Wikiprojekt:Tłumaczenie artykułów/Kanada

Kanada

Canada

Flaga
Dewiza: (łac.) A Mari Usque Ad Mare (Od morza do morza)
Hymn: O Canada
Język urzędowy	angielski, francuski
Stolica	Ottawa
Ustrój polityczny	monarchia konstytucyjna
Głowa państwa	monarcha Elżbieta II
W jej imieniu	gubernator generalny Michaëlle Jean
Szef rządu	premier Stephen Harper
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	9 976 140 km² 8,92%
Liczba ludności (I 2007)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	32 815 000 3,3 osób/km²
Waluta	dolar kanadyjski (CAD)
Konfederacja Kanady	1 sierpnia 1867
Strefa czasowa	UTC -3,5 do -8 - zima UTC-2,5 do -7 - lato
Kod ISO 3166	CA
Domena internetowa	.ca
Kod samochodowy	CDN
Kod telefoniczny	+1

{{Państwo infobox}} Nieznane pola: "ludność_miejsce", "uwagi", "język_używany", "gęstość_miejsce", "powierzchnia_miejsce" oraz "państwo".

Kanada (ang. Canada) - państwo położone w Ameryce Północnej, rozciągające się od Oceanu Atlantyckiego na wschodzie do Oceanu Spokojnego na zachodzie i Oceanu Arktycznego na północy. Na południu i północnym zachodzie graniczy ze Stanami Zjednoczonymi. Drugie państwo świata pod względem powierzchni (po Rosji) oraz 36. pod względem ludności. Kanada jest członkiem ONZ, NAFTA, Wspólnoty Narodów, Frankofonii, NATO, G8, APEC, UNESCO oraz szeregu innych organizacji branżowych.

Obszar obecnej Kanady zamieszkiwały od tysięcy lat ludy tubylcze (plemiona Indian i Inuitów). Rozpoczęte pod koniec XV w. brytyjskie i francuskie ekspedycje zbadały całe atlantyckie wybrzeże Kanady, co spowodowało stopniowe ich zasiedlenie przez brytyjskich i francuskich obywateli. W 1867 r. cztery kolonie wchodzące w skład Brytyjskiej Ameryki Północnej uchwaliły Konfederację Kanady i powołały do życia nowe państwo - Kanadę. Stopniowy proces uniezależniania się od Wielkiej Brytanii osiągnął punkt kulminacyjny w 1982 r., gdy uchwalenie nowej Ustawy o Kanadzie (ang. Canada Act 1982) zerwało ostatnie więzi zależności od parlamentu brytyjskiego.

Kanada do dziś pozostaje monarchią konstytucyjną, z Elżbietą II jako głową państwa i utrzymuje demokrację parlamentarną. Jako federacja złożona z dziesięciu prowincji i trzech terytoriów, Kanada pozostaje krajem dwujęzycznym i wielokulturowym, w którym na poziomie federalnym obowiązują dwa języki oficjalne: angielski i francuski (w ich kanadyjskich odmianach). Kanada jest państwem uprzemysłowionym i zaawansowanym technicznie, o zróżnicowanej gospodarce w znacznym stopniu uzależnionej od własnych bogactw naturalnych i wymiany handlowej - zwłaszcza ze Stanami Zjednoczonymi, z którymi Kanada posiada trwałe i złożone związki.

Pochodzenie

Jacques Cartier

Nazwa "Kanada" pochodzi od irokeskiego słowa "canada" oznaczającego "wioskę" lub "osiedle". W 1535 r. mieszkańcy okolic obecnego miasta Quebec używali go, wskazując podróżnikowi Cartierowi drogę do wioski Stadacona. Cartier natomiast posłużył się słowem "Canada" na określenie nie tylko wioski, ale całego obszaru podległego wodzowi Stadacony o imieniu Donnacona. Od 1545 r. europejskie książki i mapy zaczęły nazywać ten region "Kanadą".

