Kudowa-Zdrój

Kudowa-Zdrój (niem. Bad Kudowa, cz. Lázně Kudova lub Lázně Chudoba) – miasto uzdrowiskowe w Polsce położone w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim. Według danych z 30 czerwca 2017 r. miasto miało 10 069 mieszkańców.

Kudowa-Zdrój
— miasto i gmina —
Park Zdrojowy i pijalnia
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	kłodzki
Data założenia	1354
Prawa miejskie	1945
Burmistrz	Aneta Potoczna[potrzebny przypis]
Powierzchnia	33,90 km²
Wysokość	370–420 m n.p.m.
Populacja (31.12.2018) • liczba ludności • gęstość	9954 294,6 os./km²
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	57-350 57-351
Tablice rejestracyjne	DKL
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego Kudowa-Zdrój
Położenie na mapie Polski Kudowa-Zdrój
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Kudowa-Zdrój
50°26′18″N 16°14′22″E
TERC (TERYT)	0208031
SIMC	0984120
Urząd miejski ul. Zdrojowa 24 57-350 Kudowa-Zdrój
Strona internetowa

Położenie

Kudowa jest położona w dolinie na pograniczu Gór Stołowych i Pogórza Orlickiego na wysokości od 370 do 420 m n.p.m. nad potokiem Bystra, który poprzez rzekę Metuję (cz. Metuje) wpada do Łaby (zlewisko Morza Północnego). Położenie Kudowy na południowych stokach powoduje, że ma ona klimat łagodniejszy od miejscowości położonych w Kotlinie Kłodzkiej, od której jest oddzielona Przełęczą Polskie Wrota. Do 21 grudnia 2007 r. posiadało cztery przejścia graniczne na granicy z Czechami, wszystkie zlikwidowane na mocy Układu z Schengen.

Historycznie miasto należało do hrabstwa kłodzkiego. W latach 1976–1991 miejscowość była siedzibą gminy wiejskiej Kudowa-Zdrój. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego

Według danych z 2018 r., Kudowa-Zdrój ma obszar 33,9 km², w tym:

• użytki rolne: 40%
• użytki leśne: 15%

Miasto stanowi 2,07% powierzchni powiatu.

Sąsiednie gminy: Lewin Kłodzki, Radków, gmina Szczytna. Gmina sąsiaduje z Czechami.

Demografia

Dane z 30 czerwca 2018 r.:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	9988	100	5213	52	4775	48
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	294,6		153,8		140,8

Piramida wieku mieszkańców Kudowy-Zdroju w 2014 r.:.

Dzielnice

W skład Kudowy-Zdroju wchodzi 7 dzielnic:

• Czermna
• Słone
• Pstrążna
• Jakubowice
• Zakrze
• Brzozowie
• Bukowina Kłodzka

Toponimia

Tuż po wojnie miejscowość miała nazwę Chudoba, natomiast stacja kolejowa zaraz po wojnie używała nazwy Chudowa Zdrój. 7 maja 1946 r. wprowadzono urzędowo nazwę Kudowa Zdrój.

Nazwa miejscowości Kudowa-Zdrój pisana z łącznikiem (dywizem) jest nazwą urzędową, ustaloną przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji po zasięgnięciu opinii Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych i opublikowaną w Dzienniku Ustaw. W 2004 r. Rada Języka Polskiego uchwaliła taki sposób zapisu wieloczłonowych nazw miejscowych. Forma nazwy pisana bez łącznika, tzn. „Kudowa Zdrój” jest obecnie formą potoczną.

Ponadto w nazwach dwuczłonowych odmieniają się oba człony, dlatego należy odmieniać zarówno nazwę, jak i określenie Zdrój. Brak odmiany predykatu Zdrój jest często spotykanym błędem nawet wśród samorządowców i dziennikarzy.

Nazwę miasta nosił także drobnicowiec MS Kudowa Zdrój, który zatonął 20 stycznia 1983 r.

Historia

Sanatorium „Polonia”, ok. 1900 r.

