Wikipedia

Kudowa-Zdrój

miasto i gmina w województwie dolnośląskim

Kudowa-Zdrój (niem. Bad Kudowa, cz. Lázně Kudova lub Lázně Chudoba) – miasto uzdrowiskowe w Polsce położone w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim.

Kudowa-Zdrój
miasto i gmina
Ilustracja
Park Zdrojowy i pijalnia
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

kłodzki

Data założenia

1354

Prawa miejskie

1945

Burmistrz

Aneta Potoczna[1]

Powierzchnia

33,9[2] km²

Wysokość

370–420 m n.p.m.

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


9509[2]
281[2] os./km²

Strefa numeracyjna

74

Kod pocztowy

57-350 57-351

Tablice rejestracyjne

DKL

Położenie na mapie powiatu kłodzkiego
Mapa konturowa powiatu kłodzkiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Kudowa-Zdrój”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Kudowa-Zdrój”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Kudowa-Zdrój”
Ziemia50°26′18″N 16°14′22″E/50,438333 16,239444
TERC (TERYT)

0208031

SIMC

0984120

Urząd miejski
ul. Zdrojowa 24
57-350 Kudowa-Zdrój
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Według danych z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 9886 mieszkańców[3].

Położenie, przynależność administracyjna i transportEdytuj

Kudowa jest położona w dolinie na pograniczu Gór Stołowych i Pogórza Orlickiego na wysokości od 370 do 420 m n.p.m.[4] nad potokiem Bystra, który poprzez rzekę Metuję (cz. Metuje) wpada do Łaby (zlewisko Morza Północnego). Zajmuje Obniżenie Kudowy, będące częścią Pogórza Orlickiego. Położenie Kudowy na południowych stokach gór powoduje, że ma ona klimat łagodniejszy od miejscowości położonych w Kotlinie Kłodzkiej, od której jest oddzielona Przełęczą Polskie Wrota[4].

Historycznie miasto należało do hrabstwa kłodzkiego będą częścią Korony Czeskiej[4]. Po wojnach śląskich wraz z nim stało się częścią pruskiego Śląska. W latach 1818–1945 należała administracyjne do powiatu Glatz (Kłodzko) i wraz z nimi do nowo utworzonej rejencji w Dzierżoniowie i prowincji śląskiej, a od 1919 r. prowincji dolnośląskiej. Po przyłączeniu na mocy układu poczdamskiego do Polski w latach 1945–1976 była częścią powiatu kłodzkiego należącego do województwa wrocławskiego. W latach W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego i było w latach 1976–1991 siedzibą gminy wiejskiej Kudowa-Zdrój[4]. Obecnie znajduje się w powiecie kłodzkim w województwie dolnośląskim. Stanowi 2,07% powierzchni powiatu kłodzkiego.

Według danych z 2018 r.[5], Kudowa-Zdrój ma obszar 33,9 km², w tym: użytki rolne: 40% a użytki leśne: 15%. Sąsiadują z nią gminy: Lewin Kłodzki, Radków, gmina Szczytna, a od południa i zachodu granica z Czechami. Do 21 grudnia 2007 r. w mieście były cztery przejścia graniczne, wszystkie zlikwidowane na mocy układu z Schengen. W skład Kudowy-Zdroju wchodzi 7 dzielnic: Czermna, Słone, Pstrążna, Jakubowice, Zakrze, Brzozowie, Bukowina Kłodzka.

Przez miasto przebiega Droga krajowa nr 8 Kudowa-Zdrój (byłe przejście graniczne Kudowa Słone-Náchod) – Wrocław – Warszawa – Białystok – byłe Przejście graniczne Budzisko-Kalvarija. Jest to najdłuższy fragment trasy europejskiej E67 Praga – Helsinki. Drugą trasą o istotnym znaczeniu jest droga wojewódzka nr 387 ze Ścinawki Górnej do Kudowy Zdroju. W mieście zlokalizowana jest także stacja kolejowa Kudowa-Zdrój.

KlimatEdytuj

Kudowa leży w regionie bioklimatycznym VI „podgórskim i górskim”, występuje tu typ bioklimatu umiarkowanie bodźcowy, okresowo silnie bodźcowy. Obserwacje meteorologiczne prowadzone były w Kudowie z przerwami od 1891 r. W roku 1966 obserwacje przerwano, jedynie na dachu jednego z sanatoriów, do 1970 roku, pozostał wiatromierz i heliograf. Posterunek meteorologiczny reaktywowano w 1976 r. i po 15 latach działalności przekształcono go w posterunek opadowy (18 marca 1992). Przez cały okres swej działalności posterunek znajdował się u podnóża Góry Parkowej (cp – 50°27 'N, X – 16°16′E, hs – 406 m n.p.m.)[6]. W latach 1951–1975 średnia roczna suma usłonecznienia rzeczywistego wynosi w Kudowie 1440 godzin. W ciągu roku najbardziej korzystne warunki solarne panują od marca do października z maksimum 200 godzin ze słońcem w lipcu, najmniej korzystne są natomiast w grudniu (30 godz.). Średnie roczne zachmurzenie notowane o godzinie 12 GMT wynosi w Kudowie 69% (1976-1990). Najpogodniejszy w całym roku okres trwa od maja do października z zachmurzeniem 59–64% w miesiącu, a naj pochmurniejszy obejmuje listopad i grudzień 81–82%[6]. Średnia roczna temperatura powietrza w Kudowie w piętnastoleciu 1976-1990 wynosi 7,1'C, średnia miesiąca najcieplejszego (lipiec) 16,4'C, a najzimniejszego (styczeń) -3,0'C. Największe amplitudy miesięczne temperatur występują w styczniu, lutym i marcu. Dni upalne zdarzają się rzadko i tyko w okresie lata, także dni bardzo mroźne występują rzadko i tylko w styczniu i lutym. Wieloletnia średnia suma roczna opadów atmosferycznych w Kudowie wynosi 618 mm. Maksimum roczne opadów przypada na lipiec 85 mm, a minimum na koniec zimy i początek wiosny, wtedy spada poniżej 30 mm w miesiącu. Burze są zjawiskiem atmosferycznym występującym najczęściej w okresie od maja do sierpnia, w pozostałych miesiącach roku notowane są sporadycznie[6]. Maksimum dni z pokrywą śnieżną, która przeciętnie zalega od listopada do kwietnia, występuje w styczniu – 22. W Kudowie średnio w roku jest 60 dni z pokrywą śnieżną. W Kudowie przewagę mają wiatry południowo-zachodnie (SW) 1 i południowe 14,8%, najrzadziej wieją wiatry wschodnie. Różnego rodzaju zanieczyszczenie powietrza w Kudowie kształtowało się poniżej aktualnie obowiązujących w uzdrowiskach norm. Szczegółowe wyniki badań terenowych przeprowadzonych w latach 1972–1973 wykazują, że decydujący wpływ na kształtowanie się lokalnych cech klimatycznych ma rzeźba terenu. Należy podkreślić, że w zestawieniu z innymi uzdrowiskami sudeckimi, w Kudowie obserwowano najwięcej dni letnich i dni gorących, a także mało dni z mgłą oraz słabe wiatry[6].