Jako "Kanadę" zaczęto nazywać także francuską kolonię obejmującą część Nowej Francji wzdłuż Rzeki Św. Wawrzyńca i północne wybrzeża Wielkich Jezior. W 1791 r. podzielono ją na dwie kolonie - Górną Kanadę (anglojęzyczną) i Dolną Kanadę (francuskojęzyczną) - aż do ich połączenia w 1841 r. w brytyjską Prowincję Kanady (ang. Province of Canada). W Konfederacji Kanady z 1867 r. cztery kolonie wchodzące w skład Brytyjskiej Ameryki Północnej powołały do życia nowe państwo: "Dominium Kanady". Nazwa ta obowiązywała do lat 50 XX w. Kiedy Kanada zyskała polityczną autonomię od Wielkiej Brytanii, rząd federalny coraz częściej zaczął się posługiwać w dokumentach państwowych i traktatach prostą nazwą "Kanada". Ustawa o Kanadzie 1982 zawiera tylko nazwę "Canada" i jest to obecnie jedyna (i dwujęzyczna) oficjalna nazwa państwa. Znalazło to swoje odzwierciedlenie w 1982 r., gdy nazwę święta państwowego zmieniono z "Dnia Dominium" na "Dzień Kanady".

Historia

Handel futrami - najważniejsza gałąź kanadyjskiej gospodarki do początku XIX wieku

Tubylcza tradycja utrzymuje, że rdzenne ludy Kanady zamieszkiwały poszczególne części kraju od początku historii. Badania archeologiczne potwierdzają obecność człowieka w północnej części Yukonu 25 500 lat temu, a w południowym Ontario 9 500 lat temu. Pierwszymi przybyszami z Europy byli Wikingowie, którzy osiedlili się na krótko w L'Anse aux Meadows około roku 1000 r.

Kolejnymi Europejczykami, którzy badali atlantyckie wybrzeże Kanady, byli: John Cabot w 1497 r. - w imieniu Anglii oraz Jacques Cartier w 1534 - w imieniu Francji. Francuski podróżnik Samuel de Champlain przybył tu w roku 1603, zakładając pierwsze stałe osiedla europejskie w Port Royal w 1605 r. i Québecu w 1608 r. Spośród francuskich kolonistów, Kanadyjczycy (Canadiens) zasiedlili stopniowo dolinę Rzeki Św. Wawrzyńca, Akadyjczycy (Acadians) - prowincje nadmorskie (zwane Maritimes), zaś Coureurs de bois - francuscy handlarze futrami oraz katoliccy misjonarze (René-Robert Cavelier, Sieur de La Salle) eksplorowali okolice Wielkich Jezior, Zatoki Hudsona i dorzecza Missisipi aż po Luizjanę. O kontrolę nad handlem futrami toczyły się walki Brytyjczyków z Indianami i Francuzami.

Około 1610 r. Anglia założyła placówki rybackie na Nowej Fundlandii, i skolonizowała Trzynaście kolonii na południu. W latach 1689-1763 toczyła się seria czterech kolonialnych wojen Anglików z Indianami i Francuzami. Na mocy pokoju z Utrechtu w 1713 r. pod panowanie Brytyjczyków dostał się półwysep Nowa Szkocja, a kończący wojnę siedmioletnią pokój paryski z 1763 r. scedował na rzecz Brytyjczyków północną część Nowej Francji (jej zachodnia część, zwana Luizjaną, przypadła na krótko Hiszpanii).

Śmierć generała Wolfe'a podczas bitwy na Równinie Abrahama w Quebecu w 1759 r., podczas brytyjskiej wojny z Indianami i Francuzami.

Królewska Proklamacja z 1763 r. wykroiła z Nowej Francji Quebec jako nową prowincję i przyłączyła wyspę Cape Breton do Nowej Szkocji. Ograniczyła także językowe i religijne prawa francuskich Kanadyjczyków. W 1769 r. St. John's Island (obecnie Wyspa Księcia Edwarda) stała się odrębną kolonią. By uniknąć konfliktu w Quebecu, Ustawa o Quebecu (ang. Quebec Act) z 1774 r. rozszerzyła jego terytorium na Wielkie Jeziora i Dolinę Ohio oraz przywróciła w Quebecu język francuski, religię katolicką i francuski kodeks cywilny. Rozgniewało to wielu mieszkańców Trzynastu Kolonii, przyczyniając się do wybuchu rewolucji amerykańskiej. Pokój paryski z 1783 r. uznał niepodległość Ameryki i scedował tereny na południe od Wielkich Jezior na rzecz Stanów Zjednoczonych. Około 50 tys. wiernych Zjednoczonemu Królestwu lojalistów zbiegło wówczas z USA do Kanady. Uznając osiedla lojalistów w Maritimes, z Nowej Szkocji wyłączono Nowy Brunszwik. By zadowolić anglojęzycznych lojalistów w Quebecu, Ustawa Konstytucyjna z 1891 r. podzieliła prowincję na francuskojęzyczną Dolną Kanadę i anglojęzyczną Górną Kanadę, ustanawiając w każdej z nich pochodzące z wyboru Zgromadzenia Ustawodawcze.