Zameczek – nowa część

Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1354 r. Wieś, która dała początek miastu, położona była na czeskim obszarze etnicznym i nazywała się Lipolitov, a następnie Chudoba. Anegdota głosi, że nazwa ta (w języku polskim bieda) odzwierciedlała status materialny mieszkańców. Znana jest też nazwa Čermenské Lázně. W XVII w. odkryto źródła leczniczych wód o zróżnicowanym składzie chemicznym. W 1636 r. powstały pierwsze urządzenia kąpielowe. W 1777 r. ukazała się we Wrocławiu broszura pt. „Publiczne Uwiadomienie Zdroiów Zdrowych lub wód mineralnych leczących na Śląsku w Kodowie, Reynercu, Altwasser, Szarlotenbrun, Salcbrun i Flinsbergu się znaydujących”. Było to dokonane przez Dawida Vogla tłumaczenie niemieckiej książeczki, wydanej w 1774 r., autorstwa Johanna Gotfrieda Morgenbessera, wrocławskiego lekarza i chemika. Publikacja zawierała informacje obejmujące m.in. wyniki przeprowadzonych analiz, skład chemiczny wód oraz medyczne ich zastosowanie. W połowie XIX w. została uznana za pierwsze uzdrowisko kardiologiczne w Niemczech. Dodatkowy impuls do rozwoju miasta jako kurortu dało otwarcie linii kolejowej Kłodzko-Kudowa-Czechy w 1905 r. W wyniku II wojny światowej, w 1945 r. pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Czechosłowacką toczył się spór graniczny, między innymi o Kudowę.

Ostatecznie miasto weszło w skład państwa polskiego, jego dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec. Jednocześnie w 1945 r. Kudowa otrzymała prawa miejskie, od 1946 oficjalnie nadano jej obecną nazwę.

Zabytki

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są obiekty:

Kudowa Zdrój, Ośrodek Wypoczynkowy Orion

• miasto jako historyczny układ urbanistyczny, z XV-XX w.;
• kościół parafialny pw. św. Katarzyny, z 1679 r., XIX w.;
• cmentarz przykościelny;
• kaplica ewangelicka, ob. kościół par. ewangelicki, ul. Moniuszki 6, z 1797-98 r.;
• dzwonnica wiejska, ul. 1 Maja 61, drewn.-szach., z XIX w.;
• park zdrojowy z 2 poł. XVIII-XX w.;
• hala spacerowa w Parku Zdrojowym, z 1906 r.;
• pensjonat, obecnie DW „Bajka IV”, ul. Zdrojowa 36, z 1894 r.

Kudowa-Zdrój – Brzozowie

• kościół filialny pw. św. Piotra i Pawła, z 1730 r.;
• dzwonnica, z 1730 r.;

Kudowa-Zdrój – Czermna

Kościół św. Bartłomieja z 1384 r., Kudowa-Zdrój – Czermna

• kościół parafialny pw. św. Bartłomieja z 1384 r., XVI, k. XVIII w.;
• Kaplica Czaszek;
• dzwonnica, z XVII w.;
• kaplica cmentarna, z 1776 r.;
• stodoła, ul. Kościuszki 35, drewniana, z pocz. XIX w.;
• stodoła, ul. Kościuszki 73, drewniana, z k. XIX w., przeniesiona do skansenu w Pstrążnej;
• dom, ul. Kościuszki 122, drewniany, z k. XVIII w., przeniesiony do skansenu w Pstrążnej.

Kudowa-Zdrój – Pstrążna

• wieś – układ przestrzenny, z XVIII-XX w.;
• budynki w skansenie:
  • dom z Szalejowa Dolnego (nr 7), drewniany, z XVIII w.;
  • stodoła z Czermnej (ul. Kościuszki 73), drewniana, z k. XIX w.;
  • dom z Czermnej (ul. Kościuszki 122), drewniany, z k. XVIII w.;
  • chałupa z Nowej Łomnicy (nr 29), drewniana, z poł. XIX w.;

Kudowa-Zdrój – Słone

• dom nr 102 (d. nr 70), drewniany, z pocz. XIX w.

Transport

Stacja kolejowa Kudowa-Zdrój

• Droga krajowa nr 8 Kudowa-Zdrój (Byłe przejście graniczne Kudowa Słone-Náchod) – Wrocław – Warszawa – Białystok – Byłe Przejście graniczne Budzisko-Kalvarija
• Trasa europejska E67 Praga – Helsinki
• Droga wojewódzka nr 387
• Stacja kolejowa Kudowa-Zdrój.

Turystyka

Zameczek – stara część

Kaplica Czaszek – jedna z trzech w Europie

Układ przestrzenny z XVIII-XX w., Kudowa-Zdrój – Pstrążna

Głównymi atrakcjami turystycznymi Kudowy jest położona w dzielnicy miasta Czermna Kaplica Czaszek – jedna z trzech w Europie (kaplica wyłożona czaszkami i piszczelami ludzi zmarłych w czasie wojny trzydziestoletniej oraz zarazy), odrestaurowany park zdrojowy z pijalnią wód mineralnych (m.in. wody arsenowe) i otwarte w 2002 r. kryte kąpielisko. W Kudowie organizowane są Festiwale Moniuszkowskie, których repertuar złożony jest w większej części z dzieł Stanisława Moniuszki, twórcy polskiej opery narodowej.

Ponadto jest dogodnym punktem wypadowym dla jednodniowych wycieczek w Góry Stołowe (Szczeliniec Wielki, rezerwat Błędne Skały), do sanktuarium w Wambierzycach oraz do Czech, w tym do Pragi położonej w odległości 150 kilometrów.

