Wikipedia

Wojna Izraela z Hamasem

konflikt zbrojny między Izraelem a Hamasem od 7 października 2023

Wojna Izraela z Hamasem[13][14], wojna w Strefie Gazy[15][16], wojna sukkotowa[17][18], wcześniej atak Hamasu na Izrael[19] – wojna pomiędzy Izraelem a palestyńskim ugrupowaniem Hamas, kontrolującym Strefę Gazy, rozpoczęta militarnym atakiem członków zbrojnego skrzydła Hamasu na terytorium Izraela, przeprowadzonym 7 października 2023 roku, dzień po 50. rocznicy wybuchu wojny Jom Kipur i zakończeniu święta Sukkot[20]. Hamas nadał swojej operacji kryptonim „Burza Al-Aksa” (arab. ‏عملية طوفان الأقصى‎, trb. ʿamaliyyat ṭūfān al-ʾAqṣā). W odpowiedzi na palestyński atak, izraelskie wojsko rozpoczęło operację „Żelazne Miecze” (hebr. מבצע חרבות ברזל, trb. Mivtsá charavót barzél), polegającą na nalotach na cele wojskowe, cywilne i placówki humanitarne[21][22] w Strefie Gazy i, w początkowym okresie wojny, walce z bojownikami Hamasu na południu Izraela. Pod koniec października 2023 roku Siły Obronne Izraela zapoczątkowały lądową operację wojskową w Strefie Gazy(inne języki). Zarówno działania Hamasu, jak i izraelskiego wojska spowodowały śmierć setek ludzi po obu stronach konfliktu[23][24].

Wojna Izraela z Hamasem
konflikt izraelsko-palestyński
Ilustracja

     Strefa Gazy pod kontrolą palestyńską.

     Ewakuowane tereny Izraela.

     Część Strefy Gazy zajęta przez Izrael.

     Obszar Strefy Gazy, którego mieszkańcy zostali wezwani przez Izrael do ewakuacji.

     Maksymalny zasięg palestyńskich postępów na terenie Izraela.

Czas

od 7 października 2023

Terytorium

Izrael i Palestyna (Strefa Gazy)

Przyczyna

atak Hamasu, następnie wypowiedzenie wojny przez Izrael

Wynik

trwa

Strony konfliktu
 Hamas
Palestyński Islamski Dżihad
LFWP[1]
DFWP[2]
Ludowe Komitety Oporu[3]
Brygady Męczenników Al-Aksa
LFWP–GD
Grupy niepalestyńskie:
Hezbollah[4]
Ruch Huti[5] 		 Izrael
Dowódcy
Hamas Isma’il Hanijja
Hamas Jahja Sinwar
Hamas Mohammed Deif(inne języki)
Hamas Abu Obaida(inne języki)
Hamas Murad Abu Murad(inne języki) †
Hamas Billal Al Kedra(inne języki) †
Hamas Marwan Issa(inne języki)†
Zijad al-Nachalla(inne języki)
Abu Hamza(inne języki)
Abu Samud †[6]
Hasan Nasr Allah
Abdul Malik al-Huti(inne języki) 		Izrael Binjamin Netanjahu
Izrael Beni Ganc
Izrael Jo’aw Galant
Izrael Herci Halewi
Izrael Jaron Finkelman(inne języki)
Izrael Tomer Bar(inne języki)
Izrael Ronen Bar(inne języki)
Siły
40 000 bojowników[7]:
Hamas Brygady al-Kassam(inne języki)
Hamas Nuchba(inne języki)
Brygady al-Kuds(inne języki)[8]
Brygady Abu Alego Mustafy(inne języki)[6]
Brygady Oporu Narodowego(inne języki)[2]
Brygady Oporu Libańskiego(inne języki)[9] 		100 000 żołnierzy[10]:
Siły Obronne Izraela
Policja Izraela
Szin Bet
uzbrojeni izraelscy cywile[11][12]
Multimedia w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews

Przebieg

Atak Hamasu na Izrael

 
Skutki ostrzałów rakietowych na terenie Izraela i Strefy Gazy na zdjęciu satelitarnym wykonanym 7 października 2023 roku
 
Posterunek Policji w Sederot, zniszczony wskutek walk bojowników Hamasu z izraelskimi żołnierzami 8 października 2023 roku
 
Jeden z budynków w kibucu Be’eri, zniszczony podczas ataku Hamasu 7 października 2023 roku (zdjęcie wykonano 4 grudnia 2023 roku)

7 października 2023 roku w sobotę około 6:30 IDT(inne języki) (5:30 w Polsce) nad obszarem Izraela przeleciały rakiety, a na terenie Tel Awiwu rozległy się syreny alarmowe[25][26]. Następnie, jak podały Siły Obronne Izraela, bojownicy Hamasu – radykalnego palestyńskiego i muzułmańskiego ugrupowania od 2007 roku kontrolującego Strefę Gazy, przedostali się na terytorium Izraela drogą lądową (według źródeł dziennika „Ha-Arec” forsując barierę na granicy Strefy Gazy z Izraelem w 29 miejscach), morską i powietrzną (wykorzystując do tego celu paralotnie)[25][26][27][28].

Według Sił Obronnych Izraela bojownicy Hamasu, zanim wkroczyli na terytorium Izraela, wystrzelili w kierunku tego państwa około 2200 rakiet, Hamas zaś podał liczbę 5000 rakiet[26][29]. Ostrzał rakietowy Hamasu był wymierzony w południowy i środkowy Izrael, w tym Tel Awiw i inne obszary metropolitalne[30]. Atak ugrupowania nastąpił po eskalacji konfliktu izraelsko-palestyńskiego; do czasu ataku Hamasu w 2023 roku w wyniku starć izraelsko-palestyńskich zginęło co najmniej 247 Palestyńczyków i 32 Żydów[31].

Mohammed Deif(inne języki), najwyższy dowódca brygad al-Kassam(inne języki), zbrojnego skrzydła Hamasu, nazwał wymierzone w Izrael zbrojne działania operacją „Burza Al-Aksa” i powiedział, że atak na Państwo Izrael był odpowiedzią na izraelskie ataki na kobiety, profanację meczetu Al-Aksa w Jerozolimie i trwające oblężenie Strefy Gazy[26][32][29][33]. Według doniesień agencji prasowej Reuters Deif był architektem ataku i planował go od 2021 roku po tym, jak wiosną do meczetu Al-Aksa wkroczyły izraelskie siły bezpieczeństwa, co wywołało 11-dniowy konflikt Izraela z Hamasem(inne języki) i spotkało się z oburzeniem w świecie islamu[34].

Hamas oświadczył też, że wziął do niewoli pewną liczbę izraelskich żołnierzy, publikując na swoich kontach w mediach społecznościowych filmy pokazujące rzekomo schwytanych żołnierzy. Materiały wideo, geolokalizowane i uwierzytelnione przez CNN, sugerowały, że co najmniej jeden izraelski żołnierz został wzięty do niewoli przez ugrupowanie. Jak w wywiadzie dla mediów powiedział rzecznik Sił Obronnych Izraela, kontradmirał Dani’el Hagari(inne języki), Hamas wziął zakładników i jeńców wojennych, były także przypadki śmiertelne wśród izraelskich żołnierzy[26]. Ataki Hamasu dotknęły wiele miejsc[35].

Eksplozje związane z ostrzałem rakietowym prowadzonym przez Hamas zostały odnotowane m.in. w Gederze, Aszkelonie i Netiwot, a udostępniane w mediach społecznościowych filmy pokazywały strzelaniny urządzane przez bojowników Hamasu w różnych izraelskich miastach i wsiach, w tym w Aszkelonie, Ofakim i znajdującym się zaledwie 1,6 km od Strefy Gazy Sederot, w którym ponadto zajęli posterunek Policji zabijając około 30 cywilów oraz oficerów policji[36][25][37][38][39]. W sumie bojownicy Hamasu wtargnęli aż do 22 miejsc na terenie Izraela, w tym do miast i innych jednostek osadniczych położonych do 24 kilometrów od granicy Strefy Gazy[40]. Dodatkowo, jak podały izraelskie władze, Hamas wziął także około 150 zakładników(inne języki), w tym obcokrajowców[37].

Jednym z pierwszych miejsc zaatakowanych przez bojowników Hamasu był dwudniowy festiwal muzyki elektronicznej Supernova, zorganizowany na pustyni Negew niedaleko kibucu Re’im, leżącego około 3 km od granicy Izraela ze Strefą Gazy[35][41]. Bojownicy dokonali masakry na uczestnikach festiwalu, w której, według izraelskich mediów, życie straciło co najmniej 260 osób[35][41]. Innymi miejscami zaatakowanymi przez Hamas były m.in. kibuce Be’eri, gdzie życie straciło ponad 130 osób, Kefar Azza, gdzie bojownicy zamordowali ponad 50 osób i Nir Oz, w którym śmierć poniosła podobna liczba ludzi – zostali zastrzeleni lub zginęli wskutek podpalenia przez bojowników domów, w których się ukrywali[42][43][44].

W godzinach popołudniowych trwały też walki bojowników Hamasu z izraelskimi żołnierzami m.in. na przejściach granicznych i wokół baz wojskowych, ponadto, jak poinformował dziennik „The Jerusalem Post”, bojownicy przeniknęli do jednej z baz na południu Izraela, a kontakt z żołnierzami, którzy byli na miejscu, się urwał[25]. W sieci pojawiły się materiały filmowe dowodzące przejęcia przez Hamas izraelskiej bazy wojskowej w kibucu Nachal Oz. W bazie tej, a także w innych miejscach przy granicy ze Strefą Gazy bojownicy zdobyli liczne pojazdy wojskowe, w tym co najmniej jeden czołg Merkawa Mk 4 i ciężki transporter opancerzony Namer, a ponadto pewną liczbę transporterów opancerzonych Achzarit i M113 oraz wojskowych samochodów terenowych Humvee[45]. W pewnym momencie Hamas wezwał także do przyłączenia się do ataku zbrojne ugrupowania w Libanie. Wkrótce potem organizacja Palestyński Islamski Dżihad przekazała, że przyłączyła się do ataku na Izrael[25].

Wypowiedzenie Hamasowi wojny przez Izrael

Wydarzenia przed operacją lądową w Strefie Gazy

 
Skutki ataku rakietowego Hamasu na szpital Barzilai Medical Center w Aszkelonie z 8 października 2023 roku (zdjęcie wykonano 16 października 2023 roku)
 
Wybuchy podczas nalotu izraelskiego lotnictwa na Strefę Gazy 9 października 2023 roku
 
Zniszczenia w Strefie Gazy spowodowane działaniami Sił Obronnych Izraela 10 października 2023 roku
 
Zniszczenia w Strefie Gazy spowodowane działaniami Sił Obronnych Izraela 17 października 2023 roku

Pięć godzin od rozpoczęcia ataku Hamasu premier Izraela Binjamin Netanjahu wygłosił pierwsze publiczne oświadczenie, w którym stwierdził, że Izrael jest w stanie wojny i ją wygra[25]. Izraelski minister obrony Jo’aw Galant dodał z kolei, że Hamas popełnił „poważny błąd”, przeprowadzając niespodziewany atak rakietowy na Izrael i wydał polecenie o mobilizacji rezerwistów[46][25]. Wkrótce potem Siły Powietrzne Izraela uderzyły w 17 obiektów wojskowych i cztery centra dowodzenia Hamasu w Strefie Gazy[25]. Naloty te były częścią operacji „Żelazne Miecze” rozpoczętej przez Siły Obronne Izraela w odpowiedzi na atak Hamasu[25][46]. Izraelskie wojsko podjęło także walkę z bojownikami Hamasu w różnych miejscach na południu Izraela w pobliżu granicy ze Strefą Gazy, w tym w mieście Sederot i kibucach Kefar Azza, Sufa, Nachal Oz, Magen oraz Be’eri, a także w bazie wojskowej Re’im[46].

W oświadczeniu wygłoszonym w niedzielę 8 października Hamas stwierdził, że jego bojownicy są nadal obecni w miastach południowego Izraela i że ugrupowanie wspiera ich ogniem rakietowym w miastach, kibucach i moszawach Ofakim, Sederot, Jad Mordechaj, Kefar Azza, Be’eri, Jated oraz Kissufim[26]. Przed świtem tego dnia Hamas wystrzelił wiele rakiet w stronę Izraela, a jedna z nich uderzyła w szpital Barzilai Medical Center w Aszkelonie powodując uszkodzenia budynku, jednak nie było żadnych doniesień o ofiarach[40]. Wczesnym rankiem, zgodnie z doniesieniami izraelskich mediów, izraelskie władze odzyskały kontrolę nad posterunkiem Policji w Sederot zabijając w trakcie tej operacji co najmniej 10 bojowników Hamasu[39]. Również o poranku władze Izraela podały, że zidentyfikowały 44 żołnierzy i 30 funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej oraz jednostki specjalnej Jamam zabitych od poprzedniego dnia przez Hamas[47].

Tego samego dnia izraelski rząd zdecydował o formalnym wypowiedzeniu wojny Hamasowi[48]. Rozpoczęto także ewakuację mieszkańców terenów położonych w pobliżu granicy z Gazą[49]. Oprócz tego przedstawiciel izraelskich władz powiedział CNN, że w jego kraju zginęło 350 osób. Siły Obronne Izraela opublikowały także nazwiska 44 żołnierzy, którzy według nich zginęli w atakach Hamasu, a także oświadczyły, że zaatakowały 426 celów w Gazie, w tym 10 wieżowców, które miały być użytkowane przez Hamas. Na północy Izraela wspierane przez Iran i działające w Libanie ugrupowanie Hezbollah wzięło odpowiedzialność za zaatakowanie przy użyciu rakiet i artylerii trzech izraelskich obiektów na obszarze znanym jako Farmy Szeba(inne języki), który Liban uważa za okupowany przez Izrael. Izrael odpowiedział ostrzałem artyleryjskim[26].

W poniedziałek 9 października izraelskie ataki powietrzne uderzyły w gęsto zaludniony obóz uchodźców palestyńskich Muchajjam Dżabalija w Strefie Gazy, a wstępne raporty wskazywały na dużą liczbę ofiar[50]. Tego dnia Izrael ogłosił także rozpoczęcie blokady dostaw żywności, wody, prądu i paliwa do Strefy Gazy oraz, jak podał portal Al-Monitor, zgromadził 100 tysięcy żołnierzy przy granicy ze Strefą Gazy w ramach przygotowań do lądowej ofensywy przeciwko Hamasowi[51][52][10].

10 października Siły Obronne Izraela wpuściły dziesiątki zagranicznych dziennikarzy do jednego z wyzwolonych miejsc, kibucu Kefar Azza, w którym odkryto liczne przypadki zbrodni Hamasu[53][54]. Gdy do kibucu wtargnęli bojownicy Hamasu, m.in. podpalili kilka domów „aby zmusić ich mieszkańców do ich opuszczenia”[55]. Na terenie Kefar Azza znaleziono zwłoki ponad 50 cywilów, a według późniejszych doniesień medialnych, niektóre z nich były pozbawione głowy, zaś jeszcze inne odkrywano ze związanymi rękami lub doszczętnie spalone[43][56][57][58]. Później okazało się, że pewne doniesienia dotyczące okrucieństwa Hamasu podczas wydarzeń w Kefar Azza były fałszywe lub miały charakter dezinformacji[59][60]. Po południu tego dnia Hamas przeprowadził ponadto atak rakietowy na Aszkelon, rozpoczęty po skierowaniu do jego mieszkańców ostrzeżenia, żeby opuścili miasto przed 17:00 czasu lokalnego[61].

