Wikipedia:Skarbnica Wikipedii/Glosariusz indoeuropeistyczny
Indeks
A – B – C – D – E – F – G – H – I – J – K – L – Ł – M – N – O – P – Q – R – S – T – U – V – W – Y – Z – Ż
Uwagi: kursywą oznaczono zagadnienia opisane jako sekcje w hasłach. W indeksie górnym(jak tu) podano odnośniki do haseł w innych Wikipediach, które nie istnieją obecnie w polskiej wersji. Nie zaleca się dodawania do glosariusza wszystkich języków – jedynie te, które są najbardziej istotne w badaniach indoeuropeistycznych lub takie, które wyróżniają się w jakiś sposób w rodzinie indoeuropejskiej. To samo dotyczy pojęć językoznawczych – tylko zjawiska charakterystyczne wśród języków indoeuropejskich bądź terminy ogólne, których znajomość w ramach dziedziny jest niezbędna. Z badaczy należy umieszczać wyłącznie nazwiska choć w niewielkim stopniu związane z indoeuropeistyką.
Główne hasła: języki indoeuropejskie • klasyfikacja języków indoeuropejskich • lista języków indoeuropejskich • język praindoeuropejski • indoeuropeistyka
Narzędzia: ostatnie zmiany w artykułach glosariusza
A
edytuj- ablatyw – przypadek gramatyczny wyrażający punkt początkowy, istniał m.in. w języku praindoeuropejskim i łacinie
- absolutyw – przypadek gramatyczny w językach ergatywno-absolutywnych, wyrażający pacjensa zdania przechodniego i podmiot zdania nieprzechodniego
- admirativus – rzadki tryb czasownika wyrażający czynność nagłą i niespodziewaną, występuje w języku albańskim
- afanasjewska, kultura – starożytna kultura z terenów środkowej Azji, utożsamiana z przodkami Tocharów
- afrikaans, język – pierwszy rdzenny indoeuropejski język Afryki, wywodzący się z niderlandzkiego
- agens – wykonawca czynności w zdaniu, podmiot zdania przechodniego w stronie czynnej i dopełnienie w stronie biernej
- akcent wyrazowy – głosowe wyróżnienie sylaby podczas wymowy słowa
- albańskie, języki – jedna z głównych grup w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich
- albańskiego języka, dialekty
- Alinei, Mario (1926–2018) – włoski językoznawca, twórca teorii ciągłości paleolitycznej
- allatyw – przypadek gramatyczny wyrażający punkt końcowy, w rodzinie indoeuropejskiej występujący w językach anatolijskich
- alpha privativum – przedrostek, który nadaje wyrazowi przeciwne znaczenie, powszechny w językach indoeuropejskich
- alternacja (językoznawstwo) – możliwość wymiany głosek w rdzeniu wyrazu w zależności od jego form gramatycznych
- analityczne, jezyki – języki, w których przeważają wielowyrazowe formy gramatyczne
- anatolijska, teoria – hipoteza Colina Renfrewa, lokalizująca ojczyznę Praindoeuropejczyków w Anatolii
- anatolijskie, języki – jedna z wymarłych, głównych grup w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich
- angielski, język – najczęściej używany język indoeuropejski i język świata
- afroamerykańska odmiana języka angielskiego (też: AAVE) – jedna z odmian angielskiego, używana przez Afroamerykanów
- aoryst – aspekt czasownika wyrażający czynność dokonaną bez odniesienia do teraźniejszości
- argument łososia – dawny, obalony argument mający dowodzić na podstawie miejsca występowania łososia, że praojczyzna Indoeuropejczyków znajdowała się nad Bałtykiem
- Ariowie – dawna nazwa ogólna ludów indoirańskich
- armeńska, teoria – hipoteza lokalizująca ojczyznę Praindoeuropejczyków w Armenii
- Artykulacja (fonetyka) – proces kształtowania dźwięków w narządach mowy
- Aryjczyk – sprzeczne z nauką, błędne określenie Indoeuropejczyków, dawniej wykorzystywane w ideologii nazistowskiej
- aspekt (językoznawstwo) – kategoria gramatyczna przedstawiająca sposób przedstawienia czynności lub stanu
- augment – dodatkowa samogłoska na początku form przeszłych w językach indoirańskich, helleńskich i ormiańskich
- Awesta – najstarszy zabytek literacki wśród języków grupy irańskiej
- awestyjski, alfabet – rodzaj pisma używany w języku awestyjskim
- awestyjski, język – wymarły starożytny, najstarszy znany w piśmie język z grupy irańskiej, w którym została zapisana Awesta
B
edytuj- bałkańska liga językowa – liga języków powinowatych z terenu Bałkanów
- bałtosłowiańskie, języki – podrodzina w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich, obejmująca języki bałtyckie i słowiańskie
- bałtyckie, języki – jedna z głównych grup w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich
- Bartholomaego, prawo – prawo głosowe w językach indoirańskich
- Bednarczuk, Leszek (ur. 1936) – polski językoznawca
- Beekes, Robert (1937–2017) – holenderski językoznawca
- Benveniste, Émile (ur. 1902–1976) – francuski językoznawca
- bezokolicznik – forma czasownika niemająca szczegółowo określonych kategorii gramatycznych
- biernik – przypadek gramatyczny, w językach nominatywno-akuzatywnych wyrażający pacjensa zdania przechodniego w stronie czynnej i agensa w stronie bierniej
- Bloomfield, Leonard (1887–1949) – amerykański językoznawca
- bokmål – jeden z dwóch standardów języka norweskiego