ToponimiaEdytuj

Tuż po wojnie miejscowość miała nazwę Chudoba[7], natomiast stacja kolejowa zaraz po wojnie używała nazwy Chudowa Zdrój[8]. 19 maja 1946 r. wprowadzono urzędowo nazwę Kudowa Zdrój[9]. Nazwa miejscowości Kudowa-Zdrój pisana z łącznikiem (dywizem) jest nazwą urzędową, ustaloną przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji po zasięgnięciu opinii Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych i opublikowaną w Dzienniku Ustaw. W 2004 r. Rada Języka Polskiego uchwaliła taki sposób zapisu wieloczłonowych nazw miejscowych[10][11][12]. Forma nazwy pisana bez łącznika, tzn. „Kudowa Zdrój” jest obecnie formą potoczną. Ponadto w nazwach dwuczłonowych odmieniają się oba człony, dlatego należy odmieniać zarówno nazwę, jak i określenie Zdrój[13][14]. Brak odmiany predykatu Zdrój jest często spotykanym błędem nawet wśród samorządowców i dziennikarzy[15].

Nazwę miasta nosił także drobnicowiec MS Kudowa Zdrój, który zatonął 20 stycznia 1983 r. u wybrzeży Balearów na Morzu Śródziemnym. Zginęło wtedy 20 osób, 8 osób uratowano[16].

HistoriaEdytuj

Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1354 r.[17][18] Wieś, która dała początek miastu, położona była na czeskim obszarze etnicznym i nazywała się Lipolitov, a następnie Chudoba. Anegdota głosi, że nazwa ta (w języku polskim bieda) odzwierciedlała status materialny mieszkańców. Znana była też nazwa Čermenské Lázně. W tym pierwszym okresie należała do majątku i dworu w Czermnej obejmującej oprócz Kudowy Czermną oraz Malá Čermná. Jej pierwotnym właścicielem był książę ziębicki i hrabia kłodzki Henryk I Starszy, syn Jerzego z Podiebradów za którego dobra Czermna należały do klucza zamkowego Homole[19] którego częścią pozostawały w latach 1477–1588[20]. Wraz z nim przeszła następnie w ręce protestanckiej czeskiej rodziny szlacheckiej Smiřičtích (von Schmiritz), a następnie stała się częścią klucza zamkowego w Nowym Mieście nad Metują należącego do Stubenbergów[21].

W 1587 odnotowano tu istnienie źródła wód mineralnych „Die Eugenąuelle” (obecnie Jędrzeja Śniadeckiego)[6], Po bitwie pod Białą Górą (1620) dobra należące do poległego w niej Rudolfa Stubenberga i jego syna Jana Viléma Stubenberga zostały skonfiskowane przez Habsburgów[21]. W 1823 nabył je właściciel Náchodu – Adam Erdman Trčka (Terzky) z Lípy[19]. Był oficerem i adiutantem, a także szwagrem naczelnego dowódcy wojsk cesarskich z okresu wojny trzydziestoletniej, Albrechta von Wallensteina[22]. Po ich zamordowaniu na rozkaz Habsburgów klucz zamkowy w Nowym Mieście nad Metują wraz z należącymi do niego dobrami Czermna otrzymał szkocki oficer Walter von Leslie za udział w zamachu na Wallensteina i Trčkę. Od tej pory właścicielami Kudowy pozostawali hrabiowie von Leslie[19]. W XVII w. odkryto tu źródła leczniczych wód o zróżnicowanym składzie chemicznym. W 1622 pierwszy opis kudowskich wód mineralnych został zawarty w Glaciografii Aeluriusa. Czytamy w niej o wodzie dobrej w smaku, która uważana była za zdrową i leczniczą i używana w dużych ilościach, była ona nad wino przekładana[23]. W 1636 r. powstały pierwsze drewniane urządzenia kąpielowe[23]. Następnego opisu wód Kudowy dokonał doktor Kremer w pracy naukowej z 1694 roku[18][22].

Kres przynależności Kudowy do Korony Czeskiej przyniosła pierwsza wojna śląska między Prusami a Austrią po której w 1742 r. przeszła wraz z całym hrabstwem kłodzkim do pruskiego od tej pory Śląska. Od tej pory jako zamieszkała w większości przez ludność czeskojęzyczną stanowiła część tzw. czeskiego kątka w należącym do Prus powiecie kłodzkim. Język, jakim mówiono w tych okolicach, jest określany jako dialekt kłodzki języka czeskiego. Król pruski Fryderyk II Wielki zainteresował się wówczas Kudową. Odwiedził ją w 1765 r. i kazał zbadać wodę ze źródła. W 1772 uruchomiono tu pierwszą pijalnię wód[18]. W 1777 r. ukazała się we Wrocławiu broszura pt. Publiczne Uwiadomienie Zdroiów Zdrowych lub wód mineralnych leczących na Śląsku w Kodowie, Reynercu, Altwasser, Szarlotenbrun, Salcbrun i Flinsbergu się znaydujących. Było to dokonane przez Dawida Vogla tłumaczenie niemieckiej książeczki, wydanej w 1774 r., autorstwa Johanna Gotfrieda Morgenbessera, wrocławskiego lekarza i chemika. Publikacja zawierała informacje obejmujące m.in. wyniki przeprowadzonych analiz, skład chemiczny wód oraz medyczne ich zastosowanie[24]. W 1785 dobra Czermna zostały sprzedane przez hrabiów von Leslie baronowi Michaelowi von Stillfried-Rattonitz (1730-1796) z Nowej Rudy[20]. On i jego syn, hrabia Johann Joseph von Stillfried-Rattonitz (1762–1805), starali się systematycznie rozbudowywać źródła i zaplecze uzdrowiskowe. W 1795 roku wzniesiono nowe łazienki i dom gościnny[18]. W miejscu dawnego zameczku myśliwskiego zbudowano nowy zamek a obok powstał w 1798 roku pierwszy w hrabstwie kłodzkim kościół braci czeskich na Wzgórzu Kaplicznym[22]. Samo uzdrowisko dzierżawiła spółka lekarzy, którzy znacznie je unowocześnili[6]. Pobudowano wtedy budynek dla kuracjuszy i budynek łazienkowy z 20 wannami[25]. W 1800 r. uruchomiono nową ośmioboczną pijalnię wód z drewnianą kopułą[25].

