Wikipedia

Kudowa-Zdrój

miasto i gmina w województwie dolnośląskim
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Kudowa-Zdrój (ujednoznacznienie).

Kudowa-Zdrój (niem. Bad Kudowa, cz. Lázně Kudova lub Lázně Chudoba) – miasto uzdrowiskowe w Polsce położone w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim.

Kudowa-Zdrój
— miasto i gmina —
Ilustracja
Park Zdrojowy i pijalnia
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo  Polska
Województwo  dolnośląskie
Powiat kłodzki
Data założenia 1354
Prawa miejskie 1945
Burmistrz Aneta Potoczna[1]
Powierzchnia 33,9 km²
Wysokość 370–420 m n.p.m.
Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość
9886[2]
291,6 os./km²
Strefa numeracyjna 74
Kod pocztowy 57-350 57-351
Tablice rejestracyjne DKL
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego
Mapa konturowa powiatu kłodzkiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Kudowa-Zdrój”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Kudowa-Zdrój”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Kudowa-Zdrój”
Ziemia50°26′18″N 16°14′22″E/50,438333 16,239444
TERC (TERYT) 0208031
SIMC 0984120
Urząd miejski
ul. Zdrojowa 24
57-350 Kudowa-Zdrój
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Według danych z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 9886 mieszkańców[2].

PołożenieEdytuj

Kudowa jest położona w dolinie na pograniczu Gór Stołowych i Pogórza Orlickiego na wysokości od 370 do 420 m n.p.m.[3] nad potokiem Bystra, który poprzez rzekę Metuję (cz. Metuje) wpada do Łaby (zlewisko Morza Północnego). Zajmuje Obniżenie Kudowy, będące częścią Pogórza Orlickiego. Położenie Kudowy na południowych stokach gór powoduje, że ma ona klimat łagodniejszy od miejscowości położonych w Kotlinie Kłodzkiej, od której jest oddzielona Przełęczą Polskie Wrota[3].

Do 21 grudnia 2007 r. w mieście były cztery przejścia graniczne na granicy z Czechami, wszystkie zlikwidowane na mocy Układu z Schengen.

Historycznie miasto należało do hrabstwa kłodzkiego[3]. W latach 1976–1991 miejscowość była siedzibą gminy wiejskiej Kudowa-Zdrój[3]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego

Według danych z 2018 r.[4], Kudowa-Zdrój ma obszar 33,9 km², w tym:

  • użytki rolne: 40%
  • użytki leśne: 15%

Miasto stanowi 2,07% powierzchni powiatu.

Sąsiednie gminy: Lewin Kłodzki, Radków, gmina Szczytna. Gmina sąsiaduje z Czechami.

DemografiaEdytuj

Dane z 31 grudnia 2019 r.[5]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 9886 100 5149 52 4737 48
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]		 291,6 151,9 139,7

Piramida wieku mieszkańców Kudowy-Zdroju w 2014 r.[6]:.

 


DzielniceEdytuj

W skład Kudowy-Zdroju wchodzi 7 dzielnic:

ToponimiaEdytuj

Tuż po wojnie miejscowość miała nazwę Chudoba[7], natomiast stacja kolejowa zaraz po wojnie używała nazwy Chudowa Zdrój[8]. 19 maja 1946 r. wprowadzono urzędowo nazwę Kudowa Zdrój[9].

Nazwa miejscowości Kudowa-Zdrój pisana z łącznikiem (dywizem) jest nazwą urzędową, ustaloną przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji po zasięgnięciu opinii Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych i opublikowaną w Dzienniku Ustaw. W 2004 r. Rada Języka Polskiego uchwaliła taki sposób zapisu wieloczłonowych nazw miejscowych[10][11][12]. Forma nazwy pisana bez łącznika, tzn. „Kudowa Zdrój” jest obecnie formą potoczną.

Ponadto w nazwach dwuczłonowych odmieniają się oba człony, dlatego należy odmieniać zarówno nazwę, jak i określenie Zdrój[13][14]. Brak odmiany predykatu Zdrój jest często spotykanym błędem nawet wśród samorządowców i dziennikarzy[15].

Nazwę miasta nosił także drobnicowiec MS Kudowa Zdrój, który zatonął 20 stycznia 1983 r.

