Wikipedia

Islandia

państwo w Europie Północnej
(Przekierowano z Ísland)
To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 8 lis 2024. Od tego czasu wykonano 1 zmianę, która oczekuje na przejrzenie.
Ten artykuł dotyczy państwa. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Islandia (isl. Ísland, wym. [ˈistlant][9]) – nordyckie państwo położone na północy Grzbietu Śródatlantyckiego, na wyspie Islandia i kilku mniejszych wyspach, m.in. archipelagu Vestmannaeyjar w północnej części Oceanu Atlantyckiego. Stolicą państwa i największym miastem jest Reykjavík, w którym mieszka około 36% z 380 000 mieszkańców kraju. Islandia jest kulturowo i politycznie powiązana z Europą. Językiem urzędowym kraju jest język islandzki.

Islandia
Ísland
Herb Flaga
Herb Flaga
Hymn: Lofsöngur
(Hymn pochwalny)
Ustrój polityczny

republika parlamentarna

Konstytucja

Konstytucja Islandii

Stolica

Reykjavík

Data powstania

1 grudnia 1918
(pozostała w unii)[1][2]
17 czerwca 1944
(ogłoszenie republiki)[3]

Prezydent

Halla Tómasdóttir

Premier

Bjarni Benediktsson

Powierzchnia

103 125 km²

Populacja (2022[6])
• liczba ludności


387 800[4][5]

• gęstość

3,2 os./km²

Kod ISO 3166

IS

Waluta

korona islandzka (ISK)

Telefoniczny nr kierunkowy

+354

Domena internetowa

.is

Kod samochodowy

IS

Kod samolotowy

TF

Strefa czasowa

UTC ±0

Narody i grupy etniczne

Islandczycy: 84,8%[7]
Polacy: 5,6%[8]

Język urzędowy

islandzki

Religia dominująca

luteranizm (73,8%)

PKB (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


28,63 mld[4] USD
75 180[4] USD

PKB (PSN) (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


26,57 mld[4] dolarów międzynarodowych
69 778[4] dolarów międzynarodowych

Mapa opisywanego kraju
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach

Islandia, położona na ryfcie pomiędzy płytami tektonicznymi, charakteryzuje się wysoką aktywnością geologiczną. Na jej terenie znajdują się liczne gejzery i wulkany[10][11]. Państwo leży na płaskowyżu wulkanicznym. Na Islandii znajdują się lodowce. Nizinami do oceanu wpływa wiele rzek polodowcowych. Kraj znajduje się w strefie silnego wpływu Prądu Zatokowego Golfsztrom, dzięki któremu południowa część państwa znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego, pomimo położenia w okolicach koła podbiegunowego północnego. Ze względu na wysoką szerokość geograficzną i wpływy klimatu morskiego lata są chłodne, a na dużej części archipelagu panuje klimat polarny.

Według średniowiecznego rękopisu Landnámabók, osadnictwo na Islandii rozpoczęło się w 874 roku n.e., kiedy to norweski wódz Ingólfr Arnarson został pierwszym stałym osadnikiem na wyspie[12] W następnych stuleciach Norwegowie i w mniejszym stopniu inni Skandynawowie wyemigrowali na Islandię, przywożąc ze sobą niewolników (lub chłopów pańszczyźnianych) pochodzenia gaelickiego.

Wyspa była zarządzana jako niezależna wspólnota pod rządami rodzimego parlamentu Althing, jednego z najstarszych funkcjonujących zgromadzeń ustawodawczych na świecie. Po okresie konfliktów społecznych Islandia weszła w XIII wieku pod panowanie norweskie. Utworzenie unii kalmarskiej w 1397 roku zjednoczyło królestwa Norwegii, Danii i Szwecji. W ten sposób Islandia wraz z Norwegią wstąpiła do unii. Następnie przeszła pod panowanie duńskie po odłączeniu się Szwecji od unii w 1523 r. Królestwo duńskie na siłę wprowadziło luteranizm na Islandię w 1550 r.[13]

Pod wpływem ideałów nacjonalizmu po rewolucji francuskiej, walka Islandii o niepodległość nabrała kształtu i zakończyła się Aktem Unii Duńsko-Islandzkiej w 1918 r., wraz z utworzeniem Królestwa Islandii, dzielącego poprzez unię personalną urzędującego monarchę Danii. Podczas okupacji Danii podczas II wojny światowej, Islandia większością głosów zdecydowała o przyjęciu republiki w 1944 r., kończąc w ten sposób pozostałe formalne więzy z Danią. Chociaż Althing zostało zawieszone w latach 1799–1845, republice wyspiarskiej przypisuje się utrzymanie najstarszego i najdłużej działającego parlamentu na świecie.

Do XX wieku Islandia utrzymywała się głównie z rybołówstwa i rolnictwa. Uprzemysłowienie rybołówstwa i pomoc z planu Marshalla po II wojnie światowej przyniosły dobrobyt, a Islandia stała się jednym z najbogatszych i najbardziej rozwiniętych krajów na świecie. W 1994 r. stała się częścią Europejskiego Obszaru Gospodarczego, co zdywersyfikowało gospodarkę na sektory takie jak finanse, biotechnologia i produkcja.

Islandia ma gospodarkę rynkową ze stosunkowo niskimi podatkami w porównaniu z innymi krajami OECD[14], a także najwyższą liczbą związków zawodowych na świecie[15]. Utrzymuje model nordycki opieki społecznej, który zapewnia swoim obywatelom powszechną opiekę zdrowotną i wyższe wykształcenie[16]. Islandia zajmuje wysokie miejsca w międzynarodowych porównaniach krajowych wyników, takich jak jakość życia, edukacja, ochrona swobód obywatelskich, przejrzystość rządu i wolność gospodarcza.

Kultura Islandii opiera się na skandynawskim dziedzictwie narodu. Większość Islandczyków to potomkowie osadników nordyckich i gaelickich. Islandzki, język północnogermański, pochodzi ze staronordyckiego i jest blisko spokrewniony z językiem farerskim. Dziedzictwo kulturowe kraju obejmuje tradycyjną kuchnię islandzką, literaturę islandzką i średniowieczne sagi. Islandia ma najmniejszą populację ze wszystkich członków NATO i jako jedyna nie ma stałej armii, posiada jedynie lekko uzbrojoną straż przybrzeżną[17].

Etymologia

edytuj

Sagi islandzkie mówią, że Norweg o imieniu Naddodd (lub Naddador) był pierwszym Normanem, który dotarł do Islandii i w IX wieku nazwał ją Snæland, czyli „kraina śniegu”, ponieważ podczas jego pobytu na wyspie, występowały opady śniegu. W ślad za Naddoddem na odkryty ląd przybył Szwed Garðar Svavarsson. Wyspę nazwano wówczas Garðarshólmur, co oznacza „Wyspa Garðara”[18].

Po nich przybył wiking Flóki Vilgerðarson; jego córka utonęła po drodze, a bydło zdechło z głodu. Sagi mówią, że Flóki wspiął się na górę i zobaczył fiord (Arnarfjörður) pełen gór lodowych, co skłoniło go do nadania wyspie nowej i obecnej nazwy[19]. Pogląd, że islandzcy osadnicy wikingów wybrali tę nazwę, aby zniechęcić do osiedlania się na ich zielonej wyspie, jest jedynie mitem[19].

Historia

edytuj
Główny artykuł: Historia Islandii.

874–1262: Początki osadnictwa i Wolna Wspólnota

edytuj
Zobacz też: Chrystianizacja Islandii.

Zarówno według Landnámabóka, jak i Íslendingabóka, mnisi znani jako Papar żyli na Islandii przed przybyciem osadników skandynawskich, prawdopodobnie byli to członkowie misji hiberno-szkockiej. Niedawne wykopaliska archeologiczne odsłoniły ruiny chaty w Hafnir na półwyspie Reykjanes. Datowanie radiowęglowe wskazuje, że została porzucona między 770 a 880 rokiem naszej ery[20]. W 2016 roku archeolodzy odkryli długi dom w Stöðvarfjörður, który datowano już na rok 800.[21]

Szwedzki odkrywca i wiking Garðar Svavarsson jako pierwszy opłynął Islandię w 870 roku i ustalił, że jest to wyspa[22]. Zatrzymał się on na zimę i zbudował dom w Húsavíku. Garðar wyjechał następnego lata, natomiast jeden z jego ludzi, Náttfari, zdecydował się zostać z dwoma niewolnikami. Náttfari osiedlił się w miejscu znanym obecnie jako Náttfaravík, a on i jego niewolnicy stali się pierwszymi stałymi mieszkańcami Islandii, których udokumentowano[23][24].

Norwesko-nordycki wódz Ingólfr Arnarson zbudował swoje gospodarstwo w dzisiejszym Reykjaviku w 874 roku. Za Ingólfrem podążyło wielu innych osadników-emigrantów, głównie Skandynawów i ich niewolników, z których wielu było Irlandczykami lub Szkotami[25]. Do 930 r. zajęto większość gruntów ornych na wyspie; powołano Althing, zgromadzenie ustawodawcze i sądownicze w celu uregulowania Wolnej Wspólnoty Islandzkiej. Brak gruntów ornych był również impulsem do osadnictwa na Grenlandii, które rozpoczęło się w 986 r.[26] Okres wczesnego osadnictwa zbiegł się ze średniowiecznym optimum klimatycznym, kiedy temperatury były podobne do tych z początku XX wieku[27]. W tym czasie około 25% Islandii było pokryte lasami, obecnie zajmują jedynie 1% jej powierzchni[28]. Chrześcijaństwo zostało przyjęte w drodze konsensusu około 999–1000, chociaż pogaństwo nordyckie utrzymywało się wśród części populacji przez kilka lat[29].

Średniowiecze

edytuj

Wolna Wspólnota Islandzka przetrwała do XIII wieku, kiedy to system polityczny opracowany przez pierwotnych osadników okazał się niezdolny do poradzenia sobie z rosnącą potęgą islandzkich wodzów[30]. Wewnętrzne zmagania i konflikty społeczne epoki Sturlungów doprowadziły do podpisania Starego Przymierza w 1262 roku, co zakończyło istnienie Wspólnoty i wprowadziło Islandię pod koronę norweską. Posiadanie Islandii przeszło z Królestwa Norwegii (872–1397) w ręce unii kalmarskiej w 1415 r., kiedy zjednoczyły się królestwa Norwegii, Danii i Szwecji. Po rozpadzie unii w 1523 r. pozostawała pod panowaniem norweskim, jako część Królestwa Danii i Norwegii.

Jałowa gleba, erupcje wulkanów, wylesianie i bezlitosny klimat przyczyniły się do trudnego życia w społeczeństwie, którego utrzymanie prawie całkowicie zależało od rolnictwa. Czarna śmierć dwukrotnie nawiedziła Islandię, najpierw w latach 1402–1404 i ponownie w latach 1494–1495[31]. Pierwsza epidemia zabiła od 50% do 60% populacji, a druga od 30% do 50%[32].

Reformacja i czasy nowożytne

edytuj
Zobacz też: Laki.

Około połowy XVI wieku, w ramach reformacji protestanckiej, król Danii Chrystian III zaczął narzucać luteranizm wszystkim swoim poddanym. Jón Arason, ostatni katolicki biskup Hólar, został ścięty w 1550 roku wraz z dwoma synami. Następnie religią oficjalną w państwie stał się luteranizm i do tego czasu pozostaje on religią dominującą.