Kanada stanowiła główny front w wojnie 1812 r. pomiędzy USA i Imperium Brytyjskim. Jej obrona umocniła poczucie jedności wśród mieszkańców Brytyjskiej Ameryki Północnej. W 1815 r. rozpoczęła się masowa migracja z Wielkiej Brytanii i Irlandii do Kanady. Na początku XIX w. przemysł drzewny stał się też ważniejszy od handlu futrami.

Dążenie do "rządu odpowiedzialnego" (przed lokalnym Parlamentem) doprowadziło do nieskutecznych rebelii w 1837 r. Raport Durhama o sytuacji w Brytyjskiej Ameryce Północnej z 1839 r. zalecił później wprowadzenie "rządu odpowiedzialnego" oraz asymilację francuskich Kanadyjczyków w brytyjskiej kulturze. Ustawa o Unii z 1840 r. połączyła obie Kanady w Zjednoczone Prowincje Kanady. Francuscy i brytyjscy Kanadyjczycy mieli ze sobą współpracować w Zgromadzeniu na rzecz przywrócenia praw Francuzom. W 1849 r., podobnie jak wszystkie północnoamerykańskie kolonie brytyjskie, powołali oni rząd odpowiedzialny przed kanadyjskim Parlamentem.

Podpisanie przez Wielką Brytanię i USA w 1846 r. traktatu oregońskiego (ang. Oregon Treaty) zakończyło konflikt graniczny w Oregonie, wytyczając zachodnią część granicy między obu państwami wzdłuż 49. równoleżnika oraz umożliwiając powstanie brytyjskich kolonii na wyspie Vancouver (1849) i w Kolumbii Brytyjskiej (1858). Kanada podjęła też szereg ekspedycji badawczych na Zachód, by potwierdzić swoje prawa do Ziemi Ruperta i Arktyki. Ludność Kanady szybko rosła dzięki wysokiemu przyrostowi naturalnemu; imigrację Brytyjczyków równoważyła emigracja do Stanów Zjednoczonych, zwłaszcza wyjazdy francuskich Kanadyjczyków do Nowej Anglii.

Konfederacja

Animacja przedstawiająca rozwój granic i nazw kanadyjskich prowincji i terytoriów

W wyniku kilku konferencji konstytucyjnych ustawa o Brytyjskiej Ameryce Północnej (ang. British North America Act) z 1867 r. ustanowiła konfederację, tworząc 1 lipca 1867 "jedno dominium pod nazwą Kanada", obejmujące cztery prowincje: Ontario, Quebec, Nową Szkocję i Nowy Brunszwik. Kanada objęła kontrolę nad Ziemią Ruperta i Terytorium Północno-Zachodnim, tworząc Terytoria Północno-Zachodnie. W lipcu 1870 r. skargi Metysów doprowadziły do rebelii nad Rzeką Czerwoną i powstania prowincji Manitoba. Kolumbia Brytyjska i wyspa Vancouver (które zjednoczyły się w 1866 r.) oraz kolonia na Wyspie Księcia Edwarda dołączyły do Konfederacji - odpowiednio - w 1871 i 1873 r.

Partia Konserwatywna Kanady premiera Johna A. Mcdonalda ustanowiła taryfy celne dla ochrony rodzącego się kanadyjskiego przemysłu. By udostępnić Zachód, rząd sfinansował budowę trzech transkontynentalnych linii kolejowych (w tym Canadian Pacific), otworzył prerie pod osadnictwo na mocy ustawy o ziemiach Dominium (ang. Dominion Lands Act) i utworzył Północno-Zachodnią Policję Konną, by objąć władzę nad tym terytorium. W 1898 r., po gorączce złota w Klondike na Terytoriach Północno-Zachodnich, w celu lepszej kontroli sytuacji w regionie rząd Kanady zdecydował się utworzyć odrębne terytorium Yukonu. Za rządów liberalnego premiera Wilfrida Lauriera imigranci z Europy kontynentalnej zasiedlili prerie, a w 1905 r. Alberta i Saskatchewan stały się prowincjami.

Atak kanadyjskich żołnierzy i czołgu podczas bitwy pod Vimy Ridge w 1917 r.