Na początku XIX wieku, podczas wojen napoleońskich uzdrowisko nie funkcjonowało. Wznowienia jego działalności dokonali w 1813 roku nowi właściciele Kudowy bracia Zygmunt Adolf von Götzen i generalny gubernator Śląska Friedrich Wilhelm von Götzen. Przeprowadzili oni remont i rozbudowę zamku (1810–1812), wybudowali kasyno (1817), pawilon do kąpieli gazowych (1818), a także założyli park i promenadę (1820)[18]. Powstał wówczas pierwszy pawilon ogrodowy oraz założono ogrody pod Górą Parkową[18]. Götzenowie zmarli bezpotomnie a majątek odziedziczył ich bratanek hrabia Anton von Magnis (1786-1861). Uzdrowisko odwiedził wówczas m.in. jeden z największych poetów doby romantyzmu Johann Wolfgang Goethe, a także car Rosji Aleksander I, król Prus Fryderyk Wilhelm III i cesarz Austrii Franciszek I.

Polska kuracjuszka Julia Wojkowska tak opisała ówczesną Kudowę: Cicha, niezmazane piętno wioski w sobie nosząca a ludu czeskiego pełna Kudowa wydała mi się być wcale podobną do raju. Ale bo też po prawdzie i nie łatwo najść kącik ku wytchnieniu milszy a ozdobiejszy pięknością prostoty. Kilkanaście domów wrzuconych w niezbyt obszerny, ale pełen drzew ślicznych ogród, graniczący po jednej stronie z łańcuchem gór zielenią okrytych, a po trzech innych z polem otwartym ku bliskim wioskom – i oto już cała Kudowa. A przecie jakże tam miło i pięknie, jak uroczysto i swobodnie. Zdaje ci się istnie, jakobyś zamieszkał w cichym, nadobnym domku gospodarza uczciwego i pełnego prostoty, a którego duszy świętość rozlewa naokoło siebie, jakoby tchnienie Boże. Tym gospodarzem z duszą uczciwą a prostą, wydała mi się być cała przyroda w Kudowie[26].

W 1847 roku Kudowę odwiedziło 300 kuracjuszy, zaś w 1850 r. pojawiło się pierwsze naukowe opracowanie wód mineralnych Adolfa Duflosa[22]. Opisał w nim jako pierwszy analizę chemiczną kudowskich wód mineralnych. Od tego roku Kudowa oficjalnie była określana jako uzdrowisko[18]. Dla rozwoju Kudowy wielkie zasługi położył działający tu od 1844 jako lekarz uzdrowiskowy doktor Amand Ferdinand Nentwig. W trakcie wojny prusko-austriackiej w 1866 zorganizował on szpital wojskowy dla rannych pruskich żołnierzy. W drugiej połowie XIX w. w 1870 r. Kudowa została uznana za pierwsze uzdrowisko kardiologiczne w Niemczech[27] – następny po Netwigu lekarz uzdrowiskowy doktor Johannes Jacob w 1870 z powodzeniem leczył chorych na serce naturalnymi kąpielami kwasowęglowymi z tutejszych źródeł, W 1874 r. w celach leczniczych zaczęto w Kudowie stosować borowinę[6]. W 1863 r. właścicielem Kudowy był przedsiębiorca Eduard von Kramsta, a następnie baron von Otterstedt. Ten ostatni sprzedał w 1873 r., Czermną i zachował jedynie Kudowę[28]. W tym czasie ze względu na kolejne wielokrotne zmiany własnościowe (miała w tym czasie kolejno 9 właścicieli) rozwój gospodarczy został zahamowany na kilka lat. Na dodatek trzeba było odbudować zniszczenia spowodowaną przez katastrofalną powódź w 1888. Nowy impuls do rozwoju miasta jako kurortu dało doprowadzenie w 1905 r. do Kudowy linii kolejowej z Kłodzka, a także wybudowaniu własnej elektrowni. Powstały też wówczas liczne sanatoria, m.in. w 1906 roku wybudowano „Dom Charlotty” (dzisiaj Zakład Przyrodoleczniczy) oraz hotel z teatrem „Książęcy Dwór” – obecnie Szpital Uzdrowiskowy „Polonia”[22]. Miarą rozwoju miejscowości był fakt powołania w 1904 roku w Kudowie liczącej wówczas 792 mieszkańców samodzielnej gminy wiejskiej. W następnych latach Kudowa otrzymała oświetlenie elektryczne, wodociągi i kanalizację. Wybrukowano chodniki i ulice oraz zainstalowano oświetlenie uliczne. Gmina wybudowała szpital, remizę strażacką oraz budynek urzędu miejskiego z centralnym ogrzewaniem. W tym czasie znacznie zwielokrotniła się liczba przebywających kuracjuszy – sięgając liczby 8 tysięcy osób[25]. W 1912 r. liczba kuracjuszy zwiększyła się do 12 000[6]. Wśród nim był m.in., Helmut Karl von Moltke. Sensacją był przylot do Kudowy 13 lipca 1910 r. sterowca typu Parseval, co obserwowało tysiące gapiów. Ze względu na złą pogodę sterowiec Parseval 5 przyleciał z Polanicy z siedmiogodzinnym opóźnieniem i wylądował na osłoniętej od wiatru łące między Czermną, a Kudową, niedaleko ogrodów uzdrowiskowych. Balon był tu zakotwiczony do żelaznych szyn wbitych w ziemię. Powrót w dniu następnym nie przebiegł bez trudności. Parseval podniósł się, lecz po pół godzinie powrócił z powodu obciążenia przez namoknięte liny i powłokę balonu. Po czterech godzinach powtórzono próbę, tym razem sterowiec doleciał do Kłodzka, gdzie został spakowany i ostatni odcinek podróży do Wrocławia dokończył koleją[29].

W okresie międzywojennym następował dalszy rozwój uzdrowiska. W latach 1911–1931 w okresie lata pracował tu jako lekarz uzdrowiskowy Raphael Friedeberg. W 1920 roku Kudowa została awansowana na uzdrowisko i przemianowana na „Bad Kudowa”. Spółkę gminną obsługująca miejscowe zdroje przejęła firma „Gebrüder Martin und Paul Polka O.H.G.” W 1931 roku wzniesiono budynek Pijalni wód mineralnych połączony z muszlą koncertową i Nowymi Łazienkami[18]. W okresie tym w Kudowie jako w uzdrowisku o renomie międzynarodowej gościło na kuracji wielu znanych ludzi m.in. Bruno Schultz oraz Winston Churchil. Podczas II wojny światowej uzdrowisko funkcjonowało jako ośrodek dla ozdrowieńców – rannych żołnierzy Wehrmachtu. Znajdowała się tu także filia obozu Gross-Rosen, w której więziono ok. 3 tysięcy osób zatrudnionych w fabryce części do samolotów “Messerschmitt” – „Vereinigte Deutsche Motorenverke”[30]. Także w sąsiednim Jeleniowie był obóz kobiecy; którego więźniarki, przeważnie Żydówki, zatrudniano w zakładach włókienniczych w Kudowie.

