Witold Pyrkosz

polski aktor teatralny i filmowy

Witold Bronisław Pyrkosz (ur. 24 grudnia 1926 w Krasnymstawie[a], zm. 22 kwietnia 2017 w Warszawie) – polski aktor teatralny, filmowy i dubbingowy.

Witold Pyrkosz
Ilustracja
Witold Pyrkosz (2008)
Imię i nazwisko

Witold Bronisław Pyrkosz

Data i miejsce urodzenia

24 grudnia 1926
Krasnystaw

Data i miejsce śmierci

22 kwietnia 2017
Warszawa

Zawód

aktor

Współmałżonek

Ewa Bilewska
(rozwód)

Krystyna Pyrkosz
(od 1964 do jego śmierci)

Lata aktywności

1955–2017

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”
Witold Pyrkosz i Agnieszka Sitek – spektakl Eksperyment Adam i Ewa – Teatr TM (2008)

Życiorys

edytuj

W 1954 ukończył Państwową Wyższą Szkołę Aktorską w Krakowie[1]. Rok później zadebiutował w Teatrze im. Stefana Żeromskiego w Kielcach w sztuce Lekkomyślna siostra w reżyserii Tadeusza Kubalskiego, gdzie wcielił się w rolę Janka Topolskiego. W Kielcach zagrał jeszcze w Zbiegach reżyserowanych przez Tadeusza Byrskiego. W tym samym roku zaczął występować na scenie Teatru Ludowego w Krakowie, w którym grał przez następne 9 lat. Przychylnie oceniono jego rolę George’a Miltona w Myszach i ludziach (1959) w reżyserii Jerzego Krasowskiego – recenzent „Życia Warszawy” podkreślał „ogromną naturalność i prostotę gry [...] dyskrecję i delikatność, z jaką snuje marzenia, okazuje swe uczucia dla przyjaciela, czy ból w tragicznej scenie końcowej”[1]. Jego rola Sadybana w przedstawieniu Kondukt została nagrodzona na IV Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych (1963).

Od 1964 przez kolejne 11 lat grał we Wrocławiu, występując w Teatrze Polskim i na scenie Teatrów Dramatycznych. Grał w repertuarze klasycznym, np. za rolę Cześnika Raptusiewicza w Zemście (1969) w reżyserii Jerzego Krasowskiego otrzymał dyplom honorowy na piątym Telewizyjnym Festiwalu Teatrów Dramatycznych we Wrocławiu. Grał w dramatach Witkacego, Becketta i w rolach szekspirowskich. W tym czasie grywał gościnnie w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Współtworzył także popularny kabaret Dreptak, który pięciokrotnie został nagrodzony Iglicą, nagrodą czytelników „Słowa Polskiego”[1].

Do Warszawy przeprowadził się w 1975. Występował na deskach większości teatrów warszawskich, m.in. Polskiego, Studio, Rozmaitości, Narodowego, Na Woli, Komedii i Ochoty, gdzie w 2004 miał swoją ostatnią premierę – wcielił się w Mateja w Pułkowniku Ptaku Christo Bojczewa w reżyserii Tomasza Mędrza[1]. W sumie zagrał w ponad 120 inscenizacjach teatralnych, czterdziestu realizacjach Teatru Telewizji oraz 160 spektaklach Teatru Polskiego Radia.

W ciągu swojej kariery zagrał przeszło 120 ról filmowych i telewizyjnych, głównie drugoplanowych i epizodycznych, niemniej jednak – jak wskazała redakcja portalu Onet.pl – „Pyrkosz był aktorem wyrazistym i charakterystycznym, niewątpliwym mistrzem drugiego planu, potrafiącym jedną sceną skraść dla siebie połowę filmu”[1]. Popularność i sympatię widzów przyniosły mu role w serialach: kaprala Franka Wichury w Czterech pancernych i psie (1966–1970), Jędrusia Pyzdry w Janosiku (1973), Józefa Balcerka w Alternatywach 4 (1983) oraz kreacja Duńczyka w filmie Vabank (1981)[1]. Najbardziej znane filmy z nim w obsadzie to: Eroica (1957) Andrzeja Munka, Rękopis znaleziony w Saragossie (1964) Wojciecha Jerzego Hasa czy Sami swoi (1967) Sylwestra Chęcińskiego. Pierwszoplanową rolę zagrał w telewizyjnym filmie Meta (1971) Antoniego Krauzego, opowiadającym o spotkaniu po latach kolegów ze szkolnej ławy[1]. Do końca swojego życia występował w serialu M jak miłość, w którym nieprzerwanie od początku emisji (2000) wcielał się w rolę nestora rodu Lucjana Mostowiaka.