Kanada przystąpiła do I wojny światowej w 1914 automatycznie wraz z Wielką Brytanią. Wysłała ochotników na front zachodni w ramach narodowego kontyngentu. W 1917 wybuchł kryzys mobilizacyjny gdy konserwatywny premier Robert Borden wprowadził obowiązek służby wojskowej mimo sprzeciwu francuskojęzycznych mieszkańców Quebecu. W 1919 Kanada wstąpiła do Ligi Narodów niezależnie od Wielkiej Brytanii; w 1931 r. Statut Westminsterski potwierdził niezależność Kanady.

Wielki Kryzys w 1929 r. przyniósł trudności gospodarcze w Kanadzie wszystkim. W odpowiedzi na to, w Albercie oraz Saskatchewan, partia Co-operative Commonwealth Federation (CCF), na czele z Tommy Douglasem, zapowiedziała wprowadzenie państwa opiekuńczego, co realizowano w latach 40. i 50. Kanada, pod rządami centrolewicowego Williama Lyon Mackenzie Kinga, wypowiedziała wojnę Niemcom niezależnie, w trzy dni po tym gdy uczyniła to Wielka Brytania. Pierwsze jednostki Armii Kanadyjskiej pojawiły się w Wielkiej Brytanii w grudniu 1939 roku. Kiedy tylko przemysł zaczął produkować na potrzeby armii kanadyjskiej, Wielkiej Brytanii, Chin oraz ZSRR gospodarka ruszyła gwałtownie. Pomimo kolejnego kryzysu mobilizacyjnego w Quebec, Kanada zakończyła wojnę jako kraj, który posiada jedną z największych armii na świecie. Podczas II wojny światowej, w 1942 r. Kanada była pierwszym alianckim krajem, który usiłował uzyskać przyczółki w okupowanej przez państwa osi Europie. Rajd na Dieppe zakończył się jednak niepowodzeniem. Kraj odegrał kluczową rolę w Bitwie o Atlantyk, inwazji na Włochy oraz oswobadzał w 1945 r. z okupacji niemieckiej Holandię.

W 1949 r. Nowa Funlandia dołączyła do Kanady jako jej dziesiąta prowincja. Powojenna atmosfera w kraju, wraz z ekspansją ekonomiczną zainicjowały wyż demograficzny oraz przyciągały imigrantów ze spustoszonej wojną Europy.

Quebec, w latach 60. przebył głęboką społeczną i ekonomiczną rewolucję - tzw. Cichą Rewolucję (Quiet Revolution). Nacjonaliści z Quebecu zaczęli wywierać większą presję na rzecz autonomii prowincji. Separatyści z Partii Quebecu (Parti Québécois) pierwszy raz doszli do władzy w 1976 r. W Referendum w sprawie suwerenności z 1980 r. obywatele odrzucili tę koncepcję. Drugie zorganizowane w 1995 r. zakończyło się podobnie, jednak separatyści przegrali już tylko minimalną różnicą głosów - 50.6% do 49.4%. W 1997 r. kanadyjski Sąd Najwyższy orzekł, że jednostronna secesja prowincji jest niezgodna z konstytucją. Mimo to ruchy na rzecz niepodległości kontynuują nadal swoją działalność.

Pod pełnymi sukcesów lewicowymi rządami Lestera B. Pearsona oraz Pierra Trudeau wzrosła świadomość wspólnej tożsamości. W 1965 r. Kanada przyjęła jako flagę czerwony liść klonu. W 1969 r. w odpowiedzi na narastające ruchy odrębnościowe mieszkańców Quebec, rząd federalny oficjalnie stał się dwujęzyczny (Official Languages Act). Wprowadzono liberalne prawo imigracyjne (Immigration Acts: 1967 oraz 1976) i ogłoszono oficjalnie Kanadę krajem multikulturowym (1971). Fala imigracji spoza Europy zmieniła wizerunek kraju. W latach 70. zainicjowano programy socjalne w służbie zdrowia (Universal Health Care), systemie emerytalnym (Canada Pension Plan), a także system pożyczek w szkolnictwie wyższym (Canada Student Loans). Dekadę później przechodziły one fazę ugruntowania. Rządy prowincjonalne, w szczególności Quebec walczyły z tym jako ingerencją we własne kompetencje. Ostatecznie, Premier Pierre Trudeau, przeforsował "uojczyźnienie (brytyjskiej) konstytucji", ustanawiając Kartę Praw i Wolności bazującą na wolnościach indywidualnych w konstytucji z 1982 r. (Constitution Act of 1982).

Integracja gospodarcza z USA znacząco wzrosła od czasów II wojny swiatowej. Porozumienia handlowe (Canada-United States Automotive Agreement) z 1965 r. oraz z 1987 (Canada-United States Free Trade Agreement) kładły podwaliny pod integrację obu gospodarek. Wszechobecność amerykańskiej kultury, TV oraz przedsiębiorstw była powodem obaw kanadyjskich nacjonalistów o zachowanie autonomii kulturalnej. Niemniej jednak, Kanadyjczycy są dumni ze swojego systemu publicznej służby zdrowia oraz społecznej multikulturowości.

Rząd i polityka

Siedziba parlamentu Kanady w Ottawie.

Kanada jest monarchią konstytucyjną, a głową państwa, Królową Kanady, jest Elżbieta II. Jest też demokracją parlamentarną z federalnym systemem rządów parlamentarnych i silnymi tradycjami demokratycznymi. Konstytucja Kanady określa prawne ramy państwa, obejmujące tekst pisany oraz niepisane zasady i zwyczaje. Podstawowe ramy kanadyjskiej konstytucji zawiera ustawa o Brytyjskiej Ameryce Północnej (ang. British North America Act) z 1867 r., przemianowana w 1982 r. na Ustawę Konstytucyjną z 1867 r. Stanowi ona, że Kanada ma konstytucję "zbliżoną do konstytucji Wielkiej Brytanii" i dzieli władzę między rząd federalny i rządy poszczególnych prowincji. Konstytucja obejmuje Kanadyjską Kartę Praw i Wolności (ang. Canadian Charter of Rights and Freedoms), gwarantującą Kanadyjczykom podstawowe prawa i wolności, których w zasadzie nie może ich pozbawić żaden rodzaj władz Kanady. W rozdziale 33 zawiera jednak zastrzeżenie, iż parlament federalny i legislatury prowincji mogą zawiesić czasowo niektóre inne rozdziały Karty na okres do pięciu lat.

Królowa Kanady: Elżbieta II

Stanowisko Premiera Kanady, szefa rządu, przypada aktualnemu liderowi partii politycznej, która zyskała poparcie większości w Izbie Gmin. Premier i jego Gabinet mianowani są formalnie przez Gubernatora generalnego Kanady (który jest kanadyjskim przedstawicielem Królowej). Jednak to Premier formuje swój Gabinet, a Gubernator generalny zwyczajowo akceptuje personalne decyzje Premiera. Tradycyjnie, w skład Gabinetu wchodzą członkowie partii Premiera z obu izb ustawodawczych, głównie z Izby Gmin. Władzę wykonawczą sprawują Premier i Gabinet, a wszyscy oni składają przysięgę przed Królewską Radą Kanady (ang. Queen's Privy Council for Canada) i stają się Ministrami Korony. Premier posiada szerokie uprawnienia polityczne, w szczególności w zakresie mianowania innych urzędników rządu i służby cywilnej.

Gubernatorem generalnym Kanady od 27 września 2005 jest Michaëlle Jean, a Premierem od 6 lutego 2006 jest lider Partii Konserwatywnej Kanady, Stephen Harper.

Parlament Kanady składa się z Królowej i dwóch izb: wybieralnej Izby Gmin i mianowanego Senatu. Członków Izby Gmin wybiera się zgodnie z ordynacją większościową w okręgach wyborczych; wybory powszechne ogłasza Gubernator generalny na wniosek Premiera. O ile dla Parlamentu nie określono kadencji minimalnej, to nowe wybory powszechne należy ogłosić w ciągu pięciu lat od poprzednich. Członków Senatu, których fotele obsadzane są wg kryterium regionalnego, nominuje Premier i mianuje formalnie Gubernator generalny; swoje mandaty sprawują do ukończenia 75 lat.

Cztery główne partie polityczne Kanady to: Konserwatywna Partia Kanady, Liberalna Partia Kanady, Nowa Demokratyczna Partia Kanady i Blok Quebecu. Obecny rząd tworzy Partia Konserwatywna Kanady. Chociaż Zielona Partia Kanady i inne mniejsze partie polityczne nie mają obecnie reprezentacji parlamentarnej, to lista partii, które w przeszłości zdobywały mandaty w wyborach do Parlamentu Kanady jest długa.