11 października w nocy, zgodnie z przekazami źródeł wojskowych, izraelskie samoloty zbombardowały ponad 200 celów w rejonie stolicy Strefy Gazy[62]. W późniejszym czasie Siły Obronne Izraela oświadczyły, że po czterech dniach bitew ulicznych z bojownikami Hamasu „mniej więcej” kontrolują regiony położone przy granicy ze Strefą Gazy[54]. Także tego dnia, po kilku dniach negocjacji, premier Binjamin Netanjahu i przywódca największej partii opozycyjnej Beni Ganc poinformowali, że zgodzili się na utworzenie rządu jedności narodowej(inne języki), mającego funkcjonować przez cały okres wojny Izraela z Hamasem[63][64]. Oprócz Netanjahu i Ganca w jego skład weszli także minister obrony Jo’aw Galant, były szef Sztabu Generalnego Sił Obronnych Izraela, generał Gadi Eizenkot(inne języki) i minister spraw strategicznych Ron Dermer[64].

12 października Kneset ówczesnej kadencji stosunkiem głosów 66 za i 4 przeciw przegłosował dołączenie 5 opozycyjnych deputowanych do rządu Binjamina Netanjahu: 2 członków wojennego rządu jedności narodowej – Beniego Ganca i Gadiego Eizenkota, oraz Gidona Sa’ara, Jechi’ela Moszego Tropera i Jifat Szaszy-Bitton w charakterze ministrów bez teki. Podczas głosowania, przemawiając z mównicy Knesetu Netanjahu nazwał atak Hamasu, w wyniku którego na tamten moment zginęło ponad 1000 obywateli Izraela, a rannych zostało ponad 3000, „najstraszniejszym dniem dla narodu żydowskiego od czasu Holocaustu”, ponadto dodał, że trudno byłoby znaleźć osobę, która nie zostałaby dotknięta „barbarzyństwem” Hamasu[65]. Także tego dnia izraelski minister infrastruktury Jisra’el Kac powiedział, że oblężenie Strefy Gazy nie zostanie zakończone, dopóki wzięci przez Hamas w Izraelu zakładnicy nie wrócą do domu[66].

13 października przed południem Hamas w krótkim oświadczeniu stwierdził, że wystrzelił 150 rakiet na Aszkelon[67]. Później Siły Obronne Izraela wydały rozkaz mieszkańcom miasta Gaza (położonego na północy Strefy Gazy i będącego jej stolicą), by w ciągu 24 godzin ewakuowali się na południe Strefy Gazy[68][69]. Wojsko poinformowało, że będzie „kontynuować znaczące operacje” w mieście, ponadto ostrzegło również, by Palestyńczycy nie zbliżali się w okolice bariery na granicy Izraela ze Strefą Gazy i uprzedziło, że będą mogli wrócić na północ dopiero po ogłoszeniu przez armię pozwolenia[68][69]. W reakcji na decyzję izraelskiej armii Hamas nakazał cywilom zignorowanie izraelskich komunikatów i pozostanie w domach[68]. Pomimo rozkazu ewakuacji na południe strefy Gazy Izrael dopuścił się tam bombardowań[70].

14 października Siły Obronne Izraela ogłosiły, że podczas nocnego nalotu na Strefę Gazy zabiły Murada Abu Murada(inne języki), dowódcę odpowiedzialnego za operacje powietrzne Hamasu[71]. Oprócz tego w rejonie Aszkelonu i Tel Awiwu zawyły syreny alarmowe w związku z wystrzeleniem przez Hamas w ten obszar dużej liczby rakiet[72].

15 października Siły Obronne Izraela poinformowały w serwisie Twitter (X), że zabiły Billala Al Kedrę(inne języki), dowódcę Hamasu, który 7 października kierował atakami na kibuce Nirim i Nir Oz. Al Kedra miał zginąć w nalocie będącym wynikiem działań wywiadowczych służby bezpieczeństwa wewnętrznego Szin Bet i wywiadu wojskowego, Amanu[73]. Tego dnia izraelskie wojsko podało także, że odpowiedziało ogniem na dokonany z terytorium Libanu przez Hezbollah ostrzał przygranicznego moszawu Szetula[74].

16 października w sieci ukazał się 10-minutowy materiał wideo, w którym Abu Obaida(inne języki), rzecznik brygad al-Kassam(inne języki), zbrojnego skrzydła Hamasu, ogłosił, że grupa jest gotowa uwolnić nieizraelskich zakładników(inne języki), jeśli tylko będzie możliwe zagwarantowanie im bezpieczeństwa w obliczu trwających izraelskich nalotów na Strefę Gazy. Obaida powiedział także, że chociaż nie może podać dokładnej liczby osób schwytanych podczas ataku z 7 października, to oszacował, że łączna ich liczba wynosi „od 200 do 250 lub więcej”, a ponadto dodał, że Hamas „traktuje zakładników zgodnie z nakazami nauk jego religii. Opieka nad nimi jest wymagana ze względów moralnych i humanitarnych. Jedzą to, co my jemy, piją to, co my pijemy i żyją w takich samych warunkach, jak wszyscy mieszkańcy Gazy.”[75]. Tego dnia Siły Obronne Izraela i resort obrony tego państwa poinformowały także, że ze względu na zagrożenie ostrzałami dokonywanymi przez Hezbollah z terytorium Libanu planują ewakuację mieszkańców 28 miejscowości położonych w odległości 2 km od granicy izraelsko-libańskiej[74].

17 października władze Strefy Gazy poinformowały, że doszło do ataku na szpital Al-Ahli Arab(inne języki), w którym zginęło około 500 osób[76][77]. Minister zdrowia Strefy Gazy oświadczył, że szpital padł ofiarą izraelskiego nalotu, podczas gdy Siły Obronne Izraela o atak obwiniły współpracującą z Hamasem organizację Palestyński Islamski Dżihad twierdząc, że organizacja ta podjęła nieudaną próbę ataku na Izrael, w wyniku której jedna z wystrzelonych przez nią rakiet omyłkowo spadła na szpital – na poparcie tej tezy 18 października wojsko przedstawiło przechwyconą rozmowę między przedstawicielami Hamasu twierdzącymi, że eksplozję w szpitalu spowodował chybiony pocisk Palestyńskiego Islamskiego Dżihadu[78][76][79]. Tego samego dnia po południu szef agencji ONZ do spraw uchodźców palestyńskich (UNRWA) przekazał, że co najmniej sześć osób zginęło a dziesiątki zostały ranne wskutek izraelskiego nalotu na prowadzoną przez UNRWA i służącą jako schronienie szkołę w obozie uchodźców palestyńskich Muchajjam al-Maghazi w centralnej części Strefy Gazy[80].

19 października Izraelczycy ostrzelali i częściowo zniszczyli starożytną cerkiew św. Porfiriusza(inne języki)[81] w mieście Gaza, służącą za schronienie dla przesiedlonej ludności Strefy Gazy[82][83][84]. Władze w Gazie na drugi dzień poinformowały, że w ataku śmierć poniosło przynajmniej 16 palestyńskich chrześcijan[83].

20 października Abu Obaida, rzecznik brygad al-Kassam, poinformował, że Hamas uwolnił dwie pochodzące ze Stanów Zjednoczonych zakładniczki – 18-letnią Natalie Raanan i jej matkę Judith[85].

22 października izraelskie wojsko dokonało ataku powietrznego na meczet Al-Ansar w obozie uchodźców palestyńskich Muchajjam Dżanin, położonym na Zachodnim Brzegu. Palestyńskie władze poinformowały później, że w ataku zginęły co najmniej dwie osoby, a trzy inne zostały ranne, zaś przedstawiciele armii izraelskiej podali, że atak spowodował śmierć kilku członków Hamasu i Palestyńskiego Islamskiego Dżihadu, którzy wykorzystywali budynek meczetu jako centrum dowodzenia[86].

23 października Hamas uwolnił dwie pierwsze izraelskie zakładniczki, 79-letnią Nurit Cooper i 85-letnią Joszewed Lifszitz. Rzecznik Abu Obaida powiedział, że uwolnienie nastąpiło w następstwie mediacji ze strony Kataru i Egiptu „ze względów humanitarnych i zdrowotnych”[87]. W kolejnym dniu na konferencji prasowej Lifszitz powiedziała, że bojownicy Hamasu umieścili ją w „pajęczynie” tuneli w Gazie, a także, że po początkowej przemocy tuż po porwaniu okazywali jej „troskę” i „łagodność”[88][89].

W nocy z 25 na 26 października Siły Obronne Izraela dokonały krótkotrwałego najazdu na północną część terytorium Strefy Gazy przy użyciu czołgów. W późniejszym komunikacie w serwisie Twitter (X) izraelska armia podała, że akcja była kolejnym etapem przygotowań do większej operacji oraz że „czołgi i piechota uderzyły w liczne komórki terrorystyczne, infrastrukturę oraz stanowiska wyrzutni pocisków przeciwpancernych. Żołnierze opuścili już ten obszar i powrócili na terytorium Izraela.”[90].

27 października w następstwie silnych izraelskich bombardowań doszło do niemal całkowitego odcięcia Strefy Gazy od dostępu do internetu i telefonii komórkowej[91].

Operacja lądowa w Strefie Gazy

Początek i dalsze wydarzenia
 
Żołnierze Sił Obronnych Izraela podczas przygotowań do operacji lądowej w Strefie Gazy 29 października 2023 roku
 
Jednostki Sił Obronnych Izraela podczas operacji lądowej w Strefie Gazy 1 listopada 2023 roku

W sobotę 28 października Siły Obronne Izraela wysłały czołgi i inne formacje lądowe do Strefy Gazy, kontynuując jednocześnie intensywne ataki artyleryjskie i bombardowania z powietrza, według przedstawicieli armii wymierzone głównie w podziemnie tunele Hamasu i inną infrastrukturę[92][93]. Do mediów nie trafiło zbyt wiele szczegółów na temat izraelskiego lądowego ataku wojskowego na Strefę Gazy(inne języki), jednak filmy opublikowane przez izraelską armię i geolokalizowane przez dziennik „The Times” wskazywały co najmniej trzy różne miejsca, w których wojska izraelskie przekroczyły granicę z północną częścią Strefy Gazy w ciągu ostatnich kilku dni[94].

28 października armia podała także, że w wyniku nocnych uderzeń trafionych zostało około 150 celów Hamasu, które znajdowały się w tunelach. W atakach tych miał także zginąć Abu Rukbeh, dowódca sił powietrznych i morskich Hamasu[95]. W odpowiedzi Hamas wystrzelił serię rakiet w kierunku Tel Awiwu i innych miast w środkowym Izraelu, jednak większość została przechwycona przez izraelski system obrony powietrznej Żelazna Kopuła[93]. Izraelski minister obrony Joaw Galant działania armii określił jako wejście przez Izrael w „nową fazę wojny” przeciwko Hamasowi w Gazie[92]. Zgodnie z informacjami dziennika „The Jerusalem Post” rano Hamas poinformował, że jego siły napotkały wojska izraelskie w północnej Gazie i że są gotowe przeciwstawić się ofensywie lądowej Izraela. Według doniesień strony palestyńskiej między miastem Bajt Hanun a obozem uchodźców palestyńskich Muchajjam al-Burajdż toczyły się walki pomiędzy żołnierzami Sił Obronnych Izraela i bojownikami Hamasu[95]. Ali Baraka, jeden z przywódców Hamasu, wydał oświadczenie, w którym stwierdził, że Izrael poniósł ciężkie straty w wyniku ataku na Gazę[96].

30 października w mediach znalazły się zdjęcia, filmy i obrazy satelitarne pokazujące linie pojazdów opancerzonych zbliżających się od północnej granicy Strefy Gazy z co najmniej trzech stron i zajmujących pozycje w pobliżu głównej drogi dalej na południe. Wśród ograniczonych szczegółów podanych przez Izrael od czasu rozpoczęcia działań lądowych znalazła się wypowiedź izraelskiego urzędnika, który działania te określił jako „rozszerzoną operację naziemną”. Zdjęcia zweryfikowane przez „The Times” wskazywały, że duże grupy czołgów i innych pojazdów opancerzonych przedostawały się w głąb Strefy Gazy, podczas gdy izraelska armia kontynuowała ataki z powietrza na pobliskie budynki[94]. Także tego dnia Siły Obronne Izraela poinformowały, że odbiły z rąk Hamasu jedną z zakładniczek, izraelską żołnierkę, pułkownik Ori Megidish[97].

31 października doszło do ataku lotniczego(inne języki) na obóz uchodźców palestyńskich Muchajjam Dżabalija w północnej części Strefy Gazy, który spowodował duże zniszczenia i w którym lokalne władze potwierdziły ponad 50 ofiar śmiertelnych oraz 250 rannych[98][99]. Siły Obronne Izraela potwierdziły, że ich myśliwce zaatakowały obóz w celu wyeliminowania mającego przebywać na jego terenie Ibrahima Biariego, opisanego jako jednego z dowódców Hamasu odpowiedzialnych za atak z 7 października[99]. Zgodnie z późniejszym oświadczeniem służby prasowej armii izraelskiej, cytowanej przez portal Jerusalem Post, Ibrahim Biari zginął w ataku, natomiast rzecznik Hamasu Hazem Qassem stanowczo zaprzeczył obecności jednego przywódców w obozie[98][99]. Przedstawiciele izraelskiego wojska twierdzili także, że oprócz Biariego w mieście Dżabalija zlikwidowano 50 innych bojowników Hamasu, a oddziały izraelskie przejęły tam kontrolę nad „twierdzą Hamasu”[98]. Hamas z kolei w swoim komunikacie dodał, że atak spowodował śmierć siedmiu zakładników, w tym trzech cudzoziemców[100]. Riyad Mansour, stały obserwator Palestyny przy ONZ stwierdził, że izraelski atak na obóz w Dżabalii był przestępstwem i wezwał Międzynarodowy Trybunał Karny do podjęcia działań w tej sprawie[101].

1 listopada miał miejsce incydent w obozie w Dżabalii, który, według komunikatu powiązanego z Hamasem ministerstwa zdrowia Strefy Gazy, był kolejnym atakiem Sił Obronnych Izraela i w którym zginąć miało kilkadziesiąt osób[100]. Internetowa gazeta „The Times of Israel” podała, powołując się na informacje pochodzące od izraelskiej armii, że nie doszło do drugiego ataku Dżabaliję, a zniszczenia i straty spowodowane były zawaleniem się budynku, którego fundamenty osłabiło przeprowadzone poprzedniego dnia zbombardowanie podziemnych tuneli[102]. Także tego dnia izraelski generał Icik Kohen, cytowany przez „The Times of Israel”, oświadczył że izraelscy żołnierze są „u bram miasta Gaza”, by „ostatecznie skończyć z Hamasem”, ponadto działający w Jemenie ruch Huti oficjalnie włączył się w wojnę Izraela z Hamasem po tym, jak wojskowy rzecznik ruchu Jahja Sari powiedział w telewizyjnym oświadczeniu, że jego ugrupowanie wystrzeliło w stronę Izraela „dużą liczbę” rakiet balistycznych i dronów oraz że będzie więcej takich ataków, „aby pomóc Palestyńczykom w zwycięstwie”[102][103]. Najbardziej dotkliwym przejawem włączenia się ruchu Huti w wojnę było atakowanie statków przepływających przez cieśninę Bab al-Mandab na przełomie 2023 i 2024 roku, co doprowadziło do tzw. kryzysu na Morzu Czerwonym[104]. Oprócz tego pierwsza grupa cywilów ewakuowanych ze Strefy Gazy przedostała się do Egiptu przez przejście graniczne w Rafah na mocy porozumienia zawartego pomiędzy Egiptem, Izraelem i Hamasem za pośrednictwem Kataru. Porozumienie zakładało, że pewna liczba cudzoziemców i osób ciężko rannych będzie mogła opuścić oblężone terytorium Strefy Gazy[105].