 
Pomnik Trzech Kultur w Kudowie – Zdroju

Po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 r. pomiędzy Polską a Czechosłowacją toczył się spór graniczny, między innymi o Kudowę. Ostatecznie miasto weszło w skład państwa polskiego a jego dotychczasową ludność do 1946 r. wysiedlono do Niemiec. W 1945 r. Kudowa otrzymała prawa miejskie, a w 1946 oficjalnie nadano jej obecną nazwę[9]. Większość czeskich mieszkańców czeskiego kątka wyjechała do pobliskiej Czechosłowacji, gdzie w Náchodzie urzędował tzw. „Komitet Kłodzki” pomagający przesiedleńcom w znalezieniu mieszkania i pracy[20]. Dla czeskich i niemieckich mieszkańców tego terenu którzy pozostali w Kudowie w roku 1947 otwarto szkołę z czeskim, a następnie od 1952 z niemieckim językiem nauczania[20]. Ze względu na emigrację Niemców do RFN w latach 50. szkołę zamknięto w roku 1960[20]. Pierwsze lata powojenne były dla Kudowy bardzo trudne, wiele znajdujących się tu obiektów wymagało pilnych napraw. Jak pisano w 1950 r. Budynki, jak i wszystkie urządzenia techniczne na terenie uzdrowiska znajdują się w dużym stopniu zużycia i tym samym zachodzi konieczność wymiany wielu elementów, co powoduje znaczne nakłady zarówno materiałowe, jak i osobowe[31]. Inaczej opisał sytuację miasta w 1960 r. Władysław Jan Grabski twierdząc, że W czasie działań wojennych w 1945 r. Kudowa mało ucierpiała. Opuszczone przez niemieckich fachowców lecznice zdrojowe Polacy sprawnie obsadzili i uruchomili, wykorzystując piękne uzdrowisko jako popularne miejsce wczasów i leczenia się ludności miejskiej Polski centralnej. W polskich rękach nie tylko sezonowe gmachy i domy zdrojowe ożyły, ale i liczba stałych mieszkańców, którzy zastąpili przedwojennych Niemców, wzrosła ogromnie (w 1940 r. 1981 Niemców, a w 1959 r. – 6000 Polaków)[32]. W 1951 nowym dyrektorem uzdrowiska został Tadeusz Janowski. Dzięki jego energii m.in. reaktywowano orkiestrę uzdrowiskową występującą dwa razy dziennie[33]. Do odbudowy w latach 1947–1949 uzdrowiska kudowskiego przyczynił się światowej sławy uczony Julian Aleksandrowicz, a do jego rozwoju w latach 1951–1977 jako kierownik ośrodka naukowo-badawczego i konsultant naukowy wybitny kardiolog Antoni Falkiewicz. W czasach Polski Ludowej rozbudowano dzielnicę przemysłową Zakrze na potrzeby rozwijającego się w mieście przemysłu włókienniczego, Powstały także nowe pensjonaty i hotele, wzniesiono kotłownię, basen kąpielowy, dwie szkoły, doprowadzono gaz oraz utworzono ujęcia wody mineralnej i gospodarczej. Zmodernizowano także starą bazę sanatoryjno-wczasową, powstało nowe osiedle mieszkaniowe z zapleczem socjalno-handlowym i domem kultury[3].

W mieście od 1962 roku w sierpniu odbywają się zainicjowane przez Władysława Skoraczewskiego i ówczesnego dyrektora uzdrowiska Wacława Kaniewskiego. Festiwale Moniuszkowskie organizowane obecnie przez Moniuszkowskie Towarzystwo Kulturalne w Kudowie Zdroju[34]. Jest to najstarsza tego typu impreza w Polsce. Pierwsza jego edycja zgromadziła w sumie ok. 20 tys. widzów. Wykonawcami byli artyści Teatru Wielkiego Opery i Baletu w Warszawie oraz Harcerska Orkiestra Symfoniczna Chorągwi Warszawskiej zaś repertuar stanowiły najpiękniejsze i najbardziej znane arie operowe[33]. Kolejnymi dyrektorami artystycznymi Festiwalu byli Władysław Skoraczewski, Leon Hanek, Ludwik Mika, Ewa Kofin, Zbigniew Goncarzewicz, Jerzy Flic, Maria Fołtyn, Sławomir Pietras, a od 2012 roku funkcję tę piastuje Stanisław Rybarczyk[35]. W trakcie 57 dotychczas zorganizowanych edycji Festiwalu Moniuszkowskiego na scenach Kudowy wystąpiło łącznie kilka tysięcy artystów z Polski i zagranicy, m.in. Czech, Danii, Japonii, Kuby, Litwy, Meksyku, Niemczech, Norwegii, Rosji, Słowacji, Ukrainy, USA i Włoch. Trzon występujących stanowili jednak zawsze artyści polskich scen operowych tacy jak Bogna Sokorska, Stefania Toczyska, Bernard Ładysz czy Wiesław Ochman[35]. Podniesienie poziomu artystycznego oraz wzrost popularności Festiwalu wśród artystów zagranicznych nastąpił za czasów dyrekcji Marii Fołtyn, wielkiej entuzjastki muzyki Stanisława Moniuszki. Za jej sprawą do Kudowy zaczęli także przyjeżdżać popularni w latach 70. i 80.artyści estradowi Danuta Rinn, Irena Santor czy Marek Grechuta[35]. Oprócz wokalistów w Kudowskich festiwalach udział brali znani polscy aktorzy tacy jak Krzysztof Kolberger czy Daniel Olbrychski[35].

Obecnie Kudowa Zdrój rozwija się w szybkim tempie jako ośrodek uzdrowiskowy i turystyczny. Park Zdrojowy oraz Pijalnia Wód Mineralnych zostały odrestaurowany w stylu dwudziestolecia międzywojennego[22]. W uzdrowisku wykorzystywane są szczawy wodorowęglanowo – sodowo – wapniowe, żelaziste i borowe pozyskiwane ze źródeł „Śniadecki”, „Moniuszko” i „Marchlewski”. Stosuje się je do kuracji pitnej, kąpieli mineralnych i unikatowych suchych kąpieli. Innym naturalnym surowcem leczniczym jest borowina, którą wykorzystuje się do kąpieli i okładów[36]. Zakład Przyrodoleczniczy w Kudowie-Zdroju wykonuje ponad 50 rodzajów zabiegów leczniczych takich jak m.in.: okłady borowinowe, fango, kąpiele mineralne, solankowe, borowinowe i gazowe z CO2, zabiegi odchudzające, a także różnego rodzaju masaże. Leczenie dorosłych obejmuje choroby przewodu pokarmowego, ortopedyczno-urazowe, endokrynologiczne, otyłość choroby układu krwiotwórczego, układu krążenia, choroby reumatologiczne[36]. Uzdrowisko Kudowa-Zdrój jako jedno z nielicznych w Polsce specjalizuje się w leczeniu otyłości i nadwagi wśród dzieci i młodzieży[36].

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Kudową-Zdrojem.