W XVII i XVIII wieku Dania nałożyła na Islandię surowe ograniczenia handlowe. Klęski żywiołowe, w tym erupcje wulkanów i choroby przyczyniły się do spadku populacji kraju. Latem 1627 roku Piraci berberyjscy dopuścili się wydarzeń znanych lokalnie jako porwania tureckie, podczas których setki mieszkańców wzięto do niewoli w Afryce Północnej, a dziesiątki zabito; była to jedyna inwazja w historii Islandii, która pociągnęła za sobą ofiary[33][34]. Szacuje się, że epidemia ospy prawdziwej na Islandii w latach 1707–1708 spowodowała śmierć od jednej czwartej do jednej trzeciej populacji[35][36]. W 1783 r. wybuchł wulkan Laki, co miało niszczycielskie skutki[37]. W latach następujących po erupcji zginęła ponad połowa istot żywych w kraju. Około jedna czwarta populacji zmarła w wyniku klęski głodu[38].

1814–1918: Ruchy niepodległościowe

edytuj

W 1814 roku, w następstwie wojen napoleońskich, Dania i Norwegia zostały podzielone na dwa odrębne królestwa na mocy traktatu kilońskiego, ale Islandia pozostała zależnością Danii. Przez cały XIX wiek klimat kraju stawał się coraz chłodniejszy, co doprowadziło do masowej emigracji do Nowego Świata, szczególnie do regionu Gimli w Manitobie w Kanadzie, zwanego czasami Nową Islandią. Na ogólną liczbę 70 000 mieszkańców wyemigrowało około 15 000 osób[39].

Świadomość narodowa zaczęła wzrastać w pierwszej połowie XIX wieku, inspirowana ideami romantycznymi i nacjonalistycznymi z Europy kontynentalnej. Islandzki ruch niepodległościowy ukształtował się w latach pięćdziesiątych XIX wieku pod przywództwem Jóna Sigurðssona, oparty na rozwijającym się islandzkim nacjonalizmie inspirowanym przez Fjölnismennów i innych islandzkich intelektualistów wykształconych w Danii. W 1874 roku Dania przyznała Islandii konstytucję i ograniczoną samorządność. Została ona rozszerzona w 1904 r., a Hannes Hafstein był pierwszym ministrem Islandii w rządzie duńskim.

1918–1944: Niepodległość i Królestwo Islandii

edytuj
Zobacz też: Królestwo Islandii.

Duńsko-islandzki akt unii, umowa z Danią podpisana 1 grudnia 1918 r. i obowiązująca przez 25 lat, uznała Islandię za w pełni suwerenne i niezależne państwo pozostające w unii personalnej z Danią. Rząd Islandii utworzył ambasadę w Kopenhadze i zwrócił się do Danii o prowadzenie w jej imieniu niektórych spraw związanych z obronnością i sprawami zagranicznymi, z zastrzeżeniem konsultacji z Althingiem. Ambasady Danii na całym świecie wywiesiły dwa herby i dwie flagi: Królestwa Danii i Królestwa Islandii. Pozycja prawna Islandii stała się porównywalna z sytuacją krajów należących do Wspólnoty Narodów.

Podczas II wojny światowej Islandia dołączyła do Danii, zapewniając neutralność. Po niemieckiej okupacji Danii 9 kwietnia 1940 r. Althing zastąpił króla regentem i oświadczył, że rząd islandzki przejmie kontrolę nad własną obronnością i sprawami zagranicznymi[40]. Miesiąc później brytyjskie siły zbrojne przeprowadziły operację Fork, czyli inwazję i okupację kraju, naruszając neutralność Islandii[41]. W 1941 roku przyjazny Wielkiej Brytanii rząd Islandii zaprosił wówczas neutralne Stany Zjednoczone do przejęcia ich obrony, aby Wielka Brytania mogła użyć swoich wojsk gdzie indziej[40].

1944–czasy obecne: Republika Islandii

edytuj
Zobacz też: Referendum w Islandii w 1944 roku i Wojny dorszowe.

31 grudnia 1943 r. po 25 latach wygasł Akt Unii Duńsko-Islandzkiej. Począwszy od 20 maja 1944 r. Islandczycy głosowali w czterodniowym plebiscycie nad rozwiązaniem unii personalnej z Danią, zniesieniem monarchii i ustanowieniem republiki. 97% głosowało za zakończeniem unii, a 95% za nową konstytucją republikańską[42]. Islandia formalnie stała się republiką 17 czerwca 1944 r., a jej pierwszym prezydentem został Sveinn Björnsson.

W 1946 roku alianci Sił Obronnych USA opuścili Islandię. Państwo formalnie stało się członkiem NATO 30 marca 1949 r. Spotkało się to z wewnętrznymi kontrowersjami i zamieszkami. 5 maja 1951 r. podpisano porozumienie obronne ze Stanami Zjednoczonymi. Wojska amerykańskie wróciły na Islandię jako Islandzkie Siły Obronne i pozostały tam przez cały okres zimnej wojny. Stany Zjednoczone wycofały ostatnie siły 30 września 2006 r.

Bezpośrednio po okresie powojennym w Islandii nastąpił znaczny wzrost gospodarczy, napędzany industrializacją przemysłu rybnego i amerykańskim programem planu Marshalla, w ramach którego Islandczycy otrzymali największą sumę pieniężną na mieszkańca ze wszystkich krajów europejskich (209 dolarów)[43][44].

Vigdís Finnbogadóttir objęła prezydenturę Islandii 1 sierpnia 1980 r., co uczyniło ją pierwszą na świecie wybraną głową państwa, będącą kobietą[45].

Lata 70. XX wieku naznaczone były wojnami dorszowymi – kilkoma sporami z Wielką Brytanią w sprawie rozszerzenia przez Islandię limitów połowowych do 200 mil morskich (370 km) od brzegu. W 1986 r. Islandia była gospodarzem szczytu w Reykjaviku, pomiędzy prezydentem Stanów Zjednoczonych Ronaldem Reaganem a premierem ZSRR Michaiłem Gorbaczowem, podczas którego podjęto znaczące kroki w kierunku rozbrojenia nuklearnego. Kilka lat później Islandia jako pierwszy kraj uznała niepodległość Estonii, Łotwy i Litwy, powstałych wskutek rozpadu ZSRR. W latach 90. kraj rozszerzył swoją rolę międzynarodową i rozwinął politykę zagraniczną zorientowaną na sprawy humanitarne i pokojowe. W tym celu Islandia zapewniła pomoc i wiedzę fachową różnym interwencjom pod przewodnictwem NATO w Bośni i Hercegowinie, Kosowie i Iraku[46].

Islandia Wstąpiła do Europejskiego Obszaru Gospodarczego w 1994 r., wskutek czego, gospodarka została silnie zdywersyfikowana i zliberalizowana. Międzynarodowe stosunki gospodarcze zacieśniły się jeszcze bardziej po 2001 r., kiedy nowo zderegulowane banki Islandii zaczęły zaciągać ogromne kwoty długu zewnętrznego, przyczyniając się do 32-procentowego wzrostu dochodu narodowego Islandii w latach 2002–2007[47].

Boom gospodarczy i kryzys

edytuj
Główny artykuł: Kryzys finansowy w Islandii.

W latach 2003–2007, w następstwie prywatyzacji sektora bankowego pod rządami Davíða Oddssona, Islandia przeszła w kierunku gospodarki opartej na międzynarodowej bankowości inwestycyjnej i usługach finansowych[48]. Islandia szybko stała się jednym z najbogatszych krajów na świecie. Mimo wszystko nie uniknęła dotknięcia poważnym kryzysem finansowym[48]. Kryzys spowodował największą migrację z kraju po 1887 r., z saldem migracji wynoszącym -5000 osób w 2009 r.[49]

Od 2012 roku

edytuj

Gospodarka Islandii ustabilizowała się pod rządami Jóhanny Sigurðardóttir, wykazując wzrost o 1,6% w 2012 roku[50]. Centroprawicowa Partia Niepodległości powróciła do władzy w koalicji z Partią Postępu w wyborach w 2013 roku[51]. W kolejnych latach Islandia odnotowała gwałtowny wzrost turystyki, stając się popularnym kierunkiem wakacyjnym. W 2016 r. premier Sigmundur Davíð Gunnlaugsson złożył rezygnację ze stanowiska po tym, jak był zamieszany w skandal związany z Panama Papers[52]. Przedterminowe wybory w 2016 r. doprowadziły do powstania prawicowego rządu koalicyjnego Partii Niepodległości, partii Viðreisn i Świetlanej Przyszłości[53]. Rząd ten upadł, gdy Świetlana Przyszłość opuściła koalicję w wyniku skandalu związanego z listem poparcia ojca ówczesnego premiera Bjarniego Benediktssona dla skazanego pedofila[54]. Przedterminowe wybory w październiku 2017 r. dały władzę nowej koalicji składającej się z Partii Niepodległości, Partii Postępu i Ruchu Zieloni-Lewica, na której czele stoi Katrín Jakobsdóttir[55].

Po wyborach parlamentarnych w 2021 r. nowy rząd, podobnie jak poprzedni, był trójpartyjną koalicją Partii Niepodległości, Partii Postępu i Ruchu Lewicowo-Zielonych, na której czele stała premier Katrín Jakobsdóttir[56].

Geografia

edytuj
Osobne artykuły: geografia Islandii, przyroda Islandii, miasta w Islandii, islandologia i wulkany Islandii.

Islandia leży na styku Oceanu Atlantyckiego i Oceanu Arktycznego. Główna wyspa znajduje się całkowicie na południe od koła podbiegunowego północnego, które przebiega przez małą islandzką wyspę Grímsey u północnego wybrzeża głównej wyspy. Kraj leży pomiędzy 63°24' a 66°32' równoleżnikiem szerokości geograficznej północnej i 24°32' a 13°30' południkiem długości geograficznej zachodniej.

 
Geografia Islandii
 
Lodowiec Eyjafjallajökull (2003)
 
Gorące źródło Leirhnjukur
 
Wodospad Öxarárfoss w Parku Narodowym Þingvellir
 
Dettifoss

Islandia jest państwem europejskim ze względów geograficznych, historycznych, politycznych, kulturowych, językowych i praktycznych[57][58][59][60]. Kraj znajduje się pomiędzy Europą a Ameryką Północną. Geologicznie wyspa obejmuje części obu płyt kontynentalnych. Lądem znajdującym się najbliżej Islandii jest należąca do Ameryki Północnej Grenlandia (290 km; 157 Mm). Mimo to Islandia leży bliżej kontynentalnej Europy niż kontynentalnej części Ameryki Północnej. Najbliższe europejskie lądy to Wyspy Owcze (420 km; 227 Mm); Wyspa Jan Mayen (570 km; 308 Mm); Szetlandy oraz Hebrydy Zewnętrzne, oba około 740 km (400 Mm) od Islandii; oraz kontynent Szkocji i Orkady, oba w odległości około 750 km (405 Mm). Najbliższą częścią kontynentalnej Europy jest kontynentalna Norwegia, oddalona o około 970 km (524 Mm), podczas gdy kontynentalna część Ameryki Północnej znajduje się w odległości 2070 km (1118 Mm), na północnym krańcu Labradoru.

Islandia jest 18. co do wielkości wyspą na świecie i drugą co do wielkości wyspą w Europie po Wielkiej Brytanii, a przed Irlandią. Główna wyspa zajmuje powierzchnię 101 826 km², a powierzchnia całego państwa wynosi 103 000 km², z czego 62,7% to tundra. Islandia obejmuje około 30 mniejszych wysp, w tym słabo zaludnioną Grímsey i archipelag Vestmannaeyjar. Jeziora i lodowce zajmują 14,3% jego powierzchni; tylko 23% jest porośnięte roślinnością. Największe jeziora to Þórisvatn: 83–88 km² i Þingvallavatn: 82 km²; inne ważne jeziora to Lagarfljót i Mývatn. Jökulsárlón to najgłębsze jezioro, mające 248 m głębokości[61].

Geologicznie Islandia jest częścią Grzbietu Śródatlantyckiego, wzdłuż którego rozdziera się skorupa ziemska oceaniczna, tworząc nową skorupę. Grzbiet wyznacza granicę między płytami eurazjatycką i północnoamerykańską. Islandia powstała w wyniku ryftu i akrecji spowodowanej wulkanizmem występującym wzdłuż grzbietu[62].

Linię brzegową Islandii o długości 4970 km przecina wiele fiordów. Przy brzegu znajduje się również większość ośrodków miejskich i osad. Centralna część wyspy, Wyżyny Islandii, to zimne i nie nadające się do zamieszkania połączenie połaci piasku, gór i pól lawy. Główne ośrodki miejskie państwa to stolica państwa Reykjavík wraz z peryferyjnymi miastami Kópavogur, Hafnarfjörður i Garðabær, Reykjanesbær, gdzie znajduje się międzynarodowe lotnisko, oraz miasto Akureyri w północnej Islandii. Wyspa Grímsey na kole podbiegunowym posiada najbardziej wysunięty na północ teren zamieszkały Islandii, podczas gdy Kolbeinsey zawiera najbardziej wysunięty na północ punkt Islandii. Na terenie państwa znajdują się trzy parki narodowe: Park Narodowy Vatnajökull, Park Narodowy Snæfellsjökull oraz Park Narodowy Þingvellir[63]. Kraj ten jest uważany za „silnego gracza” w dziedzinie ochrony środowiska, zajmując 13. miejsce w indeksie efektywności środowiskowej Uniwersytetu Yale z 2012 r.[64]

Geologia

edytuj

Islandia, geologicznie młoda kraina mająca 16–18 milionów lat, jest powierzchniowym wyrazem Płaskowyżu Islandzkiego, dużej prowincji magmatycznej powstałej w wyniku wulkanizmu z gorącego punktu Islandii wzdłuż grzbietu śródatlantyckiego[65]. Oznacza to, że wyspa jest bardzo aktywna geologicznie, posiadając wiele wulkanów, w tym Hekla, Eldgjá, Herðubreið i Eldfell[66]. Erupcja wulkanu Laki w latach 1783–1784 spowodowała głód, w wyniku którego zginęła prawie jedna czwarta populacji wyspy[67]. Ponadto erupcja spowodowała pojawienie się chmur pyłu i mgły nad większością Europy oraz części Azji i Afryki, co wpłynęło na zmiany klimatu na innych obszarach.

Islandia ma wiele gejzerów, w tym Geysir, od którego pochodzi angielskie słowo geyser, oraz słynny Strokkur, który wybucha co 8–10 minut. Po fazie bezczynności Geysir zaczął ponownie wybuchać po serii trzęsień ziemi w 2000 r. Od tego czasu Geysir ucichł i wybucha rzadko[68].

Dzięki powszechnej dostępności energii geotermalnej oraz wykorzystaniu wielu rzek i wodospadów do wytwarzania energii wodnej, większość mieszkańców ma dostęp do niedrogiej ciepłej wody, ogrzewania i energii elektrycznej. Wyspa składa się głównie z bazaltu, lawy o niskiej zawartości krzemionki, związanej z efuzją, która miała miejsce również na Hawajach. Na Islandii występuje jednak wiele rodzajów wulkanów (złożonych i szczelinowych), z których wiele wytwarza skały wulkaniczne, takie jak ryolit i andezyt. Islandia ma setki wulkanów z około 30 aktywnymi systemami wulkanicznymi.

Surtsey, jedna z najmłodszych wysp na świecie, jest częścią Islandii. Nazwana na cześć Surtra, wzniosła się nad oceanem w wyniku serii erupcji wulkanów między 8 listopada 1963 a 5 czerwca 1968. Wyspę mogą odwiedzać wyłącznie naukowcy badający rozwój nowych form życia[69].

W dniu 21 marca 2010 r. wulkan Eyjafjallajökull na południu Islandii wybuchł po raz pierwszy od 1821 r., zmuszając 600 osób do opuszczenia swoich domów[70]. Dodatkowe erupcje, które miały miejsce 14 kwietnia, zmusiły następne setki ludzi do opuszczenia miejsca swojego zamieszkania[71]. Powstała chmura popiołu wulkanicznego spowodowała poważne zakłócenia w podróżach lotniczych w całej Europie[72].

Kolejna duża erupcja miała miejsce 21 maja 2011 r. Tym razem był to wulkan Grímsvötn, położony pod grubym lodem największego lodowca Europy, Vatnajökull. Grímsvötn to jeden z najbardziej aktywnych wulkanów na Islandii, a erupcja ta była znacznie silniejsza niż aktywność Eyjafjallajökull w 2010 r., kiedy popiół i lawa zostały wyrzucone do atmosfery na odległość 20 km, tworząc dużą chmurę[73].

W latach 2020 i 2021, po prawie 800 latach braku aktywności, na półwyspie Reykjanes miała miejsce duża aktywność wulkaniczna. Po erupcji wulkanu Fagradalsfjall 19 marca 2021 r. eksperci National Geographic przewidywali, że „może to oznaczać początek dziesięcioleci aktywności wulkanicznej”. Erupcja była niewielka, co doprowadziło do przewidywań, że jest mało prawdopodobne, aby wulkan ten zagroził „jakimkolwiek skupiskom ludności”[74].

Najwyższe wzniesienie Islandii to Hvannadalshnúkur mający 2110 m n.p.m. (64°00′N 16°39′W).

Klimat

edytuj
Zdjęcia satelitarne Islandii
 
Lato
 
Zima

Klimat wybrzeża Islandii jest okołobiegunowy. Ciepły Prąd Północnoatlantycki zapewnia generalnie wyższe roczne temperatury niż w większości miejsc na podobnych szerokościach geograficznych na świecie. Regiony o podobnym klimacie obejmują Aleuty, Półwysep Alaska i Ziemię Ognistą, chociaż regiony te znajdują się bliżej równika. Pomimo bliskości Arktyki, wybrzeża wyspy pozostają wolne od lodu przez całą zimę. Zlodowacenia są rzadkie, a ostatnie miało miejsce na północnym wybrzeżu w 1969 r.

Klimat jest inny w różnych częściach wyspy. Południowe wybrzeże jest cieplejsze, bardziej wilgotne i wietrzne niż północ. Środkowe wyżyny to najzimniejsza część kraju. Najbardziej suche są nisko położone obszary lądowe na północy. Opady śniegu zimą występują częściej na północy niż na południu.

Najwyższa zarejestrowana temperatura powietrza wyniosła +30,5 °C 22 czerwca 1939 r. w Teigarhorn na południowo-wschodnim wybrzeżu. Najniższa temperatura wynosiła –38 °C 22 stycznia 1918 r. w Grímsstaðir i Möðrudalur w północno-wschodniej części wyspy. Rekordy temperatury w Reykjavíku wynoszą +26,2 °C 30 lipca 2008 r. i –24,5 °C 21 stycznia 1918 r.

Szata roślinna

edytuj

Fitogeograficznie Islandia należy do obszaru cyrkumborealnego w Państwie holarktycznym. Na roślinność składają się głównie łąki, które są regularnie wypasane przez zwierzęta gospodarskie. Najpopularniejszym drzewem występującym na Islandii jest brzoza omszona (Betula pubescens), która dawniej tworzyła lasy na większej części Islandii, wraz z topolą osiką (Populus tremula), jarząbem pospolitym (Sorbus aucuparia), jałowcem pospolitym (Juniperus communis) i innymi mniejszymi drzewami, głównie wierzbami.

Kiedy wyspa została zasiedlona ok. 30% jej powierzchni była pokryta lasami. Pod koniec XII wieku, Ari Þorgilsson opisał ją w Íslendingabók jako „zalesioną od gór do brzegu morza”[75]. Stałe osadnictwo ludzkie w znacznym stopniu zakłóciło odizolowany ekosystem cienkich, wulkanicznych gleb i ograniczoną różnorodność gatunkową. Na przestrzeni wieków lasy były intensywnie eksploatowane w celu pozyskiwania drewna opałowego i konstrukcyjnego[76]. Wylesianie, pogorszenie klimatu podczas małej epoki lodowej i nadmierny wypas owiec sprowadzonych przez osadników spowodowały utratę krytycznej wierzchniej warstwy gleby w wyniku erozji. Współcześnie wiele dawnych gospodarstw jest już opuszczonych. Trzy czwarte ze 100 000 kilometrów kwadratowych Islandii jest dotknięte erozją gleby; 18 000 km² jest dotknięte w stopniu na tyle poważnym, że teren staje się bezużyteczny[75]. Obecnie w odizolowanych rezerwatach istnieje tylko kilka małych drzewostanów brzozowych. Sadzenie nowych lasów zwiększyło liczbę drzew, ale wynik nie jest porównywalny z lasami pierwotnymi. Część sadzonych lasów składa się z gatunków introdukowanych[76]. Najwyższym drzewem na Islandii jest świerk sitkajski posadzony w 1949 roku w Kirkjubæjarklaustur; w 2013 r. mierzył 25,2 m[77].

Fauna

edytuj

Jedynym rodzimym ssakiem lądowym występującym na wyspie, kiedy dotarli na nią ludzie, był lis polarny[76], który przybył na wyspę pod koniec epoki lodowcowej, przechodząc po zamarzniętym morzu. W rzadkich przypadkach nietoperze przenosiły się nad wyspę z wiatrem, ale nie były w stanie się tam rozmnażać. Na wyspie nie występują żadne rodzime ani wolno żyjące gady ani płazy[78].

Do zwierząt Islandii należą islandzkie owce, krowy, kury, kozy, silny koń islandzki i islandzki szpic pasterski. Wszystkie z nich są potomkami gatunków zwierząt importowanych przez Europejczyków. Dzikie ssaki obejmują lisa polarnego, norkę, myszy, szczury, króliki i renifery tundrowe. Niedźwiedzie polarne odwiedzają czasem wyspę, docierając z Grenlandii na górach lodowych, ale nie ma tam żadnej islandzkiej populacji[79]. W czerwcu 2008 r. w tym samym miesiącu przybyły dwa niedźwiedzie polarne[80]. Do ssaków morskich zalicza się szarytkę morską (Halichoerus grypus) i fokę pospolitą (Phoca vitulina).

W wodach oceanicznych otaczających Islandię żyje wiele gatunków ryb, a rybactwo stanowi główną część islandzkiej gospodarki i odpowiada za mniej więcej połowę całkowitego eksportu kraju. Ptaki, zwłaszcza morskie, są ważną częścią fauny na Islandii. Maskonury zwyczajne, wydrzyki i mewy trójpalczaste gniazdują na klifach morskich[81].