W czasie stanu wojennego wziął udział w bojkocie mediów, poza tym nie angażował się w działalność polityczną w czasach PRL[1]. W latach 1999–2006 był radnym powiatu piaseczyńskiego[2]. Został honorowym obywatelem miasta Pyzdry[3].

Zmarł 22 kwietnia 2017 w Warszawie, w wieku 90 lat[4], wskutek udaru, który nastąpił w wyniku komplikacji po zapaleniu płuc[5]. Wcześniej miał problemy z sercem i krążeniem[6][7]. 28 kwietnia 2017, po mszy pogrzebowej w kościele Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Górze Kalwarii, urna z jego prochami spoczęła na miejscowym cmentarzu[8][9][10].

Życie prywatne

edytuj

Dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną była Ewa Bilewska, z którą miał syna Pawła[11]. Od 28 lipca 1964 do śmierci był żonaty z Krystyną, z którą miał dwoje dzieci: syna Witolda i córkę Katarzynę[12][13]. Mieszkał w podwarszawskiej Górze Kalwarii[1].

 
Witold Pyrkosz w Gdyni, podczas spotkania z fanami serialu M jak miłość (2010)

Filmografia

edytuj
  Filmy fabularne
Rok Tytuł Rola Reżyseria
1956 Cień Malutki Jerzy Kawalerowicz
1957 Eroica muzyk Kardas Andrzej Munk
1960 Rok pierwszy Mikułka Witold Lesiewicz
1960 Milczące ślady Świder Zbigniew Kuźmiński
1961 Kwiecień porucznik Galicki Witold Lesiewicz
1962 Na białym szlaku feldfebel
1962 O dwóch takich, co ukradli księżyc Jan Batory
1962 Drugi brzeg Gabryś Zbigniew Kuźmiński
1963 Zacne grzechy Onufry Gęba Mieczysław Waśkowski
1964 Rękopis znaleziony w Saragossie potępiony Błażej Wojciech Has
1964 Pięciu Alojz Paweł Komorowski
1964 Panienka z okienka kapitan Maria Kaniewska
1964 Nieznany Marcin Witold Lesiewicz
1965 Potem nastąpi cisza Leoniak Janusz Morgenstern
1965 Katastrofa Witold Roszak Sylwester Chęciński
1965 Jutro Meksyk dziennikarz (głos) Aleksander Ścibor-Rylski
1965 Błękitny pokój siostrzeniec Anglika Janusz Majewski
1966 Powrót na ziemię Edek Stanisław Jędryka
1966 Sublokator widmo chorążego Janusz Majewski
1966 Zejście do piekła fotograf Max Schmidt Zbigniew Kuźmiński
1967 Wenus z Ille Artut Janusz Majewski
1967 Upiór lokaj Stiepan Stanisław Lenartowicz
1967 Sami swoi Warszawiak Sylwester Chęciński
1967 Morderca zostawia ślad żołnierz Aleksander Ścibor-Rylski
1968 Lalka licytant Wojciech Has
1969 Znaki na drodze właściciel warsztatu Andrzej Piotrowski
1969 Tylko umarły odpowie Witek Sylwester Chęciński
1969 Dzień oczyszczenia Drobny Jerzy Passendorfer
1970 Martwa fala radiotelegrafista (głos) Stanisław Lenartowicz
1970 Akcja Brutus Boruta Jerzy Passendorfer
1971 Meta Kazik Kaczyński Antoni Krauze
1971 Diament radży pastor (głos) Sylwester Chęciński
1971 Trąd szef gangu Andrzej Trzos-Rastawiecki
1971 Szerokiej drogi, kochanie dziennikarz Mucha Andrzej Piotrowski
1972 Siedem czerwonych róż, czyli Benek Kwiaciarz o sobie i o innych mężczyzna Jerzy Sztwiertnia
1972 Kopernik prepozyt Płotowski Ewa Petelska, Czesław Petelski
1973 Nagrody i odznaczenia chorąży Żurek Jan Łomnicki
1973 Godzina szczytu pan Stasiek Jerzy Stefan Stawiński
1974 To ja zabiłem obrońca Stanisław Lenartowicz
1974 Janosik Pyzdra Jerzy Passendorfer
1974 Nie ma mocnych Warszawiak Sylwester Chęciński
1975 Kazimierz Wielki przywódca biczowników Ewa Petelska, Czesław Petelski
1975 Hazardziści Badziak Mieczysław Waśkowski
1975 Grzech Antoniego Grudy Warwaś Jerzy Sztwiertnia
1976 Złota kaczka żołnierz w karczmie Jerzy Sztwiertnia
1977 Niedziela pewnego małżeństwa w mieście przemysłowym średniej wielkości Milewski Jerzy Sztwiertnia
1977 Wszyscy i nikt kowal Konrad Nałęcki
1977 Milioner urzędnik Sylwester Szyszko
1978 Bez znieczulenia następca Brońskiego Andrzej Wajda
1978 Azyl szabrownik Żera Roman Załuski
1979 Na własną prośbę Stelmaszek Ewa Petelska, Czesław Petelski
