Dodawanie

działanie matematyczne

Dodawanie – wspólna nazwa różnych działań matematycznych, zdefiniowanych na różnych zbiorach i klasach, m.in. tych liczbowych, ale też dla wektorów, niektórych funkcji i części innych zbiorów.

Dodawane obiekty to składniki, a wynik dodawania to suma[1]. Działanie to zwykle oznacza się plusem: Dodawanie zalicza się do działań arytmetycznych i jest najprostszym z nich, definiującym pozostałe.

Dodawanie liczb edytuj

Dodawanie pisemne liczb naturalnych edytuj

W niektórych przypadkach dodawanie w pamięci jest trudne. Można tę operację uprościć, wykorzystując metodę dodawania pisemnego, która pozwala obliczyć sumę, wykonując w pamięci wyłącznie dodawanie liczb jednocyfrowych.

Poniżej podany jest przykład obliczenia sumy dwóch, trzycyfrowych liczb:   i   Drugą liczbę zapisujemy pod pierwszą, tak by cyfry zostały zapisane w kolumnach. Zapisując liczby, należy je wyrównać do prawej, czyli zapisać jedności nad jednościami, dziesiątki nad dziesiątkami itd. Pod drugą liczbą narysuje się linię:

 

Dodawanie rozpoczynamy od prawej kolumny zawierającej cyfry jedności obu liczb. Cyfrą jedności   jest   cyfrą jedności   jest  
Dodajemy te dwie liczby jednocyfrowe, a ostatnią w wyniku zapisujemy pod kreską.   więc na pozycji jedności pod kreską piszemy  

 

Przechodzimy z dodawaniem do następnej kolumny, gdzie dodajemy do siebie liczby jednocyfrowe odpowiadające cyfrom dziesiątek. Cyfrą dziesiątek   jest   cyfrą dziesiątek   jest  
  piszemy   pod kreską na kolejnym od prawej miejscu, a   przenosimy do kolumny setek:

 

Pozostała kolumna setek: dodajemy   z trzeciej kolumny otrzymując   piszemy   w kolumnie setek pod kreską:

 

otrzymując wynik  

Dodając pisemnie wiele liczb („podliczanie słupków”), wygodnie jest dodać osobno jednostki, dziesiątki, setki itd., napisać wyniki (odpowiednio przesunięte) jeden pod drugim i ponownie zsumować. Pozwala to, w przypadku pomyłki, powtarzać tylko część obliczeń:

 

Uwaga: Liczby można dodawać pisemnie tylko w systemach pozycyjnych.

Dodawanie liczb całkowitych edytuj

Możliwe są trzy przypadki, w zależności od znaku dodawanych liczb:

  • Jeśli obydwie są dodatnie, dodajemy je tak jak liczby naturalne powyżej.
  • Jeśli obydwie są ujemne   i   to należy dodać ich wartości bezwzględne i zmienić znak:  
  • Jeśli jedna liczba jest dodatnia   a druga ujemna   to dodawanie sprowadza się do odejmowania ich wartości bezwzględnych:   Aby obliczyć   gdy   oblicza się   i bierze otrzymany wynik ze znakiem „minus”, czyli:  
  • Jeśli jedna z liczb jest zerem, suma jest równa drugiemu składnikowi.

Dodawanie ułamków edytuj

Dodawanie ułamków polega na dodaniu dwóch lub więcej wymiernych liczb niecałkowitych.

Przed dodaniem ułamków zwykłych musimy określić czy ich mianowniki są jednakowe

  gdzie  

Jeżeli mianowniki są jednakowe, wówczas dodajemy liczniki ułamków, a mianownik pozostawiamy bez zmian

 

Np.  

Aby dodać ułamki liczb wymiernych o różnych mianownikach   należy je sprowadzić do wspólnego mianownika, znajdując najmniejszą wspólną wielokrotność mianowników. Oznacza to również pomnożenie licznika ułamka przez tę wielokrotność.

Np.  

Można też wykorzystać fakt, że sprowadzenie do wspólnego mianownika można wykonać, mnożąc licznik i mianownik pierwszego ułamka przez mianownik drugiego ułamka, a licznik i mianownik drugiego ułamka przez mianownik pierwszego. Dodawanie ułamków sprowadza się wtedy do wzoru:

 

Np.  