2 listopada wojska izraelskie kontynuowały natarcie lądowe na ośrodki miejskie w północnej części Strefy Gazy, przede wszystkim w kierunku miasta Gaza, największego skupiska ludności enklawy, jednak w walce o miasto napotkały ostry opór ze strony bojowników zarówno Hamasu jak i Palestyńskiego Islamskiego Dżihadu, którzy podjęli z Izraelczykami walkę w stylu partyzanckim z wykorzystaniem tuneli[106][107]. Jak jednak na konferencji prasowej powiedział szef Sztabu Generalnego Sił Obronnych Izraela Herci Halewi izraelscy żołnierze „otoczyli” miasto Gaza „z wielu różnych punktów widzenia”(inne języki)[106].

3 listopada Ministerstwo Zdrowia Strefy Gazy podało, że w izraelskim nalocie na karetkę pogotowia używaną do ewakuacji rannych z oblężonej północnej części Strefy Gazy zginęło 15 osób, a 60 innych zostało rannych. Izraelskie wojsko oświadczyło, że zidentyfikowało i uderzyło w karetkę „używaną przez komórkę terrorystyczną Hamasu”. Stwierdzono również, że bojownicy Hamasu zginęli w ataku, a także oskarżono Hamas o transportowanie bojowników i broni karetkami[108].

6 listopada rzecznik Sił Obronnych Izraela, kontradmirał Dani’el Hagari(inne języki) powiedział, że izraelska armia dotarła do wybrzeża, a co za tym idzie, całkowicie okrążyła miasto Gaza i podzieliła Strefę Gazy na dwie części. Hagari dodał także, że izraelscy żołnierze będą pozwalać cywilom na przemieszczanie się z północy na południe, a także oskarżył Hamas o wykorzystywanie szpitali do celów militarnych popierając to przykładami odkrytych pod szpitalami w północnej Gazie i w ich sąsiedztwie sieci tuneli, centrów dowodzenia oraz wyrzutni rakiet Hamasu[109].

7 listopada Ministerstwo Zdrowia Strefy Gazy podało, że liczba ofiar izraelskich ataków na Strefę Gazy przekroczyła 10 000[110].

11 listopada siły izraelskie ponownie zbombardowały szpital Al-Szifa(inne języki) w mieście Gaza, tym razem celując w oddział intensywnej terapii (OIOM), raniąc kilku pracowników na służbie i narażając niektóre małe dzieci na ryzyko śmierci z powodu braku tlenu po przerwie w dostawie prądu. Siły izraelskie zbombardowały oddział intensywnej terapii, a szpital jest intensywnie atakowany – brytyjska organizacja pozarządowa Medical Aid opublikowała oświadczenie wydane przez dr Marwana Abu Sadę, ordynatora oddziału chirurgii szpitala Al-Szifa w Gazie, w mediach społecznościowych na X. Doktor Sada zgłosił kilka obrażeń u pracowników dyżurujących na OIOM-ie i w szpitalu Al-Szifa. Personel przemieszczający się między budynkami został postrzelony i ciężko ranny. Ci, którzy próbowali uciec, znaleźli się pod ostrzałem i obecnie są martwi lub ranni na ulicach, ponieważ ratunek jest niemożliwy. Dodał również, że przy zamkniętej kostnicy piętrzą się setki ciał, których nie można pochować. „Nie było prądu, personel musi ręcznie wentylować pacjentów, a dzieci na oddziałach noworodkowych zaczynają umierać z powodu braku tlenu” – dodała dr Sada. „Wojna Izraela ze szpitalami musi się zakończyć” – podkreślił[111].

14 listopada Siły Obronne Izraela poinformowały, że przejęły szereg budynków administracyjnych Hamasu w stolicy Strefy Gazy, w tym siedzibę rządu Hamasu, lokalny parlament i kwaterę główną policji[112][113]. Wojsko izraelskie stwierdziło również, że zajęło „dom gubernatora”, w którym mieściły się biura zbrojnego skrzydła Hamasu, policji i bojowej jednostki wywiadowczej oraz inne obiekty wykorzystywane w przygotowaniach do ataku z 7 października, budynek wydziału inżynierii Islamskiego Uniwersytetu Gazy, który miał służyć jako „instytut produkcji i rozwoju broni”, a także kompleks szkoleniowy Hamasu, pokoje przesłuchań oraz ośrodki zatrzymań[112].

15 listopada wojska izraelskie wkroczyły do szpitala Al-Szifa po wielodniowym oblężeniu(inne języki), które wywołało ogólnoświatowy alarm w związku z losem tysięcy uwięzionych w nim cywilów. Szpital Al-Szifa stał się głównym celem izraelskiej operacji naziemnej, gdyż Izraelczycy twierdzili że w tunelach pod szpitalem znajduje się główna siedziba Hamasu, czemu Hamas zaprzeczał. Siły Obronne Izraela oświadczyły, że odkryły nieokreśloną broń i „infrastrukturę terrorystyczną” na terenie szpitala po zabiciu bojowników Hamasu w starciu poza budynkiem[114].

18 listopada w wyniku izraelskich nalotów w obozie uchodźców palestyńskich Muchajjam Dżabalija zginęło ponad 80 osób[115].

20 listopada, zgodnie z komunikatem Ministerstwa Zdrowia Strefy Gazy, czołgi Sił Obronnych Izraela całkowicie otoczyły szpital Indonezyjski(inne języki) w Bajt Lahija po ostrzale z użyciem broni artyleryjskiej, w którym zginęło około 12 Palestyńczyków[116][117]. W momencie otoczenia budynku przez izraelskie wojsko znajdowało się w nim około 700 osób, w tym personel medyczny i ranni[116]. Ostatecznie ze szpitala ewakuowano około 200 pacjentów[117].

Zawieszenie broni

22 listopada ogłoszono zawarcie negocjowanego za pośrednictwem Kataru i przy udziale Stanów Zjednoczonych porozumienia między Izraelem a Hamasem dotyczącego warunkowej przerwy w działaniach wojennych[118][119]. Na mocy potwierdzonego zarówno przez izraelski rząd jak i przez Hamas porozumienia w ciągu 24 godzin od jego ogłoszenia miało zostać zarządzone czterodniowe zawieszenie broni, a następnie do skutku miała dojść wymiana 50 kobiet i dzieci przetrzymywanych przez Hamas jako zakładnicy od czasu ataku na Izrael z 7 października na 150 palestyńskich kobiet i dzieci przebywających w izraelskich więzieniach[119][118]. Porozumienie zakładało ponadto wpuszczenie do Strefy Gazy setek ciężarówek przewożących pomoc humanitarną, medyczną i paliwową[118]. Izrael zgodził się na przedłużanie zawieszenia broni o jeden dzień w zamian za każdych dodatkowych 10 zakładników uwolnionych przez Hamas[119].

Zawieszenie broni formalnie rozpoczęło się 24 listopada o godzinie 7:00 czasu lokalnego (6:00 w Polsce). Tego dnia po południu doszło także do wymiany pierwszych przetrzymywanych osób między Hamasem a Izraelem: Hamas uwolnił 13 izraelskich zakładników, zaś Izrael 39 palestyńskich więźniów[120]. 27 listopada Ministerstwo Spraw Zagranicznych Kataru oświadczyło, że zawieszenie broni, które miało wygasnąć we wtorek 28 listopada o godzinie 7:00 czasu lokalnego (6:00 w Polsce), zostało przedłużone o dwa dni, co potwierdził Hamas oraz doradca premiera Izraela Mark Regew[121]. 30 listopada, kiedy to wygasło pierwsze przedłużenie zawieszenia broni, Izrael i Hamas porozumiały się w sprawie kolejnego jego przedłużenia, tym razem o jeden dzień[122]. 1 grudnia o 7:00 czasu lokalnego drugie przedłużenie dobiegło końca, a jako że strony konfliktu nie uzgodniły kolejnego, to całe zawieszenie broni wygasło. Zgodnie z oświadczeniem izraelskiej armii z godzin porannych 1 grudnia, na godzinę przed końcem zawieszenia broni Hamas złamał je wystrzeliwując w kierunku Izraela rakiety, w związku z czym zdecydowano o wznowieniu działań wojennych – media powiązane z Hamasem doniosły o odgłosach eksplozji i strzelaninach na północy Strefy Gazy. Podczas trwania zawieszenia broni Hamas uwolnił 105 zakładników, w tym około 60 Izraelczyków, głównie kobiet i dzieci, zaś Izrael wypuścił około 240 więźniów pochodzenia palestyńskiego, ponadto dostarczył do Strefy Gazy niezbędną pomoc humanitarną[123].

Kontynuacja działań wojennych

5 grudnia Siły Obronne Izraela oświadczyły, że dotarły do centrum Chan Junus, największego miasta w południowej części Strefy Gazy, kilka dni po tym, jak Izrael rozszerzył swoją operację lądową poza północ Strefy Gazy. Generał major Jaron Finkelman(inne języki), szef Dowództwa Południowego stwierdził, że izraelscy żołnierze brali udział w najcięższych walkach od rozpoczęcia operacji lądowej pod koniec października. Zgodnie z jego słowami: „Jesteśmy w sercu Dżabalii, w sercu Szudżaiji(inne języki) i od dzisiejszego wieczoru także w sercu Chan Junus”. Armia podała także, że żołnierzom udało się dokonać nalotu na szereg placówek Hamasu w Dżabalii i Szudżaiji, podczas których zlikwidowano składy broni i „infrastrukturę terrorystyczną zarówno naziemną, jak i podziemną”[124]. Natomiast z opublikowanego w tym samym dniu oświadczenia brygad al-Kassam(inne języki), zbrojnego skrzydła Hamasu wynikało, że od rana jej bojownicy zaangażowali się w walkę z armią izraelską we wszystkich obszarach Strefy Gazy. Dodatkowo, w komunikacie na kanale ugrupowania w komunikatorze Telegram podano, że całkowicie lub częściowo zniszczyło ono 24 izraelskie pojazdy wojskowe w Chan Junus oraz że jego snajperzy zabili i ranili ośmiu izraelskich żołnierzy[125].

7 grudnia ponad 150 bojowników Hamasu poddało się Siłom Obronnym Izraela w Chan Junus – materiał filmowy z tego wydarzenia szybko obiegł platformy mediów społecznościowych dając ogląd jego skali. Po kapitulacji bojownicy Hamasu przeszli przez dokładne rewizje osobiste przeprowadzone przez izraelskich żołnierzy, a następnie zostali przeniesieni na wstępne przesłuchanie przez siły bezpieczeństwa[126].

8 grudnia Siły Obronne Izraela opublikowały materiał filmowy przedstawiający, jak twierdziły, żołnierzy walczących z bojownikami Hamasu w pobliżu i wewnątrz dwóch szkół w Szudżaiji[127][128]. Armia podała także, że żołnierze odkryli również tunel prowadzący z jednej ze szkół do pobliskiego meczetu[127][128]. Następnego dnia armia opublikowała także materiał filmowy przedstawiający uzbrojenie, które według niej znaleziono na terenie kampusu Uniwersytetu Al-Azhar w mieście Gaza, a także szyb tunelu prowadzący do szkoły oddalonej o 1 km[129].

15 grudnia armia izraelska oświadczyła, że omyłkowo zabiła trzech zakładników Hamasu(inne języki) w wyniku tzw. bratobójczego ognia. Do zdarzenia doszło w trakcie intensywnych walk w Szudżaiji(inne języki), gęsto zabudowanej dzielnicy miasta Gaza. Zgodnie z dalszą częścią oświadczenia, żołnierze otworzyli ogień, gdyż „błędnie zidentyfikowali trzech izraelskich zakładników jako zagrożenie”. Uczestniczący w walkach bojownicy Hamasu mieli mieć na sobie ubrania określone jako cywilne (m.in. tenisówki i dżinsy), ponadto miało tam dochodzić do „wielu zasadzek” i „wielu oszustw”. Jeden z przedstawicieli armii dodał, że zakładnicy pojawili się „dziesiątki metrów od jednej z pozycji naszych sił”. Nie mieli na sobie koszulek i wymachiwali białą flagą na patyku, a dwóch z nich zginęło natychmiast. Trzeci uciekł „wzywając pomocy po hebrajsku”. Chociaż dowódca batalionu wydał rozkaz o wstrzymaniu ognia, doszło do „kolejnego otwarcia ognia” w kierunku trzeciego zakładnika, w wyniku którego zginął. Niejasne było to, jak wszyscy trzej znaleźli się na wolności: czy zostali porzuceni, czy też uciekli swoim porywaczom. Całe zdarzenie zostało określone jako „sprzeczne z zasadami działania armii” i „bardzo tragiczne”[130]. Izraelskie wojsko jeszcze tego samego dnia wysłało ciała zakładników do Izraela, gdzie potwierdzono ich tożsamość – byli to 26-letni Alon Szamriz i 28-letni Jotam Haim, pochodzący z kibucu Kefar Azza oraz 22-letni Samer Talalka, pochodzący z kibucu Nir Am[130][131].

22 grudnia, według urzędników Ministerstwa Zdrowia Strefy Gazy, liczba palestyńskich ofiar wojny przekroczyła 20 000 osób, co stanowi około 1% przedwojennej populacji terytorium Strefy Gazy[132][133].

 
Izraelski czołg Merkawa Mk IV na jednej z ulic miasta Gaza 4 stycznia 2024 roku

1 stycznia 2024 roku Siły Obronne Izraela wydały oświadczenie o rozpoczęciu wycofywania tysięcy żołnierzy z północnej części Strefy Gazy w ramach przygotowań do nowej fazy konfliktu[134]. Zgodnie z treścią oświadczenia, wycofanie wielu jednostek wojskowych miało „znacznie zmniejszyć obciążenie gospodarki”, ponadto pozwolić żołnierzom „zebrać siły na nadchodzące działania wojenne w nadchodzącym roku”[134][135]. 6 stycznia izraelskie wojsko podało natomiast, że „zakończyło demontaż” struktury dowodzenia Hamasu w północnej części Strefy Gazy[136]. 15 stycznia minister obrony Izraela Jo’aw Galant oświadczył na konferencji prasowej, że „intensywna faza” izraelskiej ofensywy lądowej w północnej części Strefy Gazy dobiegła końca, a wkrótce zakończy się ona także w rejonie Chan Junus na południu Strefy Gazy[137].

16 stycznia w godzinach porannych Hamas wystrzelił ponad 50 pocisków rakietowych z obszaru Strefy Gazy w kierunku izraelskiego miasta Netiwot. Zgodnie z doniesieniami internetowego dziennika „The Times of Israel” w ataku nie było ofiar śmiertelnych – poinformowano, że w Netiwot doszło do eksplozji, lecz żaden z mieszkańców nie ucierpiał. Inne relacje mówiły z kolei o zniszczonym obiekcie magazynowym w pobliskim moszawie Giwolim. Zamieszczone w sieci materiały filmowe wskazywały, że system obrony powietrznej Żelazna Kopuła zdołał zniszczyć około 20 rakiet w pobliżu Netiwot[138].

18 stycznia dziennik „Ha-Arec” podał, że armia izraelska monitoruje podejmowane przez Hamas próby odbudowy batalionów bojowych na północy Strefy Gazy, które Izraelczycy uznali za pozbawione zdolności wojskowych, a niektóre bataliony zostały w znacznym stopniu odtworzone[139].

22 stycznia w południowej części Strefy Gazy zginęło 21 izraelskich żołnierzy, co wówczas stanowiło największą jednorazową stratę Sił Obronnych Izraela od początku wojny Państwa Izrael z Hamasem. Szczegóły śmierci żołnierzy nie były do końca jasne. Rzecznik izraelskich sił zbrojnych, kontradmirał Dani’el Hagari(inne języki) podał, że armia przygotowywała ładunki wybuchowe do wysadzenia w powietrze dwóch budynków. Wówczas bojownik Hamasu miał wystrzelić z granatnika w kierunku stojącego w pobliżu czołgu, co prawdopodobnie wywołało serię eksplozji podłożonych wcześniej ładunków. Izraelscy żołnierze mieli zginąć w ruinach walących się budynków[140].

12 lutego w nocy izraelskie lotnictwo przeprowadziło intensywne naloty i ostrzały ze śmigłowców w wielu miejscach miasta Rafah leżącego na południowym krańcu Strefy Gazy i będącego miejscem schronienia 1,4 miliona Palestyńczyków, którzy uciekli z innych objętych walkami obszarów Strefy Gazy[141][142]. Zarówno Palestyńskie Towarzystwo Czerwonego Półksiężyca(inne języki) jak i Ministerstwo Zdrowia Strefy Gazy podały, że liczba ofiar tych ataków wyniosła około 100 osób. Izraelskie wojsko potwierdziło, że przeprowadziło „serię ataków” na cele w rejonie Szabura w Rafah oraz że dwóch izraelskich zakładników zostało uratowanych podczas „operacji specjalnej”. Według oświadczenia izraelskich służb, zakładnicy zostali zidentyfikowani jako Fernando Simon Marman (60 lat) i Louis Har (70 lat), obaj porwani przez Hamas z kibucu Nir Jicchak[141].

29 lutego w godzinach porannych w południowo-zachodniej części miasta Gaza doszło do tzw. „mącznej masakry”, kiedy izraelscy żołnierze otworzyli ogień do setek palestyńskich cywilów gromadzących się wokół konwoju ciężarówek z żywnością dostarczaną w ramach pomocy humanitarnej[143][144][145][146]. Według późniejszego komunikatu Ministerstwa Zdrowia Strefy Gazy, w zdarzeniu tym zginęło 118 osób, zaś 760 zostało rannych[147]. Zgodnie z relacjami naocznych świadków po rozlegnięciu się strzałów wielu ludzi w wyniku paniki uciekało i wpadało pod koła odjeżdżających ciężarówek[143][144]. Z kolei rzecznik Sił Obronnych Izraela Dani’el Hagari podał, że ludzie zginęli lub zostali ranni w wyniku stratowania podczas bójki o zabranie produktów żywnościowych z ciężarówek[145]. Tego samego dnia Ministerstwo Zdrowia Strefy Gazy poinformowało, że liczba palestyńskich ofiar wojny w Strefie Gazy przekroczyła 30 tysięcy[148].

23 marca co najmniej 19 osób zginęło a 23 zostały ranne wskutek izraelskiego ostrzału grupy ludzi czekającej na pomoc humanitarną przy rondzie kuwejckim w mieście Gaza. Siły Obronne Izraela uznały później doniesienia na temat zaatakowania przez nie oczekujących na pomoc mieszkańców Gazy za „niepoprawne” i stwierdziły, że trwa analiza incydentu[149].

Przez ostatnie dwa tygodnie marca Siły Obronne Izraela toczyły ciężkie walki z bojownikami Hamasu o szpital Al-Szifa(inne języki) w mieście Gaza, który siły izraelskie po raz pierwszy zajęły w listopadzie 2023 roku[150][151]. 1 kwietnia rano izraelskie wojsko wycofało się z doszczętnie zniszczonego szpitala określając rezultat walk o szpital i okoliczne dzielnice jako główne zwycięstwo na polu bitwy podczas wojny z Hamasem i oświadczyło, że żołnierze Sił Obronnych Izraela zabili podczas operacji 200 bojowników, chociaż nie potwierdzono, że wszyscy zabici Palestyńczycy faktycznie byli bojownikami[151].

26 marca rzecznik wojsk izraelskich Dani’el Hagari oficjalnie potwierdził na konferencji prasowej, że zastępca dowódcy zbrojnego skrzydła Hamasu Marwan Issa(inne języki) zginął 10 marca w nalocie na obóz uchodźców palestyńskich Muchajjam an-Nusajrat. Wraz z nim zabity został także Ghazi Abu Tama’a, starszy dowódca Hamasu[152].

1 kwietnia w nocy doszło do izraelskiego ataku rakietowego na składający się z trzech samochodów konwój z zespołem wolontariuszy pomocowej organizacji pozarządowej World Central Kitchen (WCK) tuż po tym, gdy opuścił magazyn w mieście Dajr al-Balah, do którego dostarczył ponad 100 ton pomocy żywnościowej, przysłanej drogą morską[153][154][155]. Atak miał miejsce w bezkonfliktowej części Strefy Gazy pomimo skoordynowania ruchów WCK z Siłami Obronnymi Izraela[155][153]. Powiązane z izraelskim wojskiem źródła poinformowały później dziennik „Ha-Arec”, że konwój został zaatakowany z powodu błędnych podejrzeń, że podróżował z nim terrorysta[153]. Zgodnie z oświadczeniem WCK, w zdarzeniu zginęło siedmioro jej pracowników: trzech Brytyjczyków, Palestyńczyk, Polak, Australijka i posiadacz podwójnego amerykańsko-kanadyjskiego obywatelstwa[154][153]. W następstwie zdarzenia World Central Kitchen zawiesiła wszystkie swoje operacje pomocowe w regionie[153][155].

4 kwietnia rząd Izraela pod naciskiem władz Stanów Zjednoczonych zdecydował się otworzyć zamknięte od czasu ataku Hamasu z 7 października przejście graniczne Erez na granicy ze Strefą Gazy, by umożliwić napływ pomocy humanitarnej do tego terytorium[156].

7 kwietnia Siły Obronne Izraela wycofały wszystkie swoje oddziały lądowe z południowej części Strefy Gazy, aby, zgodnie z oficjalnym komunikatem, „zregenerować się i przygotować do przyszłych operacji”[157][158]. Na miejscu pozostawiono tylko jedną brygadę, jednostkę piechoty Nahal, w celu zabezpieczenia Korytarza Netzarim(inne języki), szlaku drogowego dzielącego Strefę Gazy na część północną i południową, umożliwiającego izraelskiemu wojsku kontrolowanie ruchów w Strefie Gazy[157]. Po wycofaniu się armii Izraela setki Palestyńczyków wcześniej przesiedlonych do Rafah wróciło do swoich domów na dotychczas zajmowanych przez Izraelczyków terenach Strefy Gazy[158].

12 kwietnia libański sojusznik Hamasu, Hezbollah, przeprowadził przy użyciu dronów (z których przechwycono 2) i około 40 rakiet (z których część została przechwycona przy użyciu Żelaznej Kopuły i baterii Patriot) atak na na północny Izrael[159][160]. Atak Hezbollahu to część tzw. „wojny w cieniu” Izraela z Iranem[161]. Według wczesnych hipotez Iran miał zaatakować Izrael jeszcze tego samego dnia, co potwierdził irański parlamentarzysta Dżawad Karimi Kuddusi[162], lecz lot dronów (w ilości, szacunkowo, od 50 do kilkuset) rozpoczął się dopiero następnego dnia. Z tego powodu Jordania, a kilka godzin później również Irak zamknęły swą przestrzeń powietrzną[163]. Wcześniej, w związku zagrożeniem owym atakiem, USA skierowały na Morze Czerwone lotniskowiec USS Dwight D. Eisenhower, zdolny do przechwytywania irańskich dronów i rakiet[164]. Zarówno atak Hezbolllahu, jak i Iranu, są odwetem za mający miejsce 1 kwietnia atak rakietowy Izraela na irański konsulat(inne języki) w Damaszku[165], w wyniku którego zginęło 7 członków Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej[163] (w tym Mohammad Reza Zahedi(inne języki), jeden z dowódców Sił Ghods[166][167]) i 9 innych osób[168].

Zobacz też: Irańskie ataki na Izrael w 2024.

Reakcje międzynarodowe

Polityczne

 
Głosowanie (odbyło się 27.10.2023 roku) nad rezolucją Zgromadzenia Ogólnego ONZ nakazującą humanitarne zawieszenie broni między obydwoma stronami konfliktu.
  •   Boliwia – 31 października 2023 roku María Nela Prada(inne języki), minister w administracji prezydenta Boliwii Luisa Arce ogłosiła na konferencji prasowej, że boliwijski rząd całkowicie zerwał stosunki dyplomatyczne z Izraelem motywując tę decyzję zbrodniami wojennymi i łamaniem praw człowieka przez Izrael w Strefie Gazy[169].
  •   Chiny – Rząd Chin wezwał obie strony do „powściągliwości” i rozpoczęcia rozmów pokojowych, zaś minister spraw zagranicznych Chin wydał oświadczenie potępiające brak humanitaryzmu obu stron konfliktu[170].
  •   Czechy – Petr Pavel, prezydent Czech, powiedział, że Czechy wzywają do obcięcia unijnego dofinansowywania Palestyny i popierają działania obronne Izraela[171].
  •   Egipt – Po ataku Hamasu na Izrael Egipt zamknął swoje granice i odmówił przyjęcia uchodźców z przygranicznej Strefy Gazy[172]. Egipt wystosował też apel o zaprzestanie izraelskich ataków na Rafah[173]. 1 listopada Egipt przyjął pierwszą grupę cywilów ewakuowanych ze Strefy Gazy przez przejście graniczne w Rafah na mocy porozumienia zawartego z Izraelem i Hamasem za pośrednictwem Kataru. Porozumienie zakładało, że pewna liczba cudzoziemców i osób ciężko rannych będzie mogła przedostać się do Egiptu z oblężonego przez Izrael terytorium Strefy Gazy[105].
  •   Francja – Po ataku Hamasu na Izrael we Francji wzrosła gwałtownie liczba aktów antysemickich, a rząd Francji wyraził sprzeciw decyzji Komisji Europejskiej mówiącej o wstrzymaniu dofinansowywania Palestyny[174][175].
  •   Indie – Narendra Modi, premier Indii, wyraził zaskoczenie atakami terrorystycznymi na Izrael. 13 października odbył też rozmowę telefoniczną z premierem Binjaminem Netanjahu, w której wyraził solidarność z Izraelem[170].
  •   Indonezja – Joko Widodo, prezydent Indonezji, wezwał 10 października do rozwiązania konfliktu zgodnie z wytycznymi ONZ oraz wezwał do zakończenia konfliktu, wskazując na jego negatywne konsekwencje humanitarne[176][177].
  •   Iran – Według amerykańskiego wywiadu przywódcy Iranu byli zaskoczeni wybuchem konfliktu. Część publicystów[kto?] wskazuje jednak, iż odpowiedzialność za wybuch konfliktu ponosi Iran[178][179].
  •   Japonia – Waleed Siam(inne języki), palestyński dyplomata, 13 października wezwał Japonię do kontynuacji humanitarnego wspierania Palestyny. Tego samego dnia Yōko Kamikawa(inne języki), minister spraw zagranicznych Japonii, potępiła agresję Hamasu[180][181].
  •   Kolumbia – 31 października prezydent Kolumbii Gustavo Petro poinformował za pośrednictwem serwisu Twitter (X), że zdecydował o odwołaniu kolumbijskiego ambasadora w Izraelu, dodając że „skoro Izrael nie powstrzymuje masakry narodu palestyńskiego, nie możemy tam pozostać”[182].
  •   Litwa – Po wybuchu konfliktu parlament litewski zdecydował się na potępienie agresji Hamasu, a minister spraw zagranicznych Litwy poparł wysiłki Izraela mające na celu odparcie ataku Hamasu[183].
  •   Malezja – Malezja poparła oficjalnie apel Egiptu o zaprzestanie ataków izraelskich na Rafah[173][177].
  •   Niemcy – Niemcy zaoferowały wsparcie wojskowe Izraelowi, a Boris Pistorius, minister obrony Niemiec, zgodził się na wsparcie Izraela niewielką ilością amunicji i dronów. Kanclerz Olaf Scholz podkreślił zaś odpowiedzialność Niemiec za bezpieczeństwo Izraela[184].
  •   ONZ – Organizacja skrytykowała zalecenia Izraela do mieszkańców Strefy Gazy, by ci się ewakuowali, wskazując iż ewakuacja 1,1 miliona ludzi w tak krótkim czasie jest niemożliwa[185]. 27 października Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło rezolucję wzywającą do natychmiastowego i trwałego rozejmu humanitarnego prowadzącego do zaprzestania działań wojennych między Izraelem a Hamasem, zażądając jednocześnie niezakłóconego dostarczania niezbędnej pomocy ludności cywilnej w całej Strefie Gazy, w ramach kontynuowania nadzwyczajnej sesji organu poświęconej sytuacji na Bliskim Wschodzie. Zgromadzeniu nie udało się przy tym jednoznacznie odrzucić i potępić ataku Hamasu na Izrael z 7 października[186]. Rezolucję przyjęto przy 120 głosach za, 14 przeciw (m.in. Stanów Zjednoczonych, Czech i Austrii) i 45 wstrzymujących się (m.in. Polski, Finlandii i Japonii)[186][187]. 26 stycznia 2024 roku Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze, główny organ sądowy ONZ, wydał orzeczenie nakazujące Izraelowi podjęcie wszelkich możliwych środków w celu zapobiegania aktom ludobójstwa wobec narodu palestyńskiego w Strefie Gazy, jednak bez nakazania jednoczesnego natychmiastowego przerwania ognia na tym obszarze[188][189]. Orzeczenie MTS zostało wydane w odpowiedzi na skargę złożoną przez rząd Południowej Afryki 29 grudnia 2023 roku, w której oskarżono Izrael o ludobójstwo na Palestyńczykach ze Strefy Gazy i domagano się podjęcia wobec Izraela środków nadzwyczajnych, m.in. ostatecznie nienakazanego Izraelowi przerwania operacji wojennych w Strefie Gazy[188][189]. Trybunał wysłuchał zarzutów Południowej Afryki 11 stycznia 2024 roku oraz odpowiedzi Izraela 12 stycznia 2024 roku[188].
  •   Polska – Od razu po wybuchu konfliktu Ministerstwo Spraw Zagranicznych w wydanym przez siebie komunikacie odradzało loty do Izraela[190]. Następnie Polska rozpoczęła ewakuację swoich obywateli z Izraela, która zakończyła się 14 października[191]. W rozmowie z prezydentem Izraela Jicchakiem Herzogiem prezydent RP Andrzej Duda przekazał mu kondolencje i zaoferował pomoc humanitarną[192]. Wizytę w Izraelu złożył poseł Paweł Kowal i posłanka Anna Maria Żukowska[193][194].
  •   Południowa Afryka – 29 grudnia władze Południowej Afryki wniosły do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze sprawę przeciwko Izraelowi w związku z oskarżeniem tego państwa o ludobójstwo na Palestyńczykach w Strefie Gazy. Z południowoafrykańskiego stanowiska przed haskim trybunałem wynika, że „działania i zaniechania Izraela (…) mają charakter ludobójczy”, ponieważ zostały popełnione z zamiarem „zniszczenia Palestyńczyków w Gazie” jako części szerszej palestyńskiej grupy narodowej, rasowej i etnicznej[195]. Południowa Afryka zwróciła się do także sądu w Hadze o wydanie tymczasowego nakazu natychmiastowego zawieszenia przez Izrael operacji wojskowych w Gazie[195][196].
  •   Rosja – Wasilij Nebenzia, przedstawiciel Rosji w ONZ wezwał do wstrzymania walk oraz stwierdził iż Rada Bezpieczeństwa ONZ powinna zająć się kwestią Palestyny[197]. Prezydent Rosji Władimir Putin stwierdził w swoim przemówieniu, że odpowiedzialność za ten konflikt ponoszą USA[198].
  •   Stany Zjednoczone – Antony Blinken, sekretarz stanu, złożył po wybuchu konfliktu wizytę w Izraelu. Później zaś USA wysłało lotniskowce na wschodnią część Morza Śródziemnego[199][200].
  •   Unia Europejska – Komisja Europejska na wieść o wybuchu konfliktu zadecydowała o wstrzymaniu dofinansowywania Palestyny. Ursula von der Leyen i Roberta Metsola, przewodniczące KE i Parlamentu Europejskiego, przyleciały do Izraela i wyraziły solidarność z izraelskimi ofiarami konfliktu[175][201].
  •   Wielka Brytania – Ministerstwo Spraw Zagranicznych Wielkiej Brytanii poinformowało, iż organizuje loty ewakuacyjne z Izraela dla Brytyjczyków[202].

Społeczne

 
Demonstracja propalestyńska w Berlinie w dzielnicy Kreuzberg 21 października 2023 roku
 
Demonstracja proizraelska w Londynie na placu Parliament Square 15 października 2023 roku

Wojna Izraela z Hamasem na całym świecie spotkała się ze społecznymi reakcjami, mającymi postać publicznych demonstracji zorientowanych na wsparcie zarówno Palestyny, jak i Izraela(inne języki), a także wyrażających wściekłość, żal z powodu ofiar i sprzeciw wobec przemocy podczas działań wojennych[203][204]. Propalestyńskie demonstracje odbywały się m.in. w Afganistanie (Kabul[205]), Algierii (Algier[206]), Albanii (Tirana[207]), Australii (Canberra[208], Melbourne[209], Sydney[210]), Bangladeszu (Dhaka[203]), Bośni i Hercegowinie (Sarajewo[211]), Brazylii (Brasília[203]), Cyprze (Larnaka[212], Nikozja[213]), Filipinach (Marawi[214], Cotabato[215]), Francji (Paryż[216], Lyon[217], Marsylia[218], Strasburg[218]), Grecji (Ateny[219]), Hiszpanii (Madryt[203], Barcelona[203]), Holandii (Amsterdam[220], Haga[208]), Indiach (Hajdarabad[221], Dżammu i Kaszmir[221], Lucknow[221]), Indonezji (Dżakarta[222], Palu[223]), Iraku (Bagdad[204]), Iranie (Teheran[204]), Irlandii (Dublin[224], Carlow[225], Cork[225], Ennis[225], Galway[225], Limerick[225]), Islandii (Reykjavík[226]), Japonii (Tokio[227]), Jemenie (Sana[208]), Jordanii (Amman[208]), Kanadzie (Ottawa[228], Calgary[228], Edmonton[203], Montreal[228], Toronto[228], Vancouver[203]), Macedonii Północnej (Skopje[229]), Malezji (Kuala Lumpur[204]), Maroku (Rabat[204]), Meksyku (Meksyk[208]), Niemczech (Berlin[230], Duisburg[230], Düsseldorf[231]), Nowej Zelandii (Wellington[232], Auckland[233], Christchurch[232], Hamilton[232], New Plymouth[232], Palmerston North[232], Wanganui[232]), Pakistanie (Islamabad[234], Karaczi[203], Lahaur[234], Peszawar[235]), Polsce (Warszawa[236][237], Gdańsk[238]), Południowej Afryce (Kapsztad[239]), Rumunii (Bukareszt[240]), Sri Lance (Kolombo[208]), Stanach Zjednoczonych (Waszyngton[204], Los Angeles[204], Nowy Jork[204], San Francisco[203]), Szwajcarii (Genewa[208]), Tajlandii (Bangkok[241]), Tunezji (Tunis[204]), Turcji (Ankara[208][204]), Wenezueli (Caracas[208]), Wielkiej Brytanii (Londyn[203][204], Glasgow[204], Sheffield[242]) oraz Włoszech (Rzym[243]). Natomiast proizraelskie demonstracje miały miejsce m.in. w Argentynie (Buenos Aires[204]), Brazylii (Rio de Janeiro[204]), Cyprze (Larnaka[244]), Francji (Paryż[204][245], Lyon[203]), Holandii (Amsterdam[204]), Kolumbii (Bogota[204]), Niemczech (Berlin[246], Frankfurt nad Menem[231]), Polsce (Warszawa[236][247]), Rumunii (Bukareszt[248]), Serbii (Belgrad[204]), Stanach Zjednoczonych (Las Vegas[203], Los Angeles[204], Miami Beach[204], Nowy Jork[204], San Francisco[203]), Urugwaju (Montevideo[249], Punta del Este[250]), Węgrzech (Budapeszt[204]), Wielkiej Brytanii (Londyn[204][251]) i Włoszech (Rzym[203]).

W reakcji na działania Izraela wobec Strefy Gazy na całym świecie pojawiły się także liczne przypadki antysemickich incydentów[252]. Do najpoważniejszych z nich doszło w położonych na Kaukazie Północnym rosyjskich republikach − pod koniec października 2023 roku miały tam miejsce antysemickie zamieszki, w tym szturm na lotnisko w Machaczkale w następstwie wylądowania na nim samolotu lecącego z Tel Awiwu[253][254][252].

Przypisy

  1. ↑ Fighters of the Resistance Axis will go down in history: PFLP [online], Al Mayadeen English, 20 października 2023 [dostęp 2023-10-29] (ang.).
  2. ↑ a b Al-Qassam fighters engage IOF on seven fronts outside Gaza: Statement. web.archive.org, 2023. [dostęp 2023-10-11]. (ang.).
  3. ↑ Qassam Brigades announces control of ‘Erez Crossing’. [w:] Palestine [on-line]. en.royanews.tv, 2023-10-07. [dostęp 2023-10-11]. (ang.).
  4. ↑ Israel Army Fires Artillery at Lebanon as Hezbollah Claims Attack. [w:] Arab World [on-line]. english.aawsat.com, 2023-10-08. [dostęp 2023-10-11]. (ang.).
  5. ↑ Yemen's Houthis enter Mideast fray, hardening spillover fears. reuters.com, 2023-11-01. [dostęp 2023-11-01]. (ang.).
  6. ↑ a b PFLP senior member assassinated, „Zakim” military site shelled after. Al Mayadeen English, 2023-10-12. [dostęp 2023-10-29]. (ang.).
  7. ↑ Samia Nakhoul, How Hamas secretly built a ‘mini-army’ to fight Israel [online], Reuters, 13 października 2023 [dostęp 2023-10-14].
  8. ↑ Palestinian Al Quds Brigades claim responsibility for attack at Lebanon-Israel border. reuters.com, 2023-10-09. [dostęp 2023-10-26]. (ang.).
  9. ↑ Naharnet Newsdesk: Two Resistance Brigades members killed by Israeli shelling. naharnet.com, 2023-10-23. [dostęp 2023-11-03]. (ang.).
  10. ↑ a b Grażyna Latos: 100 tys. izraelskich żołnierzy na granicy ze Strefą Gazy. [w:] Świat [on-line]. gazetaprawna.pl, 2023-10-09. [dostęp 2023-10-12]. (pol.).
  11. ↑ Israel Duro: Heroes of Israel: Armed members of several kibbutzim managed to fight off terrorists. [w:] World [on-line]. voz.us, 2023-10-11. [dostęp 2023-10-24]. (ang.).
  12. ↑ Renee Ghert-Zand: Young dad of 6 absorbed blast to protect family in attack on Kerem Shalom. timesofisrael.com, 2023-10-18. [dostęp 2023-10-24]. (ang.).
  13. ↑ Wybuch wojny między Izraelem i Hamasem. PISM. [dostęp 2023-10-11].
  14. ↑ Wojna Izraela z Hamasem wstrząśnie rynkami?. forsal.pl. [dostęp 2023-10-11].
  15. ↑ Sara Nowacka: Wpływ wojny w Strefie Gazy na sytuację w Libanie. [w:] Publikacje [on-line]. pism.pl, 2024-01-29. [dostęp 2024-02-14]. (pol.).
  16. ↑ Karolina Wójcicka: Wojna w Strefie Gazy rozlewa się po Bliskim Wschodzie. [w:] Świat [on-line]. gazetaprawna.pl, 2024-01-16. [dostęp 2024-02-14]. (pol.).
  17. ↑ Ruth Margalit, Waking to an Attack from Hamas, „The New Yorker”, 7 października 2023, ISSN 0028-792X [dostęp 2023-10-11] (ang.).
  18. ↑ Juan Carlos Sanz, Sukkot war ends Hamas’s aspirations for pragmatism [online], EL PAÍS English, 7 października 2023 [dostęp 2023-10-11] (ang.).
  19. ↑ Kamil Nowak: Największy atak na Izrael od lat. Rośnie liczba ofiar. Hamas publikuje nagrania porwanych cywilów. [w:] Bezpieczeństwo [on-line]. forsal.pl, 2023-10-07. [dostęp 2023-10-11]. (pol.).
  20. ↑ Paweł Pokrzywiński: Operacja Hamasu przeciwko Izraelowi. ukladsil.pl, 2023. [dostęp 2023-10-11]. (pol.).
  21. ↑ https://www.ohchr.org/en/press-releases/2023/10/gaza-un-experts-decry-bombing-hospitals-and-schools-crimes-against-humanity.
  22. ↑ Damning evidence of war crimes as Israeli attacks wipe out entire families in Gaza - Amnesty International [online], amnesty.org [dostęp 2024-04-26] (ang.).
  23. ↑ Ewa Karbowicz: Liczba ofiar ataków Hamasu wzrosła do 1200, wśród nich 170 żołnierzy. [w:] Świat [on-line]. gazetaprawna.pl, 2023-10-11. [dostęp 2023-10-11]. (pol.).
  24. ↑ Izrael i Palestyna oskarżone o zbrodnie wojenne. To „odrażające i nieludzkie”. [w:] Świat [on-line]. gazetaprawna.pl, 2023-10-10. [dostęp 2023-10-11]. (ang.).
  25. ↑ a b c d e f g h i Hamas zaatakował Izrael z morza, lądu i powietrza. Walki w miastach, setki rannych i zabici. [w:] Świat [on-line]. tvn24.pl, 2023-10-07. [dostęp 2023-10-11]. (pol.).
  26. ↑ a b c d e f g HADAS GOLD, RICHARD ALLEN GREENE, AMIR TAL, IBRAHIM DAHMAN, ABEER SALMAN, KAREEM KHADDAR AND NADEEN EBRAHIM: Hamas has launched an unprecedented attack against Israel. Here’s what to know. [w:] CNN [on-line]. ksltv.com, 2023-10-08. [dostęp 2023-10-11]. (ang.).
  27. ↑ Marek Matusiak: Izrael zaatakowany. [w:] Publikacje [on-line]. osw.waw.pl, 2023-10-09. [dostęp 2023-10-11]. (pol.).
  28. ↑ Izrael: „Haarec”: bojownicy Hamasu sforsowali barierę graniczną w 29 miejscach; większość nie została jeszcze uszczelniona. [w:] Rynki zagraniczne [on-line]. wnp.pl, 2023-10-08. [dostęp 2023-10-11]. (pol.).
  29. ↑ a b Grad rakiet wystrzelony ze Strefy Gazy. Bojownicy wkroczyli do Izraela. [w:] Konflikty zbrojne [on-line]. rp.pl, 2023-10-07. [dostęp 2023-10-11]. (pol.).
  30. ↑ Dozens killed, abducted as Israel comes under surprise Hamas attack: Dozens killed, abducted as Israel comes under surprise Hamas attack. [w:] News [on-line]. ynetnews.com, 2023-10-10. [dostęp 2023-10-23]. (ang.).
  31. ↑ Israel retaliation kills 230 Palestinians after Hamas operation [online], aljazeera.com [dostęp 2023-10-11] (ang.).
  32. ↑ Ramzy Baroud: The roots and hidden meanings of ‘Al-Aqsa Flood’. arabnews.com, 2023-10-09. [dostęp 2023-10-11]. (ang.).
  33. ↑ Ilja Wołżski: David Sharp, izraelski ekspert wojskowy: tragedia, która się wydarzyła, jest największą porażką izraelskich służb wywiadowczych. [w:] Świat [on-line]. wiadomosci.onet.pl, 2023-10-07. [dostęp 2023-10-11]. (pol.).
  34. ↑ arb: Reuters: Atak Hamasu na Izrael był planowany od 2021 r. Stoi za nim jeden człowiek. [w:] Konflikty zbrojne [on-line]. rp.pl, 2023-10-11. [dostęp 2023-10-27]. (pol.).
  35. ↑ a b c akr: Przyjechali się bawić, walczyli o życie. „Byli wszędzie, chodzili i strzelali. Wokół umierali ludzie”. [w:] Świat [on-line]. tvn24.pl, 2023-10-08. [dostęp 2023-10-11]. (pol.).
  36. ↑ Dozens killed, abducted as Israel comes under surprise Hamas attack. [w:] News [on-line]. ynetnews.com, 2023-10-10. [dostęp 2023-10-11]. (ang.).
  37. ↑ a b What We Know About Israel’s War With Hamas. channelstv.com, 2023-10-11. [dostęp 2023-10-11]. (ang.).
  38. ↑ Yolande Knell, Raffi Berg and David Gritten: Israel attack: PM says Israel at war after 250 killed in attack from Gaza. [w:] Middle East [on-line]. bbc.com, 2023-10-08. [dostęp 2023-10-11]. (ang.).
  39. ↑ a b Joanie Margulies: IDF regains control over Sderot police station. [w:] Defense News [on-line]. jpost.com, 2023-10-08. [dostęp 2023-10-12]. (ang.).
  40. ↑ a b Josef Federman, Issam Adwan: Hamas surprise attack out of Gaza stuns Israel and leaves hundreds dead in fighting, retaliation. [w:] World news [on-line]. apnews.com, 2023-10-08. [dostęp 2023-10-17]. (ang.).
  41. ↑ a b Cezary Faber: Rzeź na festiwalu w Izraelu. „Strzelali do nas jak do kaczek”. [w:] Świat [on-line]. rmf24.pl, 2023-10-08. [dostęp 2023-10-11]. (pol.).
  42. ↑ Roni Green Shaulov, Yoav Zitun: Charred remains of mother, son recovered 11 days after Hamas massacre. [w:] News [on-line]. ynetnews.com, 2023-10-18. [dostęp 2023-10-27]. (ang.).
  43. ↑ a b Yoav Zitun, Shimon Elbaz, Itamar Eichner, Hadar Gil-Ad, Yair Kraus: Israel bombards Gaza in massive attack; Netanyahu invites Biden to Israel on solidarity visit. [w:] News [on-line]. ynetnews.com, 2023-10-16. [dostęp 2024-02-29]. (ang.).
  44. ↑ KGŁ: „Palą nas. Dusimy się”. Przerażająca relacja z Izraela, nie żyje cała rodzina. o2.pl, 2023-10-13. [dostęp 2023-10-19]. (pol.).
  45. ↑ Marcin Jabłoński: Czołgi, transportery i traktor. Trofea wojenne Hamasu. [w:] Militaria [on-line]. geekweek.interia.pl, 2023-10-07. [dostęp 2023-10-14]. (pol.).
  46. ↑ a b c Israel launches operation ‘Iron Swords’ after Hamas’ surprise attack. [w:] World News [on-line]. business-standard.com. [dostęp 2023-10-11]. (ang.).
  47. ↑ 44 Israeli soldiers and 30 security officials killed by Hamas have been identified. [w:] All [on-line]. edition.cnn.com, 2023-10-08. [dostęp 2024-02-12]. (ang.).
  48. ↑ Susannah George, Sarah Dadouch, Claire Parker, Shira Rubin: Israel formally declares war against Hamas as more than 1,000 killed on both sides. washingtonpost.com, 2023-10-08. [dostęp 2023-10-11]. (ang.).
  49. ↑ Yolande Knell, Rushi Abu Alouf, David Gritten: Israeli forces fight to drive out Hamas militants as death toll passes 600. [w:] Middle East [on-line]. bbc.com, 2023-10-08. [dostęp 2023-10-11]. (ang.).
  50. ↑ Reports of mass casualties as Israeli air attack hits refugee camp in Gaza. [w:] Israel-Palestine conflict [on-line]. aljazeera.com, 2023-10-09. [dostęp 2023-10-11]. (ang.).
  51. ↑ Izrael odcina Strefę Gazy. Całkowita blokada dostaw żywności, wody, prądu i paliwa [online], TVN24, 9 października 2023 [dostęp 2023-10-11] (pol.).
  52. ↑ Israel announces ‘total’ blockade on Gaza. [w:] Israel-Palestine conflict [on-line]. aljazeera.com, 2023-10-09. [dostęp 2023-10-11]. (ang.).
  53. ↑ Lazar Berman: ‘At least 40 babies killed’: Foreign reporters taken to massacre site in Kfar Aza. timesofisrael.com, 2023-10-10. [dostęp 2023-10-12]. (ang.).
  54. ↑ a b ‘Kfar Aza smells of death’: Inside the Israeli border village where ‘babies were slaughtered’ in Hamas attack. [w:] Middle East [on-line]. independent.co.uk, 2023-10-11. [dostęp 2023-10-12]. (ang.).
  55. ↑ Corpses and kids’ bikes, burned homes and death in kibbutz where Hamas butchered 100. timesofisrael.com, 2023-10-11. [dostęp 2023-10-12]. (ang.).
  56. ↑ How an Israeli Kibbutz 'Paradise' Turned Into Hell in Hamas Attack. [w:] World News [on-line]. usnews.com, 2023-10-10. [dostęp 2024-02-29]. (ang.).
  57. ↑ Jeremy Bowen: Inside Kfar Aza where Hamas militants killed families in their homes. [w:] Middle East [on-line]. bbc.co.uk, 2023-10-11. [dostęp 2024-02-27]. (ang.).
  58. ↑ Roland Oliphant, Nataliya Vasilyeva, Charles Hymas: Hamas slaughtered babies and children in Kfar Aza kibbutz massacre. [w:] News [on-line]. telegraph.co.uk, 2023-10-10. [dostęp 2024-02-29]. (ang.).
  59. ↑ MEE staff: Israel-Palestine war: Israeli personnel gave false information about 7 October attack crimes - report. [w:] Israel-Palestine war [on-line]. middleeasteye.net, 2023-12-03. [dostęp 2024-02-29]. (ang.).
  60. ↑ Kat Tenbarge, Melissa Chan: Unverified reports of ‘40 babies beheaded’ in Israel-Hamas war inflame social media. [w:] Israel-Hamas war [on-line]. nbcnews.com, 2023-10-12. [dostęp 2024-02-29]. (ang.).
  61. ↑ Hamas launches new rocket attack on Israeli city of Ashkelon. euronews.com, 2023-10-10. [dostęp 2023-10-17]. (ang.).
  62. ↑ Michał Dobrołowicz, Justyna Lasota-Krawczyk, Karol Żak: Izrael równa z ziemią Strefę Gazy. Rośnie liczba ofiar. [w:] Izrael w stanie wojny [on-line]. rmf24.pl, 2023-10-11. [dostęp 2023-10-12]. (pol.).
  63. ↑ amk: W Izraelu powstanie rząd jedności narodowej. [w:] Konflikty zbrojne [on-line]. rp.pl, 2023-10-11. [dostęp 2023-10-12]. (pol.).
  64. ↑ a b Izrael. Powstaje rząd jedności narodowej, rząd dogadał się z opozycją. [w:] Wiadomości [on-line]. businessinsider.com.pl, 2023-10-11. [dostęp 2023-10-12]. (pol.).
  65. ↑ Carrie Keller-Lynn: Knesset okays war cabinet; PM: Saturday ‘most horrible day for Jews since Holocaust’. timesofisrael.com, 2023-10-12. [dostęp 2023-10-13]. (ang.).
  66. ↑ Amanda Macias, Ruxandra Iordache: Israel-Hamas war live updates: Israel calls for evacuation of 1.1 million Palestinians in Gaza; at least 27 Americans killed. cnbc.com, 2023-10-12. [dostęp 2023-10-13]. (ang.).
  67. ↑ Hamas claims 150 rockets fired at Ashkelon. timesofisrael.com, 2023-10-13. [dostęp 2023-10-17]. (ang.).
  68. ↑ a b c Justyna Lasota-Krawczyk: Izrael wezwał do ewakuacji. Panika i chaos w Strefie Gazy. [w:] Izrael w stanie wojny [on-line]. rmf24.pl, 2023-10-13. [dostęp 2023-10-14]. (pol.).
  69. ↑ a b tm//mrz: Palestyńczycy nie mają gdzie uciec przed rakietami spadającymi na Strefę Gazy. Egipt odmówił ich przyjęcia. [w:] Świat [on-line]. tvn24.pl, 2023-10-13. [dostęp 2023-10-11]. (pol.).
  70. ↑ Why is Israel attacking south Gaza after telling people to go there?, „Reuters”, 26 października 2023 [dostęp 2023-11-12] (ang.).
  71. ↑ Emanuel Fabian: IDF says head of Hamas’s aerial forces killed in overnight Gaza strike. timesofisrael.com, 2023-10-14. [dostęp 2023-10-17]. (ang.).
  72. ↑ Sirens sound as Hamas fires rocket barrage at Ashkelon and Tel Aviv areas. timesofisrael.com, 2023-10-14. [dostęp 2023-10-17]. (ang.).
  73. ↑ Dawid Szczyrbowski: Dowodził masakrą w kibucach Nir Oz i Nirim. Izrael: Zabiliśmy go. [w:] Wojna w Izraelu [on-line]. wydarzenia.interia.pl, 2023-10-15. [dostęp 2023-10-19]. (pol.).
  74. ↑ a b Joanna Potocka: Ewakuacja mieszkańców północnego Izraela. [w:] Izrael w stanie wojny [on-line]. rmf24.pl, 2023-10-15. [dostęp 2023-10-23]. (pol.).
  75. ↑ Tom O’Connor: Hamas Shares Update on Foreign Hostages. newsweek.com, 2023-10-16. [dostęp 2023-10-21]. (ang.).
  76. ↑ a b Magdalena Partyła: „Atak na bezprecedensową skalę”. Kilkaset osób zginęło w szpitalu w Gazie. [w:] Izrael w stanie wojny [on-line]. rmf24.pl, 2023-10-18. [dostęp 2023-10-19]. (pol.).
  77. ↑ Dawid Szczyrbowski: Atak na szpital w Gazie. Oburzony Joe Biden zada „trudne pytania”. wydarzenia.interia.pl, 2023-10-18. [dostęp 2023-10-19]. (pol.).
  78. ↑ Toby Mann, Brad Ryan: Israel and Palestinian militants blame each other after hospital blast in Gaza. abc.net.au, 2023-10-18. [dostęp 2023-10-19]. (ang.).
  79. ↑ Emanuel Fabian, Michael Bachner: IDF presents evidence misfired Gazan rocket caused hospital blast, slams Hamas ‘lies’. web.archive.org, 2023-10-18. [dostęp 2023-10-19]. (ang.).
  80. ↑ Jacob Magid: ‘They had nowhere else to go’: UN says Israeli strike on school in Gaza kills 6. timesofisrael.com, 2023-10-17. [dostęp 2023-10-20]. (ang.).
  81. ↑ Reportaż o ostatnich chrześcijanach w Strefie Gazy [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-10-23] (pol.).
  82. ↑ Zniszczono starożytny kościół prawosławny w Strefie Gazy. polskieradio.pl, 2023-10-20. [dostęp 2023-10-23]. (ang.).
  83. ↑ a b Israel bombs Greek Orthodox Gaza church sheltering displaced people. [w:] Israel-Palestine conflict [on-line]. aljazeera.com, 2023-10-20. [dostęp 2023-10-23]. (ang.).
  84. ↑ Jedyna parafia prawosławna w Strefie Gazy została zbombardowana [online], wiadomosci.cerkiew.pl [dostęp 2023-10-23].
  85. ↑ ks/ft: Hamas uwolnił amerykańskie zakładniczki. Wielka rola małego kraju. [w:] Świat [on-line]. tvn24.pl, 2023-10-22. [dostęp 2023-10-23]. (pol.).
  86. ↑ Israel strikes mosque in occupied West Bank refugee camp. [w:] Israel-Palestine conflict [on-line]. aljazeera.com, 2023-10-22. [dostęp 2023-10-27]. (ang.).
  87. ↑ Hamas releases two women held hostage after Egyptian-Qatari diplomacy. [w:] Israel-Palestine conflict [on-line]. aljazeera.com, 2023-10-23. [dostęp 2023-10-26]. (ang.).
  88. ↑ Carrie Keller-Lynn, Michael Bachner, ToI Staff: Freed Hamas hostage recounts ordeal, slams Israeli failures, speaks well of captors. timesofisrael.com, 2023-10-24. [dostęp 2023-10-26]. (ang.).
  89. ↑ Rory Carroll, Jason Burke: Israeli hostage, 85, shown shaking hands with Hamas captor after release. [w:] Israel-Hamas war [on-line]. theguardian.com, 2023-10-24. [dostęp 2023-10-26]. (ang.).
  90. ↑ REN: Izraelskie czołgi wjechały do Strefy Gazy. To przygotowanie do operacji lądowej. [w:] Wiadomości [on-line]. businessinsider.com.pl, 2023-10-26. [dostęp 2023-10-27]. (pol.).
  91. ↑ Kevin Collier, Rima Abdelkader: Near-total internet and cellular blackout hits Gaza as Israel ramps up strikes. [w:] Israel-Hamas war [on-line]. nbcnews.com, 2023-10-27. [dostęp 2023-10-29]. (ang.).
  92. ↑ a b Daniel Byman: The Israel-Hamas War Has Entered a ‘New Phase.’ Here’s What to Expect.. [w:] Analysis [on-line]. foreignpolicy.com, 2023-10-28. [dostęp 2023-10-29]. (ang.).
  93. ↑ a b Barak Ravid: Israel moves to „new phase” of war with Hamas in major incursion in Gaza. [w:] World [on-line]. axios.com, 2023-10-27. [dostęp 2023-10-29]. (ang.).
  94. ↑ a b Maps: Tracking the Attacks in Israel and Gaza. nytimes.com, 2023. [dostęp 2023-11-07]. (ang.).
  95. ↑ a b Wkroczyli na północy, „pozostają w terenie”. Izraelska armia pokazuje nagrania. [w:] Świat [on-line]. tvn24.pl, 2023-10-28. [dostęp 2023-10-29]. (pol.).
  96. ↑ Israel suffered heavy losses in last night’s attack: Hamas leader Ali Baraka. [w:] Politics [on-line]. turkiyenewspaper.com, 2023-10-28. [dostęp 2023-10-29]. (ang.).
  97. ↑ Izrael. Sukces operacji lądowej, odbito porwaną żołnierkę Ori Megidish. [w:] Świat [on-line]. polsatnews.pl, 2023-10-30. [dostęp 2023-11-27]. (pol.).
  98. ↑ a b c adso: Strefa Gazy. Potężna eksplozja w obozie dla uchodźców. Media o setkach ofiar. Izraelskie wojsko: zabiliśmy jednego z dowódców Hamasu. [w:] Świat [on-line]. tvn24.pl, 2023-10-31. [dostęp 2023-11-02]. (pol.).
  99. ↑ a b c Siły Obronne Izraela potwierdzają atak na obóz uchodźców w Dżabaliji. [w:] Konflikty zbrojne [on-line]. rp.pl, 2023-10-31. [dostęp 2023-11-02]. (pol.).
  100. ↑ a b Strefa Gazy: Kilkadziesiąt ofiar kolejnego ataku na obóz dla uchodźców w mieście Dżabalija (aktualizacja). [w:] NAJNOWSZE WIADOMOŚCI [on-line]. wnp.pl, 2023-11-01. [dostęp 2023-11-02]. (pol.).
  101. ↑ asty/ft: Walki w Strefie Gazy. Najważniejsze wydarzenia ostatnich godzin. [w:] Świat [on-line]. tvn24.pl, 2023-11-01. [dostęp 2023-11-02]. (pol.).
  102. ↑ a b Jan Matoga: Armia Izraela "u wrót Gazy". Hamas oskarża o kolejny atak na cywili. [w:] Izrael w stanie wojny [on-line]. rmf24.pl, 2023-11-01. [dostęp 2023-11-02]. (pol.).
  103. ↑ Yemen's Houthis enter Mideast fray, hardening spillover fears. [w:] Middle East [on-line]. tbsnews.net, 2023-11-01. [dostęp 2023-11-02]. (ang.).
  104. ↑ Richard Partington: What is the Red Sea crisis, and what does it mean for global trade?. [w:] Middle East [on-line]. theguardian.com, 2024-01-03. [dostęp 2024-01-31]. (ang.).
  105. ↑ a b First evacuees leave Gaza after another night of Israeli bombardments. tribune.com.pk, 2023-11-01. [dostęp 2023-11-02]. (ang.).
  106. ↑ a b Loveday Morris: Israeli forces push deeper into Gaza as invasion expands, risks multiply. washingtonpost.com, 2023-11-02. [dostęp 2023-11-07]. (ang.).
  107. ↑ Israel’s army meets fierce resistance ‘at the gates of Gaza City’. [w:] Israel-Palestine conflict [on-line]. aljazeera.com, 2023-11-02. [dostęp 2023-11-07]. (ang.).
  108. ↑ Israel Strikes Ambulance Near Gaza Hospital, 15 Reported Killed. [w:] Middle East [on-line]. voanews.com, 2023-11-03. [dostęp 2023-11-07]. (ang.).
  109. ↑ zew: Izraelska armia otoczyła miasto Gaza. Strefa Gazy "podzielona na dwie części". [w:] Konflikty zbrojne [on-line]. rp.pl, 2023-11-06. [dostęp 2023-11-07]. (pol.).
  110. ↑ Liczba ofiar śmiertelnych w Gazie przekracza 10 000; Organizacja Narodów Zjednoczonych nazywa go cmentarzem dziecięcym. [w:] World [on-line]. magyar24.pl, 2023-11-07. [dostęp 2023-11-14]. (pol.).
  111. ↑ Israel bombs Al-Shifa Hospital's ICU as senior doctor reports several injuries to on-duty staffers [online], aa.com.tr [dostęp 2023-11-12].
  112. ↑ a b Armia izraelska twierdzi, że przejęła budynki Hamasu. "Instytut produkcji i rozwoju broni". [w:] Świat [on-line]. wiadomosci.onet.pl, 2023-11-14. [dostęp 2023-11-14]. (pol.).
  113. ↑ Izrael: Armia zajęła kilka rządowych budynków Hamasu w stolicy Strefy Gazy. [w:] RYNKI ZAGRANICZNE [on-line]. wnp.pl, 2023-11-14. [dostęp 2023-11-14]. (pol.).
  114. ↑ Israeli troops enter Gaza’s Al-Shifa Hospital in culmination of siege. straitstimes.com, 2023-11-16. [dostęp 2023-11-23]. (ang.).
  115. ↑ Emma Graham-Harrison: Israeli airstrikes kill 80 in Palestinian refugee camp. [w:] News [on-line]. theguardian.com, 2023-11-18. [dostęp 2023-11-22]. (ang.).
  116. ↑ a b Israeli tanks besiege Gaza’s Indonesian Hospital. [w:] Israel-Palestine conflict [on-line]. aljazeera.com, 2023-11-20. [dostęp 2023-11-22]. (ang.).
  117. ↑ a b Strefa Gazy/ 200 pacjentów ewakuowano ze szpitala indonezyjskiego po izraelskim nalocie. [w:] Kraj i świat [on-line]. radio.opole.pl, 2023-11-21. [dostęp 2023-11-23]. (pol.).
  118. ↑ a b c arb: Zawieszenie broni między Izraelem a Hamasem. Będzie przerwa w walkach. [w:] Dyplomacja [on-line]. rp.pl, 2023-11-22. [dostęp 2023-11-22]. (pol.).
  119. ↑ a b c Israel, Hamas agree to truce, paving way for some captives’ release. [w:] Israel-Palestine conflict [on-line]. aljazeera.com, 2023-11-22. [dostęp 2023-11-22]. (ang.).
  120. ↑ Rozejm w Strefie Gazy. Pierwsi zakładnicy porwani przez Hamas wrócili do Izraela. [w:] Świat [on-line]. tvn24.pl, 2023-11-24. [dostęp 2023-11-27]. (pol.).
  121. ↑ Zawieszenie broni między Izraelem a Hamasem zostało przedłużone. [w:] Wiadomości [on-line]. bankier.pl, 2023-11-27. [dostęp 2023-11-30]. (pol.).
  122. ↑ arb: Wojna w Izraelu: Zawieszenie broni zostało przedłużone. [w:] Konflikty zbrojne [on-line]. rp.pl, 2023-11-30. [dostęp 2023-11-30]. (pol.).
  123. ↑ Aleksandra Boryń: Koniec rozejmu w Strefie Gazy. Znów słychać strzały. [w:] Świat [on-line]. polsatnews.pl, 2023-12-01. [dostęp 2023-12-01]. (pol.).
  124. ↑ IDF: Troops fighting in heart of Khan Younis in most intensive battles since ground op began. timesofisrael.com, 2023-12-05. [dostęp 2023-12-13]. (ang.).
  125. ↑ Israeli army surrounds Khan Younis as southern Gaza attacks intensify. [w:] Israel-Palestine conflict [on-line]. aljazeera.com, 2023-12-05. [dostęp 2023-12-13]. (ang.).
  126. ↑ Over 150 Hamas terrorists surrender to IDF forces in Khan Yunis. [w:] Israel at War [on-line]. i24news.tv, 2023-12-07. [dostęp 2023-12-13]. (ang.).
  127. ↑ a b Emanuel Fabian: WATCH: Dramatic footage shows IDF troops battling Hamas operatives in Gaza City school. timesofisrael.com, 2023-12-08. [dostęp 2023-12-13]. (ang.).
  128. ↑ a b Emanuel Fabian: IDF says it destroyed buildings containing Hamas infrastructure at Gaza City’s Al-Azhar University. timesofisrael.com, 2023-12-08. [dostęp 2023-12-13]. (ang.).
  129. ↑ IDF finds elevator in Gaza tunnel, weapon stockpiles in school. [w:] Gaza News [on-line]. jpost.com, 2023-12-09. [dostęp 2023-12-13]. (ang.).
  130. ↑ a b Cara Tabachnick, Kerry Breen, Claire Day: Hostages were carrying white flag on a stick when Israeli troops mistakenly shot them dead in Gaza, IDF says. [w:] World [on-line]. cbsnews.com, 2023-12-16. [dostęp 2023-12-27]. (ang.).
  131. ↑ Israeli military says its troops shot and killed three hostages by mistake. [w:] Israel-Gaza war [on-line]. theguardian.com, 2023-12-15. [dostęp 2024-02-27]. (ang.).
  132. ↑ Bolesław Prus: Wojna Izrael-Hamas: liczba ofiar śmiertelnych w Gazie przekracza 20 000. [w:] Świat [on-line]. humanmag.pl, 2023-12-23. [dostęp 2023-12-27]. (pol.).
  133. ↑ Laura Kowalczyk: ONZ zatwierdza uchwałę w sprawie pomocy dla Gazy bez apelowania o zawieszenie broni. [w:] Aktualności [on-line]. tylkogliwice.pl, 2023-12-23. [dostęp 2023-12-27]. (pol.).
  134. ↑ a b Israel to withdraw some troops from Gaza but expects fighting will continue through 2024. [w:] World [on-line]. edition.cnn.com, 2024-01-01. [dostęp 2024-01-02]. (ang.).
  135. ↑ Caleb Larson: Israel begins partial drawdown of troops from Gaza. politico.eu, 2024-01-01. [dostęp 2024-01-02]. (ang.).
  136. ↑ Israel army says Hamas command structure ‘dismantled’ in north Gaza. [w:] Middle East [on-line]. scmp.com, 2024-01-06. [dostęp 2024-01-10]. (ang.).
  137. ↑ Emanuel Fabian: Gallant: Intense fighting is over in northern Gaza, will soon end in Khan Younis too. timesofisrael.com, 2024-01-15. [dostęp 2024-01-29]. (ang.).
  138. ↑ Największy od tygodni atak rakietowy na Izrael. Hamas wystrzelił ponad 50 pocisków. [w:] Świat [on-line]. wiadomosci.onet.pl, 2024-01-16. [dostęp 2024-01-17]. (pol.).
  139. ↑ Yaniv Kubovich: Hamas Begins Rehabilitating Militant Units in Northern Gaza the Israeli Army Declared Dismantled. [w:] Israel News [on-line]. haaretz.com, 2024-01-18. [dostęp 2024-01-29]. (ang.).
  140. ↑ Jan Matoga: 21 żołnierzy izraelskich zabitych w akcji. W Gazie są już same ruiny. [w:] Izrael w stanie wojny [on-line]. rmf24.pl, 2024-01-23. [dostęp 2024-01-29]. (pol.).
  141. ↑ a b Israeli airstrikes kill more than 100 in Rafah as international alarm mounts over anticipated ground offensive. [w:] World [on-line]. edition.cnn.com, 2024-02-12. [dostęp 2024-02-18]. (ang.).
  142. ↑ Najib Jobain, Samy Magdy: Israeli strikes hit Rafah after Biden warns Netanyahu to have ‘credible’ plan to protect civilians. [w:] World News [on-line]. apnews.com, 2024-02-12. [dostęp 2024-02-18]. (ang.).
  143. ↑ a b More than 100 killed as Israeli forces open fire in chaos at Gaza food lines, Palestinian health ministry says. [w:] World [on-line]. edition.cnn.com, 2024-02-29. [dostęp 2024-03-17]. (ang.).
  144. ↑ a b IDF says troops fired at 'suspects' in deadly food aid incident but denies targeting convoy. [w:] World [on-line]. edition.cnn.com, 2024-03-08. [dostęp 2024-03-17]. (ang.).
  145. ↑ a b Fatma Khaled, Jessica Le Masurier: ‘Flour massacre’: Lifesaving aid becomes a deadly struggle in Gaza. [w:] ISRAEL-HAMAS WAR [on-line]. france24.com, 2024-03-01. [dostęp 2024-03-17]. (ang.).
  146. ↑ Al Jazeera Staff: Flour massacre: How Gaza food killings unfolded, and Israel’s story changed. [w:] Israel War on Gaza [on-line]. aljazeera.com, 2024-03-01. [dostęp 2024-03-17]. (ang.).
  147. ↑ Wafaa Shurafa, Samy Magdy: US says Israel has agreed to the framework for a Gaza cease-fire. Hamas must now decide. [w:] World News [on-line]. web.archive.org, 2024-03-03. [dostęp 2024-03-17]. (ang.).
  148. ↑ Liczba ofiar śmiertelnych Palestyńczyków w Strefie Gazy przekroczyła 30 tysięcy osób. [w:] Aktualności [on-line]. pl.topwar.ru, 2024-02-29. [dostęp 2024-04-15]. (pol.).
  149. ↑ At least 19 Palestinians killed by Israeli military while waiting for aid in Gaza – Gazan authorities. [w:] World [on-line]. edition.cnn.com, 2024-03-23. [dostęp 2024-04-03]. (ang.).
  150. ↑ Hiba Yazbek, Cassandra Vinograd, Rawan Sheikh Ahmad: Fighting Rages Around Two Gaza Hospitals as Pressure on Israel Rises. nytimes.com, 2024-03-28. [dostęp 2024-04-04]. (ang.).
  151. ↑ a b Wafaa Shurafa, Samy Magdy, Tia Goldenberg: Israeli Troops Withdraw From Shifa Hospital After Two-Week Raid. time.com, 2024-04-01. [dostęp 2024-04-04]. (ang.).
  152. ↑ Emanuel Fabian: IDF confirms: Top Hamas commander Marwan Issa killed in airstrike earlier this month. timesofisrael.com, 2024-03-26. [dostęp 2024-04-04]. (ang.).
  153. ↑ a b c d e Sam Jones: Gaza aid convoy strike: what happened and who were the victims?. [w:] Israel-Gaza war [on-line]. theguardian.com, 2024-04-02. [dostęp 2024-04-03]. (ang.).
  154. ↑ a b Wiceszef MSZ: znamy tożsamość Polaka, który zginął w Strefie Gazy. [w:] Świat [on-line]. tvn24.pl, 2024-04-02. [dostęp 2024-04-03]. (pol.).
  155. ↑ a b c Krzysztof Maciejewski: Liczba zabitych członków organizacji World Central Kitchen wzrosła do 7. Oświadczenie organizacji. [w:] Bliski Wschód [on-line]. forsal.pl, 2024-04-02. [dostęp 2024-04-03]. (pol.).
  156. ↑ arb: Izrael, pod naciskiem USA, otwiera szerzej granice Gazy dla pomocy humanitarnej. [w:] Konflikty zbrojne [on-line]. rp.pl, 2024-04-04. [dostęp 2024-04-15]. (pol.).
  157. ↑ a b IDF Withdraws All Troops from Southern Gaza. [w:] IDF & Security [on-line]. jewishpress.com, 2024-04-07. [dostęp 2024-04-15]. (ang.).
  158. ↑ a b Gaza truce talks stall, as Netanyahu says date set for Rafah offensive. [w:] MIDDLE EAST [on-line]. rte.ie, 2024-04-08. [dostęp 2024-04-15]. (ang.).
  159. ↑ Hezbollah atakuje. Dziesiątki rakiet w stronę Izraela [online], defence24.pl, 12 kwietnia 2024 [dostęp 2024-04-13] (pol.).
  160. ↑ PAP, Wojciech Podgórski, Marta Urzędowska, wyborcza.pl: Hezbollah wystrzelił z Libanu kilkadziesiąt rakiet w kierunku Izraela Wyborcza.pl [online], wyborcza.pl [dostęp 2024-04-13].
  161. ↑ Polsat News, Wzrost napięcia na Bliskim Wschodzie. "Izrael mocno podbił stawkę" [online], polsatnews.pl, 13 kwietnia 2024 [dostęp 2024-04-13] (pol.).
  162. ↑ Hezbollah wystrzelił ponad 40 rakiet. Komunikat izraelskiej armii [online], www.rmf24.pl [dostęp 2024-04-13] (pol.).
  163. ↑ a b Iran rozpoczął atak na Izrael [online], www.rmf24.pl [dostęp 2024-04-13] (pol.).
  164. ↑ Amerykański lotniskowiec wysłany w pobliże Izraela w związku z groźbami Teheranu [online], TVN24, 12 kwietnia 2024 [dostęp 2024-04-13] (pol.).
  165. ↑ Magdalena Frindt, Stany Zjednoczone alarmują przed odwetem Iranu. „24 do 48 godzin” [online], Wprost, 12 kwietnia 2024 [dostęp 2024-04-13] (pol.).
  166. ↑ Nalot na konsulat Iranu w Syrii, zginął jeden z dowódców brygady Al-Kuds [online], TVN24, 1 kwietnia 2024 [dostęp 2024-04-13] (pol.).
  167. ↑ Władze Syrii: Izrael odpowiada za nalot na konsulat Iranu. Media: zginęło 6 osób, w tym irański generał [online], www.pap.pl [dostęp 2024-04-13].
  168. ↑ Atak na konsulat Iranu w Damaszku. Rośnie liczba ofiar – Polska Agencja Prasowa
  169. ↑ Tom Phillips: South American countries recall ambassadors and cut ties with Israel over war with Hamas. [w:] Israel-Hamas war [on-line]. theguardian.com, 2023-11-01. [dostęp 2023-11-03]. (ang.).
  170. ↑ a b Israel-Hamas war tests China and India’s diplomatic reach – DW – 10/13/2023 [online], dw.com [dostęp 2023-10-14] (ang.).
  171. ↑ Aneta Zachová, Czechia supports Israel’s right to self-defence, call to cut EU funding for Palestine – EURACTIV.com [online], euractiv.com, 9 października 2023 [dostęp 2023-10-15] (ang.).
  172. ↑ Palestyńczycy nie mają gdzie uciec przed rakietami spadającymi na Strefę Gazy. Egipt odmówił ich przyjęcia [online], TVN24, 13 października 2023 [dostęp 2023-10-14] (pol.).
