyski 9 350 2
  Kórnik, Bnin Dekanat kórnicki wielkopolskie poznański 8 223 2
  Pniewy Dekanat pniewski wielkopolskie szamotulski 8 188 2
  Zbąszyń Dekanat zbąszyński wielkopolskie nowotomyski 7 147 1
  Stęszew Dekanat stęszewski wielkopolskie poznański 5 967 1
  Sieraków Dekanat wroniecki wielkopolskie międzychodzki 5 890 1
  Wieleń (południowa część) Dekanat wieleński wielkopolskie czarnkowsko-trzcianecki 5 811 1
  Buk Dekanat bukowski wielkopolskie poznański 5 667 1
  Śmigiel Dekanat śmigielski wielkopolskie kościański 5 587 2
  Czempiń Dekanat kościański wielkopolskie kościański 5 188 1
  Krobia Dekanat krobski wielkopolskie gostyński 4 426 1
  Rakoniewice Dekanat wolsztyński wielkopolskie grodziski 3 617 1
  Miejska Górka Dekanat rawicki wielkopolskie rawicki 3 126 1
  Lwówek Dekanat lwówecki wielkopolskie nowotomyski 2 956 1
  Poniec Dekanat krobski wielkopolskie gostyński 2 946 1
  Rydzyna Dekanat rydzyński wielkopolskie leszczyński 2 895 1
  Bojanowo Dekanat rawicki wielkopolskie rawicki 2 840 1
  Książ Wielkopolski Dekanat nowomiejski wielkopolskie śremski 2 612 2
  Borek Wielkopolski Dekanat borecki wielkopolskie gostyński 2 435 1
  Osieczna Dekanat rydzyński wielkopolskie leszczyński 2 431 1
  Obrzycko Dekanat szamotulski wielkopolskie szamotulski 2 384 1
  Jutrosin Dekanat jutrosiński wielkopolskie rawicki 1 888 1
  Ostroróg Dekanat szamotulski wielkopolskie szamotulski 1 861 1
  Wielichowo Dekanat grodziski wielkopolskie grodziski 1 696 1
  Krzywiń Dekanat krzywiński wielkopolskie kościański 1 668 1
  Dolsk Dekanat śremski wielkopolskie śremski 1 561 1
  Jaraczewo Dekanat borecki wielkopolskie jarociński 1 374 1

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Rocznik Archidiecezji Poznańskiej 2023, Kuria Matropolitalna w Poznaniu, Poznań 2023, ISBN 978-83-65406-51-4.
  2. Pierwsza siedziba biskupów Polski – napis umieszczony nad głównym wejściem archikatedry w Poznaniu.
  3. Tomasz Jurek. Ryczyn biskupi. Studium z dziejów Kościoła polskiego w XI wieku. „Roczniki historyczne”. LX, s. 59, 1994. 
  4. Józef Nowacki, Dzieje Archidiecezji Poznańskiej, t. 2, Poznań 1964, s. 608.
  5. Józef Nowacki, Dzieje Archidiecezji Poznańskiej, t. 2, Poznań 1964, s. 616-617.
  6. Rocznik Archidiecezji Poznańskiej, Kuria Metropolitalna w Poznaniu, 2013, ISBN 978-83-87487-77-5 (pol.).
  7. Parafie [online], Archidiecezja Poznańska archpoznan.pl [dostęp 2023-05-04] (pol.).
  8. GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-05-04] (pol.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj