Kudowa-Zdrój
Kudowa-Zdrój (niem. Bad Kudowa, cz. Lázně Kudova lub Lázně Chudoba) – miasto uzdrowiskowe w Polsce położone w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim. Według danych z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 9886 mieszkańców[1].
| |||||
| |||||
Park Zdrojowy i pijalnia | |||||
| |||||
Państwo | ![]() | ||||
Województwo | ![]() | ||||
Powiat | kłodzki | ||||
Data założenia | 1354 | ||||
Prawa miejskie | 1945 | ||||
Burmistrz | Aneta Potoczna[potrzebny przypis] | ||||
Powierzchnia | 33,9 km² | ||||
Wysokość | 370–420 m n.p.m. | ||||
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość |
9886[1] 291,6 os./km² | ||||
Strefa numeracyjna | 74 | ||||
Kod pocztowy | 57-350 57-351 | ||||
Tablice rejestracyjne | DKL | ||||
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego ![]() | |||||
Położenie na mapie Polski ![]() | |||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego ![]() | |||||
![]() | |||||
TERC (TERYT) | 0208031 | ||||
SIMC | 0984120 | ||||
Urząd miejski ul. Zdrojowa 2457-350 Kudowa-Zdrój | |||||
Strona internetowa |
PołożenieEdytuj
Kudowa jest położona w dolinie na pograniczu Gór Stołowych i Pogórza Orlickiego na wysokości od 370 do 420 m n.p.m.[2] nad potokiem Bystra, który poprzez rzekę Metuję (cz. Metuje) wpada do Łaby (zlewisko Morza Północnego). Położenie Kudowy na południowych stokach powoduje, że ma ona klimat łagodniejszy od miejscowości położonych w Kotlinie Kłodzkiej, od której jest oddzielona Przełęczą Polskie Wrota[2]. Do 21 grudnia 2007 r. posiadało cztery przejścia graniczne na granicy z Czechami, wszystkie zlikwidowane na mocy Układu z Schengen.
Historycznie miasto należało do hrabstwa kłodzkiego[2]. W latach 1976–1991 miejscowość była siedzibą gminy wiejskiej Kudowa-Zdrój[2]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego
Według danych z 2018 r.[3], Kudowa-Zdrój ma obszar 33,9 km², w tym:
- użytki rolne: 40%
- użytki leśne: 15%
Miasto stanowi 2,07% powierzchni powiatu.
Sąsiednie gminy: Lewin Kłodzki, Radków, gmina Szczytna. Gmina sąsiaduje z Czechami.
DemografiaEdytuj
Dane z 31 grudnia 2019 r.[4]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
Populacja | 9886 | 100 | 5149 | 52 | 4737 | 48 |
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] |
291,6 | 151,9 | 139,7 |
Piramida wieku mieszkańców Kudowy-Zdroju w 2014 r.[5]:.
DzielniceEdytuj
W skład Kudowy-Zdroju wchodzi 7 dzielnic:
ToponimiaEdytuj
Tuż po wojnie miejscowość miała nazwę Chudoba[6], natomiast stacja kolejowa zaraz po wojnie używała nazwy Chudowa Zdrój[7]. 7 maja 1946 r. wprowadzono urzędowo nazwę Kudowa Zdrój[8].
Nazwa miejscowości Kudowa-Zdrój pisana z łącznikiem (dywizem) jest nazwą urzędową, ustaloną przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji po zasięgnięciu opinii Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych i opublikowaną w Dzienniku Ustaw. W 2004 r. Rada Języka Polskiego uchwaliła taki sposób zapisu wieloczłonowych nazw miejscowych[9][10][11]. Forma nazwy pisana bez łącznika, tzn. „Kudowa Zdrój” jest obecnie formą potoczną.
Ponadto w nazwach dwuczłonowych odmieniają się oba człony, dlatego należy odmieniać zarówno nazwę, jak i określenie Zdrój[12][13]. Brak odmiany predykatu Zdrój jest często spotykanym błędem nawet wśród samorządowców i dziennikarzy[14].
Nazwę miasta nosił także drobnicowiec MS Kudowa Zdrój, który zatonął 20 stycznia 1983 r.
HistoriaEdytuj
Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1354 r. Wieś, która dała początek miastu, położona była na czeskim obszarze etnicznym i nazywała się Lipolitov, a następnie Chudoba. Anegdota głosi, że nazwa ta (w języku polskim bieda) odzwierciedlała status materialny mieszkańców. Znana jest też nazwa Čermenské Lázně. W 1622 pierwszy opis kudowskich wód mineralnych został zawarty w "Glacigrafii" Aeluriusa. W XVII w. odkryto źródła leczniczych wód o zróżnicowanym składzie chemicznym. W 1636 r. powstały pierwsze drewniane urządzenia kąpielowe. W 1777 r. ukazała się we Wrocławiu broszura pt. „Publiczne Uwiadomienie Zdroiów Zdrowych lub wód mineralnych leczących na Śląsku w Kodowie, Reynercu, Altwasser, Szarlotenbrun, Salcbrun i Flinsbergu się znaydujących”. Było to dokonane przez Dawida Vogla tłumaczenie niemieckiej książeczki, wydanej w 1774 r., autorstwa Johanna Gotfrieda Morgenbessera, wrocławskiego lekarza i chemika. Publikacja zawierała informacje obejmujące m.in. wyniki przeprowadzonych analiz, skład chemiczny wód oraz medyczne ich zastosowanie[15]. W 1783 miejscowość stała się własnością spółki lekarzy, którzy zorganizowali nowoczesne jak na owe czasy uzdrowisko. W 1850 pojawiło się pierwsze naukowe opracowanie wód mineralnych Adolfa Duflosa. W połowie XIX w. została uznana za pierwsze uzdrowisko kardiologiczne w Niemczech. Dodatkowy impuls do rozwoju miasta jako kurortu dało otwarcie linii kolejowej Kłodzko-Kudowa-Czechy w 1905 r. Podczas II wojny światowej znajdowała się tu filia obozu Gross-Rosen, w której pracowało ok. 3 tysięcy więźniów[16].
Po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 r. pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Czechosłowacką toczył się spór graniczny, między innymi o Kudowę. Miasto weszło w skład państwa polskiego, jego dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec.
W 1945 r. Kudowa otrzymała prawa miejskie, w 1946 oficjalnie nadano jej obecną nazwę[8]. W czasach Polski Ludowej rozbudowano dzielnicę przemysłową Zakrze, zmodernizowano bazę sanatoyjno-wczasową, powstało nowe osiedle mieszkaniowe z zapleczem socjalno-handlowym i domem kultury[16].
ZabytkiEdytuj
Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są obiekty[17]:
- miasto jako historyczny układ urbanistyczny, z XV-XX w.;
- kościół parafialny pw. św. Katarzyny, z 1679 r., XIX w.;
- cmentarz przykościelny;
- kaplica ewangelicka, ob. kościół par. ewangelicki, ul. Moniuszki 6, z 1797-98 r.;
- dzwonnica wiejska, ul. 1 Maja 61, drewn.-szach., z XIX w.;
- park zdrojowy z 2 poł. XVIII-XX w.;
- hala spacerowa w Parku Zdrojowym, z 1906 r.;
- pensjonat, obecnie DW „Bajka IV”, ul. Zdrojowa 36, z 1894 r.
Kudowa-Zdrój – Brzozowie
- kościół filialny pw. św. Piotra i Pawła, z 1730 r.;
- dzwonnica, z 1730 r.;
Kudowa-Zdrój – Czermna
- kościół parafialny pw. św. Bartłomieja z 1384 r., XVI, k. XVIII w.;
- Kaplica Czaszek;
- dzwonnica, z XVII w.;
- kaplica cmentarna, z 1776 r.;
- stodoła, ul. Kościuszki 35, drewniana, z pocz. XIX w.;
- stodoła, ul. Kościuszki 73, drewniana, z k. XIX w., przeniesiona do skansenu w Pstrążnej;
- dom, ul. Kościuszki 122, drewniany, z k. XVIII w., przeniesiony do skansenu w Pstrążnej.
Kudowa-Zdrój – Pstrążna
- wieś – układ przestrzenny, z XVIII-XX w.;
- budynki w skansenie:
- dom z Szalejowa Dolnego (nr 7), drewniany, z XVIII w.;
- stodoła z Czermnej (ul. Kościuszki 73), drewniana, z k. XIX w.;
- dom z Czermnej (ul. Kościuszki 122), drewniany, z k. XVIII w.;
- chałupa z Nowej Łomnicy (nr 29), drewniana, z poł. XIX w.;
Kudowa-Zdrój – Słone
- dom nr 102 (d. nr 70), drewniany, z pocz. XIX w.
TransportEdytuj
- Droga krajowa nr 8 Kudowa-Zdrój (Byłe przejście graniczne Kudowa Słone-Náchod) – Wrocław – Warszawa – Białystok – Byłe Przejście graniczne Budzisko-Kalvarija
- Trasa europejska E67 Praga – Helsinki
- Droga wojewódzka nr 387
- Stacja kolejowa Kudowa-Zdrój.
TurystykaEdytuj
Głównymi atrakcjami turystycznymi Kudowy jest położona w dzielnicy miasta Czermna Kaplica Czaszek – jedna z trzech w Europie (kaplica wyłożona czaszkami i piszczelami ludzi zmarłych w czasie wojny trzydziestoletniej oraz zarazy), odrestaurowany park zdrojowy z pijalnią wód mineralnych (m.in. wody arsenowe)[18] i otwarte w 2002 r. kryte kąpielisko. W Kudowie organizowane są Festiwale Moniuszkowskie, których repertuar złożony jest w większej części z dzieł Stanisława Moniuszki, twórcy polskiej opery narodowej[19][20].
Ponadto jest dogodnym punktem wypadowym dla jednodniowych wycieczek w Góry Stołowe (Szczeliniec Wielki, rezerwat Błędne Skały), do sanktuarium w Wambierzycach oraz do Czech, w tym do Pragi położonej w odległości 150 kilometrów.
Posiada rozbudowaną bazę noclegową, zarówno w sanatoriach (możliwość skorzystania z zabiegów przyrodo-leczniczych), jak i w licznych pensjonatach i hotelach[2].
Kudowa również posiada trzy dostępne publicznie źródła wody mineralnej, dwa z nich (Marchlewski i Śniadecki) są umieszczone w budynku pijaln[18] (wejście za opłatą) a trzecie (Moniuszko) znajduje się niedaleko stawu (w Parku Zdrojowym, bez opłat), niestety nie ma podziału na zimną i ciepłą jak dwa poprzednie.
W Kudowie działa również Muzeum Zabawek, Muzeum Żaby - obecnie Ekocentrum Parku Narodowego Gór Stołowych, gromadzące wszelkie gadżety związane z tym płazem oraz Szlak ginących zawodów ze zrekonstruowanym wiatrakiem-koźlakiem z 1886[2].
W dzielnicy Czermna udostępniona jest do zwiedzania szopka zbudowana w latach 1904–1924 składająca się z ok. 250 ruchomych figurek lipowych[21][22].
W Pstrążnej znajduje się Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego ze skansenem, w którym zgromadzono m.in. drewniane budynki z ziemi kłodzkiej wraz z zabytkami kultury materialnej: ich wyposażeniem – meblami, pościelą, sprzętami gospodarskimi. Muzeum wydawało także kwartalnik „Pamiętnik Kudowski”.
Szlaki turystyczneEdytuj
- Karłów – Błędne Skały – Kudowa-Zdrój – Dańczów – Lewińska Przełęcz – Grodczyn – Duszniki-Zdrój (Główny Szlak Sudecki)
- Pasterka – Błędne Skały – Pstrążna – Czermna – Góra Parkowa – Altana Miłości – Kudowa-Zdrój – Krucza Kopa – Darnków – Rozdroże pod Lelkową
- Kulin Kłodzki – Kulin Kłodzki (przystanek kolejowy) – Gołaczów – Żyznów – Cisowa – Darnków – Pod Kruczą Kopą – Dańczów – Lewin Kłodzki (stacja kolejowa) – Jarków – Pod Ptasznicą PL/CZ – Česká Čermná – Česká Čermná CZ/PL – Brzozowie – Źródło Marii – Kudowa-Zdrój
- Taszów – Jarków – Kudowa-Zdrój
- Kudowa-Zdrój – Brzozowie – Pod Ptasznicą PL/CZ[23].
Wspólnoty wyznanioweEdytuj
- parafia św. Katarzyny
- parafia Miłosierdzia Bożego
- parafia pw. świętego Bartłomieja
- dom zakonny misjonarzy klaretynów
- kaplica sióstr elżbietanek
- dom zakonny sióstr służebniczek (Willa Diana)
- filiał parafii w Kłodzku
- zbór w Kudowie-Zdroju
- zbór Kudowa (Sala Królestwa, ul. Zdrojowa)[24]
SportEdytuj
W mieście działają dwa piłkarskie kluby: ZKS Włókniarz Kudowa-Zdrój oraz LUKS Czermna[2].
PolitykaEdytuj
Władze miastaEdytuj
Kudowa-Zdrój ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy Kudowy-Zdroju wybierają do swojej rady miasta piętnastu radnych w wyborach co 4 lata, w sześciu okręgach wyborczych[25]. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest zabytkowa willa, znajdująca się przy ulicy Zdrojowej 24[26].
- Burmistrzowie Kudowy-Zdroju od 1990 r.[27][potrzebny przypis]
- 1990–1994 – Piotr Pawelczyk
- 1994–2014 – Czesław Kręcichwost
- 2014–2018 – Piotr Maziarz
- od 2018 – Aneta Potoczna
Mieszkańcy Kudowy-Zdroju wybierają parlamentarzystów z okręgu wyborczego Wałbrzych, a posłów do Parlamentu Europejskiego z dolnośląsko-opolskiego okręgu wyborczego z siedzibą we Wrocławiu[28].
Miasta partnerskieEdytuj
Lista miast partnerskich Kudowy-Zdroju:
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-13] .
- ↑ a b c d e f g Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 13: Góry Stołowe. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1992, s. 132–139. ISBN 83-7005-301-7.
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset (pol.). regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
- ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14].
- ↑ Kudowa-Zdrój w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w 1945 r.
- ↑ Spis stacyj i przystanków Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych we Wrocławiu, Wrocław 1945, s. 5.
- ↑ a b Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ Uchwała ortograficzna nr 11 RJP w sprawie użycia łącznika w wieloczłonowych nazwach miejscowych.
- ↑ Zasady pisowni i interpunkcji. 48. Pisownia (wieloczonowych) nazw miejscowości, Wielki słownik ortograficzny PWN, wyd. II, 2006.
- ↑ Wykaz urzędowy nazw miejscowości w Polsce, t. 1–3. Warszawa 1980-1982.
- ↑ Jak jest poprawnie: zawody odbywają się w Polanicy Zdrój czy w Polanicy Zdroju?. Poradnia językowa Instytutu Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 2008-08-30. [dostęp 2013-09-22].
- ↑ Np.: park w Kudowie-Zdroju, pociąg do Buska-Zdroju, kartka związana z Polanicą-Zdrojem, pozdrowienia z Cieplic-Zdroju; błędnie: w Kudowie-Zdrój, do Buska-Zdrój, z Polanicą-Zdrój, z Cieplic-Zdrój.
- ↑ Henryk Grzybowski. Zagadka nazwy Altheide/Polanica. „Ziemia Kłodzka”. 2013 (231), s. 16–17, paźdz. 2013. Wydawnictwo Ziemia Kłodzka, OKiS Wrocław. ISSN 1234-9208. OCLC 499751393 (pol.).
- ↑ Marek Żukow-Karczewski, Pięknem urzeczeni (trzy zapomniane relacje), „AURA”, nr 1/1998 r.
- ↑ a b Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk - przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 167-168
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 72–73. [dostęp 29 sierpnia 2012].
- ↑ a b Wody mineralne: Kudowa Zdrój, www.kudowa.pl [dostęp 2018-05-29] (pol.).
- ↑ Festiwal Moniuszkowski.
- ↑ Festiwal Moniuszkowski w Kudowie Zdroju.
- ↑ Ruchoma szopka w Czermnej.
- ↑ Ruchoma Szopka.
- ↑ Informacje zawarte na stronie PTTK Strzelin; dostęp: 2017-07-09.
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-12-01] .
- ↑ Informacja na stronie PKW (dostęp: 2011-01-19).
- ↑ Informacja na stronie BIP Kudowy-Zdroju (dostęp: 2010-04-21).
- ↑ Opracowano na podstawie Popularnej Encyklopedii Ziemi Kłodzkiej, pod red. J. Laski i M. Kowalcze, t. 1 i 2, Kłodzko 2009.
- ↑ Ustawa z dnia 23 stycznia 2004 r. Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego (Dz.U. z 2004 r. Nr 25, poz. 219).
- ↑ a b c d Miasta partnerskie.
BibliografiaEdytuj
- Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 13: Góry Stołowe. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1992, ISBN 83-7005-301-7.
Linki zewnętrzneEdytuj
- Strona internetowa Kudowy-Zdroju
- Chudoba 2 (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 654 .
- Kudowa, obacz Chudoba, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 845 .