1979 Do krwi ostatniej... major Wysokoński Jerzy Hoffman
1979 Słodkie oczy inżynier Kowal Juliusz Janicki
1980 Bo oszalałem dla niej Władzio Sylwester Chęciński
1980 Urodziny młodego warszawiaka Jakubowicz Ewa Petelska, Czesław Petelski
1980 Jeśli serce masz bijące lokator stancji Wojciech Fiwek
1980 Constans Mariusz Krzysztof Zanussi
1981 Wojna światów – następne stulecie sędzia Piotr Szulkin
1981 Czwartki ubogich urzędnik Sylwester Szyszko
1981 Był jazz prezes NOT Feliks Falk
1981 Vabank Duńczyk Juliusz Machulski
1982 Prognoza pogody kierownik domu starców Antoni Krauze
1982 Niech cię odleci mara kontroler Andrzej Barański
1983 Kamienne tablice Fedunowicz Ewa Petelska, Czesław Petelski
1984 Porcelana w składzie słonia taksówkarz Andrzej Czekalski
1984 Kim jest ten człowiek śledczy Ewa Petelska, Czesław Petelski
1984 Vabank II, czyli riposta Duńczyk Juliusz Machulski
1986 Prywatne śledztwo szef Wojciech Wójcik
1986 Czas nadziei nowy dyrektor Roman Wionczek
1987 Sonata marymoncka Sęczek Jerzy Ridan
1987 Sławna jak Sarajewo Szafraniec Janusz Kidawa
1987 Kingsajz Bombalina Juliusz Machulski
1988 Romeo i Julia z Saskiej Kępy dorożkarz Edward Skórzewski
1988 Dziewczynka z hotelu Excelsior Jan Antoni Krauze
1989 Rififi po sześćdziesiątce Opieniek Paweł Trzaska
1989 Gorzka miłość buchalter Hermanowicz Czesław Petelski
1990 Zabić na końcu Wacławek Wojciech Wójcik
1990 Kramarz żebrak Andrzej Barański
1991 Szwedzi w Warszawie przewoźnik Włodzimierz Gołaszewski
1991 Latające machiny kontra Pan Samochodzik autor powieści kryminalnych Janusz Kidawa
1991 Trzy dni bez wyroku „Rzeźnik” Wojciech Wójcik
1993 Przypadek Pekosińskiego sekretarz Grzegorz Królikiewicz
1993 Do widzenia wczoraj oglądający telewizję Janusz Majewski
1994 La belle de Varsovie Ludwik Franck Apprederis
1995 Szabla od komendanta Gniewosz Jan Jakub Kolski
1996 Akwarium generał Galicyn Antoni Krauze
1999 Kiler-ów 2-óch ksiądz Juliusz Machulski
2000 Bajland Sieńko Henryk Dederko
2009 Rewizyta Mariusz (zdjęcia archiwalne) Krzysztof Zanussi
  Seriale telewizyjne
Rok Tytuł Rola Reżyseria
1966–1970 Czterej pancerni i pies Franek Wichura Konrad Nałęcki
1968 Stawka większa niż życie obersturmbannführer Kleist (odc. 13) Andrzej Konic
1973 Janosik Pyzdra Jerzy Passendorfer
1973 Droga Warszawiak (odc. 5) Sylwester Chęciński
1976 Daleko od szosy nabywca motocykla (odc. 4) Zbigniew Chmielewski
1980 Kariera Nikodema Dyzmy akordeonista (odc. 1, 5) Jan Rybkowski
1980–1996 Dom proboszcz (odc. 1, 5, 10–11, 16) Jan Łomnicki
1981 Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy Kusztelan (odc. 10, 12) Jerzy Sztwiertnia
1981 Białe tango Janusz (odc. 7) Janusz Kidawa
1983 Alternatywy 4 Józef Balcerek Stanisław Bareja
1984 Pan na Żuławach Zakładka (odc. 2–8) Sylwester Szyszko
1987 Śmieciarz Wielecki (odc. 2) Jacek Butrymowicz
1987 Ballada o Januszku Tadeusz Stasiak (odc. 6–7) Henryk Bielski
1992 Kuchnia polska generał Marczuk (odc. 5) Jacek Bromski
1993 Goldrush in Alaska Carson (odc. 5) James Hill
1993–1994 Bank nie z tej ziemi bezdomny Waldemar Dziki
1994 Sukces redaktor (odc. 6) Krzysztof Gruber
1994–1995 Spółka rodzinna majster (odc. 6–8, 11–16, 18–19) Jerzy Sztwiertnia
1996 Bar Atlantic gawędziarz Sabała (odc. 1–2, 6) Janusz Majewski
1997 13 posterunek aktor (odc. 3) Maciej Ślesicki
1998 Z pianką czy bez kierowca (odc. 6–9) Grzegorz Warchoł
1998 Rodziców nie ma w domu Kocoń (odc. 40–51) Wojciech Adamczyk
1999 Lot 001 (odc. 6) Krzysztof Lang
2000 Świat według Kiepskich harnaś (odc. 56) Okił Khamidow
2000–2017 M jak miłość Lucjan Mostowiak różni
2003 Tygrysy Europy 2 Stanisław Pachołek, właściciel Nowak&Nowak Jerzy Gruza
2006 Dylematu 5 Józef Balcerek Grzegorz Warchoł
2008 Agentki kolejarz Ludwik Poręba (odc. 7) Piotr Wereśniak