Kudowa-Zdrój na starych fotografiachEdytuj

  • Sanatorium „Dom Charlotty” (przed 1914)

  • Hotel „Książęcy Dwór” obecnie sanatorium Polonia (przed 1914)

  • Hotel „Książęcy Dwór” obecnie sanatorium Polonia (1912)

  • Fragment Parku Zdrojowego (1910)

  • Widok okolic Kudowy (1910)

  • Willa „Powodzenie” (1901)

  • Dom Kąpielowy (1914)

  • Popołudniowy koncert (1909)

  • Widok na Park Zdrojowy (1918)

  • Zameczek z fontanną na pierwszym planu (1914)

  • Wnętrze starej pijalni wód (1905)

  • Nowa pijalnia wód (1932)

  • Park Zdrojowy z zameczkiem (1914)

  • Staw w Kudowie (1921)

  • Widok ogólny Kudowy (1901)

  • Widok ogólny Kudowy (1945)

Kudowa Zdrój współcześnieEdytuj

  • Kudowa-Zdrój źródło „wody leczniczej”

  • Zameczek – odnowiona stara część (2014)

  • Zameczek – dobudowana nowa część (2008)

  • Wejście do Parku Zdrojowego (2014)

  • Ławka ogrodnika w Parku Zdrojowym (2014)

  • Wnętrze starej pijalni (2014)

  • Fontanna w Parku Zdrojowym (2014)

  • Pijalnia wód (2012)

  • Wnętrze pijalni wód (2014)

  • Park Zdrojowy (2014)

  • Staw (2012)

  • Staw (2012)

  • Kudowa wieczorem (2010)

  • Sanatorium „Polonia” (2013)

  • Kudowa wieczorem – sanatorium „Polonia” (2014)

  • Ośrodek Wypoczynkowy Orion (2012)

  • Dworzec kolejowy w Kudowej-Zdroju (2016)

DemografiaEdytuj

Liczba mieszkańców Kudowy-Zdroju w latach 1931–2021[37][38].

Rok Liczba

mieszkańców

Mężczyźni Kobiety Rok Liczba

mieszkańców

Mężczyźni Kobiety Rok Liczba

mieszkańców

Mężczyźni Kobiety Rok Liczba

mieszkańców

Mężczyźni Kobiety
1931 1 855 bd bd 1971 8 812 4 280 4 532 1995 10 304 5 011 5 292 2019 10 151 4 919 5 232
1939 2 199 bd bd 1972 8 881 4 315 4 565 1996 10 318 5 017 5 301 2020 10 140 4 913 5 227
1946 2 326 bd bd 1973 8 952 4 351 4 600 1997 10 327 5 020 5 307 2021 10 127 4 906 5 220
1950 6 651 3 169 3 481 1974 9 025 4 389 4 636 1998 10 332 5 020 5 312
1951 6 774 3 230 3 543 1975 9 102 4 427 4 674 1999 10 333 5 019 5 314
1952 6 903 3 295 3 607 1976 9 181 4 466 4 714 2000 10 330 5 015 5 315
1953 7 036 3 363 3 672 1977 9 263 4 506 4 756 2001 10 323 5 009 5 314
1954 7 171 3 433 3 737 1978 9 347 4 547 4 799 2002 10 312 5 001 5 311
1955 7 306 3 505 3 801 1979 9 433 4 590 4 843 2003 10 300 4 992 5 307
1956 7 440 3 576 3 864 1980 9 522 4 633 4 888 2004 10 288 4 984 5 304
1957 7 571 3 645 3 926 1981 9 613 4 679 4 934 2005 10 280 4 977 5 303
1958 7 698 3 713 3 985 1982 9 705 4 725 4 979 2006 10 276 4 973 5 303
1959 7 820 3 777 4 042 1983 9 794 4 770 5 024 2007 10 276 4 970 5 305
1960 7 934 3 837 4 096 1984 9 877 4 812 5 065 2008 10 277 4 969 5 307
1961 8 042 3 893 4 148 1985 9 949 4 848 5 101 2009 10 276 4 968 5 307
1962 8 142 3 944 4 197 1986 10 010 4 877 5 132 2010 10 270 4 965 5 304
1963 8 235 3 991 4 243 1987 10 059 4 901 5 158 2011 10 258 4 961 5 297
1964 8 322 4 034 4 287 1988 10 100 4 920 5 180 2012 10 242 4 956 5 286
1965 8 402 4 075 4 327 1989 10 136 4 937 5 199 2013 10 224 4 950 5 273
1966 8 477 4 112 4 365 1990 10 171 4 952 5 218 2014 10 206 4 944 5 261
1967 8 547 4 147 4 400 1991 10 203 4 967 5 236 2015 10 190 4 939 5 251
1968 8 614 4 180 4 433 1992 10 234 4 981 5 252 2016 10 178 4 934 5 244
1969 8 679 4 213 4 466 1993 10 262 4 994 5 268 2017 10 169 4 929 5 239
1970 8 745 4 246 4 498 1994 10 286 5 004 5 281 2018 10 160 4 924 5 235

Dane z 31 grudnia 2019 r.[39]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 9886 100 5149 52 4737 48
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]		 291,6 151,9 139,7

Piramida wieku mieszkańców Kudowy-Zdroju w 2014 r.[40]:.

 


ZabytkiEdytuj

 
Kościół św. Katarzyny

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty[41]:

  • miasto jako historyczny układ urbanistyczny, z XV-XX w.;
  • kościół parafialny pw. św. Katarzyny, z 1679 r., XIX w.;
  • cmentarz przykościelny;
  • kaplica ewangelicka, ob. kościół par. ewangelicki, ul. Moniuszki 6, z 1797-98 r.;
  • dzwonnica wiejska, ul. 1 Maja 61, drewn.-szach., z XIX w.;
  • park zdrojowy z 2 poł. XVIII-XX w.;
  • hala spacerowa w Parku Zdrojowym, z 1906 r.;
  • pensjonat, obecnie DW „Bajka IV”, ul. Zdrojowa 36, z 1894 r.
 
Kościół św. Bartłomieja z 1384 r., Kudowa-Zdrój-Czermna

Kudowa-Zdrój-Brzozowie

  • kościół filialny pw. św. Piotra i Pawła, z 1730 r.;
  • dzwonnica, z 1730 r.;
 
Kaplica Czaszek – jedna z trzech w Europie

Kudowa-Zdrój-Czermna

  • kościół parafialny pw. św. Bartłomieja z 1384 r., XVI, k. XVIII w.;
  • Kaplica Czaszek;
  • dzwonnica, z XVII w.;
  • kaplica cmentarna, z 1776 r.;
  • stodoła, ul. Kościuszki 35, drewniana, z pocz. XIX w.;
  • stodoła, ul. Kościuszki 73, drewniana, z k. XIX w., przeniesiona do skansenu w Pstrążnej;
  • dom, ul. Kościuszki 122, drewniany, z k. XVIII w., przeniesiony do skansenu w Pstrążnej.
 