Prawo

Sąd Nawyższy w Ottawie

Władza sądownicza Kanady odgrywa ważną rolę, interpretując przepisy i unieważniając te, które naruszają Konstytucję. Sąd Najwyższy Kanady jest najwyższą instancją sądową i ostatecznym arbitrem, a na jego czele stoi obecnie sędzia Beverley McLachlin. Dziewięciu sędziów Sądu Najwyższego Kanady mianuje, w porozumieniu z Premierem, Gubernator generalny Kanady. Wszyscy sędziowie szczebla najwyższego i apelacyjnego mianowani są przez Gubernatora generalnego w porozumieniu z Premierem i ministrem sprawiedliwości, po konsultacjach z pozarządowymi organizacjami prawniczymi. Gabinet federalny mianuje sędziów Sądów Najwyższych na szczeblu poszczególnych prowincji i terytoriów. Niższe stanowiska sędziowskie w prowincjach i terytoriach obsadzane są przez właściwe dla nich rządy.

Wszędzie - za wyjątkiem Quebecu, gdzie dominuje prawo cywilne - przeważa system common law. Prawo karne stanowi wyłączną odpowiedzialność władz federalnych i jest ujednolicone w całym kraju. Przestrzeganie prawa, w tym sądy karne, leży w kompetencjach prowincji, ale na terenach wiejskich wszystkich prowincji, z wyjątkiem Ontario i Quebecu, odpowiedzialność za nadzór policyjny skupia się na federalnej RCMP.

Stosunki międzynarodowe i wojskowe

Pomnik Sił Pokojowych w Ottawie

Kanada i Stany Zjednoczone mają najdłuższą niechronioną granicę na świecie, współpracują wojskowo, i są dla siebie największymi partnerami handlowymi. Kanada jednak prowadzi niezależną politykę zagraniczną, w tym utrzymuje pełne stosunki dyplomatyczne z Kubą i odmówiła udziału w wojnie irackiej. Kanada także utrzymuje historyczne więzi z Wielką Brytanią, Francją i byłymi koloniami brytyjskimi i francuskimi, jest członkiem Wspólnoty Narodów (Commonwealth) i Frankofonii.

Kanadyjski personel wojskowy to 64 tys. w służbie czynnej i 26 tys. rezerwistów. Kanadyjskie Siły Zbrojne składają się z wojsk lądowych, marynarki wojennej i sił powietrznych. Posiadają one 1400 pojazdów pancernych, 34 okręty wojenne i 861 statków powietrznych.

Silne przywiązanie do Imperium Brytyjskiego i Wspólnoty Narodów w angielskojęzycznej części Kanady sprawiło, że kraj ten miał duży udział w brytyjskim wysiłku wojennym w drugiej wojnie burskiej, I wojnie światowej i II wojnie światowej. Odtąd Kanada jest rzecznikiem multilateralizmu, czyni wysiłki aby rozwiązywać problemy świata we współpracy z innymi krajami. Kanada należy do ONZ od 1945 r. i jest założycielem oraz członkiem NATO od 1949 r. Podczas wojny koreańskiej Kanada była jednym z głównych dostarczycieli żołnierzy do sił ONZ. We współpracy z USA założyła NORAD do obrony powietrznej przed ZSRR.

Kanada odgrywa czołową rolę w wysiłkach pokojowych ONZ. W czasie kryzysu sueskiego w 1956 Lester Pearson zmniejszył napięcie proponując rozpoczęcie misji pokojowej ONZ. Kanada wzięła udział w 50 misjach pokojowych, w tym we wszystkich wysiłkach pokojowych ONZ do 1989r oraz utrzymywała swe siły w międzynarodowych operacjach w byłej Jugosławii w w pierwszej wojnie w Zatoce.

Kanada wstąpiła w 1990r do Organizacji Państw Amerykańskich (OPA) i gościła Zgromadzenie Ogólne OPA w Windsorze w czerwcu 2000 r., a także trzeci Szczyt Ameryk w Quebecu w kwietniu 2001. Kanada usiłuje zacieśniać więzy z gospodarkami krajów Azji i Pacyfiku poprzez członkostwo w APEC.

Kanadyjscy żołnierze w Afganistanie

Od 2001 r. Kanada utrzymuje swoje wojska w Afganistanie w ramach amerykańskich sił stabilizacyjnych oraz dowodzonych przez NATO sił ISAF. Kanadyjski Zespół Reagowania na wypadek Katastrof (DART) brał udział w trzech dużych operacjach pomocowych w ostatnich dwóch latach; dwustuosobowy zespół wysłano do pomocom ofiarom tsunami w południowej Azji w grudniu 2004, huraganu Katrina we wrześniu 2005 i trzęsienia ziemi w Kaszmirze w październiku 2005.