Wielorybnictwo w celach komercyjnych jest sporadycznie praktykowane[82][83], wraz z polowaniami w celach naukowych[84]. Obserwowanie wielorybów stało się ważną częścią islandzkiej gospodarki po 1997 r.[85]

Na Islandii znanych jest około 1300 gatunków owadów. To niewiele w porównaniu z innymi krajami (na świecie opisano ponad 1 milion gatunków). Na Islandii nie występują gatunki komarów.

Ustrój polityczny

edytuj
Osobny artykuł: Ustrój polityczny Islandii.
Zobacz też: prezydenci Islandii, premierzy Islandii, władcy Islandii i partie polityczne Islandii.
 
Althing jest najstarszym działającym parlamentem na świecie

Islandia posiada lewicowo-prawicowy system wielopartyjny. Po wyborach parlamentarnych w 2017 i 2021 r. największymi partiami są centroprawicowa Partia Niepodległości (Sjálfstæðisflokkurinn), Partia Postępu (Framsóknarflokkurinn) i Ruch Zieloni-Lewica (Vinstrihreyfingin – grænt framboð). Są to trzy partie wchodzące w koalicję posiadającą rząd kierowany przez przewodniczącą Ruchu Zieloni-Lewica, Katrín Jakobsdóttir. Inne partie polityczne posiadające mandaty w Althing (parlamencie) to Sojusz (Samfylkingin), Partia Ludowa (Flokkur fólksins), Partia Piratów (Píratar), Odrodzenie (Viðreisn) i Partia Centrum (Miðflokkurinn).

Islandia była pierwszym krajem na świecie, w którym została utworzona partia polityczna kierowana wyłącznie przez kobiety[86]. Znana jako Lista Kobiet lub Sojusz Kobiet (Kvennalistinn), została założona w 1983 roku w celu zaspokajania politycznych, gospodarczych i społecznych potrzeb kobiet. Po wzięciu udziału w pierwszych wyborach parlamentarnych, Lista Kobiet pomogła zwiększyć odsetek kobiet w parlamencie o 15%[87]. Partia została rozwiązana w 1999 r., formalnie łącząc się w następnym roku z Sojuszem Socjaldemokratycznym, jednak około połowa jej członków dołączyła do Ruchu Lewicowo-Zielonych. Wywarło to trwały wpływ na politykę Islandii: każda większa partia ma 40% udziału kobiet, a w 2009 r. prawie jedną trzecią członków parlamentu stanowiły kobiety, w porównaniu ze średnią światową wynoszącą 16%[88]. Po wyborach w 2016 i 2021 r. 48% członków parlamentu to kobiety[89][90].

W 2016 r. Islandia zajmowała drugie miejsce pod względem siły swoich instytucji demokratycznych[91] i 13. pod względem transparentności rządów. Kraj ten charakteryzuje się wysokim poziomem aktywności obywatelskiej – w ostatnich wyborach frekwencja wyniosła 81,4% w porównaniu ze średnią OECD wynoszącą 72%. Jednak tylko 50% Islandczyków twierdzi, że ufa swoim instytucjom politycznym, co stanowi nieco mniej niż średnia OECD wynosząca 56% (najprawdopodobniej jest to konsekwencja skandali politycznych po kryzysie finansowym w Islandii)[92].

Rząd

edytuj

Na Islandii obowiązuje demokracja pośrednia, a samo państwo jest republiką parlamentarną. Nowoczesny parlament Alþingi (Polski: Althing) został założony w 1845 roku jako organ doradczy duńskiego monarchy. Powszechnie postrzegano go jako przywrócenie zgromadzenia założonego w 930 r. w okresie Wspólnoty Islandzkiej i tymczasowo zawieszonego w latach 1799–1845. W rezultacie „jest to prawdopodobnie najstarszy system parlamentarny na świecie”[93]. Liczy 63 członków wybieranych na czteroletnią kadencję[94].

 
W Stjórnarráðshúsið mieści się Rząd Islandii i Kancelaria Premiera

Szefem rządu jest premier, który wraz z gabinetem odpowiada za władzę wykonawczą.

Prezydent Islandii jest głową państwa w głównej mierze ceremonialną i pełni funkcję dyplomaty, ale może zawetować ustawy przyjęte przez parlament i poddać je pod ogólnokrajowe referendum[95]. Prezydenci są wybierani w głosowaniu powszechnym na czteroletnią kadencję bez ograniczenia ich liczby. Obecnym prezydentem jest Halla Tómasdóttir, która objęła urząd 1 sierpnia 2024 r.

Wybory prezydenta, Althing i lokalnych rad miejskich odbywają się oddzielnie co cztery lata[96].

Gabinet rządu kraju jest zwykle powoływany przez prezydenta po wyborach powszechnych do Althing. Jednak nominacja jest zwykle negocjowana przez przywódców partii politycznych, którzy decydują między sobą, które partie mogą utworzyć gabinet i w jaki sposób podzielić jego mandaty, o ile ma on poparcie większości w Althing. Jeżeli przywódcom partii nie uda się dojść do porozumienia w rozsądnym terminie, prezydent osobiście powołuje rząd. Nie zdarzyło się to od powstania republiki w 1944 r., choć w 1942 r. regent Sveinn Björnsson powołał rząd pozaparlamentarny. Sveinn sprawował wówczas praktyczną funkcję prezydenta, a w 1944 r. został pierwszym oficjalnym prezydentem kraju.

Rządy Islandii zawsze były rządami koalicyjnymi, obejmującymi dwie lub więcej partii, ponieważ żadna partia polityczna nigdy nie uzyskała większości mandatów w Althing w okresie istnienia republiki. Nie ma konsensusu prawnego co do zakresu władzy politycznej sprawowanej przez urząd prezydenta; wydaje się, że kilka przepisów konstytucji przyznaje prezydentowi pewne ważne uprawnienia, ale inne postanowienia i tradycje sugerują coś innego[97]. W 1980 roku Islandczycy wybrali na prezydenta Vigdís Finnbogadóttir, pierwszą na świecie bezpośrednio wybraną kobietę na głowę państwa. Odeszła ze stanowiska w 1996 r. W 2009 r., gdy premierem została Jóhanna Sigurðardóttir, Islandia stała się pierwszym krajem, którego szefem rządu była osoba deklarująca się jako homoseksualna.

 
Podział na okręgi wyborcze

Podział administracyjny

edytuj
 
Ta sekcja od 2023-12 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.
Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.
Osobny artykuł: Podział administracyjny Islandii.
 
Regiony Islandii
* 1. Höfuðborgarsvæðið (region stołeczny)
* 2. Suðurnes (region Półwyspu Południowego)
* 3. Vesturland (region zachodni)
* 4. Vestfirðir (region Fiordów Zachodnich)
* 5. Norðurland vestra (region północno-zachodni)
* 6. Norðurland eystra (region północno-wschodni)
* 7. Austurland (region wschodni)
* 8. Suðurland (region południowy)

Islandia jest podzielona na okręgi wyborcze, regiony i gminy. Osiem regionów wykorzystuje się głównie do celów statystycznych. W jurysdykcjach sądów rejonowych stosuje się starszą wersję tego podziału.

Zasugerowano, aby wydzielić z tego artykułu informacje nt. okręgów wyborczych (zagadnienie samodzielnie encyklopedyczne -> d:Q1515437) do artykułu Okręgi wyborcze Islandii.  (dyskusja)

Do 2003 roku okręgi wyborcze w wyborach parlamentarnych były jednoznaczne z regionami, jednak w wyniku zmiany konstytucji zmieniono je na dzisiejsze sześć okręgów:

Zmiany w zakresie wyglądu okręgów wyborczych dokonano, aby zrównoważyć wagę różnych regionów kraju, ponieważ wcześniej głos oddany w słabo zaludnionych obszarach kraju liczył się znacznie bardziej niż głos oddany na obszarze miasta Reykjavík. Nowy system zmniejszył brak równowagi między okręgami, która mimo to w mniejszym stopniu nadal występuje.

Sześćdziesiąt dziewięć gmin na Islandii reguluje sprawy lokalne, takie jak szkolnictwo, transport i podział na strefy[98]. Są to faktyczne jednostki podziału Islandii drugiego stopnia, ponieważ okręgi wyborcze nie mają znaczenia z wyjątkiem wyborów i celów statystycznych. Reykjavík jest zdecydowanie najbardziej zaludnioną gminą, około cztery razy bardziej zaludnioną niż druga gmina Kópavogur.

Stosunki międzynarodowe

edytuj
 
Nordyccy premierzy i prezydent Finlandii z wizytą w Białym Domu w 2016 r., Islandczyk Sigurður drugi od lewej

Islandia będąca członkiem ONZ, NATO, EFTA, Rady Europy i OECD utrzymuje stosunki dyplomatyczne i handlowe praktycznie ze wszystkimi narodami, aczkolwiek powiązania z krajami nordyckimi, Niemcami, Stanami Zjednoczonymi, Kanadą i innymi państwami NATO są szczególnie bliskie. Historycznie rzecz biorąc, ze względu na podobieństwa kulturowe, gospodarcze i językowe, Islandia jest krajem nordyckim i uczestniczy we współpracy międzyrządowej za pośrednictwem Rady Nordyckiej.

Islandia jest członkiem Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG), co umożliwia jej dostęp do jednolitego rynku Unii Europejskiej. Nigdy nie była członkiem UE, ale w lipcu 2009 r. islandzki parlament Althing głosował za wnioskiem o członkostwo w UE[99] i 17 lipca 2009 r. oficjalnie złożył wniosek[100]. Jednak badania opinii publicznej w 2013 r. wykazały, że wielu Islandczyków jest obecnie przeciwnych przystąpieniu do UE; po wyborach parlamentarnych na Islandii w 2013 r. dwie partie, które utworzyły nowy rząd wyspy – centrowa Partia Postępu i prawicowa Partia Niepodległości – ogłosiły, że przeprowadzą referendum w sprawie członkostwa w UE[101]. W 2015 r. Minister Spraw Zagranicznych Gunnar Bragi Sveinsson poinformował Unię Europejską, że Islandia nie będzie już ubiegać się o członkostwo, jednak wniosek nie został formalnie wycofany i pojawiły się kolejne wezwania do zorganizowania referendum w tej sprawie[102][103].

Zobacz też: Stosunki Islandii z Unią Europejską.

Obronność Islandii

edytuj
Główny artykuł: Obronność Islandii.

Islandia nie ma stałej armii, jednak posiada Islandzką Straż Przybrzeżną, która utrzymuje Islandzki System Obrony Powietrznej, oraz Islandzką Jednostkę Reagowania Kryzysowego, która wspiera misje pokojowe i pełni funkcje paramilitarne.