- Bomhard, Allan (ur. 1943) – amerykański językoznawca, badacz makrorodziny nostratycznej
- Bopp, Franz (1791–1867) – niemiecki językoznawca, pionier profesjonalnej indoeuropeistyki
- boreańskie, języki – hipotetyczna fyla językowa, w skład której wchodzi m.in. rodzina indoeuropejska
- van Boxhorn, Marcus (1612–1653) – holenderski językoznawca, jeden z pierwszych obserwatorów podobieństw w językach indoeuropejskich
- brahmi – rodzaj pisma używany m.in. w prakrytach i w językach tocharskich
- Brugmann, Friedrich (ur. 1849–1919) – niemiecki językoznawca
- Brugmanna, reguła – prawo głosowe w językach indoirańskich
C
edytuj- celtyberyjski, język – wymarły, starożytny język celtycki z terenów Półwyspu Iberyjskiego
- celtyckie, języki – jedna z głównych grup w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich
- ceramiki sznurowej, kultura – starożytna kultura z terenów Europy, utożsamiana z ekspansją ludności indoeuropejskiej
- ceramiki wstęgowej rytej, kultura – starożytna kultura naddunajska, przez niektórych badaczy utożsamiania z wczesną ludnością indoeuropejską
- ciągłości paleolitycznej, teoria – hipoteza Maria Alineiego, według którego Indoeuropejczycy zamieszkują Europę od co najmniej kilkunastu tysięcy lat
- Colarusso, John – kanadyjski językoznawca, postulujący pokrewieństwo języków indoeuropejskich oraz abchasko-adygejskich
- cyrylica – rodzaj pisma używany m.in. w językach wschodniosłowiańskich i częściowo w południowosłowiańskich
- cywilizacja doliny Indusu – starożytna kultura z terenów subkontynentu indyjskiego, utożsamiana przez niektórych indyjskich badaczy z Praindoeuropejczykami
- czarnoleska, kultura – starożytna kultura z terenów Ukrainy, utożsamiana z ludami słowiańskimi
- czas (językoznawstwo) – kategoria gramatyczna określająca w czasie czynność lub stan
- czasownik nieprzechodni – czasownik, który nie może posiadać dopełnienia bliższego
- czasownik posiłkowy – czasownik, który spełnia wyłącznie funkcję gramatyczną, a jego podstawowe znaczenie jest ignorowane
- czasownik przechodni – czasownik, który może posiadać dopełnienie bliższe
D
edytuj- dacki, język (też: gecki) – wymarły, starożytny paleobałkański język indoeuropejski
- dako-myzyjskie, języki – postulowana dawniej hipotetyczna gałąź językowa, obejmująca języki dacki i myzyjski
- dalmatyński, język – wymarły, średniowieczny język romański z terenów Dalmacji
- datowanie lingwistyczne – metoda badawcza stosowana do określania ram czasowych języków
- deklinacja – odmiana imienia gramatycznego (np. rzeczownika, przymiotnika, zaimka osobowego)
- delabializacja – utrata zaokrąglenia głosek labializowanych
- depalatalizacja – zanik zmiękczenia głoski
- dewanagari – najpowszechniej używany rodzaj pisma indyjskiego (np. w hindi i sanskrycie)
- dialekt – odmiana mowy, w klasyfikacji genetycznej ranga niższa od języka
- d'oc, języki – język i dialekty oksytańskie (prowansalskie) w podgrupie galloromańskiej
- d’oïl, języki – północna gałąź języków i dialektów galloromańskich, w tym język francuski
- dolnoniemiecki, język (też: nowo-dolno-niemiecki) – język zachodniogermański, używany na co dzień w północnych Niemczech
- Dołgopolskij, Aron (1930–2012) – rosyjski językoznawca, badacz makrorodziny nostratycznej
- dopełnienie (językoznawstwo) – część zdania wyrażająca przedmiot czynności lub stanu
- drzewo filogenetyczne (też: rodowe) – sposób graficznego przedstawienia pokrewieństwa organizmów lub języków, przypominający drzewo
- Dumézil, Georges (ur. 1898–1986) – francuski badacz
- Dybo, reguła[a] – prawo głosowe w językach italoceltyckich i germańskich
- dyftong (też: dwugłoska) – samogłoska łącząca płynnie dwa dźwięki w jeden
E
edytuj- ekspansja języków indoeuropejskich – przebieg rozwoju rodziny od języka praindoeuropejskiego do współczesnych języków indoeuropejskich
- elymijski, język – wymarły, starożytny język indoeuropejski o nieustalonej klasyfikacji
- ergatyw – przypadek gramatyczny w językach ergatywno-absolutywnych, wyrażający agensa zdania przechodniego
- ergatywno-absolutywny, język – kategoria języków, w których agens wyrażany jest przypadkiem ergatywu, a pacjens zdania przechodniego i podmiot zdania nieprzechodniego przypadkiem absolutywu
- ergatywność częściowa – zjawisko w języku polegające na występowaniu w pewnych określonych wypadkach konstrukcji ergatywno-absolutywnych, w językach indoeuropejskich m.in. w hindi, urdu, paszto czy hetyckim
- Ethnologue – publikacja zawierająca klasyfikację genetyczną oraz dane statystyczne na temat wszystkich języków świata
- etnolekt – odrębna mowa, może być np. językiem lub dialektem, termin często używany, gdy status danej mowy jest trudny do określenia
- eurazjatyckie, języki – hipotetyczna makrorodzina językowa, w skład której wchodzi m.in. rodzina indoeuropejska
- Ezero, kultura – starożytna kultura z terenów dzisiejszej Bułgarii, utożsamiana z przodkami Anatolijczyków
F
edytuj- fibula z Praeneste – najstarszy italski (łaciński) zabytek językowy z połowy VII w. p.n.e.
- fleksja – odmiana wyrazów
- fleksyjne, języki – typ języków syntetycznych, w których jeden morfem fleksyjny może pełnić wiele funkcji jednocześnie, charakterystyczny dla języków indoeuropejskich
- Fleming, Harold (1926–2015) – amerykański językoznawca, autor hipotezy o istnieniu boreańskiej fyli językowej
- frygijski, język – wymarły, starożytny paleobałkański język indoeuropejski
- fuþark (też: futhark) – rodzaj pisma runicznego używany we wczesnych językach germańskich
- fyla językowa – w klasyfikacji genetycznej języków kategoria obejmująca spokrewnione ze sobą makrorodziny językowe
G
edytuj- galatyjski, język – wymarły, starożytny język celtycki z terenów Azji Mniejszej
- gałąź językowa – kategoria w klasyfikacji genetycznej języków, określająca odrębną jednostkę o dowolnej randze (np. podrodzina, grupa, podgrupa itd.)
- Gamkrelidze, Tamaz (ur. 1929) – gruziński językoznawca, zwolennik teorii glottalnej
- geminacja zachodniogermańska – zmiana fonetyczna w językach zachodniogermańskich
- geminata – spółgłoska podwójna
- germańskie, języki – jedna z głównych grup w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich
- Gimbutas, Marija (1921–1994) – amerykańsko-litewska archeolożka, autorka teorii kurhanowej
- glottochronologia – patrz w: datowanie lingwistyczne
- Glottolog – ogólnodostępna baza bibliograficzna języków świata
- głagolica – rodzaj pisma używany w języku staro-cerkiewno-słowiańskim
- gocki, język – wymarły, najstarszy znany w piśmie język germański
- grabar (też: język ormiański klasyczny) – klasyczne, wczesnośredniowieczne stadium języka ormiańskiego
- Grassmanna, prawo – prawo głosowe w sanskrycie i grece
- grecki, alfabet – rodzaj pisma używana w językach helleńskich
- Greenberg, Joseph (1915–2001) – amerykański językoznawca, badacz makrorodziny eurazjatyckiej, twórca metody masowej komparacji leksykalnej
- greka klasyczna – klasyczny, starożytny język helleński, jedno z dawnych stadiów rozwojowych języka greckiego
- Grimm, Jacob (1785–1863) – niemiecki filolog, odkrywca prawa głosowego w językach germańskich
- Grimma, prawo – prawo głosowe w językach germańskich, dotyczące przesuwek spółgłoskowych
- grobów jamowych, kultura – starożytna kultura z terenów Stepu Pontyjskiego, utożsamiana przez większość badaczy z Praindoeuropejczykami
- grupa językowa – w klasyfikacji genetycznej języków kategoria niższa od podrodziny
H
edytuj- halsztacka, kultura – starożytna kultura z terenów Europy, utożsamiana z wczesną ludnością celtycką
- harmonia wokaliczna – zjawisko upodabniania się sąsiednich samogłosek, obce dla rodziny indoeuropejskiej
- helleno-ormiańskie, języki (też: grecko-ormiańskie) – podrodzina w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich, obejmująca języki helleńskie i ormiańskie
- helleńskie, języki (też: greckie) – jedna z głównych grup w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich
- hetycki, język – wymarły język z grupy anatolijskiej, najdawniej zaświadczony w piśmie (od XVII w. p.n.e.) język indoeuropejski
- hieroglificzne, pismo hetyckie – rodzaj pisma piktograficznego używany w języku luwijskim
- hindi, język – jedna z dwóch odmian kulturowych makrojęzyka hindustani
- hindustani, język – zbiorcza nazwa dwóch odmian kulturowych (hindi i urdu) tego samego języka
- hipotaksa – konstrukcja zdania, w którym znajduje się zdanie nadrzędne i zdanie podrzędne
- Hrozný, Bedřich (1879–1952) – czeski językoznawca, który odczytał hetyckie pismo klinowe
- von Humboldt, Wilhelm (1767–1835) – niemiecki językoznawca
- hydronimy staroeuropejskie – stare, o nieustalonym pochodzeniu, nazwy zbiorników wodnych w językach europejskich
I
edytuj- iliro-mesapijskie, języki – postulowana dawniej hipotetyczna gałąź językowa, obejmująca języki ilirskie i mesapijski
- ilirskie, języki – wymarły starożytny kompleks językowy lub grupa w obrębie języków indoeuropejskich
- Illicz-Switycz, Władisław (1934–1966) – radziecki językoznawca, badacz makrorodziny nostratycznej
- iloczas – zjawisko w języku polegające na rozróżnianiu głosek krótkich i długich, istniało m.in. w języku praindoeuropejskim i staropolskim
- imiesłów – forma czasownika, posiadająca cechy przymiotnikowe
- imię (gramatyka) – wyraz podlegający deklinacji
- indo-hetyckie, języki – rzadko używany przez nieliczną grupę jezykoznawców termin, sugerujący odrębność języków anatolijskich od indoeuropejskich
- indo-tyrreńskie, języki – hipotetyczna nadrodzina językowa, obejmująca języki indoeuropejskie i tyrreńskie
- indo-uralskie, języki – hipotetyczna nadrodzina językowa, obejmująca języki indoeuropejskie i uralskie
- indoaryjskie, języki – jedna z głównych grup w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich
- indoeuropeistyka – dziedzina zajmująca się badaniem języków indoeuropejskich
- Indoeuropejczycy – ogólna nazwa ludności posługującej się językami indoeuropejskimi
- indoeuropejskie, języki
- Indogermanische Forschungen – współczesne czasopismo indoeuropeistyczne
- Indogermanisches etymologisches Wörterbuch (wyd. 1959) – pierwszy słownik etymologiczny języka praindoeuropejskiego, autorstwa Juliusa Pokorny'ego
- indoirańskie, języki – podrodzina w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich, obejmująca języki indoaryjskie, irańskie i nuristańskie
- indyjska, teoria – hipoteza lokalizująca ojczyznę Praindoeuropejczyków w Indiach
- indyjskie alfabety sylabiczne – zbiór systemów pisma o wspólnym pochodzeniu, używanych głównie w Indiach
- iniunctivus (też: tryb nakazujący) – jeden z trybów czasownika w sanskrycie
- inskrypcja z Behistun – jedna z najstarszych inskrypcji w języku staroperskim z ok. 520 r. p.n.e.
- irańskie, języki – jedna z głównych grup w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich
- italo-zachodnie, języki – nowo wyróżniana podgrupa we współczesnych klasyfikacjach języków romańskich
- italoceltyckie, języki – podrodzina w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich, obejmująca języki italskie i celtyckie
- italskie, języki – jedna z głównych grup w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich
- izafet – wykładnik dołączany do obiektu posiadania w konstrukcjach dzierżawczych niektórych języków irańskich
J
edytuj- jastorfska, kultura – starożytna kultura z terenów dolnej Łaby, utożsamiana z ludami germańskimi
- jer (głoska) – rodzaj skróconej samogłoski w języku prasłowiańskim i staro-cerkiewno-słowiańskim
- języki indoeuropejskie a geny – związki między językami rodziny indoeuropejskiej a genami ich użytkowników
- języki świata – podstawowa klasyfikacja języków świata
- języki w Europie – lista rodzimych języków mieszkańców Europy
- jidysz – średniowieczny i nowożytny germański język Żydów
- Jones, William (1748–1794) – brytyjski prawnik i językoznawca, któremu powszechnie przypisuje się odkrycie rodziny indoeuropejskiej
- Journal of Indo-European Studies – współczesne czasopismo indoeuropeistyczne
K
edytuj- Kapović, Mate (ur. 1981) – chorwacki językoznawca, badacz języków słowiańskich
- kategorie gramatyczne w językach indoeuropejskich
- kentum, języki – zbiór języków indoeuropejskich, w których praindoeuropejskie głoski *ḱ i *k połączyły się w jednolite k
- kladystyka – metoda klasyfikacji obiektów, stosowana m.in. w biologii i językoznawstwie
- klasyfikacja języków – sposób klasyfikowania języków świata
- klasyfikacja genetyczna (też: filogenetyczna, historyczna)
- klasyfikacja strukturalna
- klasyfikacja języków indoeuropejskich
- klinowe, pismo – starożytny rodzaj pisma, używane m.in. w starszych językach anatolijskich
- knaan, język – wymarły, średniowieczny zachodniosłowiański język Żydów
- koine – dawna standardowa, powszechna forma języka greckiego, odmienna od greki klasycznej
- komarowska, kultura – starożytna kultura z terenów Europy Wschodniej, utożsamiana z Bałtosłowianami
- koniugacja (językoznawstwo) – odmiana czasownika
- kontinuum dialektalne – zbiór spokrewnionych języków i ich dialektów, płynnie przechodzących w siebie na pewnym obszarze
- końcówka fleksyjna – odmienna część wyrazu
- Kortlandt, Frederik (ur. 1946) – holenderski językoznawca, zwolennik hipotezy o pokrewieństwie języków indoeuropejskich z uralskimi
- kreolskie, języki – języki mieszane, powstałe z połączenia języków kolonistów i języków ludności miejscowej
- Król i bóg – opowiadanie przetłumaczone z sanskrytu wedyjskiego na język praindoeuropejski pod koniec XX w.