HistoriaEdytuj

 
Sanatorium „Polonia”, ok. 1900 r.
 
Zameczek – nowa część

Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1354 r. Wieś, która dała początek miastu, położona była na czeskim obszarze etnicznym i nazywała się Lipolitov, a następnie Chudoba. Anegdota głosi, że nazwa ta (w języku polskim bieda) odzwierciedlała status materialny mieszkańców. Znana jest też nazwa Čermenské Lázně. W 1622 pierwszy opis kudowskich wód mineralnych został zawarty w "Glacigrafii" Aeluriusa. W XVII w. odkryto źródła leczniczych wód o zróżnicowanym składzie chemicznym. W 1636 r. powstały pierwsze drewniane urządzenia kąpielowe. W 1742 r. wraz z najbliższą okolicą została przyłączona do Ziemi Kłodzkiej i wraz z nią do Śląska. W 1777 r. ukazała się we Wrocławiu broszura pt. „Publiczne Uwiadomienie Zdroiów Zdrowych lub wód mineralnych leczących na Śląsku w Kodowie, Reynercu, Altwasser, Szarlotenbrun, Salcbrun i Flinsbergu się znaydujących”. Było to dokonane przez Dawida Vogla tłumaczenie niemieckiej książeczki, wydanej w 1774 r., autorstwa Johanna Gotfrieda Morgenbessera, wrocławskiego lekarza i chemika. Publikacja zawierała informacje obejmujące m.in. wyniki przeprowadzonych analiz, skład chemiczny wód oraz medyczne ich zastosowanie[16]. W 1783 miejscowość stała się własnością spółki lekarzy, którzy zorganizowali nowoczesne jak na owe czasy uzdrowisko. W 1850 pojawiło się pierwsze naukowe opracowanie wód mineralnych Adolfa Duflosa. W połowie XIX w. została uznana za pierwsze uzdrowisko kardiologiczne w Niemczech. Dodatkowy impuls do rozwoju miasta jako kurortu dało otwarcie linii kolejowej Kłodzko-Kudowa-Czechy w 1905 r. Podczas II wojny światowej znajdowała się tu filia obozu Gross-Rosen, w której pracowało ok. 3 tysięcy więźniów[17].

Po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 r. pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Czechosłowacką toczył się spór graniczny, między innymi o Kudowę. Miasto weszło w skład państwa polskiego, jego dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec.

W 1945 r. Kudowa otrzymała prawa miejskie, w 1946 oficjalnie nadano jej obecną nazwę[9]. W czasach Polski Ludowej rozbudowano dzielnicę przemysłową Zakrze, zmodernizowano bazę sanatoyjno-wczasową, powstało nowe osiedle mieszkaniowe z zapleczem socjalno-handlowym i domem kultury[17].

ZabytkiEdytuj

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są obiekty[18]:

 
Kudowa Zdrój, Ośrodek Wypoczynkowy Orion
  • miasto jako historyczny układ urbanistyczny, z XV-XX w.;
  • kościół parafialny pw. św. Katarzyny, z 1679 r., XIX w.;
  • cmentarz przykościelny;
  • kaplica ewangelicka, ob. kościół par. ewangelicki, ul. Moniuszki 6, z 1797-98 r.;
  • dzwonnica wiejska, ul. 1 Maja 61, drewn.-szach., z XIX w.;
  • park zdrojowy z 2 poł. XVIII-XX w.;
  • hala spacerowa w Parku Zdrojowym, z 1906 r.;
  • pensjonat, obecnie DW „Bajka IV”, ul. Zdrojowa 36, z 1894 r.

Kudowa-Zdrój – Brzozowie

  • kościół filialny pw. św. Piotra i Pawła, z 1730 r.;
  • dzwonnica, z 1730 r.;

Kudowa-Zdrój – Czermna

 
Kościół św. Bartłomieja z 1384 r., Kudowa-Zdrój – Czermna
  • kościół parafialny pw. św. Bartłomieja z 1384 r., XVI, k. XVIII w.;
  • Kaplica Czaszek;
  • dzwonnica, z XVII w.;
  • kaplica cmentarna, z 1776 r.;
  • stodoła, ul. Kościuszki 35, drewniana, z pocz. XIX w.;
  • stodoła, ul. Kościuszki 73, drewniana, z k. XIX w., przeniesiona do skansenu w Pstrążnej;
  • dom, ul. Kościuszki 122, drewniany, z k. XVIII w., przeniesiony do skansenu w Pstrążnej.