Islandzkie Siły Obronne (IDF) były dowództwem wojskowym Sił Zbrojnych Stanów Zjednoczonych od 1951 do 2006 roku. IDF, utworzone na zlecenie NATO, powstały, gdy Stany Zjednoczone podpisały porozumienie zapewniające obronę Islandii. IDF składało się także z cywilnych Islandczyków i żołnierzy innych krajów NATO. Siły zbrojne IDF zostały zmniejszone po zakończeniu zimnej wojny, a Siły Powietrzne Stanów Zjednoczonych utrzymywały od czterech do sześciu myśliwców przechwytujących w Bazie Lotnictwa Marynarki Wojennej w Keflaviku do czasu ich wycofania 30 września 2006 r. Od maja 2008 r. państwa NATO okresowo rozmieszczały myśliwce w celu patrolowania Islandii przestrzeń powietrzna w ramach Icelandic Air Policing[104][105]. Islandia wsparła inwazję na Irak w 2003 r. pomimo wielu wewnętrznych kontrowersji, wysyłając do Iraku zespół EOD Straży Przybrzeżnej[106], który został później zastąpiony przez członków Islandzkiej Jednostki Reagowania Kryzysowego. Islandia brała także udział w Wojnie w Afganistanie[107] i bombardowaniu Jugosławii przez NATO w 1999 r. Pomimo trwającego kryzysu finansowego, pierwszy od dziesięcioleci nowy statek patrolowy, został zwodowany 29 kwietnia 2009 r.[108].

Islandia była neutralnym gospodarzem historycznego szczytu Reagana–Gorbaczowa, który odbył się w 1986 r. w Reykjavíku, przygotowując grunt pod zakończenie Zimnej Wojny. Główne historyczne spory międzynarodowe w Islandii dotyczyły nieporozumień dotyczących wyłącznych stref ekonomicznych. Konflikt z Wielką Brytanią doprowadził do serii tzw. wojen dorszowych, które obejmowały starcia Islandzkiej Straży Przybrzeżnej z Królewską Marynarką Wojenną o brytyjskich rybaków: w latach 1952–1956 w związku z rozszerzeniem islandzkiej strefy połowowej z 3 do 4 mil morskich (5,6 do 7,4 km), w latach 1958–1961 po dalszym przedłużeniu do 12 mil morskich (22,2 km), w latach 1972–1973 z kolejnym przedłużeniem do 50 mil morskich (92,6 km) oraz w 1975–1976 po kolejnym przedłużeniu do 200 mil morskich (370,4 km)[109].

Według Global Peace Index z 2011 r. Islandia jest najbardziej pokojowym krajem na świecie ze względu na brak sił zbrojnych, niski wskaźnik przestępczości i wysoki poziom stabilności społeczno-politycznej. Islandia została wpisana do Księgi Rekordów Guinnessa jako „najbardziej pokojowy kraj” i „kraj o najniższych wydatkach wojskowych na mieszkańca”[110].

Gospodarka

edytuj
Osobny artykuł: Gospodarka Islandii.

W 2007 r. Islandia była krajem z 7 największym PKB per capita (54 858 USD) i piątym pod względem wysokości PKB według parytetu siły nabywczej (40 112 USD). Około 85 procent całkowitego zaopatrzenia w energię pierwotną w Islandii pochodzi z krajowych źródeł energii odnawialnej[111]. Wykorzystanie obfitej energii wodnej i geotermalnej uczyniło Islandię największym na świecie producentem energii elektrycznej na mieszkańca[112]. W wyniku zaangażowania Islandii w energię odnawialną w ramach globalnego indeksu zielonej gospodarki z 2016 r. Islandia znalazła się wśród 10 najbardziej ekologicznych gospodarek na świecie[113]. Historycznie rzecz biorąc, gospodarka Islandii w dużym stopniu opierała się na rybołówstwie, które nadal zapewnia 40% dochodów z eksportu i zatrudnia 7% siły roboczej[114]. Gospodarka jest podatna na zmniejszanie się zasobów ryb i spadek światowych cen głównych surowców eksportowanych: ryb i produktów rybnych, aluminium i żelazokrzemu. Wielorybnictwo na Islandii ma znaczenie historyczne. Znaczenie rybołówstwa w gospodarce Islandii zmalało w udziale eksportu wynoszącym 90% w latach 60. XX w. do 40% w 2006 r.[115].

Do XX wieku Islandia była krajem dość biednym. Obecnie jest to jeden z najbardziej rozwiniętych krajów świata. Silny wzrost gospodarczy sprawił, że Islandia zajęła trzecie miejsce w raporcie ONZ dotyczącym wskaźnika rozwoju społecznego za lata 2021–2022. Według Economist Intelligence Index z 2011 r. Islandia miała drugi najwyższy wskaźnik jakości życia na świecie. Na podstawie współczynnika Giniego Islandia ma również jeden z najniższych wskaźników nierówności w dochodach na świecie[116] oraz zajmuje szóste miejsce w rankingu HDI[117]. Stopa bezrobocia w Islandii stale spada od czasu kryzysu w 2008 roku: w czerwcu 2012 r. 4,8% siły roboczej było bezrobotnych w porównaniu z 6% w 2011 r. i 8,1% w 2010 r.[114][118]

Wiele partii politycznych pozostaje przeciwnych członkostwu w UE, przede wszystkim ze względu na obawy Islandczyków przed utratą kontroli nad swoimi zasobami naturalnymi (w szczególności rybołówstwem). Walutą narodową Islandii jest korona islandzka (ISK). Islandia jest jedynym krajem na świecie, którego populacja wynosi mniej niż dwa miliony, a mimo to nadal posiada płynny kurs walutowy i niezależną politykę pieniężną[119].

Sondaż opublikowany 5 marca 2010 r. przez Capacent Gallup wykazał, że 31% respondentów opowiedziało się za przyjęciem euro, a 69% było przeciwne. Inne badanie Capacent Gallup przeprowadzone w lutym 2012 r. wykazało, że 67,4% Islandczyków odrzuciłoby w referendum członkostwo w UE[120].

W ciągu ostatniej dekady gospodarka Islandii dywersyfikowała się, obejmując przemysł wytwórczy i usługi, w tym produkcję oprogramowania, biotechnologię i finanse; przemysł stanowi około jednej czwartej działalności gospodarczej, podczas gdy usługi stanowią blisko 70%. Sektor turystyczny rozwija się, zwłaszcza w zakresie ekoturystyki i obserwacji wielorybów. Islandię odwiedza średnio około 1,1 miliona gości rocznie, czyli ponad trzykrotnie więcej niż rodzima populacja[121]. W 2016 r. Islandię odwiedziło 1,7 mln osób, czyli 3 razy więcej niż w 2010 r.[122] Islandzki przemysł rolniczy, wytwarzający 5,4% PKB[68], składa się głównie z ziemniaków, zielonych warzyw (w szklarniach), baraniny i produktów mlecznych[114]. Centrum finansowe to Borgartún w Reykjavíku, w którym mieści się wiele firm i trzy banki inwestycyjne. Islandzka Giełda Papierów Wartościowych (ISE), została założona w 1985 r.[123]

Islandia zajmowała 27. miejsce we wskaźniku wolności gospodarczej w 2012 r., niżej niż w poprzednich latach, ale nadal znajdowała się wśród najbardziej wolnych gospodarczo państw na świecie[124]. Od 2016 r. zajmuje 29. miejsce w globalnym indeksie konkurencyjności Światowego Forum Ekonomicznego, o jedno miejsce niżej niż w 2015 r. Według Global Innovation Index, Islandia jest 20. najbardziej innowacyjnym krajem na świecie w latach 2022 i 2023[125][126]. W przeciwieństwie do większości krajów Europy Zachodniej, Islandia ma system podatku liniowego: główna stawka podatku dochodowego od osób fizycznych wynosi 22,75%, a w połączeniu z podatkami komunalnymi całkowita stawka podatku wynosi nie więcej niż 35,7%, nie licząc wielu dostępnych odliczeń[127]. Stawka podatku dochodowego od osób prawnych wynosi stałe 18% i jest jedną z najniższych na świecie[127]. W Islandii obowiązuje także podatek od towarów i usług, natomiast w 2006 r. zniesiono podatek majątkowy netto. Przepisy dotyczące zatrudnienia są stosunkowo elastyczne, a rynek pracy należy do najbardziej wolnych na świecie. Prawa własności są silne, a Islandia jest jednym z niewielu krajów, w których stosuje się je w zarządzaniu rybołówstwem[127]. Podobnie jak w innych państwach opiekuńczych, podatnicy płacą sobie nawzajem różne dotacje, ale wydatki są mniejsze niż w większości krajów europejskich.

Pomimo niskich stawek podatkowych, pomoc dla rolnictwa jest najwyższa wśród krajów OECD i stanowi potencjalną przeszkodę w zmianach strukturalnych. Również wydatki na opiekę zdrowotną i edukację przynoszą stosunkowo słabe wyniki według wskaźników OECD, chociaż w obu obszarach nastąpiła poprawa. W badaniu gospodarczym OECD dotyczącym Islandii z 2008 r. podkreślono wyzwania stojące przed Islandią w zakresie polityki walutowej i makroekonomicznej[128]. Kryzys walutowy rozpoczął się wiosną 2008 r., a 6 października handel w islandzkich bankach został zawieszony w związku z walką rządu o ratowanie gospodarki[129]. Ocena przeprowadzona przez OECD z 2011 r.[130] wykazała, że Islandia poczyniła postępy w wielu obszarach, w szczególności w tworzeniu zrównoważonej polityki fiskalnej i przywracaniu dobrej kondycji sektora finansowego; jednakże nadal istnieją wyzwania związane ze zwiększeniem wydajności i zrównoważonego rozwoju sektora rybołówstwa, a także z poprawą polityki pieniężnej w celu ograniczenia inflacji[130]. Dług publiczny Islandii zmniejszył się od czasu kryzysu gospodarczego i od 2015 r. państwo zajmuje 31. miejsce świecie pod względem wielkości odsetka krajowego PKB do długu publicznego[131].

Zobacz też: transport w Islandii i energia geotermalna na Islandii.

Kryzys finansowy w 2008 r.

edytuj
Osobny artykuł: Kryzys finansowy w Islandii.

W 2008 r. w wyniku światowego kryzysu finansowego islandzki system bankowy, będący zarazem najlepiej rozwiniętą z gałęzi islandzkiej gospodarki, załamał się. Islandzki kryzys finansowy z 2008, będący efektem koniunktury na rynkach światowych i systemu bankowego w kontekście światowego kryzysu ekonomicznego w 2008, stanowi ogromny problem dla Islandii. Trzy z największych islandzkich banków dotknięte zostały kryzysem i kontrolę nad nimi przejął rząd. Pierwszy z nich Glitnir został znacjonalizowany pod koniec września 2008. Po niedługim czasie kontrola nad Landsbanki została przekazana Fjármálaeftirlitið (Urząd Nadzoru Finansowego). Następnie ten sam organ przejął kontrolę nad największym bankiem Islandii Kaupthing Bank. Efekty tych zdarzeń były odczuwalne w Wielkiej Brytanii, kiedy to klienci upadającego Icesave (banku internetowego będącego własnością Landsbanki) od 7 października nie byli w stanie wypłacić z kont swoich oszczędności.

Od września 2007 do września 2008 kurs islandzkiej waluty spadł o ponad 70 proc. Premier Geir Haarde w emocjonalnym orędziu telewizyjnym zapowiedział, że rząd gwarantuje wypłatę środków z rachunków bankowych do wysokości 2,5 mln ISK. Według rządu oszczędnościom nic nie zagrażało, jednak transakcje walutowe zostały wstrzymane. Wszystkie te środki nie wystarczyły jednak by ustabilizować zagrożony sektor bankowy, nad którym rząd przejął pełną kontrolę.

W celu stabilizacji systemu finansowego Islandia pożyczyła ok. 6 mld dolarów od konsorcjum, w skład którego weszły Międzynarodowy Fundusz Walutowy, kraje skandynawskie, Wielka Brytania, Holandia i Polska[132].

26 stycznia 2009 premier Geir Haarde podał swój rząd do dymisji[133].

Transport

edytuj
Główny artykuł: Transport w Islandii.

Transport drogowy

edytuj

Islandia ma bardzo wysoki wskaźnik liczby samochodów na 1000 mieszkańców (768 samochodów na 1000 mieszkańców)[134]; jest to główna forma transportu w państwie. Islandia posiada 12 890 km dróg administracyjnych, z czego 4782 km jest utwardzonych, a pozostałe 8108 km nie[135]. Ograniczenia prędkości na drogach wynoszą 50 km/h w terenie zabudowanym, 80 km/h na drogach szutrowych i 90 km/h na drogach utwardzonych. W islandzkiej sieci drogowej nie ma autostrad i dróg ekspresowych[136].

Wykorzystanie gruntów

edytuj
Rodzaj Powierzchnia
(tys. km²) 		Struktura
(%)
tereny uprawne 1.1 1
pastwiska 20 19,5
lodowce 12 11,5
jeziora 3 3
lawa 11 10,5
piaski 4 4
nieużytki 52 50,5

Turystyka

edytuj
Osobny artykuł: Turystyka w Islandii.

Około 69% pracujących na Islandii jest zatrudnionych w usługach, głównie turystycznych. Wyspę odwiedza około 1 mln turystów zagranicznych rocznie. Są to głównie turyści z Niemiec, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. W 2004 dochód z turystyki wyniósł 372 mln USD[137]. W 2015 roku kraj ten odwiedziło 1,289 mln turystów (29,2% więcej niż w roku poprzednim – to największy wzrost w Europie), generując dla niego przychody na poziomie 1,579 mld dolarów[138]. Coraz bardziej popularną formą podróżowania po Islandii staje się turystyka rowerowa[139].

Demografia

edytuj
Osobny artykuł: Demografia Islandii.

Ludność

edytuj
 
Reykjavík

Odizolowanie wyspy od reszty kontynentu ograniczyło imigrację. Stąd też dopływ nowego materiału genetycznego był ograniczony przez wieki. Dzięki bogatej tradycji ustnej i pisanej wiele z rodzin może wskazać swoich przodków na wiele pokoleń wstecz. Wszystko to sprawia, że współcześni Islandczycy są przedmiotem wielu badań genetycznych. Przyrost naturalny wynosi 0,66% (2013). Ludność poniżej 14. roku życia stanowi 21%, a powyżej 65. roku 12%. Przeciętna długość życia mężczyzny wynosi 78 lat (78,43), a kobiety prawie 83 lata (82,73).

Największą grupą etniczną po Islandczykach są Polacy, których jest ponad 20 tys.[140][141]

Język

edytuj

Islandczycy kulturowo należą do krajów nordyckich i posługują się językiem islandzkim – jednym z języków skandynawskich.

Religia

edytuj
Osobny artykuł: Religia w Islandii.

Religią państwową jest luteranizm. Do islandzkiego Kościoła luterańskiego należy 58,6% Islandczyków. Katolicy natomiast stanowią 3,8% ludności. W Islandii działa także wiele mniejszych grup chrześcijańskich jak Wolny Kościół Luterański Reykjavíku – 2,6%, Wolny Kościół Luterański Hafnarfjörðuru – 1,9%, a także pewna liczba zielonoświątkowców, adwentystów dnia siódmego, innych kościołów protestanckich, Świadków Jehowy i prawosławnych. Zaraz po wyznaniach chrześcijańskich najliczniejsze grupy stanowią rodzimowiercy germańscy, a także wyznawcy zuizmu. Z innych religii obecni tu są również buddyści, muzułmanie i bahaiści. Pozostali, niestowarzyszeni w żadnej religii i nieokreśleni stanowią 24,6%[142].

Kultura

edytuj
 
Björk (2008)
 
Gunnar Gunnarson
Osobne artykuły: kultura Islandii, literatura islandzka i islandzkie nazwiska.

Najbardziej znani islandzcy twórcy to:

  • w dziedzinie muzyki:
piosenkarki Björk, Emilíana Torrini, zespoły Of Monsters and Men, Sigur Rós, múm, GusGus, Vök(inne języki), Hatari, Kaleo, Kaelan Mikla, Jóhann Jóhannsson – kompozytor muzyki filmowej, a także multiinstrumentalista i producent Ólafur Arnalds
  • w dziedzinie literatury:
laureat Nagrody Nobla w 1955 Halldór Laxness,
pisarz Gunnar Gunnarsson
pisarka Yrsa Sigurðardóttir
pisarka Lilja Sigurðardóttir
pisarz Arnaldur Indriðason
pisarz Árni Thórarinsson
pisarz Stefán Máni
  • w dziedzinie filmu:
reżyser Fridrik Thor Fridriksson
aktor Stefán Karl Stefánsson
  • w dziedzinie tańca:
Narodowa Grupa Taneczna[143]

Kuchnia Islandii

edytuj
 
Kostki hákarla (2017)

Kuchnia Islandii jest typową kuchnią północy opierającą się na elementach wyżywienia, które były w tym rejonie od zawsze, jak: ryby, wyroby mleczarskie, zboża i jagnięcina. Na Islandii powstało wiele typowych specjałów, jak choćby: hákarl, czyli sfermentowane mięso rekina, selshreifar – kwaszone płetwy foki albo harðfiskur, czyli ryby suszone na świeżym powietrzu. W kuchni tego kraju najpopularniejsze są dania z ryb, takich jak: pstrągi, dorsze, łososie, halibuty, łupacze, płastugi. Do przyprawiania dań często również dodaje się sproszkowane algi morskie. Tradycyjnymi potrawami z mięsa są:

  • hangikjöt – czyli wędzona lub gotowana baranina lub jagnięcina
  • svið – gotowane głowy owcze lub baranie
  • lifrarpylsa – pudding z wątroby owczej z mąką żytnią oraz płatkami owsianymi[144]

Święta

edytuj

Wykaz dni świątecznych i wolnych od pracy[145]

  • Nýársdagur – Nowy Rok – 1 stycznia
  • Skírdagur – Wielki Czwartek – święto ruchome
  • Föstudagurinn langi – Wielki Piątek – święto ruchome
  • Páskadagur – Wielkanoc – święto ruchome
  • Annar í páskum – Wielkanocny Poniedziałek – święto ruchome
  • Sumardagurinn fyrsti – pierwszy dzień lata – 23 kwietnia
  • Alþjóðlegur frídagur verkafólks – Międzynarodowy Dzień Pracy – 1 maja
  • Uppstigningardagur – Wniebowstąpienie – święto ruchome
  • Hvítasunnudagur – Zielone Świątki – święto ruchome
  • þjóðhátíðardagur Íslendinga – Dzień Niepodległości – 17 czerwca
  • Frídagur verslunarmanna – Dzień Handlowca – 3 sierpnia
  • Aðfangadagur – Wigilia Bożego Narodzenia – 24 grudnia
  • Jóladagur – Boże Narodzenie – 25 grudnia
  • Annar í jólum – Drugi Dzień Świąt Bożego Narodzenia – 26 grudnia
  • Gamlársdagur – Sylwester – 31 grudnia

Sport

edytuj

W Islandii uprawianie sportu jest powszechne wśród mieszkańców. Dzieci od 6. roku życia uczone są pływania w szkołach[146]. Reprezentanci Islandii zdobyli trzy medale na Igrzyskach Olimpijskich (ani jednego na zimowych): Vilhjálmur Einarsson w 1956 roku srebro w trójskoku, Bjarni Friðriksson w 1984 roku brąz w judo oraz Vala Flosadóttir w 2000 roku brąz w skoku o tyczce. Reprezentacja Islandii w piłce ręcznej mężczyzn zdobyła srebrny medal na Igrzyskach Olimpijskich w Pekinie.