- kurhanowa, teoria – hipoteza Marii Gimbutas, lokalizująca ojczyznę Praindoeuropejczyków na Stepie Pontyjskim
- Kuryłowicz, Jerzy (1895–1978) – polski językoznawca, odkrywca laryngałów w języku hetyckim
L
edytuj- labializacja – zjawisko zaokrąglenia wymowy głoski, głoski zaokrąglone istniały m.in. w języku praindoeuropejskim
- ladino (dialekt) – nowożytny iberoromański dialekt lub język Żydów
- laryngał – spółgłoska krtaniowa, rodzaj spółgłosek występujący m.in. w języku praindoeuropejskim
- lechickie, języki – gałąź języków zachodniosłowiańskich, w tym język polski
- leksykostatystyka – patrz w: datowanie lingwistyczne
- lenicja – osłabienie głoski w pewnych formach, najbardziej znane z języków celtyckich
- lepontyjski, język (też: leponcki) – wymarły, najstarszy znany w piśmie język celtycki
- Lexikon der indogermanischen Verben (wyd. 1998) – współczesny słownik etymologiczny języka praindoeuropejskiego pod redakcją Helmuta Rixa
- liburnijski, język – wymarły, starożytny paleobałkański język indoeuropejski
- liczba (językoznawstwo) – kategoria gramatyczna określająca mnogość wyrazów
- liczba podwójna – typ liczby gramatycznej, służący do wyrażania dwóch elementów, w językach indoeuropejskich w zaniku
- liga językowa – gromada języków o różnym pokrewieństwie, która wykształciła wspólne cechy wynikające z ich sąsiedztwa
- liguryjski, język – wymarły, starożytny język, potencjalnie indoeuropejski
- linearne B, pismo – rodzaj pisma używany w języku mykeńskim
- lista badaczy języków indoeuropejskich
- lista języków indoeuropejskich
- lista najczęściej używanych języków świata – ranking języków pod względem liczby mówiących
- litewski, język – język z grupy bałtyckiej, najbardziej archaiczny współczesny język indoeuropejski
- luzytański, język – wymarły, starożytny język indoeuropejski o nieustalonej klasyfikacji
Ł
edytuj- łacina – klasyczny, najstarszy znany w piśmie i najpowszechniejszy starożytny język italski
- łacina ludowa – powszechna odmiana łaciny codziennego użytku, z której wywodzą się wszystkie języki romańskie
- łaciński, alfabet – rodzaj pisma używany w wielu w językach indoeuropejskich
- łużyckie, języki – gałąź języków zachodniosłowiańskich
M
edytuj- majkopska, kultura – starożytna kultura z Kaukazu, według niektórych badaczy sąsiadująca z kulturą Praindoeuropejczyków
- makrojęzyk – zbiór odmian tego samego języka, wyróżnianych z powodów politycznych czy kulturowych
- makrorodzina językowa – w klasyfikacji genetycznej języków kategoria obejmująca spokrewnione ze sobą rodziny językowe
- Malte-Brun, Conrad (1775–1826) – duński geograf, twórca terminu języki indogermańskie
- martwy, język – język, który jest używany wyłącznie przez ludność rozproszoną lub zachowany został jedynie w określonych dziedzinach, np. łacina
- masowa komparacja leksykalna – metoda badawcza, porównująca masowo słownictwo wielu języków w celu ustalenia pokrewieństwa miedzy nimi
- Meier-Brügger, Michael (ur. 1948) – szwajcarski językoznawca
- Meillet, Antoine (1866–1936) – francuski językoznawca
- mesapijski, język – wymarły, starożytny paleobałkański język indoeuropejski
- metoda porównawcza (językoznawstwo) – metoda naukowa badająca pokrewieństwo języków poprzez poszukiwanie w nich odpowiadajacych sobie regularności morfologicznych i fonologicznych
- mianownik (przypadek) – przypadek gramatyczny, w językach nominatywno-akuzatywnych wyrażający agensa zdania przechodniego i podmiot zdania nieprzechodniego
- międzynarodowy język pomocniczy – język sztuczny, wymyślony w celu komunikacji międzynarodowej, np. esperanto
- Milewski, Tadeusz (1906–1966) – polski językoznawca
- morfem – najmniejsza, niepodzielna fonetyczna jednostka językowa, mająca określone znaczenie lub zastosowanie
- morfologia (językoznawstwo) – dziedzina zajmująca się badaniem budowy i odmiany wyrazów
- Müller, Max (1823–1900) – niemiecki językoznawca
- mykeński, język – wymarły, najstarszy znany w piśmie język z grupy helleńskiej
- myzyjski, język – wymarły, starożytny paleobałkański język indoeuropejski
N
edytuj- naddunajskie, kultury – krąg starożytnych kultur z terenów środkowej Europy, utożsamianych z wczesnymi społecznościami północno-zachodnio-indoeuropejskimi (germańsko-italsko-celtyckimi)
- nadrodzina językowa – patrz: makrorodzina językowa
- najczęściej używane języki indoeuropejskie
- najstarsze znane języki rodziny indoeuropejskiej
- naturalny, język – język rozwinięty na drodze naturalnego rozwoju wśród określonej grupy lub grup etnicznych
- nieprzechodnie, zdanie – patrz: czasownik nieprzechodni
- niesklasyfikowane języki indoeuropejskie – faktyczne lub potencjalne języki indoeuropejskie, bliżej niesklasyfikowane
- nieświadka, tryb – tryb czasownika wyrażąjący informację, której mówiący nie był osobistym świadkiem lub nie jest jej pewien, charakterystyczny dla języków bałkańskiej ligi językowej
- nominatywno-absolutywny, język – typ języków pośredni między nominatywno-akuzatywnym, a ergatywno-absolutywnym
- nominatywno-akuzatywny, język – typ języków, w których podmiot zdania nieprzechodniego wyrażany jest w mianowniku, a pacjens zdania przechodniego w bierniku, charakterystyczny dla języków indoeuropejskich
- nostratyczne, języki – hipotetyczna makrorodzina językowa, w skład której wchodzi m.in. rodzina indoeuropejska
- nowogrecki, język – współczesny standard języka greckiego
- nuristańskie, języki – jedna z głównych grup w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich
- nynorsk – jeden z dwóch standardów języka norweskiego
O
edytuj- ogamiczne, pismo – rodzaj pisma używany w niektórych wczesnych językach celtyckich
- ojczysty, język – pierwszy język, którym dziecko porozumiewa się z otoczeniem
- optativus (też: tryb życzący) – tryb czasownika wyrażający życzenie, możliwość lub nadzieję, występował m.in. w języku praindoeuropejskim
- ormiański, alfabet – rodzaj pisma używany w językach ormiańskich
- ormiańskie, języki – jedna z głównych grup w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich
- ormiańskiego języka, odmiany
- orzeczenie (językoznawstwo) – część zdania wyrażająca wykonywaną przez podmiot czynność lub stan, w jakim się on znajduje
- osoba (językoznawstwo) – kategoria gramatyczna wyrażająca, której strony wypowiedzi dotyczy forma, w językach indoeuropejskich występują trzy osoby (nadawca, odbiorca i osoba trzecia)
- Osthoffa, reguła – prawo głosowe w językach indoeuropejskich z terenów Europy
- Owca i konie – opowiadanie w języku praindoeuropejskim autorstwa Augusta Schleichera
P
edytuj- P-celtyckie, języki – jedna z dwóch grup podziału fonetycznego języków celtyckich
- pacjens – obiekt czynności (dopełnienie bliższe) zdania przechodniego w stronie czynnej i podmiot w stronie biernej
- palatalizacja – zjawisko zmiękczenia wymowy głoski
- palatalizacja indoeuropejska – proces językowy, który doprowadził do powstania języków satem
- paleobałkańskie, języki – gromada luźno powiązanych języków starożytnych, używanych na Bałkanach i w niektórych okolicznych regionach
- panoński, język – wymarły, starożytny paleobałkański język indoeuropejski, należący do kompleksu ilirskiego
- Pedersen, Holger (1867–1953) – duński językoznawca, twórca teorii o istnieniu makrorodziny nostratycznej
- pełnogłos – proces fonetyczny w językach wschodniosłowiańskich
- peoński, język (też: pajoński) – wymarły, starożytny paleobałkański język indoeuropejski
- perfectum – aspekt czasownika wyrażający stan po zakończonej czynności
- perski, alfabet – odmiana alfabetu arabskiego, używana m.in w języku perskim
- perskiego języka, odmiany
- piktyjski, język – wymarły, starożytny język indoeuropejski, prawdopodobnie z grupy celtyckiej
- podgrupa językowa – w klasyfikacji genetycznej języków kategoria niższa od grupy
- podmiot (językoznawstwo) – część zdania, w stronie czynnej wyrażająca wykonawcę czynności lub obiekt znajdujący się w przedstawionym stanie
- podrodzina językowa – w klasyfikacji genetycznej języków poziom niższy od rodziny, a powyżej grupy
- Pokorny, Julius (1887–1970) – austriacki językoznawca, autor słownika etymologicznego języków indoeuropejskich
- pokrewieństwo języków – związek między językami pochodzącymi od wspólnego prajęzyka
- polski, język
- połabski, język – wymarły, średniowieczny język zachodniosłowiański z terenów dzisiejszych wschodnich Niemiec
- powinowate, języki – języki o różnym pokrewieństwie, należące do tej samej ligi językowej
- pozycyjne, języki – typ języków, które wymagają określonej kolejności części zdania
- północnopiceński, język – wymarły, starożytny język, potencjalnie indoeuropejski
- Praindoeuropejczycy – ludność posługująca się językiem praindoeuropejskim
- praindoeuropejski, język – wymarły język, z którego wywodzą się wszystkie języki indoeuropejskie, przodek rodziny indoeuropejskiej
- prajęzyk – przodek języka, grupy lub rodziny językowej
- prajęzyk ludzkości – hipotetyczny przodek wszystkich rodzin językowych i języków świata
- prakryty – zbiór różnych starożytnych i wczesnośredniowiecznych języków indoaryjskich
- praojczyzna – patrz: urheimat
- prawo głosowe – reguła fonetyczna w danym języku lub gałęzi językowej
- proteza wokaliczna – dodatkowa samogłoska na początku wyrazu, występująca m.in. w językach romańskich, greckim, albańskim i ormiańskim
- proto-pontyjski, język – hipotetyczny prajęzyk, z którego według hipotezy Johna Colarusso wywodzą się języki indoeuropejskie oraz abchasko-adygejskie
- Protobułgarzy – ludność pochodzenia tureckiego, zindoeuropeizowana pod koniec I tys. n.e. jako ludność słowiańska, przodkowie Bułgarów
- pruski, język (też: staropruski) – wymarły, najstarszy znany w piśmie język bałtycki
- przechodnie, zdanie – patrz: czasownik przechodni
- przedgermański substrat językowy – nieokreślony zbiór języków poprzedzających języki germańskie, mający na nie istotny wpływ
- przedindoeuropejski substrat językowy – zbiór języków w Eurazji poprzedzających języki indoeuropejskie, mający na nie pewien ograniczony wpływ
- przedrostek – morfem dodawany na początku rdzenia wyrazu
- przegłos (też: apofonia) – zmiana samogłosek w niektórych formach pewnych wyrazów
- przegłos lechicki – proces językowy w gałęzi języków lechickich z podgrupy zachodniosłowiańskiej
- przestawka (też: metateza) – proces fonetyczny polegający na zamianie miejscami sąsiadujących głosek
- przesuwka cylicyjska – druga przesuwka ormiańska
- przesuwka spółgłoskowa – zbiór powiązanych ze sobą zmian fonetycznych dotyczących spółgłosek
- przesuwki germańskie – patrz: Grimma, prawo