Układ przestrzenny z XVIII-XX w., Kudowa-Zdrój – Pstrążna

Kudowa-Zdrój-Pstrążna

  • wieś – układ przestrzenny, z XVIII-XX w.;
  • budynki w skansenie:
    • dom z Szalejowa Dolnego (nr 7), drewniany, z XVIII w.;
    • stodoła z Czermnej (ul. Kościuszki 73), drewniana, z k. XIX w.;
    • dom z Czermnej (ul. Kościuszki 122), drewniany, z k. XVIII w.;
    • chałupa z Nowej Łomnicy (nr 29), drewniana, z poł. XIX w.;

Kudowa-Zdrój-Słone

  • dom nr 102 (d. nr 70), drewniany, z pocz. XIX w.

TurystykaEdytuj

Głównymi atrakcjami turystycznymi Kudowy jest położona w dzielnicy miasta Czermna Kaplica Czaszek – jedna z trzech w Europie (kaplica wyłożona czaszkami i piszczelami ludzi zmarłych w czasie wojny trzydziestoletniej oraz zarazy), odrestaurowany park zdrojowy z pijalnią wód mineralnych (m.in. wody arsenowe)[42] i otwarte w 2002 r. kryte kąpielisko. W Kudowie organizowane są Festiwale Moniuszkowskie, których repertuar złożony jest w większej części z dzieł Stanisława Moniuszki, twórcy polskiej opery narodowej[43][34].

Ponadto jest dogodnym punktem wypadowym dla jednodniowych wycieczek w Góry Stołowe (Szczeliniec Wielki, rezerwat Błędne Skały), do sanktuarium w Wambierzycach oraz do Czech, w tym do Pragi położonej w odległości 150 kilometrów.

Posiada rozbudowaną bazę noclegową, zarówno w sanatoriach (możliwość skorzystania z zabiegów przyrodo-leczniczych), jak i w licznych pensjonatach i hotelach[4].

Kudowa również posiada trzy dostępne publicznie źródła wody mineralnej, dwa z nich (Marchlewski i Śniadecki) są umieszczone w budynku pijaln[42] (wejście za opłatą) a trzecie (Moniuszko) znajduje się niedaleko stawu (w Parku Zdrojowym, bez opłat), niestety nie ma podziału na zimną i ciepłą jak dwa poprzednie.

W Kudowie działa również Muzeum Zabawek, Muzeum Żaby – obecnie Ekocentrum Parku Narodowego Gór Stołowych, gromadzące wszelkie gadżety związane z tym płazem oraz Szlak ginących zawodów ze zrekonstruowanym wiatrakiem-koźlakiem z 1886[4].

W dzielnicy Czermna udostępniona jest do zwiedzania szopka zbudowana w latach 1904–1924 składająca się z ok. 250 ruchomych figurek lipowych[44][45].

W Pstrążnej znajduje się Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego ze skansenem, w którym zgromadzono m.in. drewniane budynki z ziemi kłodzkiej wraz z zabytkami kultury materialnej: ich wyposażeniem – meblami, pościelą, sprzętami gospodarskimi. Muzeum wydawało także kwartalnik „Pamiętnik Kudowski”.

Szlaki turystyczneEdytuj

Wspólnoty wyznanioweEdytuj

SportEdytuj

W mieście działają dwa piłkarskie kluby: ZKS Włókniarz Kudowa-Zdrój oraz LUKS Czermna[4].

PolitykaEdytuj

Władze miastaEdytuj

Kudowa-Zdrój ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy Kudowy-Zdroju wybierają do swojej rady miasta piętnastu radnych w wyborach co 4 lata, w sześciu okręgach wyborczych[48], a od 2014 roku w piętnastu okręgach wyborczych[49]. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest zabytkowa willa, znajdująca się przy ulicy Zdrojowej 24[50]. Mieszkańcy Kudowy-Zdroju wybierają parlamentarzystów z okręgu wyborczego Wałbrzych, a posłów do Parlamentu Europejskiego z dolnośląsko-opolskiego okręgu wyborczego z siedzibą we Wrocławiu[51].

Burmistrzowie Kudowy-Zdroju po 1945

  • 1945-1946 Władysław Twardy[52]
  • 1946 Karol Duda[52]
  • 1946-1947 Zbigniew Kitrys[52]
  • 1947-1950 Władysław Twardy[52]

Burmistrzowie Kudowy-Zdroju od 1990 r.Edytuj

Wyniki wyborów samorządowych do Rady Miejskiej w Kudowie Zdroju (wg komitetów wyborczych) w l. 2002-2014Edytuj

2002[56] 2006[57] 2010[58] 2014[49]
Komitet (nr listy) Ilość

mandatów

Komitet (nr listy) Ilość

mandatów

Komitet (nr listy) Ilość

mandatów

Komitet (nr listy) Ilość

mandatów

KW Na Rzecz Rozwoju

Miasta Kudowa-Zdrój (12)

6 KW Na Rzecz Rozwoju

Miasta Kudowa-Zdrój (21)

10 KW Na Rzecz Rozwoju

Miasta Kudowa-Zdrój (21)

9 KW Na Rzecz Rozwoju

Miasta Kudowa-Zdrój (17)

7
KW Kudowa

Mój Dom (10)

1 KWW Kudowskie Forum

Samorządowe 2006 (19)

2 KWW

My dla Kudowy (20)

3 KWW

My dla Kudowy (19)

7
KWW

Kudowska Arka (11)

1 KW

Prawo i Sprawiedliwość (5)

3 KW

Prawo i Sprawiedliwość (5)

2 KW

Prawo i Sprawiedliwość (3)

–
KWW

Dobry Wybór (9)

3 – – KW Wyborców

Masz Wybór (18)

1 KWW

Nasza Kudowa (16)

1
KWW

Nasza Szkoła (15)

2 – – – – – –
KWW

Otwarty dialog (16)

1 – – – – – –
KW Kudowskie

Forum Obywatelskie (13)

1 – – – – – –

Radni Rady Miejskiej w Kudowie Zdroju w l. 2002-2018Edytuj

(numery w nawiasach oznaczają komitety wyborcze)

2002[56] 2006[57] 2010[58] 2014[49]
Nr

okręgu

Nazwisko i imię radnego

(nr listy)

Nr

okręgu

Nazwisko i imię radnego

(nr listy)

Nr

okręgu

Nazwisko i imię radnego

(nr listy)

Nr

okręgu

Nazwisko i imię radnego

(nr listy)