Dubbing

edytuj
 
Mural przy ulicy Naczelnikowskiej 50 w Warszawie autorstwa Piotra Karszni i Rafała Roskowińskiego upamiętnia Witolda Pyrkosza w roli Józefa Balcerka z serialu Alternatywy 4

Nagrody

edytuj
  • 1963 – nagroda za rolę Sadybana w przedstawieniu Kondukt Bohdana Drozdowskiego w reżyserii Jerzego Krasowskiego w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie na Festiwal Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu|4. Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu.
  • 1967 – Złota Iglica – nagroda czytelników „Słowa Polskiego” we Wrocławiu.
  • 1968 – dyplom honorowy za rolę Cześnika w Zemście Aleksandra Fredry w reżyserii Jerzego Krasowskiego w Teatrze Polskim we Wrocławiu na 5. Telewizyjnym Festiwalu Teatrów Dramatycznych we Wrocławiu.
  • 1969 – Złota Iglica – nagroda czytelników „Słowa Polskiego” we Wrocławiu.
  • 1970 – Srebrna Iglica – nagroda czytelników „Słowa Polskiego” we Wrocławiu.
  • 1971 – Dyplom Honorowy Towarzystwa Przyjaciół Wrocławia.
  • 1972 – Odznaka Budowniczego Wrocławia.
  • 1974 – Srebrna Iglica – nagroda czytelników „Słowa Polskiego” we Wrocławiu.
  • 1979 – wyróżnienie za rolę Urzędnika w sztuce Owca Stanisława Stratijewa w reżyserii Jerzego Rakowieckiego z Teatru Polskiego w Warszawie na 19. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych.
  • 1979 – Srebrna Iglica – nagroda czytelników „Słowa Polskiego” we Wrocławiu.
  • 1985 – nagroda I stopnia Ministra Kultury i Sztuki za wybitne kreacje aktorskie w teatrze, filmie i telewizji.
  • 1987 – nagroda przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji za wieloletnią współpracę artystyczną z Telewizją Polską, w tym za rolę w serialu Alternatywy 4 w reżyserii Stanisława Barei.
  • 1997 – tytuł Króla Reklamy na 8. Międzynarodowym Festiwalu Filmu Reklamowego i Reklamy „Crakfilm'97” w Krakowie.
  • 2002 – Kryształowy Granat – honorowa nagroda specjalna za rolę Kierowcy w filmie Sami Swoi na 6. Festiwalu Filmów Komediowych w Lubomierzu.
  • 2005Telekamera – nagroda w plebiscycie czytelników Tele Tygodnia w kategorii najlepszy aktor.
  • 2005Super Wiktor za całokształt twórczości w konkursie Wiktorów – nagród dla największych osobowości telewizyjnych.
  • 2007 – Złote Spinki za całokształt twórczości (nagroda przyznana podczas uroczystości Telekamer 2007).
  • 2014 – Nagroda Honorowa „Jańcia Wodnika” za całokształt twórczości filmowej oraz Nagroda Specjalna Prezesa Telewizji Polskiej na XXI Ogólnopolskim Festiwalu Sztuki Filmowej „Prowincjonalia” we Wrześni, za wybitne kreacje charakterystyczne, które w wykonaniu Witolda Pyrkosza, stają się pierwszoplanowymi; za radość i pasję bycia aktorem wszechstronnym: filmowym i telewizyjnym; za ekspresję i dowcip, które sprawiają, że nasze życie łagodnieje i jest pełne piękna oraz uśmiechu.