- przesuwki ormiańskie – sekwencja zmian fonetycznych w języku staroormiańskim
- przydech (też: aspiracja) – zjawisko wymowy słabego dźwięku h po spółgłosce, głoski przydechowe istniały m.in. w języku praindoeuropejskim
- przypadek – kategoria odmiany imion gramatycznych, nadająca wyrazom funkcje lub znaczenie w zdaniu
- przypuszczający, tryb – tryb czasownika wyrażający przypuszczenia czy spekulacje, w języku praindoeuropejskim służył też do wyrażania czynności przyszłych
- przyrostek – morfem dodawany na końcu rdzenia wyrazu
Q
edytuj- Q-celtyckie, języki – jedna z dwóch grup podziału fonetycznego języków celtyckich
R
edytuj- R1a, haplogrupa[b] – grupa spokrewnionych genów, często spotykana wśród ludności indoeuropejskiej
- R1b, haplogrupa – grupa spokrewnionych genów, często spotykana wśród ludności indoeuropejskiej
- Rask, Rasmus (1787–1832) – duński językoznawca
- rdzeń (językoznawstwo) – podstawowy morfem danego wyrazu
- reduplikacja – powtórzenie części lub całości wyrazu
- rekonstrukcja wewnętrzna – metoda badawcza odtwarzająca dawne fazy języka na podstawie istniejącego materiału językowego
- Renfrew, Colin (ur. 1937) – brytyjski badacz, twórca teorii o pochodzeniu Indoeuropejczyków z terenów Anatolii
- Ringe, Donald (ur. 1954) – amerykański językoznawca
- Rix, Helmut (1926–2004) – niemiecki językoznawca
- rodzaj gramatyczny – kategoria językowa imienia gramatycznego
- rodzajnik – wyraz lub morfem wyrażający, czy dane słowo jest nieokreślone (ogólne), czy określone (konkretne)
- rodzina językowa – podstawowy poziom w klasyfikacji genetycznej języków, skupiający języki wywodzące się od wspólnego przodka
- rokitnicka, liga – liga językowa w obrębie niektórych podgrup języków słowiańskich i bałtyckich
- romańskie, języki – jedna z głównych grup w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich
- romskie, języki – rozproszona wśród różnych grup Romów na całym świecie gałąź językowa w obrębie grupy indoaryjskiej
- rozmieszczenie języków indoeuropejskich
- ruchome s- indoeuropejskie – zjawisko w języku praindoeuropejskim, polegające na występowaniu dodatkowej spółgłoski s- na początku niektórych form rdzeni wyrazowych
- Ruhlen, Merritt (ur. 1944) – amerykański językoznawca, autor jednej z najbardziej znanych klasyfikacji języków świata
- ruki, reguła – prawo głosowe w indoeuropejskich językach satemowych
- rumuńskiego języka, odmiany
- Ryana-Pitmana, teoria – hipoteza, według której Morze Czarne powstało poprzez zalanie depresji nadczarnomorskiej kilka tysięcy lat temu, przez niektórych językoznawców wiązana z rozprzestrzenieniem się języków indoeuropejskich
- Rygweda – najstarszy indoaryjski zabytek literacki, jego początki szacowane są na połowę II tysiąclecia p.n.e.
S
edytuj- sandhi – termin pochodzący z sanksrytu, oznaczający zmiany wymowy pewnych połączeń głosek
- sanskryt – klasyczny, starożytny język indoaryjski
- sanskryt wedyjski – najdawniejsze stadium sanskrytu, najstarszy znany w piśmie język indoaryjski
- satem, języki – zbiór języków indoeuropejskich, w których praindoeuropejska głoska *ḱ przeszła w s lub w zbliżone głoski
- de Saussure, Ferdinand (1857–1913) – szwajcarski językoznawca, twórca teorii laryngalnej
- Schlegel, Friedrich (1772–1829) – niemiecki językoznawca
- Schleicher, August (1821–1868) – niemiecki językoznawca, autor opowiadania Owca i konie w języku praindoeuropejskim
- Schrijver, Peter (ur. 1963) – holenderski językoznawca, badacz języków celtyckich
- serbsko-chorwackiego języka, dialekty
- Sintaszta-Pietrowka, kultura – starożytna kultura z pogranicza Europy i Azji, utożsamiana z Indoirańczykami
- składnia – patrz: syntaktyka (językoznawstwo)
- słowiańskie, języki – jedna z głównych grup w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich
- sonant – spółgłoska tworząca sylabę
- SOV (Subject Object Verb) – typ języka, w którym obowiązuje kolejność szyku wyrazów: podmiot–dopełnienie–orzeczenie
- spółgłoska podwójna – patrz: geminata
- Sredniego Stogu, kultura – starożytna kultura z okolic Dniepru, utożsamiana z wczesnymi Praindoeuropejczykami
- staro-cerkiewno-słowiański, język – wymarły, najstarszy znany w piśmie język słowiański
- staroangielski, język – wczesnośredniowieczne stadium języka angielskiego
- staromacedoński, język – wymarły, starożytny paleobałkański język indoeuropejski z grupy helleńskiej
- staronordyjski, język – wymarły, najstarszy średniowieczny język północnogermański
- staroruski, język – wymarły, najstarszy średniowieczny język wschodniosłowiański
- Starostin, Siergiej (1953–2005) – rosyjski językoznawca, badacz makrorodziny nostratycznej
- stosunki morfosyntaktyczne – językowy system odróżniania zdań przechodnich i nieprzechodnich
- strona (językoznawstwo) – kategoria gramatyczna wyrażająca, od której strony czynności (podmiotu lub obiektu) wyrażane jest zdanie
- strona medialna – forma gramatyczna w języku praindoeuropejskim odpowiadająca stronie biernej
- struktura rodziny indoeuropejskiej
- supinum – forma czasownika wyrażająca cel, występująca w niektórych językach indoeuropejskich
- SVO (Subject Verb Object) – typ języka, w którym obowiązuje kolejność szyku wyrazów: podmiot–orzeczenie–dopełnienie
- sylaby otwartej, prawo – prawo głosowe w języku prasłowiańskim, w którym każda sylaba kończyła się samogłoską