W lutym 2007, Kanada, Włochy, Wielka Brytania, Norwegia i Rosja zobowiązały się uruchomić projekt wartości 1,5 miliarda dolarów mający na celu opracowanie szczepionek mogących uratować miliony ludzi w biednych krajach, i wezwały innych do dołączenia się do tej inicjatywy.

Prowincje i Terytoria

Geopolityczna mapa Kanady - 10 prowincji i 3 terytoria

Kanada jest federacją dziesięciu prowincji i trzech terytoriów. Prowincje to: Alberta, Kolumbia Brytyjska, Manitoba, Nowy Brunszwik, Nowa Fundlandia i Labrador, Nowa Szkocja, Ontario, Wyspa Księcia Edwarda, Quebec i Saskatchewan. Terytoria to Nunavut,Terytoria Północno-Zachodnie i Jukon. Każda z wyżej wymienionych jednostek ma swoje oficjalne symbole: kwiat, drzewo, ptaka, motto i inne.

Prowincje są bardziej niezależne od rządu federalnego niż terytoria. Są one odpowiedzialne za większość programów socjalnych, takich jak służba zdrowia, edukacja czy opieka społeczna. Wspólnie osiągają większe dochody niż Rząd Federalny. Jest to zupełnie unikalna struktura wśród państw będących federacjami. Używając swoich uprawnień, Rząd Federalny może zainicjować w prowincjach programy narodowe, takie jak np. zdrowotny Canada Health Act. Prowincje mają prawo ich zaniechać, jednak w praktyce zdarza się to rzadko. Aby mieć pewność, że opodatkowanie i świadczenie tych usług utrzymują się na podobnym poziomie w biedniejszych i bogatszych prowincjach, Rząd Federalny dysponuje dotacjami wyrównawczymi (Equalization payments).

Każda z prowincji ma jednoizbowy rząd na czele którego stoi Premier wybierany w taki sam sposób jak Premier Kanady. Każda prowincja posiada również Gubernatora-Porucznika, reprezentanta królowej - analogicznie do urzędu Gubernatora Generlalnego Kanady, mianowanego z rekomendacji Premiera, aczkolwiek w ostatnich latach wzrasta stopień uzgadniania tych mianowań z rządami prowinoncjalnymi.

	Prowincje Kanady	stolica	powierzchnia (w km²)	ludność (2001)
1	Alberta	Edmonton	661 848	3 064 249
2	Kolumbia Brytyjska	Victoria	944 735	4 095 900
3	Manitoba	Winnipeg	647 797	1 150 000
4	Nowy Brunszwik	Fredericton	72 908	757 100
5	Nowa Fundlandia i Labrador	St. John's	405 212	533 800
6	Nowa Szkocja	Halifax	55 284	942 700
7	Ontario	Toronto	1 076 395	11 874 400
8	Quebec	Québec	1 542 056	7 410 500
9	Saskatchewan	Regina	651 036	1 015 800
10	Wyspa Księcia Edwarda	Charlottetown	5 660	138 500
	Terytoria Kanady	stolica	powierzchnia (w km²)	ludność (2001)
1	Nunavut	Iqaluit	2 093 190	28 200
2	Terytoria Północno-Zachodnie	Yellowknife	1 346 106	42 083
3	Jukon	Whitehorse	482 443	29 900

Klimat i geografia

Zdjęcie satelitarne Kanady. Na Tarczy Kanadyjskiej przeważa tajga. W części arktycznej dominuje lód i tundra. Na powierzchni Kanadyjskich Gór Skalistych i Gór Nadbrzeżnych widoczne są pokrywy lodowcowe. Równinne i żyzne prerie umożliwiają rozwój rolnictwa. Na południowym wschodzie znajdują się Wielkie Jeziora Północnoamerykańskie zasilane przez Rzekę Świętego Wawrzyńca. To miejsce zamieszkania większości ludności Kanady.

