Kudowa-Zdrój

miasto i gmina w województwie dolnośląskim
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Kudowa-Zdrój (ujednoznacznienie).

Kudowa-Zdrój (niem. Bad Kudowa, cz. Lázně Kudova lub Lázně Chudoba) – miasto uzdrowiskowe w Polsce położone w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim. Według danych z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 9886 mieszkańców[1].

Kudowa-Zdrój
— miasto i gmina —
Ilustracja
Park Zdrojowy i pijalnia
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo  Polska
Województwo  dolnośląskie
Powiat kłodzki
Data założenia 1354
Prawa miejskie 1945
Burmistrz Aneta Potoczna[potrzebny przypis]
Powierzchnia 33,9 km²
Wysokość 370–420 m n.p.m.
Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość
9886[1]
291,6 os./km²
Strefa numeracyjna 74
Kod pocztowy 57-350 57-351
Tablice rejestracyjne DKL
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego
Mapa konturowa powiatu kłodzkiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Kudowa-Zdrój”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Kudowa-Zdrój”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Kudowa-Zdrój”
Ziemia50°26′18″N 16°14′22″E/50,438333 16,239444
TERC (TERYT) 0208031
SIMC 0984120
Urząd miejski
ul. Zdrojowa 24
57-350 Kudowa-Zdrój
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

PołożenieEdytuj

Kudowa jest położona w dolinie na pograniczu Gór Stołowych i Pogórza Orlickiego na wysokości od 370 do 420 m n.p.m.[2] nad potokiem Bystra, który poprzez rzekę Metuję (cz. Metuje) wpada do Łaby (zlewisko Morza Północnego). Położenie Kudowy na południowych stokach powoduje, że ma ona klimat łagodniejszy od miejscowości położonych w Kotlinie Kłodzkiej, od której jest oddzielona Przełęczą Polskie Wrota[2]. Do 21 grudnia 2007 r. posiadało cztery przejścia graniczne na granicy z Czechami, wszystkie zlikwidowane na mocy Układu z Schengen.

Historycznie miasto należało do hrabstwa kłodzkiego[2]. W latach 1976–1991 miejscowość była siedzibą gminy wiejskiej Kudowa-Zdrój[2]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego

Według danych z 2018 r.[3], Kudowa-Zdrój ma obszar 33,9 km², w tym:

  • użytki rolne: 40%
  • użytki leśne: 15%

Miasto stanowi 2,07% powierzchni powiatu.

Sąsiednie gminy: Lewin Kłodzki, Radków, gmina Szczytna. Gmina sąsiaduje z Czechami.

DemografiaEdytuj

Dane z 31 grudnia 2019 r.[4]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 9886 100 5149 52 4737 48
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]		 291,6 151,9 139,7

Piramida wieku mieszkańców Kudowy-Zdroju w 2014 r.[5]:.

 


DzielniceEdytuj

W skład Kudowy-Zdroju wchodzi 7 dzielnic:

ToponimiaEdytuj

Tuż po wojnie miejscowość miała nazwę Chudoba[6], natomiast stacja kolejowa zaraz po wojnie używała nazwy Chudowa Zdrój[7]. 7 maja 1946 r. wprowadzono urzędowo nazwę Kudowa Zdrój[8].

Nazwa miejscowości Kudowa-Zdrój pisana z łącznikiem (dywizem) jest nazwą urzędową, ustaloną przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji po zasięgnięciu opinii Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych i opublikowaną w Dzienniku Ustaw. W 2004 r. Rada Języka Polskiego uchwaliła taki sposób zapisu wieloczłonowych nazw miejscowych[9][10][11]. Forma nazwy pisana bez łącznika, tzn. „Kudowa Zdrój” jest obecnie formą potoczną.

Ponadto w nazwach dwuczłonowych odmieniają się oba człony, dlatego należy odmieniać zarówno nazwę, jak i określenie Zdrój[12][13]. Brak odmiany predykatu Zdrój jest często spotykanym błędem nawet wśród samorządowców i dziennikarzy[14].

  Zobacz hasło Kudowa-Zdrój w Wikisłowniku

Nazwę miasta nosił także drobnicowiec MS Kudowa Zdrój, który zatonął 20 stycznia 1983 r.