Historyczny sukces odniosła także islandzka reprezentacja w piłce nożnej mężczyzn, awansując po raz pierwszy na Mistrzostwa Europy w 2016 roku i kończąc swój udział w turnieju na ćwierćfinale po sensacyjnym wyeliminowaniu Anglików[147] i porażce z gospodarzami turnieju Francuzami. Reprezentacja zagrała na Mistrzostwach Świata w Rosji. Największą gwiazdą drużyny był napastnik Eiður Guðjohnsen, reprezentujący w przeszłości m.in. kluby takie jak Chelsea czy FC Barcelona.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ 1. desember 1918 varð Ísland fullvalda ríki. skutull.is, 2009-12-01. [dostęp 2014-05-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-10)]. (isl.).
  2. ↑ Hans Jacob Debes: Ìsland – land og ríki. Tórshavn: Føroya Skúlabókagrunnur, 1994, s. 90. (far.).
  3. ↑ 17. júní 1944. ruv.is. [dostęp 2014-05-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-30)]. (isl.).
  4. ↑ a b c d e Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
  5. ↑ Populacja Islandii szybko zbliża się do 400 000 [online] [dostęp 2023-01-23].
  6. ↑ Islandia ma 368 590 mieszkańców – ICELAND NEWS [online], icelandnews.is [dostęp 2021-02-04] (pol.).
  7. ↑ Statistics Iceland: Population by origin and citizenship. [dostęp 2012-12-21]. (ang.).
  8. ↑ Statistics Iceland: Population by origin and citizenship. [dostęp 2012-12-21]. (ang.).
  9. ↑ Do 2023 roku była zalecana długa nazwa Republika Islandii, która nie występuje w konstytucji Islandii, zob. uchwała KSNG przyjęta na 126. posiedzeniu, Protokół między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Islandii o zmianie Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Islandii w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku, sporządzonej w Reykjavíku dnia 19 czerwca 1998 r., podpisany w Reykjavíku dnia 16 maja 2012 r. Dz.U. z 2013 r. poz. 1353. Nazwa Republika Islandii występuje także w poradniku stylu Unii Europejskiej, zob. Style guide for authors., (Poprzednia edycja poradnika stylu UE odradzała używanie określenia „Republika Islandii”, ale zmieniło się to w wydaniu z 2019, które przedstawia tę nazwę jako oficjalną.), Publications Office of the European Union, 5 marca 2019, s. 41, DOI: 10.2811/556722 [dostęp 2019-05-01] (ang.).
  10. ↑ Philippon, Mélody; Von Hagke, Christoph; E. Reber, Jacqueline. Cutting-Edge Analogue Modeling Techniques Applied to Study Earth Systems. Page 99. 2020. „Iceland is the only place on Earth where a mid-ocean ridge is exposed above sea level, atop the extensional plate boundary separating the North American plate and the Eurasian plate.”.
  11. ↑ Rae, Alison. Earthquakes and Volcanoes. Page 9. 2008. „Iceland is the only part of the Mid-Atlantic Ridge that rises above sea-level, and its central volcanic plateau is erupting almost constantly.”.
  12. ↑ Richard F. Tomasson, Iceland, the first new society, University of Minnesota Press, 1980, p. 63, ISBN 978-0-8166-0913-0.
  13. ↑ Jón R. Hjálmarsson, History of Iceland: From the Settlement to the Present Day., Iceland Review, 1993.
  14. ↑ OECD Tax Database, Oecd.org, 25 stycznia 2010 [dostęp 2010-01-26] (ang.).
  15. ↑ The leading source of labour statistics - ILOSTAT [online], ilo.org [dostęp 2024-04-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-08-13] (ang.).
  16. ↑ https://web.archive.org/web/20050818131819/http://www.borg.hi.is/ChildWelfare
  17. ↑ The Military Balance, 2014, The International Institute of Strategic Studies (IISS), 2014.
  18. ↑ North Sailing, Garðarshólmi – ‘The Isle of Garðar’ [online], North Sailing, 13 grudnia 2005 [dostęp 2023-10-26] (ang.).
  19. ↑ a b Is Iceland Really Green and Greenland Really Icy? [online], web.archive.org, 17 października 2022 [dostęp 2023-10-26] [zarchiwizowane z adresu 2022-10-17].
  20. ↑ https://www.icelandreview.com/icelandreview/daily_news/A_New_View_on_the_Origin_of_First_Settlers_in_Iceland_0_378670.news.aspx.
  21. ↑ Major Archeological Find in Iceland | Iceland Review [online], web.archive.org, 15 września 2016 [dostęp 2023-10-26] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-15].
  22. ↑ The History of Viking Iceland, Part I. [online], ancientworlds.net [dostęp 2023-10-26].
  23. ↑ http://www.gardarsholmur.is/iceland-and-the-history/.
  24. ↑ Hvers vegna hefur Náttfara ekki verið hampað sem fyrsta landnámsmanninum? [online], Vísindavefurinn [dostęp 2023-10-26] (isl.).
  25. ↑ Historical Dictionary of the Vikings By Katherine Holman p252 scarecrow press 2003 discusses that both Scottish and Irish slaves were in Iceland.
  26. ↑ Chapter 5 – Norse Explorers from Erik the Red to Leif Erikson – Canadian Explorers | The History of Canada [online], web.archive.org, 8 maja 2014 [dostęp 2023-10-26] [zarchiwizowane z adresu 2014-05-08].
  27. ↑ William P. Patterson i inni, Two millennia of North Atlantic seasonality and implications for Norse colonies, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 107 (12), 2010, s. 5306–5310, DOI: 10.1073/pnas.0902522107, ISSN 0027-8424, PMID: 20212157, PMCID: PMC2851789 [dostęp 2023-10-26].
  28. ↑ M. Magnusson, The Vikings, Tempus, 2003, str. 188-191, ISBN 0-7524-2699-0 (ang.).
  29. ↑ Michael Strmiska, Modern Paganism in World Cultures: Comparative Perspectives, Bloomsbury Academic, 12 grudnia 2005, str. 138, ISBN 978-1-85109-608-4 [dostęp 2023-10-26] (ang.).
  30. ↑ The History of Iceland (Gunnar Karlsson) – book review [online], dannyreviews.com [dostęp 2023-10-26].
  31. ↑ Phillip Pulsiano, Medieval Scandinavia: An Encyclopedia, Taylor & Francis, 1993, str. 312, ISBN 978-0-8240-4787-0 [dostęp 2023-10-26] (ang.).
  32. ↑ Arquivo.pt [online], arquivo.pt [dostęp 2023-10-26].
  33. ↑ Hvaða heimildir eru til um Tyrkjaránið? [online], Vísindavefurinn [dostęp 2023-10-27] (isl.).
  34. ↑ Robert C. Davis, Christian Slaves, Muslim Masters: White Slavery in the Mediterranean, the Barbary Coast and Italy, 1500-1800, Palgrave Macmillan, 16 września 2003, str. 7, ISBN 978-0-333-71966-4 [dostęp 2023-10-27] (ang.).
  35. ↑ Facts – Iceland On The Web [online], www.icelandontheweb.com [dostęp 2023-10-27] (isl.).
  36. ↑ Alfred W. Crosby, Ecological Imperialism: The Biological Expansion of Europe, 900-1900, Cambridge University Press, 12 stycznia 2004, str. 52, ISBN 978-0-521-54618-8 [dostęp 2023-10-27] (ang.).
  37. ↑ When a killer cloud hit Britain [online], 19 stycznia 2007 [dostęp 2023-10-27] (ang.).
  38. ↑ How volcanoes can change the world – CNN.com [online], www.cnn.com [dostęp 2023-10-27] (ang.).
  39. ↑ For Iceland, an exodus of workers – International Herald Tribune [online], web.archive.org, 11 grudnia 2008 [dostęp 2023-10-27] [zarchiwizowane z adresu 2008-12-11].
  40. ↑ a b Sunna Olafson Furstenau, The Occupation of Iceland During World War II [online], Icelandic Roots, 11 listopada 2014 [dostęp 2023-10-27] (ang.).
  41. ↑ History: British forces occupy Iceland – Iceland Monitor [online], web.archive.org, 3 grudnia 2019 [dostęp 2023-10-27] [zarchiwizowane z adresu 2019-12-03].
  42. ↑ ALLIES STUDY POST-WAR SECURITY [ETC.]. National Archives and Records Administration 1944. [dostęp 2023-10-29].
  43. ↑ Margrit Müller, Timo Myllyntaus, Pathbreakers: Small European Countries Responding to Globalisation and Deglobalisation, Peter Lang, 2008, str. 385, ISBN 978-3-03911-214-2 [dostęp 2023-10-29] (ang.).
  44. ↑ Hversu há var Marshall-aðstoðin sem Ísland fékk eftir seinni heimsstyrjöld? [online], Vísindavefurinn [dostęp 2023-10-29] (isl.).
  45. ↑ Vigdis Finnbogadottir, the world’s first elected female president [online], France 24, 31 lipca 2020 [dostęp 2023-10-29] (ang.).
  46. ↑ Jonathan Wilcox, Zawiah Abdul Latif, Iceland, Marshall Cavendish, 2007, str. 29, ISBN 978-0-7614-2074-3 [dostęp 2023-10-29] (ang.).
  47. ↑ Statistics Iceland [online], Statistics Iceland [dostęp 2023-10-29] (ang.).
  48. ↑ a b Condé Nast, Wall Street on the Tundra [online], Vanity Fair, 3 marca 2009 [dostęp 2023-10-29] (ang.).
  49. ↑ Wayback Machine [online], web.archive.org [dostęp 2023-10-29] [zarchiwizowane z adresu 2012-03-15].
  50. ↑ Viðskiptablaðið – Hagvöxtur 2012 mun minni en spár gerðu ráð fyrir [online], web.archive.org, 28 grudnia 2014 [dostęp 2023-10-29] [zarchiwizowane z adresu 2014-12-28].
  51. ↑ Iceland vote: Centre-right opposition wins election, „BBC News”, 27 kwietnia 2013 [dostęp 2023-10-29] (ang.).
  52. ↑ Steven Erlanger, Stephen Castle, Rick Gladstone, Iceland’s Prime Minister Steps Down Amid Panama Papers Scandal, „The New York Times”, 5 kwietnia 2016, ISSN 0362-4331 [dostęp 2023-10-29] (ang.).
  53. ↑ Jon Henley, Jon Henley European, Iceland elections leave ruling centre-right party in driving seat, „The Guardian”, 30 października 2016, ISSN 0261-3077 [dostęp 2023-10-29] (ang.).
  54. ↑ How a convicted paedophile brought down Iceland’s government [online], The Independent, 18 września 2017 [dostęp 2023-10-29] (ang.).
  55. ↑ Richard Martyn-Hemphill, An Environmentalist Is Iceland’s New Prime Minister, „The New York Times”, 30 listopada 2017, ISSN 0362-4331 [dostęp 2023-10-29] (ang.).
  56. ↑ New Government of Iceland Takes Office [online], Iceland Monitor [dostęp 2023-10-29].
  57. ↑ Christine Ingebritsen, The Nordic States and European Unity, Cornell University Press, 1998, str. 129, ISBN 978-0-8014-8659-3 [dostęp 2023-10-30] (ang.).
  58. ↑ Marko Lehti, David James Smith, Post-Cold War Identity Politics: Northern and Baltic Experiences, Psychology Press, 2003, str. 135, ISBN 978-0-7146-5428-7 [dostęp 2023-10-30] (ang.).
  59. ↑ Lee Miles, The European Union and the Nordic Countries, Routledge, 28 czerwca 2005, str. 150, ISBN 978-1-134-80405-4 [dostęp 2023-10-30] (ang.).
  60. ↑ Pieter Dhondt, National, Nordic Or European?: Nineteenth-Century University Jubilees and Nordic Cooperation, BRILL, 25 listopada 2011, str. 7, ISBN 978-90-04-21694-5 [dostęp 2023-10-30] (ang.).
  61. ↑ Rivers and Lakes < Nature < Country and Nature < Iceland.is – Gateway to Iceland [online], web.archive.org, 17 lutego 2010 [dostęp 2023-10-30] [zarchiwizowane z adresu 2010-02-17].
  62. ↑ Geology < Nature < Country and Nature < Iceland.is – Gateway to Iceland [online], web.archive.org, 14 kwietnia 2009 [dostęp 2023-10-30] [zarchiwizowane z adresu 2009-04-14].
  63. ↑ National parks in Iceland [online], web.archive.org, 9 czerwca 2015 [dostęp 2023-10-30] [zarchiwizowane z adresu 2015-06-09].
  64. ↑ Wayback Machine [online], web.archive.org [dostęp 2023-10-30] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-17].
  65. ↑ Dr. Tobias Weisenberger [online], www.tobias-weisenberger.de [dostęp 2023-11-17].