1 Buksiak Stanisław (11) 1 Gucz Wiktor (19) 1 Gucz Wiktor (18) 1 Gucz Wiktor (19)
1 Janiszewska Grażyna (10) 1 Janiszewska Grażyna (21) 1 Janiszewska Grażyna (21) 2 Kandefer Damian (19)
1 Rachuba Łucja (12) 1 Rachuba Łucja (21) 1 Grzegorzewska Anna (21) 3 Kluka Bogusław (17)
2 Łuczyszyn Wiesław (9) 2 Szełęga Tadeusz (21) 2 Szełęga Tadeusz (21) 4 Szełęga Tadeusz (17)
2 Brodziak Beata (15) 2 Koczot Paweł (19) 2 Mróz Anna (20) 5 Mróz Anna (19)
2 Burger Bogusław (12) 2 Burger Bogusław (21) 2 Rachuba Łucja (21) 6 Midor-Burak Marta (19)
3 Szafrańska Henryka (12) 3 Szafrańska Henryka (21) 3 Marecka-Szydło Elżbieta (20) 7 Marecka-Szydło Elżbieta (19)
3 Kobel Dariusz (9) 3 Oleśko Mariusz (4) 3 Oleśko Mariusz (5) 8 Ziemianek Bolesław (17)
4 Fugowski Władysław (12) 4 Kanecki Andrzej (21) 4 Olejarz Mirosław (20) 9 Olejarz Mirosław(19)
5 Filewicz Antoni (16) 5 Żulińska Teresa (21) 5 Żulińska Teresa (21) 10 Żulińska Teresa (17)
5 Maziarz Piotr (12) 5 Biernacik Wojciech (4) 5 Biernacik Wojciech (5) 11 Fabrycka Joanna (19)
4 Gaździak Zygmunt (15) 4 Gaździak Zygmunt (21) 4 Kanecki Andrzej (21) 12 Bielawska Sylwia (17)
5 Mrowiec Marian (12) 5 Mrowiec Marian (21) 5 Mrowiec Marian (21) 13 Kieca Mariusz Jacek (17)
6 Koczot Tomasz (9) 6 Łukasik Jerzy (4) 6 Wolińska Zofia (21) 14 Buksak Bogusław (16)
6 Karch Teresa (13) 6 Karch Teresa (21) 6 Turoń Maciej (21) 15 Turoń Maciej (17)

Preferencje polityczne mieszkańców Kudowy-Zdroju w świetle wyników wyborów do Sejmu RP w latach 2005–2019Edytuj

2005[59] 2007[60] 2011[61] 2015[62] 2019[63]
Komitet Liczba głosów Procent głosów Liczba głosów Procent głosów Liczba głosów Procent głosów Liczba głosów Procent głosów Liczba głosów Procent głosów
KW Prawo i Sprawiedliwość 831 26.46% 1344 31.80% 1 254 31,40% 1499 37.53% 2 086 39,94%
KW Platforma Obywatelska

od 2019 Koalicja Obywatelska

733 23.34% 1699 40.20% 1 774 44,43% 1193 29.87% 1 661 31,80%
KW Sojusz Lewicy Demokratycznej 405 12.89% 596 14.10% 287 7,19% 414 10.37% 673 12,89%
KW Polskie Stronnictwo Ludowe 288 9.17% 452 10.70% 165 4,13% 63 1.58% 383 7,33%
KW Ruch Palikota – – – – 415 10,39%
KW Liga Rodzin Polskich 320 10.19% 48 1.14% – – – – – –
KW „Kukiz'15" – – – – – – 300 7.51% – –
KW Samoobrona RP 224 7.13% 31 0.73% – – – – – –
KW Nowoczesna – – – – – – 231 5.78% – –
KW Korwin

od 2019 Konfederacja Wolność i Niepodległość

43 1.37% – – – – 149 3.73% 254 4,86%
KW Partia Razem – – – – – – 123 3.08% – –
KW Bezpartyjni i Samorządowcy – – – – – – – – 166 3,18%
KW JOW Bezpartyjni – – – – – 22 0,55 – –
KW Polska Jest Najważniejsza – – – – 63 1,58% – – – –
KW Polska Partia Pracy 48 1.53% 56 1.33% 35 0,88% – – – –
KW Ruch Patriotyczny 19 0.60% – – – – – – – –
KW Partii Demokratycznej 64 2.04% – – – – – – – –
KW Socjaldemokracji RP 142 4.52% – – – – – – – –
KW Polskiej Partii Narodowej 9 0.29% – – – – – – – –
KW Ogólnopolska Koalicja Obywatelska 8 0.25% – – – – – – – –
KW Narodowego Odrodzenia Polski 7 0.22% – – – – – – – –

Miasta partnerskieEdytuj

Lista miast partnerskich Kudowy-Zdroju:

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Aneta Potoczna. kudowa.pl. [dostęp 2021-06-19]. (pol.).
  2. ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
  3. ↑ a b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-13].
  4. ↑ a b c d e f g Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 13: Góry Stołowe. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1992, s. 132–139. ISBN 83-7005-301-7.
  5. ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  6. ↑ a b c d e f g h Kudowa Zdrój, w: Teresa Kozłowska-Szczęsna, Krzysztof Błażejczyk Barbara Krawczyk, Danuta Limanówka, Bioklimat uzdrowisk polskich i możliwości jego wykorzystania w lecznictwie, PAN Warszawa 2002, s. 263–280 RCIN – wersja elektroniczna.
  7. ↑ Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w 1945 r.
  8. ↑ Spis stacyj i przystanków Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych we Wrocławiu, Wrocław 1945, s. 5.
  9. ↑ a b Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  10. ↑ Uchwała ortograficzna nr 11 RJP w sprawie użycia łącznika w wieloczłonowych nazwach miejscowych.
  11. ↑ Zasady pisowni i interpunkcji. 48. Pisownia (wieloczonowych) nazw miejscowości, Wielki słownik ortograficzny PWN, wyd. II, 2006.
  12. ↑ Wykaz urzędowy nazw miejscowości w Polsce, t. 1–3. Warszawa 1980-1982.
  13. ↑ Jak jest poprawnie: zawody odbywają się w Polanicy Zdrój czy w Polanicy Zdroju?. Poradnia językowa Instytutu Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 2008-08-30. [dostęp 2013-09-22].
  14. ↑ Np.: park w Kudowie-Zdroju, pociąg do Buska-Zdroju, kartka związana z Polanicą-Zdrojem, pozdrowienia z Cieplic-Zdroju; błędnie: w Kudowie-Zdrój, do Buska-Zdrój, z Polanicą-Zdrój, z Cieplic-Zdrój.
  15. ↑ Henryk Grzybowski. Zagadka nazwy Altheide/Polanica. „Ziemia Kłodzka”. 2013 (231), s. 16–17, paźdz. 2013. Wydawnictwo Ziemia Kłodzka, OKiS Wrocław. ISSN 1234-9208. OCLC 499751393. (pol.). 
  16. ↑ Zdarzenia na morzu i nie tylko... m/s Kudowa-Zdrój. Forum dla pracujących na morzu ich rodzin i przyjaciół, 2007-12-19. [dostęp 2022-02-19]. (pol.).
  17. ↑ Kazimierz Dola, Obecność Kościoła na Ziemi Kłodzkiej w średniowieczu, „Świdnickie Studia Teologiczne” 3: 2006, nr 3, s. 19–20.
  18. ↑ a b c d e f g h Uzdrowiska Kłodzkie – Historia Kudowa-Zdrój.
  19. ↑ a b c Ladislav Hladký: Původ a vývoj místního jména Chudoba v tzv. Českém koutku v Kladsku. In: Český koutek v Kladsku, Kladský sborník 5. supplementum, Hradec Králové 2008, ISBN 978-80-903509-8-4, S. 143–151.
  20. ↑ a b c d e Tadeusz Fitych, Rocznica 270-lecia ponownego erygowania parafii św. Bartłomieja w Czermnej: (uwagi do dziejów wsi – dzielnicy miasta: Jakubowice), „Saeculum Christianum” pismo historyczno-społeczne nr 16/2, 2009, s. 152–172 Wersja elektroniczna.
  21. ↑ a b Johann Loserth: Geschichte des altsteirischen Herren- und Grafenhauses Stubenberg. Graz-Leipzig 1911, s. 23–24.
  22. ↑ a b c d e f Historia miasta i uzdrowiska Kudowa-Zdrój.
  23. ↑ a b Stroynowski Henryk, Kudowa-Zdrój, Warszawa 1950, s. 3.
  24. ↑ Marek Żukow-Karczewski, Pięknem urzeczeni (trzy zapomniane relacje), „Aura”, nr 1/1998 r.
  25. ↑ a b c Kudowa.com.pl – Historia Kudowy-Zdrój.
  26. ↑ Julia Wojkowska, Z Kudowy, Poznań 1850, s. 1–2.
  27. ↑ Lecznictwo uzdrowiskowe w Polsce w latach 2000–2010, red. Krzysztof Jakubik Kraków 2011, s. 30.
  28. ↑ Franz Albert, Bad Kudowa (Sein Name und seine Geschichte). Bad Reinerz 1936, s. 13–17.
  29. ↑ Henryk Grzybowski. Tradycje lotnicze ziemi kłodzkiej. Cz. 1. Balony, sterowce i szybowce do 1945 roku. „Rocznik Ziemi Kłodzkiej”. 2021 (t. XXVI), s. 84–85, 2021-12-01. Adam Łącki. Towarzystwo Miłośników Ziemi Kłodzkiej. ISSN 0137-4141. (pol.). 
  30. ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk.Przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977, s. 167–168.
  31. ↑ Kinga Woźniakowska (Janusiak), Przekształcenia infrastruktury uzdrowisk sudeckich w latach 1945–1966, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” Rocznik LXXV (2020), z. 2, s. 100.
  32. ↑ Władysław Jan Grabski, Trzysta miast wróciło do Polski, Informator historyczny 960-1960, Warszawa 1960.
  33. ↑ a b Kinga Woźniakowska, Codzienność w sudeckich sanatoriach w latach 1950–1966, „Roczniki dziejów społeczno-gospodarczych”, Tom LXXIX – 2018, s. 242, 244 RDSG – wersja elektroniczna.
  34. ↑ a b Festiwal Moniuszkowski w Kudowie Zdroju. culture.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-13)].
  35. ↑ a b c d Festiwal Moniuszkowski – encyklopedia.
  36. ↑ a b c Uzdrowiska Kłodzkie – Uzdrowisko Kudowa-Zdrój.
  37. ↑ Adam Jelonek, Liczba ludności miast i osiedli m Polsce w latach 1810–1955, „Dokumentacja Geograficzna” t.5, Warszawa 1956, s. 8, 33.
  38. ↑ Kudowa-Zdrój, Polska – Statystyka.
  39. ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14].
  40. ↑ Kudowa-Zdrój w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  41. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 72–73. [dostęp 2012-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (29 marca 2017)].
  42. ↑ a b Wody mineralne: Kudowa Zdrój, www.kudowa.pl [dostęp 2018-05-29] [zarchiwizowane z adresu 2018-05-28] (pol.).
  43. ↑ Festiwal Moniuszkowski.
  44. ↑ Ruchoma szopka w Czermnej.
  45. ↑ Ruchoma Szopka. kudowa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-01)].
  46. ↑ Informacje zawarte na stronie PTTK Strzelin; dostęp: 2017-07-09.
  47. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-12-01].
  48. ↑ Informacja na stronie PKW (dostęp: 2011-01-19).
  49. ↑ a b c Dane wg Państwowa Komisja Wyborcza – Wybory Samorządowe 2014 – Wyniki głosowania i wyniki wyborów do Rady Miejskiej Kudowy-Zdroju.
  50. ↑ Informacja na stronie BIP Kudowy-Zdroju (dostęp: 2010-04-21).
  51. ↑ Ustawa z dnia 23 stycznia 2004 r. Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego (Dz.U. z 2004 r. Nr 25, poz. 219).
  52. ↑ a b c d Janina Sikorska, Wspomnienia z Kudowy. W zarządzie miasta (fragmenty) OBYWATELSKA KUDOWA
  53. ↑ a b c Bronisław MJ Kamiński, Kudowa po trzech pokoleniach, obywatelskakudowa.pl.
  54. ↑ Janusz Laska (red.), Popularna Encyklopedia Ziemi Kłodzkiej. T. III, Kłodzko 2010, s. 111.
  55. ↑ Opracowano na podstawie Popularnej Encyklopedii Ziemi Kłodzkiej, pod red. J. Laski i M. Kowalcze, t. 1 i 2, Kłodzko 2009.
  56. ↑ a b Dane wg Państwowa Komisja Wyborcza – Wybory do rady gminy: wyniki głosowania i wyniki wyborów Gmina Kudowa-Zdrój, powiat kłodzki, województwo dolnośląskie.
  57. ↑ a b Dane wg Państwowa Komisja Wyborcza – Wyniki głosowania i wyniki wyborów do Rady Miejskiej Kudowy-Zdroju w 2006 r.
  58. ↑ a b Dane wg Państwowa Komisja Wyborcza – Wyniki głosowania i wyniki wyborów do Rady Miejskiej Kudowy-Zdroju w 2010 r.
  59. ↑ Państwowa Komisja Wyborcza – Wyniki wyborów 2005 do Sejmu RP – Okręg nr: 2 Kłodzki – Kudowa-Zdrój.
  60. ↑ Państwowa Komisja Wyborcza – Wyniki wyborów 2007 do Sejmu RP – Okręg nr: 2 Kłodzki – Kudowa-Zdrój.
  61. ↑ Państwowa Komisja Wyborcza – Wyniki wyborów 2011 do Sejmu RP – Okręg nr: 2 Kłodzki – Kudowa-Zdrój.
  62. ↑ Państwowa Komisja Wyborcza – Wyniki wyborów 2015 do Sejmu RP – Okręg nr: 2 Kłodzki – Kudowa-Zdrój.
  63. ↑ Państwowa Komisja Wyborcza – Wyniki wyborów 2019 do Sejmu RP – Okręg nr: 2 Kłodzki – Kudowa-Zdrój.
  64. ↑ a b c d Miasta partnerskie. kudowa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-10)].

BibliografiaEdytuj

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kudowa-Zdrój&oldid=69471108”