Kudowa-Zdrój – Pstrążna

  • wieś – układ przestrzenny, z XVIII-XX w.;
  • budynki w skansenie:
    • dom z Szalejowa Dolnego (nr 7), drewniany, z XVIII w.;
    • stodoła z Czermnej (ul. Kościuszki 73), drewniana, z k. XIX w.;
    • dom z Czermnej (ul. Kościuszki 122), drewniany, z k. XVIII w.;
    • chałupa z Nowej Łomnicy (nr 29), drewniana, z poł. XIX w.;

Kudowa-Zdrój – Słone

  • dom nr 102 (d. nr 70), drewniany, z pocz. XIX w.

TransportEdytuj

 
Stacja kolejowa Kudowa-Zdrój

TurystykaEdytuj

 
Zameczek – stara część
 
Kaplica Czaszek – jedna z trzech w Europie
 
Układ przestrzenny z XVIII-XX w., Kudowa-Zdrój – Pstrążna

Głównymi atrakcjami turystycznymi Kudowy jest położona w dzielnicy miasta Czermna Kaplica Czaszek – jedna z trzech w Europie (kaplica wyłożona czaszkami i piszczelami ludzi zmarłych w czasie wojny trzydziestoletniej oraz zarazy), odrestaurowany park zdrojowy z pijalnią wód mineralnych (m.in. wody arsenowe)[19] i otwarte w 2002 r. kryte kąpielisko. W Kudowie organizowane są Festiwale Moniuszkowskie, których repertuar złożony jest w większej części z dzieł Stanisława Moniuszki, twórcy polskiej opery narodowej[20][21].

Ponadto jest dogodnym punktem wypadowym dla jednodniowych wycieczek w Góry Stołowe (Szczeliniec Wielki, rezerwat Błędne Skały), do sanktuarium w Wambierzycach oraz do Czech, w tym do Pragi położonej w odległości 150 kilometrów.

Posiada rozbudowaną bazę noclegową, zarówno w sanatoriach (możliwość skorzystania z zabiegów przyrodo-leczniczych), jak i w licznych pensjonatach i hotelach[3].

Kudowa również posiada trzy dostępne publicznie źródła wody mineralnej, dwa z nich (Marchlewski i Śniadecki) są umieszczone w budynku pijaln[19] (wejście za opłatą) a trzecie (Moniuszko) znajduje się niedaleko stawu (w Parku Zdrojowym, bez opłat), niestety nie ma podziału na zimną i ciepłą jak dwa poprzednie.

W Kudowie działa również Muzeum Zabawek, Muzeum Żaby - obecnie Ekocentrum Parku Narodowego Gór Stołowych, gromadzące wszelkie gadżety związane z tym płazem oraz Szlak ginących zawodów ze zrekonstruowanym wiatrakiem-koźlakiem z 1886[3].

 
Ławeczka ogrodnika

W dzielnicy Czermna udostępniona jest do zwiedzania szopka zbudowana w latach 1904–1924 składająca się z ok. 250 ruchomych figurek lipowych[22][23].

W Pstrążnej znajduje się Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego ze skansenem, w którym zgromadzono m.in. drewniane budynki z ziemi kłodzkiej wraz z zabytkami kultury materialnej: ich wyposażeniem – meblami, pościelą, sprzętami gospodarskimi. Muzeum wydawało także kwartalnik „Pamiętnik Kudowski”.

Szlaki turystyczneEdytuj

Wspólnoty wyznanioweEdytuj

 
Kościół św. Katarzyny

SportEdytuj

W mieście działają dwa piłkarskie kluby: ZKS Włókniarz Kudowa-Zdrój oraz LUKS Czermna[3].

PolitykaEdytuj

Władze miastaEdytuj

Kudowa-Zdrój ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy Kudowy-Zdroju wybierają do swojej rady miasta piętnastu radnych w wyborach co 4 lata, w sześciu okręgach wyborczych[26]. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest zabytkowa willa, znajdująca się przy ulicy Zdrojowej 24[27].