Posiada rozbudowaną bazę noclegową, zarówno w sanatoriach (możliwość skorzystania z zabiegów przyrodo-leczniczych), jak i w licznych pensjonatach i hotelach.

Kudowa również posiada trzy dostępne publicznie źródła wody mineralnej, dwa z nich (Marchlewski i Śniadecki) są umieszczone w budynku pijaln (wejście za opłatą) a trzecie (Moniuszko) znajduje się niedaleko stawu (w Parku Zdrojowym, bez opłat), niestety nie ma podziału na zimną i ciepłą jak dwa poprzednie.

W Kudowie działa również Muzeum Zabawek, Muzeum Żaby obecnie Ekocentrum Parku Narodowego Gór Stołowych, gromadzące wszelkie gadżety związane z tym płazem oraz Szlak ginących zawodów.

Ławeczka ogrodnika

W dzielnicy Czermna udostępniona jest do zwiedzania szopka zbudowana w latach 1904–1924 składająca się z ok. 250 ruchomych figurek lipowych.

W Pstrążnej znajduje się Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego ze skansenem, w którym zgromadzono m.in. drewniane budynki z ziemi kłodzkiej wraz z zabytkami kultury materialnej: ich wyposażeniem – meblami, pościelą, sprzętami gospodarskimi. Muzeum wydawało także kwartalnik „Pamiętnik Kudowski”.

Szlaki turystyczne

• Karłów – Błędne Skały – Kudowa-Zdrój – Dańczów – Lewińska Przełęcz – Grodczyn – Duszniki-Zdrój (Główny Szlak Sudecki)
• Pasterka – Błędne Skały – Pstrążna – Czermna – Góra Parkowa – Altana Miłości – Kudowa-Zdrój – Krucza Kopa – Darnków – Rozdroże pod Lelkową
• Kulin Kłodzki – Kulin Kłodzki (przystanek kolejowy) – Gołaczów – Żyznów – Cisowa – Darnków – Pod Kruczą Kopą – Dańczów – Lewin Kłodzki (stacja kolejowa) – Jarków – Pod Ptasznicą PL/CZ – Česká Čermná – Česká Čermná CZ/PL – Brzozowie – Źródło Marii – Kudowa-Zdrój
• Taszów – Jarków – Kudowa-Zdrój
• Kudowa-Zdrój – Brzozowie – Pod Ptasznicą PL/CZ.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół św. Katarzyny

• Kościół rzymskokatolicki:

• parafia św. Katarzyny
• parafia Miłosierdzia Bożego
• parafia pw. świętego Bartłomieja
• dom zakonny misjonarzy klaretynów
• kaplica sióstr elżbietanek
• dom zakonny sióstr służebniczek (Willa Diana)

• Kościół Ewangelicko-Augsburski:

• filiał parafii w Kłodzku

• Kościół Ewangelicko-Reformowany:

• parafia Ewangelicko-Reformowana

• Kościół Zielonoświątkowy:

• zbór w Kudowie-Zdroju

• Świadkowie Jehowy:

• zbór Kudowa (Sala Królestwa, ul. Zdrojowa)

Sport

W mieście działają dwa piłkarskie kluby: ZKS Włókniarz Kudowa-Zdrój oraz LUKS Czermna.

Polityka

Władze miasta

Kudowa-Zdrój ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy Kudowy-Zdroju wybierają do swojej rady miasta piętnastu radnych w wyborach co 4 lata, w sześciu okręgach wyborczych. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest zabytkowa willa, znajdująca się przy ulicy Zdrojowej 24.

Burmistrzowie Kudowy-Zdroju od 1990 r.^{[potrzebny przypis]}

• 1990–1994 – Piotr Pawelczyk
• 1994–2014 – Czesław Kręcichwost
• 2014–2018 – Piotr Maziarz
• od 2018 – Aneta Potoczna

Mieszkańcy Kudowy-Zdroju wybierają parlamentarzystów z okręgu wyborczego Wałbrzych, a posłów do Parlamentu Europejskiego z dolnośląsko-opolskiego okręgu wyborczego z siedzibą we Wrocławiu.

Miasta partnerskie

Lista miast partnerskich Kudowy-Zdroju:

• Náchod, Czechy
• Hronov, Czechy
• Horn-Bad Meinberg, Niemcy
• Tuchola, Polska

Zobacz też

• Nazwy miejscowości z łącznikiem
• Nazwy miejscowości z członem Zdrój

Bibliografia

• Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 13: Góry Stołowe. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1992, ​ISBN 83-7005-301-7​.

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Kudowy-Zdroju
• Chudoba 2 (1) w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. I: Aa – Dereneczna. Warszawa 1880.