Topologia produktowa

Topologia produktowa – naturalna topologia, w którą wyposażona jest przestrzeń produktowa, czyli iloczyn kartezjański rodziny przestrzeni topologicznych. Choć na przestrzeni produktowej można wprowadzić być może bardziej oczywistą topologię przedziałową, która pokrywa się z topologią produktową w przypadku produktu skończenie wielu przestrzeni, to topologię produktową uważa się jednak za „poprawniejszą” dlatego, iż czyni ona z przestrzeni produktowej teoriokategoryjny produkt jej czynników, podczas gdy topologia przedziałowa jest w ogólności zbyt uboga; w tym właśnie sensie topologia produktowa jest „naturalną” topologią przestrzeni produktowej.

Produkty skończenie wielu przestrzeni topologicznych rozważano niemal od początków topologii, jednak topologie produktów kartezjańskich dowolnych rodzin przestrzeni topologicznych zostały opisane po raz pierwszy przez rosyjskiego topologa Andrieja Tichonowa dopiero w 1930 roku. Z tego powodu inną nazwą topologii produktowej jest topologia Tichonowa.

Definicja edytuj

Niech $(X_{i})_{i\in I}$ będzie rodziną przestrzeni topologicznych, indeksowaną elementami pewnego zbioru $I$ oraz niech

X:=\prod _{i\in I}X_{i},

będzie (być może nieskończonym) iloczynem kartezjańskim rodziny zbiorów $X_{i}(i\in I).$ Dla każdego $i_{0}\in I$ wzór

{\text{p}}_{i_{0}}(x)=x_{i_{0}},

gdzie $x=(x_{i})_{i\in I}\in X,$ określa funkcję $p_{i_{0}}\colon X\to X_{i_{0}}$ nazywaną rzutowaniem kanonicznym na współrzędną o indeksie $i_{0}.$

Topologią produktową albo topologią Tichonowa w $X$ nazywa się najmniejszą (najuboższą, najsłabszą) topologię w zbiorze $X,$ względem której wszystkie rzutowania ${\text{p}}_{i}(i\in I)$ są ciągłe.

Równoważnie topologię produktową w $X$ można wprowadzić poprzez zadanie bazy składającej się ze zbiorów postaci

\mathrm {p} _{i_{1}}^{-1}(U_{i_{1}})\cap \ldots \cap \mathrm {p} _{i_{n}}^{-1}(U_{i_{n}}),

gdzie $i_{1},\dots ,i_{n}\in I$ jest dowolnym skończonym zbiorem indeksów, a zbiory $U_{i_{k}}$ są otwarte w $X_{i_{k}}.$

Innymi słowy, każdy zbiór otwarty w $X$ jest sumą pewnej (możliwe, że nieskończonej) rodziny zbiorów powyższej postaci.

Topologię produktową w $X$ można wprowadzić także poprzez zadanie bazy składającej się ze zbiorów postaci

\prod _{i\in I}U_{i},

gdzie każdy ze zbiorów $U_{i}$ jest otwarty w $X_{i},$ a zbiór $\{i\in I\colon U_{i}\neq X_{i}\}$ jest skończony.

Przykłady edytuj

Wprowadzając topologię produktową na produkcie skończenie wielu kopii przestrzeni liczb rzeczywistych $\mathbb {R}$ (z naturalną topologią) otrzymuje się zwykłą topologię euklidesową na $\mathbb {R} ^{n}.$

Zbiór Cantora jest homeomorficzny z produktem przeliczalnie wielu przestrzeni dyskretnych $\{0,1\},$ a przestrzeń liczb niewymiernych z produktem przeliczalnie wielu egzemplarzy liczb naturalnych z topologią dyskretną.

Własności edytuj

Przestrzeń produktowa $X,$ wraz z rzutami kanonicznymi, może być opisana za pomocą następującej własności uniwersalnej: jeżeli $Y$ jest przestrzenią topologiczną i dla każdego $i\in I$ funkcja $f_{i}\colon Y\to X_{i}$ jest przekształceniem ciągłym, to istnieje jedno i tylko jedno takie przekształcenie ciągłe $f\colon Y\to X,$ że dla każdego $i\in I$ następujący diagram jest przemienny:

Własność charakterystyczna przestrzeni produktowych

Własność ta pokazuje, że przestrzeń produktowa jest produktem w kategorii przestrzeni topologicznych. Z powyższej własności uniwersalnej wynika też, że przekształcenie $f\colon Y\to X$ jest ciągłe wtedy i tylko wtedy, gdy $f_{i}=\mathrm {p} _{i}\circ f$ jest ciągłe dla każdego $i\in I.$ W wielu przypadkach sprawdzenie ciągłości funkcji składowych $f_{i}$ bywa łatwiejsze. Zwykle trudniej dowieść ciągłości przekształcenia $g\colon X\to Z;$ w pewien sposób korzysta się wtedy z ciągłości $\mathrm {p} _{i}.$