Burmistrzowie Kudowy-Zdroju od 1990 r.[28][potrzebny przypis]
  • 1990–1994 – Piotr Pawelczyk
  • 1994–2014 – Czesław Kręcichwost
  • 2014–2018 – Piotr Maziarz
  • od 2018 – Aneta Potoczna

Mieszkańcy Kudowy-Zdroju wybierają parlamentarzystów z okręgu wyborczego Wałbrzych, a posłów do Parlamentu Europejskiego z dolnośląsko-opolskiego okręgu wyborczego z siedzibą we Wrocławiu[29].

Miasta partnerskieEdytuj

Lista miast partnerskich Kudowy-Zdroju:

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Aneta Potoczna (pol.). kudowa.pl. [dostęp 2021-06-19].
  2. ↑ a b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-13].
  3. ↑ a b c d e f g Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 13: Góry Stołowe. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1992, s. 132–139. ISBN 83-7005-301-7.
  4. ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset (pol.). regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
  5. ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14].
  6. ↑ Kudowa-Zdrój w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  7. ↑ Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w 1945 r.
  8. ↑ Spis stacyj i przystanków Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych we Wrocławiu, Wrocław 1945, s. 5.
  9. ↑ a b Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  10. ↑ Uchwała ortograficzna nr 11 RJP w sprawie użycia łącznika w wieloczłonowych nazwach miejscowych.
  11. ↑ Zasady pisowni i interpunkcji. 48. Pisownia (wieloczonowych) nazw miejscowości, Wielki słownik ortograficzny PWN, wyd. II, 2006.
  12. ↑ Wykaz urzędowy nazw miejscowości w Polsce, t. 1–3. Warszawa 1980-1982.
  13. ↑ Jak jest poprawnie: zawody odbywają się w Polanicy Zdrój czy w Polanicy Zdroju?. Poradnia językowa Instytutu Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 2008-08-30. [dostęp 2013-09-22].
  14. ↑ Np.: park w Kudowie-Zdroju, pociąg do Buska-Zdroju, kartka związana z Polanicą-Zdrojem, pozdrowienia z Cieplic-Zdroju; błędnie: w Kudowie-Zdrój, do Buska-Zdrój, z Polanicą-Zdrój, z Cieplic-Zdrój.
  15. ↑ Henryk Grzybowski. Zagadka nazwy Altheide/Polanica. „Ziemia Kłodzka”. 2013 (231), s. 16–17, paźdz. 2013. Wydawnictwo Ziemia Kłodzka, OKiS Wrocław. ISSN 1234-9208. OCLC 499751393 (pol.). 
  16. ↑ Marek Żukow-Karczewski, Pięknem urzeczeni (trzy zapomniane relacje), „AURA”, nr 1/1998 r.
  17. ↑ a b Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk - przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 167-168
  18. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 72–73. [dostęp 29 sierpnia 2012].
  19. ↑ a b Wody mineralne: Kudowa Zdrój, www.kudowa.pl [dostęp 2018-05-29] [zarchiwizowane z adresu 2018-05-28] (pol.).
  20. ↑ Festiwal Moniuszkowski.
  21. ↑ Festiwal Moniuszkowski w Kudowie Zdroju.
  22. ↑ Ruchoma szopka w Czermnej.
  23. ↑ Ruchoma Szopka.
  24. ↑ Informacje zawarte na stronie PTTK Strzelin; dostęp: 2017-07-09.
  25. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-12-01].
  26. ↑ Informacja na stronie PKW (dostęp: 2011-01-19).
  27. ↑ Informacja na stronie BIP Kudowy-Zdroju (dostęp: 2010-04-21).
  28. ↑ Opracowano na podstawie Popularnej Encyklopedii Ziemi Kłodzkiej, pod red. J. Laski i M. Kowalcze, t. 1 i 2, Kłodzko 2009.
  29. ↑ Ustawa z dnia 23 stycznia 2004 r. Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego (Dz.U. z 2004 r. Nr 25, poz. 219).
  30. ↑ a b c d Miasta partnerskie.

BibliografiaEdytuj

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kudowa-Zdrój&oldid=64704065”