  173. ↑ a b Malaysia backs Egypt’s call for Israel to halt airstrikes on Rafah border [online], aa.com.tr [dostęp 2023-10-14].
  174. ↑ Atak Hamasu na Izrael rezonuje. We Francji doszło do aktów antysemickich – Wiadomości – polskieradio24.pl [online], polskieradio24.pl [dostęp 2023-10-14] (pol.).
  175. ↑ a b Francja chce nadal wspierać finansowo Palestynę. Paryż przeciwny stanowisku KE – Wiadomości – polskieradio24.pl [online], polskieradio24.pl [dostęp 2023-10-14] (pol.).
  176. ↑ Indonesia’s Jokowi Calls for Resolution of Israel-Gaza Conflict Along UN Lines [online], thediplomat.com [dostęp 2023-10-14] (ang.).
  177. ↑ a b Agencia EFE, People in Malaysia, Indonesia protest in support of Palestine as conflict mounts in Gaza [online], EFE Noticias, 13 października 2023 [dostęp 2023-10-14] (ang.).
  178. ↑ Media: informacje wywiadu wskazują, że Iran był zaskoczony atakiem Hamasu na Izrael [online], TVN24, 12 października 2023 [dostęp 2023-10-14] (pol.).
  179. ↑ Telewizja Polska S.A, Niemieckie media o ataku Hamasu na Izrael: „Iran wypowiedział wojnę” [online], wilno.tvp.pl [dostęp 2023-10-14] (pol.).
  180. ↑ John Geddie, Kiyoshi Takenaka, Palestinian envoy pleas for Japan to maintain aid and neutrality, „Reuters”, 13 października 2023 [dostęp 2023-10-15] (ang.).
  181. ↑ Japan condemns Hamas’ ‘terror attacks,’ supports Israel’s right to defend | The Asahi Shimbun: Breaking News, Japan News and Analysis [online], The Asahi Shimbun [dostęp 2023-10-15] (ang.).
  182. ↑ Kolumbia: Prezydent Petro: odwołujemy naszego ambasadora w Izraelu. [w:] RYNKI ZAGRANICZNE [on-line]. wnp.pl, 2023-11-01. [dostęp 2023-11-03]. (pol.).
  183. ↑ Lithuania backs Israel’s efforts to counter Hamas attacks – minister [online], lrt.lt, 9 października 2023 [dostęp 2023-10-14] (ang.).
  184. ↑ Germany offers Israel military help and promises to crack down at home on support for Hamas [online], AP News, 12 października 2023 [dostęp 2023-10-14] (ang.).
  185. ↑ https://www.pap.pl/aktualnosci/mieszkancy-strefy-gazy-maja-6-godzin-na-bezpieczna-ewakuacje-onz-taka-operacja-jest
  186. ↑ a b General Assembly Adopts Resolution Calling for Immediate, Sustained Humanitarian Truce Leading to Cessation of Hostilities between Israel, Hamas. [w:] Plenary [on-line]. press.un.org, 2023-10-27. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  187. ↑ UNGA calls for humanitarian truce in Israel-Gaza war: How countries voted. [w:] Israel-Palestine conflict [on-line]. aljazeera.com, 2023-10-27. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  188. ↑ a b c gku: Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości stawia wymagania wobec Izraela. Co z zawieszeniem broni?. [w:] Wiadomości [on-line]. businessinsider.com.pl, 2024-01-26. [dostęp 2024-01-29]. (pol.).
  189. ↑ a b Cezary Faber: Trybunał orzekł ws. wojny w Strefie Gazy. Izrael ma zapobiec ludobójstwu. [w:] Izrael w stanie wojny [on-line]. rmf24.pl, 2024-01-26. [dostęp 2024-01-29]. (pol.).
  190. ↑ Ważny komunikat MSZ w związku z sytuacją w Izraelu [online], Lublin112.pl – Wiadomości z Lublina i regionu. Ważne informacje z kraju [dostęp 2023-10-14] (pol.).
  191. ↑ Ewakuacja Polaków z Izraela zakończona [online], rmf24.pl [dostęp 2023-10-14] (pol.).
  192. ↑ Andrzej Duda: Zaoferowałem Izraelowi pomoc humanitarną [online], rmf24.pl [dostęp 2023-10-14] (pol.).
  193. ↑ Wyborcza.pl [online], wyborcza.pl [dostęp 2023-11-01].
  194. ↑ Żukowska: Może się tak zdarzyć, że Szymon Hołownia będzie marszałkiem Sejmu [online], rmf24.pl [dostęp 2023-10-31] (pol.).
  195. ↑ a b South Africa launches case at top UN court accusing Israel of genocide in Gaza. [w:] Politics [on-line]. pbs.org, 2023-12-29. [dostęp 2024-01-02]. (ang.).
  196. ↑ South Africa Launches Case At Top UN Court Accusing Israel Of Genocide In Gaza. huffpost.com, 2023-12-29. [dostęp 2024-01-02]. (ang.).
  197. ↑ Russia’s UN ambassador calls for ceasefire in Israel-Hamas conflict [online], aljazeera.com [dostęp 2023-10-14] (ang.).
  198. ↑ Russia warns of ‘absolutely unacceptable’ civilian casualties in case of Israeli ground operation in Gaza [online], aa.com.tr [dostęp 2023-10-14].
  199. ↑ Edward Wong, Michael Crowley, U.S. Tells World to Back Israel’s Gaza Strikes as Civilian Toll Rises, „The New York Times”, 13 października 2023, ISSN 0362-4331 [dostęp 2023-10-14] (ang.).
  200. ↑ Polsat News, USA wysyłają lotniskowce w rejon Izraela. Ekspert: Może to być plan ataku [online], polsatnews.pl, 12 października 2023 [dostęp 2023-10-14] (pol.).
  201. ↑ Ursula von der Leyen i Roberta Metsola jadą do Izraela. „Wyrażą solidarność z ofiarami” [online], TOK FM, 13 października 2023 [dostęp 2023-10-14] (pol.).
  202. ↑ Brytyjski MSZ będzie ewakuował swoich obywateli z Izraela [online], Onet Wiadomości, 12 października 2023 [dostęp 2023-10-14] (pol.).
  203. ↑ a b c d e f g h i j k l m n AP PHOTOS: Protests by pro-Israel and pro-Palestinian demonstrators span the world as war escalates. [w:] World News [on-line]. apnews.com, 2023. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  204. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Alan Taylor: Around the World, Demonstrations of Support, Grief, and Anger. theatlantic.com, 2023-10-19. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  205. ↑ Naweed Samadi: Kabul Residents Take to Streets to Show Support for People of Palestine. tolonews.com, 2023-10-13. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  206. ↑ Pro-Palestinian demonstrations held in Algiers. africanews.com, 2023-10-19. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  207. ↑ Fatjon Cuka: Shqipëri, mbahet tubim në mbështetje të Palestinës. [w:] Ballkani [on-line]. web.archive.org, 2023-10-19. [dostęp 2023-10-31]. (alb.).
  208. ↑ a b c d e f g h i Tens of thousands rally around the world against Israel’s Gaza bombardment. [w:] Israel-Palestine conflict [on-line]. aljazeera.com, 2023-10-13. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  209. ↑ Hundreds turn out for Melbourne pro-Palestine rally. abc.net.au, 2023-10-10. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  210. ↑ Flares ripped at pro-Palestinian rally outside Sydney Opera House in protest while sails in the colours of Israeli flag. abc.net.au, 2023-10-09. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  211. ↑ Pro-Palestinian Demonstration Held In Bosnian Capital. rferl.org, 2023-10-22. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  212. ↑ “Free Gaza…” – Palestinians in Cyprus take to the streets. in-cyprus.philenews.com, 2023-10-16. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  213. ↑ Protest in solidarity with Palestine held near Israeli embassy. [w:] Cyprus [on-line]. cyprus-mail.com, 2023-10-19. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  214. ↑ Froilan Gallardo: Marawi residents protest Israeli airstrikes in Gaza, recall 2017 siege. rappler.com, 2023-10-12. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  215. ↑ Ferdinandh Cabrera: Thousands of Muslims rally in Cotabato vs Israeli attacks in Gaza. rappler.com, 2023-10-17. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  216. ↑ Christophe Ayad, Richard Schittly: France’s largest demonstration of solidarity with Palestine since start of war in Gaza goes off peacefully. [w:] Israel-Hamas war [on-line]. lemonde.fr, 2023-10-31. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  217. ↑ Rizwan Shah: Defying Ban, Lyon Erupts in Pro-Palestine Protest Amid Global Outcry. [w:] Conflict & Defence [on-line]. bnn.network, 2023-10. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  218. ↑ a b AP: Pro-Palestinian demonstrations held in numerous European and Muslim countries. timesofisrael.com, 2023-10-28. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  219. ↑ Ahmet Gencturk: Pro-Palestinian rally held in Greek capital. [w:] Middle East, Europe [on-line]. aa.com.tr, 2023-10-12. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  220. ↑ 'Hoop dat het ze kracht geeft’: deze mensen gingen de straat op voor Palestina. [w:] Oorlog Hamas-Israël [on-line]. nos.nl, 2023-10-15. [dostęp 2023-10-31]. (niderl.).
  221. ↑ a b c As war rages in Gaza, protests erupt after Friday prayers in Hyderabad, J-K and Lucknow. timesofindia.indiatimes.com, 2023-10-13. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  222. ↑ Indra Yoga: Massa Bela Palestina Kembali Unjuk Rasa di Kedubes AS dan Kantor PBB. [w:] Konflik Israel-Hamas [on-line]. voaindonesia.com, 2023-10-20. [dostęp 2023-10-31]. (indonez.).
  223. ↑ Fadhila Amalia: Bakar Ban dan Orasi, Aksi Bela Palestina Desak Manajemen McDonalds Temui Massa. [w:] Perang Israel Palestina [on-line]. palu.tribunnews.com, 2023-10-28. [dostęp 2023-10-31]. (indonez.).
  224. ↑ Thousands of protestors march through Dublin in support of Palestine. [w:] Hamas Israel war [on-line]. thejournal.ie, 2023-10-14. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  225. ↑ a b c d e Ronan McGreevy: Supporters of Palestine march to Israeli embassy in Dublin to protest against bombing of Gaza. irishtimes.com, 2023-10-14. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  226. ↑ Bjarki Sigurðsson, Lovísa Arnardóttir: Fjölmennt á samstöðufundi með palestínsku þjóðinni. [w:] Frettir [on-line]. visir.is, 2023-10-11. [dostęp 2023-10-31]. (isl.).
  227. ↑ Peace protesters gather outside the Israel Embassy in Tokyo. [w:] Arab News Japan [on-line]. arabnews.jp, 2023-10-12. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  228. ↑ a b c d Tristin Hopper: FIRST READING: The ‘pro-Palestinian’ rallies that explicitly celebrated mass-murder. [w:] Canada [on-line]. nationalpost.com, 2023-10-11. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  229. ↑ Rajoni: Shkupi protestoi: “Stop për masakrën në Palestinë”. [w:] Rajoni [on-line]. albanian.trtbalkan.com, 2023-10-20. [dostęp 2023-10-31]. (alb.).
  230. ↑ a b Spontaneous protests in solidarity with Palestinians in German cities. wsws.org, 2023-10-12. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  231. ↑ a b Street marchers back both Israel and the Palestinians in European cities. [w:] Germany [on-line]. euronews.com, 2023-10-14. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  232. ↑ a b c d e f Charlotte Muru-Lanning: Thousands take part in pro-Palestine demonstrations across Aotearoa. [w:] Politics [on-line]. web.archive.org, 2023-10-25. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  233. ↑ Israel-Gaza conflict: All the latest developments on 29 October. [w:] World [on-line]. rnz.co.nz, 2023-10-29. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  234. ↑ a b Pakistan rallies in solidarity with Palestinians. tribune.com.pk, 2023-10-13. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  235. ↑ Protests across Pakistan, Afghanistan in support of Palestinians. [w:] World news [on-line]. mb.com.ph, 2023-10-13. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  236. ↑ a b Maciej Krüger: Setki osób na ulicach Warszawy. Jedni popierają Palestynę, drudzy Izrael [ZDJĘCIA]. [w:] Kraj [on-line]. wiadomosci.onet.pl, 2023-10-11. [dostęp 2023-10-31]. (pol.).
  237. ↑ Anna Piotrowska: „Stop ludobójstwu”. Marsz „Solidarni z Palestyną” przeszedł ulicami Warszawy. [w:] Wiadomości [on-line]. i.pl, 2023-10-21. [dostęp 2023-10-31]. (pol.).
  238. ↑ Jacek Wierciński, Gdańsk Demonstracja w obronie Palestyny [online], zawszepomorze.pl, 4 listopada 2023 [dostęp 2024-01-25] (pol.).
  239. ↑ Hassan Isilow: Hundreds march in South Africa against Israeli attacks on Gaza. [w:] Africa [on-line]. aa.com.tr, 2023-10-13. [dostęp 2023-11-02]. (ang.).
  240. ↑ GALERIE FOTO Proteste pro-palestiniene în București anunțate de Ambasada Statului Palestina. UPDATE: Puțin peste o mie oameni participă la miting. wall-street.ro, 2023-10-21. [dostęp 2023-10-31]. (rum.).
  241. ↑ Peter Zsombor: Hundreds of Muslims in Thailand Protest Israel’s Bombing of Gaza. [w:] East Asia [on-line]. voanews.com, 2023-10-21. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  242. ↑ Josh Halliday: Protesters scale Sheffield town hall to remove Israeli flag. [w:] News [on-line]. theguardian.com, 2023-10-11. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  243. ↑ Barış Seçkin: Thousands rally in Rome to support Palestine amid conflict with Israel. [w:] Europe [on-line]. aa.com.tr, 2023-10-14. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  244. ↑ Katy Turner: Israeli, Palestinian supporters hold demos. [w:] Cyprus [on-line]. cyprus-mail.com, 2023-10-15. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  245. ↑ Clément Guillou: At Paris march for Israel, France’s far right seeks to ‘settle the past’. [w:] Israel-Hamas war [on-line]. lemonde.fr, 2023-10-12. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  246. ↑ Lea Becker, Hannes Heine, Robert Kiesel, Ken Münster: „Stunde der Solidarität mit Israel“: 2000 Teilnehmer bei Demonstration am Brandenburger Tor – Wegner verurteilt Judenhass. [w:] Berlin [on-line]. tagesspiegel.de, 2023-10-08. [dostęp 2023-11-02]. (niem.).
  247. ↑ ŁGa: Dwie konkurencyjne demonstracje na ulicach Warszawy. Chodzi o Izrael i Palestynę. [w:] Kraj [on-line]. wiadomosci.onet.pl, 2023-10-29. [dostęp 2023-10-31]. (pol.).
  248. ↑ Miting „Solidari cu Statul Israel”, în Parcul Izvor. „E momentul ca lumea să înţeleagă ce înseamnă organizaţia teroristă Hamas”. [w:] Evenimente [on-line]. digi24.ro, 2023-10-12. [dostęp 2023-10-31]. (rum.).
  249. ↑ Colectividad judía se movilizó en la rambla en repudio al terrorismo de Hamás, „por la vida y por la paz”. [w:] Sociedad [on-line]. elpais.com.uy, 2023-10-11. [dostęp 2023-10-31]. (hiszp.).
  250. ↑ Colectividad israelita en Punta del Este se movilizó en reclamo de paz. ladiaria.com.uy, 2023-10-10. [dostęp 2023-10-31]. (hiszp.).
  251. ↑ Adriana Elgueta: Pro-Israel protest in London calls for return of hostages. [w:] Israel-Gaza war [on-line]. bbc.com, 2023-10-22. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
  252. ↑ a b Andrew Macaskill, Estelle Shirbon: Open hatred of Jews surges globally, inflamed by Gaza war. [w:] World [on-line]. reuters.com, 2023-11-01. [dostęp 2023-11-03]. (ang.).
  253. ↑ Katarzyna Chawryło, Miłosz Bartosiewicz: Antyizraelskie wystąpienia na Kaukazie Północnym. [w:] Publikacje [on-line]. osw.waw.pl, 2023-10-31. [dostęp 2023-11-03]. (pol.).
  254. ↑ amk: Putin oskarża Stany Zjednoczone o zamieszki w Machaczkale. USA reagują: To nienawiść. [w:] Konflikty zbrojne [on-line]. rp.pl, 2023-10-30. [dostęp 2023-11-03]. (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wojna_Izraela_z_Hamasem&oldid=73622767”