HistoriaEdytuj

 
Sanatorium „Polonia”, ok. 1900 r.
 
Zameczek – nowa część

Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1354 r. Wieś, która dała początek miastu, położona była na czeskim obszarze etnicznym i nazywała się Lipolitov, a następnie Chudoba. Anegdota głosi, że nazwa ta (w języku polskim bieda) odzwierciedlała status materialny mieszkańców. Znana jest też nazwa Čermenské Lázně. W 1622 pierwszy opis kudowskich wód mineralnych został zawarty w "Glacigrafii" Aeluriusa. W XVII w. odkryto źródła leczniczych wód o zróżnicowanym składzie chemicznym. W 1636 r. powstały pierwsze drewniane urządzenia kąpielowe. W 1777 r. ukazała się we Wrocławiu broszura pt. „Publiczne Uwiadomienie Zdroiów Zdrowych lub wód mineralnych leczących na Śląsku w Kodowie, Reynercu, Altwasser, Szarlotenbrun, Salcbrun i Flinsbergu się znaydujących”. Było to dokonane przez Dawida Vogla tłumaczenie niemieckiej książeczki, wydanej w 1774 r., autorstwa Johanna Gotfrieda Morgenbessera, wrocławskiego lekarza i chemika. Publikacja zawierała informacje obejmujące m.in. wyniki przeprowadzonych analiz, skład chemiczny wód oraz medyczne ich zastosowanie[15]. W 1783 miejscowość stała się własnością spółki lekarzy, którzy zorganizowali nowoczesne jak na owe czasy uzdrowisko. W 1850 pojawiło się pierwsze naukowe opracowanie wód mineralnych Adolfa Duflosa. W połowie XIX w. została uznana za pierwsze uzdrowisko kardiologiczne w Niemczech. Dodatkowy impuls do rozwoju miasta jako kurortu dało otwarcie linii kolejowej Kłodzko-Kudowa-Czechy w 1905 r. Podczas II wojny światowej znajdowała się tu filia obozu Gross-Rosen, w której pracowało ok. 3 tysięcy więźniów[16].

Po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 r. pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Czechosłowacką toczył się spór graniczny, między innymi o Kudowę. Miasto weszło w skład państwa polskiego, jego dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec.

W 1945 r. Kudowa otrzymała prawa miejskie, w 1946 oficjalnie nadano jej obecną nazwę[8]. W czasach Polski Ludowej rozbudowano dzielnicę przemysłową Zakrze, zmodernizowano bazę sanatoyjno-wczasową, powstało nowe osiedle mieszkaniowe z zapleczem socjalno-handlowym i domem kultury[16].

ZabytkiEdytuj

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są obiekty[17]:

 
Kudowa Zdrój, Ośrodek Wypoczynkowy Orion
  • miasto jako historyczny układ urbanistyczny, z XV-XX w.;
  • kościół parafialny pw. św. Katarzyny, z 1679 r., XIX w.;
  • cmentarz przykościelny;
  • kaplica ewangelicka, ob. kościół par. ewangelicki, ul. Moniuszki 6, z 1797-98 r.;
  • dzwonnica wiejska, ul. 1 Maja 61, drewn.-szach., z XIX w.;
  • park zdrojowy z 2 poł. XVIII-XX w.;
  • hala spacerowa w Parku Zdrojowym, z 1906 r.;
  • pensjonat, obecnie DW „Bajka IV”, ul. Zdrojowa 36, z 1894 r.

Kudowa-Zdrój – Brzozowie

  • kościół filialny pw. św. Piotra i Pawła, z 1730 r.;
  • dzwonnica, z 1730 r.;

Kudowa-Zdrój – Czermna

 
Kościół św. Bartłomieja z 1384 r., Kudowa-Zdrój – Czermna
  • kościół parafialny pw. św. Bartłomieja z 1384 r., XVI, k. XVIII w.;
  • Kaplica Czaszek;
  • dzwonnica, z XVII w.;
  • kaplica cmentarna, z 1776 r.;
  • stodoła, ul. Kościuszki 35, drewniana, z pocz. XIX w.;
  • stodoła, ul. Kościuszki 73, drewniana, z k. XIX w., przeniesiona do skansenu w Pstrążnej;
  • dom, ul. Kościuszki 122, drewniany, z k. XVIII w., przeniesiony do skansenu w Pstrążnej.