Odznaczenia

edytuj
  1. Wielka Encyklopedia PWN, Warszawa 2005, t. 22, s. 574, ISBN 83-01-13357-0 t. 1-30, ISBN 83-01-13443-7 t. 5. Po jego urodzeniu rodzice przenieśli się do Lwowa i tam został zarejestrowany z datą ur. 1 stycznia 1927. Witold Pyrkosz w jednym z wywiadów poinformował, że przyczyniła się do tego jego babka, która chciała, aby poszedł do wojska o rok później. Za: „Nowa Gazeta Praska”; jako miejsce urodzenia został podany Lwów, ponieważ babka stwierdziła: „We Lwowie brzmi lepiej”. Za: Jolanta Ciosek, Witold zawodowiec „Dziennik Polski” nr 48/26.02, 5 marca 2006 [dostęp 2008-03-13].

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f g h i Paweł Piotrowicz, "Aktorstwo to nie misja!". 94. rocznica urodzin Witolda Pyrkosza [online], kultura.onet.pl.
  2. Pogrzeb Witolda Pyrkosza. piaseczno.pl, 26 kwietnia 2017. [dostęp 2017-04-27].
  3. Nie żyje Witold Pyrkosz. Znany aktor filmowy i teatralny zmarł w wieku 90 lat. polsatnews.pl, 22 kwietnia 2017. [dostęp 2017-04-27].
  4. Nie żyje Witold Pyrkosz. „Głos Wielkopolski”, 2017-04-22. Adam Pawłowski – redaktor naczelny. Poznań: Polska Press. [dostęp 2017-04-22]. (pol.). 
  5. Sabina Zięba. TYLKO U NAS! Znamy przyczyny śmierci Witolda Pyrkosza! Co dolegało aktorowi?. „Viva!”, 2017-04-23. Katarzyna Przybyszewska-Ortonowska – redaktor naczelna. Warszawa: Edipresse Polska. [dostęp 2018-06-08]. (pol.). 
  6. Witold Pyrkosz od trzech tygodni przebywał w szpitalu. „Fakt”, 2017-04-24. Robert Feluś – redaktor naczelny. Warszawa: Ringier Axel Springer Polska. [dostęp 2017-04-24]. (pol.). 
  7. Katolicy wstrząśnięci. Oto co stało się z ciałem Pyrkosza po śmierci. Pikio.pl, 2018-04-22. [dostęp 2018-06-08]. (pol.).
  8. Podano datę pogrzebu Witolda Pyrkosza. Onet.pl, 2017-04-25. [dostęp 2018-06-08]. (pol.).
  9. Pogrzeb Witolda Pyrkosza. Pożegnali go bliscy i przyjaciele z planu „M jak miłość”. Onet.pl, 2017-04-28. [dostęp 2017-04-28]. (pol.).
  10. Eliza Stępień: Pogrzeb Witolda Pyrkosza. Aktor spoczął na cmentarzu w Górze Kalwarii. Polska The Times, 2017-04-28. [dostęp 2017-05-03]. (pol.).
  11. Wichura, Pyzdra i Mostowiak w jednym. „Głos Polonii”, 2017-05-03. Krzysztof Pipała. Coquitlam: Voice of Polonia Enterprises Co.. [dostęp 2018-06-08]. (pol.). 
  12. „M jak miłość”: Teresa Lipowska i Witold Pyrkosz, seniorzy rodu Mostowiaków. Onet.pl, 2014-12-30. [dostęp 2017-04-28]. (pol.).
  13. Życie na gorąco” nr 52, 23 grudnia 2014, s. 35.
  14. Gloria Artis dla aktorów. tvp.info, 5 października 2009. [dostęp 2012-12-29].

Linki zewnętrzne

edytuj