Ciągłe przekształcenia $\mathrm {p} _{i}\colon X\to X_{i}$ są także otwarte, tzn. rzut dowolnego podzbioru otwartego przestrzeni produktowej na $X_{i}$ pozostaje otwarty. Twierdzenie odwrotne nie jest prawdziwe: jeżeli $W$ jest podprzestrzenią przestrzeni produktowej, dla której wszystkie rzuty na $X_{i}$ są otwarte, to $W$ nie musi być otwarta w $X$ (np. $W=\mathbb {R} ^{2}\setminus (0,1)^{2}$ ). W ogólności rzuty kanoniczne nie są przekształceniami domkniętymi (kontrprzykładem może być zbiór domknięty $\{(x,y)\in \mathbb {R} ^{2}\colon xy=1\},$ którego rzutami na obie osie są $\mathbb {R} \setminus \{0\}$ ).

Topologię produktową nazywa się także topologią zbieżności punktowej, co wynika z następującej obserwacji: ciąg (także uogólniony) w $X$ jest zbieżny wtedy i tylko wtedy, gdy zbieżne są wszystkie jego rzuty na $X_{i}.$ W szczególności, jeśli $X=\mathbb {R} ^{I}$ wszystkich funkcji o wartościach rzeczywistych określonych na $I,$ to zbieżność w topologii produktowej pokrywa się ze zbieżnością punktową funkcji.

Produkt domkniętych podzbiorów $X_{i}$ jest zbiorem domkniętym w $X.$

Ważnym twierdzeniem o topologii produktowej jest twierdzenie Tichonowa: dowolny produkt przestrzeni zwartych jest zwarty (co stosunkowo łatwo dowieść dla produktów skończonych). Ogólne twierdzenie, w postaci „produkt zbioru niepustych zbiorów jest niepusty”, jest z kolei równoważne aksjomatowi wyboru. Dowód jest dość prosty: wystarczy wybrać element z każdego zbioru, aby wskazać reprezentanta w produkcie. Odwrotnie, reprezentant produktu to zbiór, który zawiera dokładnie jeden element z każdej składowej. W kontekście przestrzeni produktowych aksjomat wyboru napotyka się w ogólniejszej postaci, np. twierdzenie Tichonowa dotyczące zbiorów zwartych jest nieco bardziej złożonym i subtelnym przykładem stwierdzenia równoważnego aksjomatowi wyboru.

Twierdzenie Tichonowa dla przestrzeni Hausdorffa jest równoważne twierdzeniu o ideale pierwszym (BPI: każdy ideał na algebrze Boole’a może być rozszerzony do ideału pierwszego). W obu przypadkach równoważności zachodzą na gruncie ZF.

Związki topologiczne edytuj

Oddzielanie

Produkt przestrzeni T₀ jest ${\text{T}}_{0}.$
Produkt przestrzeni T₁ jest ${\text{T}}_{1}.$
Produkt przestrzeni Hausdorffa jest Hausdorffa^[1].
Produkt przestrzeni regularnych jest regularny.
Produkt przestrzeni Tichonowa jest Tichonowa.
Produkt przestrzeni normalnych nie musi być normalny.

Prosta Sorgenfreya

X

jest przestrzenią normalną, ale jej kwadrat

X\times X

nie jest normalny. A.H. Stone udowodnił, że iloczyn kartezjański nieprzeliczalnie wielu niezwartych przestrzeni metrycznych nie jest przestrzenią normalną^[2].

Przeliczalność

Przeliczalny produkt przestrzeni spełniających pierwszy bądź drugi aksjomat przeliczalności spełnia ten sam aksjomat.

Zwartość

Produkt przestrzeni zwartych jest zwarty (twierdzenie Tichonowa).
Produkt przestrzeni lokalnie zwartych nie musi być lokalnie zwarty. Jednakże dowolny produkt przestrzeni lokalnie zwartych, wśród których wszystkie poza skończenie wieloma są zwarte, jest lokalnie zwarty (warunek ten jest zarazem wystarczający, jak i niezbędny).

Spójność

Produkt przestrzeni spójnych (odp. drogowo spójnych) jest spójny (odp. drogowo spójny).
Produkt przestrzeni dziedzicznie niespójnych jest dziedzicznie niespójny.

Ośrodkowość

Produkt co najwyżej continuum wielu przestrzeni ośrodkowych jest ośrodkowy.

Uogólnienia edytuj

Zobacz też: multifunkcja i m-produkt.

Pojęcie produktu rodziny zbiorów (i topologii) uogólnia się poprzez zastąpienie funkcji (będących elementami przestrzeni produktowej) tzw. multifunkcjami. Można określić dla nich uogólnienie produktu kartezjańskiego nazywane m-produktem.

Niech $(X_{i},\tau _{i}),$ gdzie $i\in I$ będą przestrzeniami topologicznymi. Wówczas w m-produkcie przestrzeni $X_{i}$ można wprowadzić topologię zadaną przez podbazę postaci