Kudowa-Zdrój – Pstrążna

  • wieś – układ przestrzenny, z XVIII-XX w.;
  • budynki w skansenie:
    • dom z Szalejowa Dolnego (nr 7), drewniany, z XVIII w.;
    • stodoła z Czermnej (ul. Kościuszki 73), drewniana, z k. XIX w.;
    • dom z Czermnej (ul. Kościuszki 122), drewniany, z k. XVIII w.;
    • chałupa z Nowej Łomnicy (nr 29), drewniana, z poł. XIX w.;

Kudowa-Zdrój – Słone

  • dom nr 102 (d. nr 70), drewniany, z pocz. XIX w.

TransportEdytuj

 
Stacja kolejowa Kudowa-Zdrój

TurystykaEdytuj

 
Zameczek – stara część
 
Kaplica Czaszek – jedna z trzech w Europie
 
Układ przestrzenny z XVIII-XX w., Kudowa-Zdrój – Pstrążna

Głównymi atrakcjami turystycznymi Kudowy jest położona w dzielnicy miasta Czermna Kaplica Czaszek – jedna z trzech w Europie (kaplica wyłożona czaszkami i piszczelami ludzi zmarłych w czasie wojny trzydziestoletniej oraz zarazy), odrestaurowany park zdrojowy z pijalnią wód mineralnych (m.in. wody arsenowe)[18] i otwarte w 2002 r. kryte kąpielisko. W Kudowie organizowane są Festiwale Moniuszkowskie, których repertuar złożony jest w większej części z dzieł Stanisława Moniuszki, twórcy polskiej opery narodowej[19][20].

Ponadto jest dogodnym punktem wypadowym dla jednodniowych wycieczek w Góry Stołowe (Szczeliniec Wielki, rezerwat Błędne Skały), do sanktuarium w Wambierzycach oraz do Czech, w tym do Pragi położonej w odległości 150 kilometrów.

Posiada rozbudowaną bazę noclegową, zarówno w sanatoriach (możliwość skorzystania z zabiegów przyrodo-leczniczych), jak i w licznych pensjonatach i hotelach[2].

Kudowa również posiada trzy dostępne publicznie źródła wody mineralnej, dwa z nich (Marchlewski i Śniadecki) są umieszczone w budynku pijaln[18] (wejście za opłatą) a trzecie (Moniuszko) znajduje się niedaleko stawu (w Parku Zdrojowym, bez opłat), niestety nie ma podziału na zimną i ciepłą jak dwa poprzednie.

W Kudowie działa również Muzeum Zabawek, Muzeum Żaby - obecnie Ekocentrum Parku Narodowego Gór Stołowych, gromadzące wszelkie gadżety związane z tym płazem oraz Szlak ginących zawodów ze zrekonstruowanym wiatrakiem-koźlakiem z 1886[2].

 
Ławeczka ogrodnika

W dzielnicy Czermna udostępniona jest do zwiedzania szopka zbudowana w latach 1904–1924 składająca się z ok. 250 ruchomych figurek lipowych[21][22].

W Pstrążnej znajduje się Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego ze skansenem, w którym zgromadzono m.in. drewniane budynki z ziemi kłodzkiej wraz z zabytkami kultury materialnej: ich wyposażeniem – meblami, pościelą, sprzętami gospodarskimi. Muzeum wydawało także kwartalnik „Pamiętnik Kudowski”.

Szlaki turystyczneEdytuj

Wspólnoty wyznanioweEdytuj

 
Kościół św. Katarzyny
  • zbór w Kudowie-Zdroju

SportEdytuj

W mieście działają dwa piłkarskie kluby: ZKS Włókniarz Kudowa-Zdrój oraz LUKS Czermna[2].