- syngaleskie, pismo – rodzaj pisma używany w języku syngaleskim
- synkretyzm przypadków – zjawisko przejmowania funkcji jakiegoś przypadka gramatycznego przez inny
- syntaktyka (językoznawstwo) (też: składnia) – budowa zdań i innych wypowiedzeń
- syntetyczne, języki – języki, w których większość form gramatycznych jest jednowyrazowa
- system pisma – rodzaj zapisu języków
- systematyka – uporządkowany podział na kategorie w obrębie danego zbioru, np. podział rodziny językowej na gałęzie rozwojowe o różnych rangach
- Szemerényi, Oswald (1913–1996) – węgierski językoznawca
- szkocki, język – potoczny termin mogący odnosić się do następujących pojęć:
- język gaelicki szkocki – szkocki język z grupy celtyckiej;
- język scots – język z grupy germańskiej, siostrzany język angielskiego;
- szkocka odmiana języka angielskiego – dialekt języka angielskiego w Szkocji
- sztuczny, język – język wymyślony i celowo stworzony przez określoną osobę lub grupę osób
- szyk V2 – szyk zdania, w którym orzeczenie znajduje się na drugim miejscu, charakterystyczny dla wielu konstrukcji w różnych językach germańskich
- szyk wyrazów – kolejność wyrazów w zdaniu
T
edytuj- tekst Anitty – starożytny tekst hetycki, jeden z najstarszych indoeuropejskich zabytków językowych, opisujący działalność króla Anitty
- temat wyrazu – część wyrazu niepodlegająca odmianie
- teoria falowa – teoria głosząca, że zmiana językowa rozszerza się geograficznie na podobieństwo fal na wodzie
- teoria glottalna – dawna teoria, według której w języku praindoeuropejskim zamiast spółgłosek dźwięcznych istniały spółgłoski ejektywne
- teoria laryngalna – teoria, według której w języku praindoeuropejskim istniały trzy laryngały (spółgłoski krtaniowe)
- tocharskie, języki – jedna z głównych grup w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich
- tracki, język – wymarły, starożytny paleobałkański język indoeuropejski
- trackie, języki – wymarły starożytny kompleks językowy lub grupa w obrębie języków indoeuropejskich
- tracko-ilirskie, języki – postulowana dawniej hipotetyczna gałąź językowa, obejmująca języki trackie oraz ilirskie
- tracko-ormiańskie, języki – postulowana dawniej grupa języków indoeuropejskich, obejmująca języki trackie i ormiańskie
- Trubieckoj, Nikołaj (1890–1938) – rosyjski językoznawca
- tryb (językoznawstwo) – kategoria gramatyczna określająca stosunek nadawcy do treści zdania
- typologia języków – dziedzina kategoryzująca języki ze względu na ich cechy
U
edytuj- umlaut – zmiana wymowy samogłoski w językach germańskich
- urdu, język – jedna z dwóch odmian kulturowych makrojęzyka hindustani
- urheimat – praojczyzna ludów mówiących językami danej grupy bądź rodziny językowej
- urzędowy, język – oficjalny język danego kraju
- utrum – rzadki rodzaj gramatyczny, będącym przeciwieństwem rodzaju nijakiego, np. w językach duńskim czy szwedzkim
V
edytuj- Vernera, prawo – prawo głosowe w językach germańskich
- VSO – typ języka, w którym obowiązuje kolejność szyku wyrazów: orzeczenie–podmiot–dopełnienie, charakterystyczny dla języków grupy celtyckiej
W
edytuj- Watkins, Calvert (1933–2013) – amerykański językoznawca
- wedyjski, język – patrz: sanskryt wedyjski
- wenetyjski, język – wymarły, starożytny paleobałkański język indoeuropejski
- wielkich języków Europy, liga (też: liga SAE) – liga językowa obejmująca wielkie indoeuropejskie języki Europy (SAE – Standard Average European)
- Witczak, Krzysztof (ur. 1960) – polski językoznawca
- wojownik z Capestrano – figura z VI w. p.n.e., zawierająca napis w italskim języku południowopiceńskim
- World Atlas of Language Structures – ogólnodostępna baza danych dotycząca struktury języków świata
- wymarły, język – język, który nie jest już w ogóle używany w żadnej formie
- wzdłużenie zastępcze – proces fonetyczny wydłużający samogłoskę po zaniku samogłoski następującej
Y
edytuj- Young, Thomas (1773–1829) – brytyjski badacz, twórca terminu języki indoeuropejskie
Z
edytuj- zagrożony wymarciem, język – język o spadku liczby użytkowników w tempie grożącym jego wyginięciu
- zapożyczenie językowe – element w danym języku przejęty z języka obcego
- zmiana językowa – innowacja powstała w języku
- zwarcie krtaniowe – jeden z laryngałów, spółgłoska istniejąca m.in. w języku praindoeuropejskim
- związek frazeologiczny – często używane połączenie wyrazów, które utrwaliło się w języku
Ż
edytuj- życzący, tryb – patrz: optativus
Wyróżniona treść
edytuj- język angielski
- czas przeszły w języku angielskim
- czas przyszły w języku angielskim
- czas teraźniejszy w języku angielskim
- czasowniki modalne w języku angielskim
- fonologia i fonetyka języka angielskiego
- gramatyka języka angielskiego
- intonacja w języku angielskim
- liczba mnoga w języku angielskim
- łączące R
- mowa zależna w języku angielskim
- okresy warunkowe w języku angielskim
- przedimek w języku angielskim
- question tags
- Received Pronunciation
- strona bierna w języku angielskim
- wulgaryzmy i przekleństwa w języku angielskim
- zaimki w języku angielskim
- czas przeszły w języku angielskim
- język francuski
- język galijski
- język łaciński
- język niemiecki
- język norweski
- język polski
- język rosyjski
- język russenorsk
- język staro-cerkiewno-słowiański
- język szwedzki
- inne wyróżnione artykuły