  66. ↑ Jane Simmonds, Iceland, Langenscheidt Publishing Group, 1999, str. 100, ISBN 978-0-88729-176-0 [dostęp 2023-11-17] (ang.).
  67. ↑ Late Holocene climate [online], web.archive.org, 13 czerwca 2011 [dostęp 2023-11-17] [zarchiwizowane z adresu 2011-06-13].
  68. ↑ Rare eruption of Iceland’s most famous hot spring Geysir [online], Iceland Monitor [dostęp 2023-11-17].
  69. ↑ Iceland: Surtsey volcano [online], web.archive.org, 8 grudnia 2009 [dostęp 2023-11-17] [zarchiwizowane z adresu 2009-12-08].
  70. ↑ Volcano erupts in south Iceland [online], 21 marca 2010 [dostęp 2023-11-17] (ang.).
  71. ↑ Icelandic volcano melts glacier [online], 14 kwietnia 2010 [dostęp 2023-11-17] (ang.).
  72. ↑ Volcanic ash halts all UK flights [online], 15 kwietnia 2010 [dostęp 2023-11-17] (ang.).
  73. ↑ Steve Connor: Larger ash particles will mean less chaos [online], The Independent, 23 maja 2011 [dostęp 2023-11-17] (ang.).
  74. ↑ Eruption in Iceland may mark the start of decades of volcanic activity [online], Science, 22 marca 2021 [dostęp 2023-11-17] (ang.).
  75. ↑ a b David R. Montgomery, Dirt: The Erosion of Civilisations, University of California Press, 2007, str. 224-225.
  76. ↑ a b c ICELAND WORLDWIDE – Iceland Wildlife [online], web.archive.org, 14 kwietnia 2010 [dostęp 2023-12-10] [zarchiwizowane z adresu 2010-04-14].
  77. ↑ Fyrsta tréð á Íslandi til að rjúfa 25 metra múrinn | Fréttir | Um SR | Skógrækt ríkisins [online], web.archive.org, 4 marca 2013 [dostęp 2023-12-10] [zarchiwizowane z adresu 2013-03-04].
  78. ↑ WILD MAMMALS IN ICELAND [online], web.archive.org, 16 czerwca 2011 [dostęp 2023-12-10] [zarchiwizowane z adresu 2011-06-16].
  79. ↑ POLAR BEAR [online], web.archive.org, 16 czerwca 2011 [dostęp 2023-12-10] [zarchiwizowane z adresu 2011-06-16].
  80. ↑ Second polar bear killed in Iceland | IceNews – Daily News [online], web.archive.org, 27 września 2010 [dostęp 2023-12-10] [zarchiwizowane z adresu 2010-09-27].
  81. ↑ Jonathan Wilcox, Zawiah Abdul Latif, Iceland, Marshall Cavendish, 2007, ISBN 978-0-7614-2074-3 [dostęp 2023-12-10] (ang.).
  82. ↑ Hvalveiðiákvörðun stendur í ár – Frétt – AMX [online], web.archive.org, 21 lutego 2009 [dostęp 2023-12-10] [zarchiwizowane z adresu 2009-02-21].
  83. ↑ Hvalveiðarnar hefjast í júníbyrjun [online], web.archive.org, 22 lipca 2011 [dostęp 2023-12-10] [zarchiwizowane z adresu 2011-07-22].
  84. ↑ Cetaceans [online], vefsafn.is [dostęp 2023-12-10].
  85. ↑ Whaling nations could trade eco warriors for eco tourists | UTS News Room [online], web.archive.org, 7 kwietnia 2012 [dostęp 2023-12-10] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-07].
  86. ↑ Jonathan Wilcox, Zawiah Abdul Latif, Iceland, Marshall Cavendish, 2007, ISBN 978-0-7614-2074-3 [dostęp 2023-12-16] (ang.).
  87. ↑ Wayback Machine [online], web.archive.org [dostęp 2023-12-16] [zarchiwizowane z adresu 2013-05-13].
  88. ↑ Women in Parliaments: World Classification [online], archive.ipu.org [dostęp 2023-12-16].
  89. ↑ The Tiny Nation of Iceland Is Crushing the U.S. in Electing Female Politicians [online], Fortune [dostęp 2023-12-16] (ang.).
  90. ↑ Konur á Alþingi [online], Alþingi [dostęp 2023-12-16] (isl.).
  91. ↑ Democracy Index 2016 – The Economist Intelligence Unit [online], www.eiu.com [dostęp 2023-12-16].
  92. ↑ OECD Better Life Index [online], www.oecdbetterlifeindex.org [dostęp 2023-12-16] (ang.).
  93. ↑ National Geographic Magazine [online], National Geographic [dostęp 2023-12-16] (ang.).
  94. ↑ Government and Politics < Iceland.is – Gateway to Iceland [online], web.archive.org, 18 stycznia 2010 [dostęp 2023-12-16] [zarchiwizowane z adresu 2010-01-18].
  95. ↑ Iceland [online], WorldAtlas, 2 maja 2021 [dostęp 2023-12-16] (ang.).
  96. ↑ Local Government < Government < Government and Politics < Iceland.is – Gateway to Iceland [online], web.archive.org, 15 października 2009 [dostęp 2023-12-16] [zarchiwizowane z adresu 2009-10-15].
  97. ↑ Hvað gerir forseti Íslands og hvaða völd hefur hann? [online], Vísindavefurinn [dostęp 2023-12-16] (isl.).
  98. ↑ https://www.statice.is/media/49863/icelandinfigures2016.pdf
  99. ↑ Associated Press, Icelandic parliament votes for EU membership, „The Guardian”, 16 lipca 2009, ISSN 0261-3077 [dostęp 2023-12-16] (ang.).
  100. ↑ Iceland applies to join European Union – CNN.com [online], edition.cnn.com [dostęp 2023-12-16].
  101. ↑ Icelanders to get a referendum on joining the EU, „BBC News”, 22 maja 2013 [dostęp 2023-12-16] (ang.).
  102. ↑ Iceland has a new government, and it could result in the country joining the EU [online], The Independent, 10 stycznia 2017 [dostęp 2023-12-16] (ang.).
  103. ↑ Larissa Kyzer, Parliamentary Resolution Reignites EU Membership Debate [online], Iceland Review, 18 września 2022 [dostęp 2023-12-16] (ang.).
  104. ↑ French Air Force in Iceland | News | News and Publications | Ministry for Foreign Affairs [online], web.archive.org, 11 maja 2011 [dostęp 2023-12-16] [zarchiwizowane z adresu 2011-05-11].
  105. ↑ ACO – Allied Command Operations | Air Policing [online], web.archive.org, 24 stycznia 2010 [dostęp 2023-12-16] [zarchiwizowane z adresu 2010-01-24].
  106. ↑ Stjórnsýslusvið | Starfsemi | Landhelgisgæsla Íslands [online], web.archive.org, 16 maja 2011 [dostęp 2023-12-16] [zarchiwizowane z adresu 2011-05-16].
  107. ↑ Íslenskur her í Afganistan – Vísir [online], visir.is, 13 czerwca 2004 [dostęp 2023-12-16] (isl.).
  108. ↑ Stjórnsýslusvið < Starfsemi < Vefsvæði lhg.is [online], web.archive.org, 13 stycznia 2010 [dostęp 2023-12-16] [zarchiwizowane z adresu 2010-01-13].
  109. ↑ History of fisheries [online], www.government.is [dostęp 2023-12-16] (ang.).
  110. ↑ Sign in | Guinness World Records [online], web.archive.org, 21 grudnia 2016 [dostęp 2023-12-16] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-21].
  111. ↑ Energy Data [online], Askja Energy - The Essential Perspective on Energy in the Northern Atlantic and Arctic Region, 3 maja 2012 [dostęp 2023-12-24] (ang.).
  112. ↑ World’s largest electricity producer per capita [online], Askja Energy - The Essential Perspective on Energy in the Northern Atlantic and Arctic Region, 4 czerwca 2012 [dostęp 2023-12-24] (ang.).
  113. ↑ Wayback Machine [online], web.archive.org [dostęp 2023-12-24] [zarchiwizowane z adresu 2016-10-03].
  114. ↑ a b c Iceland, [w:] The World Factbook [online], Central Intelligence Agency, 13 grudnia 2023 [dostęp 2023-12-24] (ang.).
  115. ↑ Trade and Economy < The Embassy < United States (Embassy) < Missions Abroad < Iceland.org – The Icelandic Foreign Service [online], web.archive.org, 18 lutego 2009 [dostęp 2023-12-24] [zarchiwizowane z adresu 2009-02-18].
  116. ↑ OECD Statistics [online], stats.oecd.org [dostęp 2023-12-24].
  117. ↑ Indices & Data | Inequality-adjusted HDI | Human Development Reports (HDR) | United Nations Development Programme (UNDP) [online], web.archive.org, 6 sierpnia 2011 [dostęp 2023-12-24] [zarchiwizowane z adresu 2011-08-06].
  118. ↑ Iceland Review Online: Daily News from Iceland, Current Affairs, Business, Politics, Sports, Culture [online], web.archive.org, 17 lipca 2012 [dostęp 2023-12-24] [zarchiwizowane z adresu 2012-07-17].
  119. ↑ Wayback Machine [online], web.archive.org [dostęp 2023-12-24] [zarchiwizowane z adresu 2018-04-13].
  120. ↑ 67% myndu hafna ESB-aðild [online], www.mbl.is [dostęp 2023-12-24] (isl.).
  121. ↑ OECD Better Life Index [online], www.oecdbetterlifeindex.org [dostęp 2023-12-24] (ang.).
  122. ↑ OECD Better Life Index [online], www.oecdbetterlifeindex.org [dostęp 2023-12-24] (ang.).
  123. ↑ Milestones OMX [online], web.archive.org, 16 listopada 2008 [dostęp 2023-12-24] [zarchiwizowane z adresu 2008-11-16].
  124. ↑ Country Rankings: World & Global Economy Rankings on Economic Freedom [online], www.heritage.org [dostęp 2023-12-24] (ang.).
  125. ↑ WIPO, Global Innovation Index 2022, 15th Edition [online], www.wipo.int [dostęp 2023-12-24] (ang.).
  126. ↑ WIPO, Global Innovation Index 2023, 15th Edition [online], www.wipo.int [dostęp 2023-12-24] (ang.).
  127. ↑ a b c Country Rankings: World & Global Economy Rankings on Economic Freedom [online], indexdotnet.azurewebsites.net [dostęp 2023-12-24] (ang.).
  128. ↑ Wayback Machine [online], web.archive.org, 17 października 2008 [dostęp 2023-12-24] [zarchiwizowane z adresu 2008-10-17].
  129. ↑ USA TODAY – Breaking News and Latest News Today [online], USA TODAY [dostęp 2023-12-24] (ang.).
  130. ↑ a b Wayback Machine [online], web.archive.org, 17 kwietnia 2012 [dostęp 2023-12-24] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-17].
  131. ↑ CIA – The World Factbook [online], web.archive.org, 19 listopada 2012 [dostęp 2023-12-24] [zarchiwizowane z adresu 2012-11-19].
  132. ↑ Polska pożyczy Islandii 200 mln dolarów.
  133. ↑ Jędrzej Kołtunowicz, Kamilla Staszak, Marta Mizuro, Michał Cyraniewicz, Paweł Majewski: Islandia: Premier zdymisjonował rząd. Rzeczpospolita, 26 stycznia 2009. [dostęp 2021-05-22].
  134. ↑ Iceland: motorization rate [online], Statista [dostęp 2024-11-07] (ang.).
  135. ↑ Islandii.com, Roads in Iceland - everything you need to know [online], vislandii [dostęp 2024-11-07] (ang.).
  136. ↑ Islandia: przepisy drogowe, autostrady, opłaty [online], autempoeuropie.pl [dostęp 2024-11-07].
  137. ↑ Redaktor prowadzący: Bartłomiej Kaczorowski: Państwa Świata. Encyklopedia PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 361–364. ISBN 978-83-01-15886-6.
  138. ↑ UNWTO Tourism Highlights, 2016 Edition. UNWTO, 2016. s. 8. [dostęp 2016-10-04]. (ang.).
  139. ↑ Islandia południowa na rowerze. Znajkraj. [dostęp 2015-08-29].
  140. ↑ Rośnie liczba obcokrajowców zamieszkujących Islandię – ICELAND NEWS [online], icelandnews.is [dostęp 2023-07-19] (pol.).
  141. ↑ Liczba Polaków wzrosła o dziesięć procent – ICELAND NEWS [online], icelandnews.is [dostęp 2022-12-19] (pol.).
  142. ↑ Populations by religious and life stance organizations 1998-2023. Statistics Iceland. [dostęp 2023-10-04].
  143. ↑ Narodowa grupa taneczna.
  144. ↑ Kuchnia Islandii. 2013. [dostęp 2013-05-07].
  145. ↑ Islandia: Informator ekonomiczny [online], Serwis Rzeczypospolitej Polskiej [dostęp 2020-11-10].
  146. ↑ Kraj Sportowców. 2010.
  147. ↑ Euro 2016: Niebywała sensacja! Debiutująca Islandia wyrzuciła za burtę Anglię!. 2016. [dostęp 2016-06-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (29 czerwca 2016)].

Linki zewnętrzne

edytuj
  Wikimedia Atlas: Islandia – wikiatlas z mapami w Wikimedia Commons
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Islandia&oldid=75178686”