PolitykaEdytuj

Władze miastaEdytuj

Kudowa-Zdrój ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy Kudowy-Zdroju wybierają do swojej rady miasta piętnastu radnych w wyborach co 4 lata, w sześciu okręgach wyborczych[25]. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest zabytkowa willa, znajdująca się przy ulicy Zdrojowej 24[26].

Burmistrzowie Kudowy-Zdroju od 1990 r.[27][potrzebny przypis]
  • 1990–1994 – Piotr Pawelczyk
  • 1994–2014 – Czesław Kręcichwost
  • 2014–2018 – Piotr Maziarz
  • od 2018 – Aneta Potoczna

Mieszkańcy Kudowy-Zdroju wybierają parlamentarzystów z okręgu wyborczego Wałbrzych, a posłów do Parlamentu Europejskiego z dolnośląsko-opolskiego okręgu wyborczego z siedzibą we Wrocławiu[28].

Miasta partnerskieEdytuj

Lista miast partnerskich Kudowy-Zdroju:

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ a b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-13].
  2. ↑ a b c d e f g Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 13: Góry Stołowe. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1992, s. 132–139. ISBN 83-7005-301-7.
  3. ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset (pol.). regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
  4. ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14].
  5. ↑ Kudowa-Zdrój w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  6. ↑ Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w 1945 r.
  7. ↑ Spis stacyj i przystanków Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych we Wrocławiu, Wrocław 1945, s. 5.
  8. ↑ a b Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  9. ↑ Uchwała ortograficzna nr 11 RJP w sprawie użycia łącznika w wieloczłonowych nazwach miejscowych.
  10. ↑ Zasady pisowni i interpunkcji. 48. Pisownia (wieloczonowych) nazw miejscowości, Wielki słownik ortograficzny PWN, wyd. II, 2006.
  11. ↑ Wykaz urzędowy nazw miejscowości w Polsce, t. 1–3. Warszawa 1980-1982.
  12. ↑ Jak jest poprawnie: zawody odbywają się w Polanicy Zdrój czy w Polanicy Zdroju?. Poradnia językowa Instytutu Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 2008-08-30. [dostęp 2013-09-22].
  13. ↑ Np.: park w Kudowie-Zdroju, pociąg do Buska-Zdroju, kartka związana z Polanicą-Zdrojem, pozdrowienia z Cieplic-Zdroju; błędnie: w Kudowie-Zdrój, do Buska-Zdrój, z Polanicą-Zdrój, z Cieplic-Zdrój.
  14. ↑ Henryk Grzybowski. Zagadka nazwy Altheide/Polanica. „Ziemia Kłodzka”. 2013 (231), s. 16–17, paźdz. 2013. Wydawnictwo Ziemia Kłodzka, OKiS Wrocław. ISSN 1234-9208. OCLC 499751393 (pol.). 
  15. ↑ Marek Żukow-Karczewski, Pięknem urzeczeni (trzy zapomniane relacje), „AURA”, nr 1/1998 r.
  16. ↑ a b Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk - przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 167-168
  17. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 72–73. [dostęp 29 sierpnia 2012].
  18. ↑ a b Wody mineralne: Kudowa Zdrój, www.kudowa.pl [dostęp 2018-05-29] (pol.).
  19. ↑ Festiwal Moniuszkowski.
  20. ↑ Festiwal Moniuszkowski w Kudowie Zdroju.
  21. ↑ Ruchoma szopka w Czermnej.
  22. ↑ Ruchoma Szopka.
  23. ↑ Informacje zawarte na stronie PTTK Strzelin; dostęp: 2017-07-09.
  24. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-12-01].
  25. ↑ Informacja na stronie PKW (dostęp: 2011-01-19).
  26. ↑ Informacja na stronie BIP Kudowy-Zdroju (dostęp: 2010-04-21).
  27. ↑ Opracowano na podstawie Popularnej Encyklopedii Ziemi Kłodzkiej, pod red. J. Laski i M. Kowalcze, t. 1 i 2, Kłodzko 2009.
  28. ↑ Ustawa z dnia 23 stycznia 2004 r. Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego (Dz.U. z 2004 r. Nr 25, poz. 219).
  29. ↑ a b c d Miasta partnerskie.

BibliografiaEdytuj

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kudowa-Zdrój&oldid=62145232”