W przypadku dodawania pisemnego ułamków dziesiętnych należy przesunąć dodawane liczby tak, aby przecinek dziesiętny był w tym samym miejscu:

 

Definicja formalna edytuj

Liczby naturalne na ogół definiuje się na jeden z dwóch sposobów: przez użycie liczb kardynalnych lub przez aksjomatykę Peana (zob. aksjomaty i konstrukcje liczb). W pierwszym przypadku dodawanie liczb naturalnych to nic innego jak dodawanie liczb kardynalnych, a w drugim dodawanie definiuje się indukcyjnie:

  •  
  •  

gdzie   jest następnikiem liczby  

Działanie dodawania można krok po kroku definiować dla każdego rodzaju liczb:

  • dodawanie dwóch liczb całkowitych   i   gdzie   określone jest wzorem
 
  (w ogólności wzór ten jest definicją dodawania w dowolnym ciele ułamków);
  • dodawanie dwóch liczb rzeczywistych jest określone następująco: jeżeli   jest ciągiem Cauchy’ego liczb wymiernych zbieżnym do   a   jest zbieżnym do   to ciąg   jest ciągiem liczb wymiernych zbieżnym do  
  • dodawanie dwóch liczb rzeczywistych   i   określa się następująco:
W zbiorze ciągów Cauchy’ego liczb wymiernych wprowadza się relację równoważności:   gdy ciąg   jest zbieżny do zera. Niech   będą ciągami Cauchy’ego liczb wymiernych, wówczas ciąg   także jest ciągiem Cauchy’ego liczb wymiernych. Dowodzi się, że niezależnie od wyboru ciągów   zachodzi   Klasa abstrakcji reprezentanta   jest sumą liczb utożsamianych z klasami reprezentantów  
 
 

Własności sumy wynikające z własności składników edytuj

Składnik Składnik Suma
parzysty parzysty parzysta
nieparzysty nieparzysty parzysta
parzysty nieparzysty nieparzysta
naturalny naturalny naturalna
całkowity całkowity całkowita
całkowity niecałkowity niecałkowita
wymierny wymierny wymierna
wymierny niewymierny niewymierna
dodatni dodatni dodatnia
ujemny ujemny ujemna
algebraiczny algebraiczny algebraiczna
algebraiczny przestępny przestępna
rzeczywisty rzeczywisty rzeczywista
zespolony zespolony zespolona

Zapis oraz liczba składników edytuj

Osobny artykuł: Sumowanie.

Dodawanie zwyczajowo oznacza się symbolem   na przykład:  

Zwykle jest ono rozpatrywane jako działanie dwuargumentowe, można jednak dodawać też mniej niż dwie liczby:

  • sumą zawierającą jeden składnik   jest  
  • sumą zawierającą zero składników jest liczba zero, ponieważ liczba zero jest elementem neutralnym dodawania.

Sumę   można rozumieć jako   lub   Obydwa te wyrażenia są równoważne, gdyż dodawanie jest łączne.

Jeżeli sumujemy wiele składników, wygodnie jest stosować uproszczone zapisy, takie jak wielokropki:  

Nieskończone sumy liczb bądź funkcji są nazywane szeregami, np.   jest szczególnym przypadkiem szeregu geometrycznego. Są one ważnym przedmiotem badań analizy matematycznej. Niektóre typowe prawa dodawania nie są tu spełnione, np. zmiana kolejności składników szeregu nieskończonego może zmienić jego sumę.

Gdy rozważa się skomplikowane sumy, stosuje się także zapis z grecką dużą literą sigma:

 

czytany „suma składników postaci   rozciągnięta na wszystkie wskaźniki   od   do  ”.

Analogicznie można zapisywać szeregi:

 

Suma nie musi rozpoczynać się od 1, może rozpoczynać się od dowolnej całkowitej liczby (a także od   przy zapisywaniu szeregów „od końca”).

Notację sigma można uogólnić, gdy dany jest dowolny warunek logiczny dotyczący wskaźnika, np.:

  •   jest sumą składników postaci   dla każdego całkowitego   w pewnym przedziale,
  •   jest sumą składników postaci   dla każdego   (niekoniecznie całkowitego),
  •   jest sumą wszystkich   dla każdego całkowitego   dzielącego  
  •   gdzie   jest dowolną relacją zależną od  

Możliwe jest także używanie sigmy do zapisywania sum podwójnych.

Analogiczne zapisy można stosować przy mnożeniu. Zamiast dużej litery sigma, stosowana jest wtedy duża litera pi:  

Przybliżanie całkami oznaczonymi edytuj

Dla dowolnej rosnącej funkcji   zachodzi następująca zależność między całkami a sumami:

 

Wzory sumacyjne edytuj

  •  
  •  
  •   (suma ciągu arytmetycznego)
  •  
  •  
  •  
gdzie   jest k-tą liczbą Bernoulliego.
  •   (patrz szereg geometryczny)
  •   (szczególny przypadek poprzedniego wzoru dla m = 0)
  •  
  •  
  •   (patrz dwumian Newtona)
  •  
  •   (prawo rozdzielności dla iloczynu sum, prawdziwe dla sum skończonych i szeregów bezwzględnie zbieżnych)
  •  
  •   (zamiana zmiennych)
  •   (zamiana kolejności sumowania)
  •   (manipulacja dziedziną)

Suma funkcji edytuj

Sumę funkcji   gdzie   jest pewnym zbiorem ze zdefiniowanym działaniem dodawania (np. grupą czy, w szczególności, przestrzenią liniową) definiuje się jako

  dla wszystkich  

Przykłady użycia:

  • Traktując macierze jako funkcje, można określić działanie dodawania macierzy. Aby dodać dwie macierze o tych samych wymiarach, wystarczy dodać ich odpowiednie elementy.
  • Traktując ciągi jako funkcje, można określić dodawanie ciągów.
  • Traktując wielomiany (właściwie funkcje wielomianowe) jako funkcje rzeczywiste   otrzymujemy analogiczną definicję dodawania, używaną w analizie matematycznej.
  • Traktując wielomiany jako ciągi współczynników (np. zapisując   jako  ), otrzymuje się definicję sumy wielomianów używaną w algebrze abstrakcyjnej; aby dodać dwa wielomiany, należy dodać ich współczynniki. Definicję tę rozszerza się w oczywisty sposób na pierścień szeregów formalnych.

Dodawanie modulo edytuj

Działanie dodawania można określić w pierścieniu Zn.

Dodawanie modulo polega na obliczaniu reszty z dzielenia sumy liczb. Przykład: w zbiorze   zachodzi:

 
 
 

Dodawanie modulo można też określić dla liczb rzeczywistych, np. w geometrii suma dwóch kątów skierowanych ma miarę równą sumie ich miar modulo  

Dodawanie odcinków edytuj

Dodawanie odcinków o długościach   i   polega na wykreśleniu odcinka o długości  

Dodawanie wektorów edytuj

Osobny artykuł: Suma wektorów.

Dodawanie wektorów polega na dodawaniu ich współrzędnych. Wektory można dodawać algebraicznie lub geometrycznie (używając reguły trójkąta lub reguły równoległoboku).

Gdy   jest punktem oraz   jest wektorem to sumę   należy rozumieć jako translację punktu   o wektor   Wówczas składniki sumy nie są sobie równoważne (  jest wektorem i odpowiada przemieszczeniu, a   jest punktem) i   nazywa się dodajną, a  dodajnikiem. Nomenklatura ta jest jednak rzadko spotykana.

Dodawanie liczb kardynalnych edytuj

Działanie dodawania można zdefiniować dla dowolnych liczb kardynalnych, używając sumy (rozłącznych) zbiorów o mocy, której odpowiadają sumowane liczby.

Dodawanie jako działanie w strukturze algebraicznej edytuj

Zwykle określenie to jest używane do określenia dodawania liczb lub funkcji dających w wyniku liczby, takich jak wielomiany.

Istnieje wiele innych struktur algebraicznych, w których określa się dodawanie. Jest to działanie dwuargumentowe, które spełnia aksjomaty przyjętej struktury. Gdy rozważa się struktury algebraiczne (pierścienie, ciała, przestrzenie liniowe) to jest ono dowolnym, abstrakcyjnym działaniem spełniającym pewne założenia, takie jak łączność czy istnienie elementu neutralnego. Czasem dla odróżnienia od zwykłego dodawania liczb stosuje się wtedy inny, podobny znak, np.  

We wspomnianych wyżej strukturach algebraicznych dodawanie jest działaniem przemiennym, łącznym, a także rozdzielnym względem mnożenia (oczywiście w przypadku przestrzeni liniowej jest to rozdzielność względem mnożenia wektora przez skalar).

Równości i kongruencje można dodawać stronami:

  • jeżeli   i   to  
  • jeżeli   i   to  

Element neutralny i przeciwny edytuj

Element neutralny względem dodawania oznacza się symbolem   zwanym: zero.

Jeżeli   jest elementem zbioru ze zdefiniowanym działaniem dodawania, to element   taki, że   nazywa się elementem przeciwnym i oznacza symbolem   Własność zbioru polegającą na tym, że dla każdego elementu istnieje element przeciwny, nazywamy istnieniem odejmowania. We wspomnianych strukturach algebraicznych element przeciwny jest wyznaczony jednoznacznie.

Powiązane działania edytuj

Uwaga: działanie sumy prostej (np. dla przestrzeni) jest wbrew nazwie bardziej związane z iloczynem kartezjańskim niż z sumą.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. dodawanie, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2023-08-27].

Bibliografia edytuj