Kanada zajmuje większą część północnej Ameryki Północnej, sąsiadując z kontynentalnymi Stanami Zjednoczonymi na południu i stanem Alaska na północnym zachodzie. Na zachodzie oblewa ją Ocean Spokojny, na wschodzie Ocean Atlantycki, na północy Ocean Arktyczny. Biorąc pod uwagę całe terytorium Kanady, jest ona drugim największym krajem świata (po Rosji) i największym na kontynencie. Wliczając jedynie tereny lądowe, kraj zajmuje czwarte miejsce (wyprzedzają ją Rosja, Chiny i Stany Zjednoczone). Od 1925, Kanad rości sobie prawa do części Arktyki pomiędzy długością geograficzną 60°W a 141°W; roszczenia te nie są powszechnie uznawane. Najbardziej na północ wysuniętym miejscem zamieszkania ludzi w Kanadzie (i na świecie) jest Posterunek Kanadyjskich Sił Zbrojnych w Alert na północnym krańcu Wyspy Ellesmere'a— równoleżnik 82.5°N— tylko 817 kilometrów od Bieguna Północnego.

Liczba ludności wynosi 3,5 osoby na km², co czyni Kanadę jednym z najmniej zaludnionych krajów na świecie. Najgęściej zaludnionym obszarem jest tzw. Korytarz Quebec City-Windsor położony wzdłuż linii o długości 1150 km między tymi miastami, w pobliżu Wielkich Jezior i Rzeki Świętego Wawrzyńca, w którym mieszka 57% ludności kraju. Na północ od tego regionu jest szeroka Tarcza Kanadyjska, skalisty obszar ukształtowany przez ostatnie zlodowacenie, słabo zasolony, bogaty w minerały, usiany jeziorami i rzekami - Kanada ma o więcej jezior niż jakikolwiek inny kraj, na jej terenie znajduje się spora część światowych zapasów słodkiej wody.

Horseshoe Falls (ang. Wodospad Podkowy) w Ontario jest największą częścią Wodospadu Niagara, jednego z największych kompleksów wodospadów na świecie, jest głównym źródłem energii hydroelektrycznej i atrakcją turystyczną

.

We wschodniej Kanadzie Rzeka Świętego Wawrzyńca rozszerza się w Zatokę Świętego Wawrzyńca, największe estuarium świata; u jej ujścia leży wyspa Nowa Fundlandia. Na południe od Zatoki znajduje się prowincja Maritimes, na wschodzie obejmująca fragment Gór Appalachów rozciągających się na południe od Nowej Anglii i półwyspu Gaspé w prowincji Quebec. Wchodzące w skład Maritimes Nowy Brunszwik i Nowa Szkocja oddzielone są od siebie Zatoką Fundy, słynnej ze względu na największe amplitudy pływów morskich. Największą część Kanady Cntralnej zajmują prowincja Ontario oraz Zatoka Hudsona. Na zachód od Ontario rozciąga się szeroka, płaska Kanadyjska Preria sięgająca do Gór Skalistych, które oddzielają ją od Kolumbii Brytyjskiej.

Roślinność północnej Kanady zmienia się od iglastych lasów, przez tundrę aż do jałowej ziemi Arktyki. Północna część Kanady składa się w głównej mierze z wysp tworzących Archipelag Arktyczny, w skład którego wchodzą jedne z najwikszych wysp świata.

Średnia temperatura letnia i zimowa w Kanadzie jest rożna w zależności od regionu. Zimy mogą być ostre w wielu miejscach kraju, zwłaszcza na preriach, gdzie średnia dzienna temperatura wynosi zimą -15 °C ale potrafi także spaść poniżej -40 °C, gdy wieją lodowate, silne wiatry. Z kolei wybrzeże Kolumbii Brytyjskiej ma przyjemny klimat z łagodną i deszczową zimą.

Na wschodnim i zachodnim wybrzeżu średnie twmperatury wynoszą zwykle nieco powyżej 20 °C podczas gdy w głębi kraju średnia temperatura w lecie waha się od 25 °C do 30 °C a w niektórych miejscach dochodzi nawet do 40 °C. Dodatkowe informacje na temat klimatu Kanady uzyskać można na stronie internetowej Environment Canada.

Ekonomia

Widok na centrum finansowe Montrealu

Kanada jako jedno z najbogatszych państw świata, dzięki wysokiemu dochodowi per capita jest członkiem Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz grupy krajów G8. Kanada posiada gospodarkę wolnorynkową z niewiele większą interwencją rządu niż ma to miejsce w USA, choć o wiele mniejszą niż w większości krajów europejskich. Kraj ma mniejszy produkt krajowy brutto per capita (PKB) niż jego południowy sąsiad (gdzieniegdzie dochody rozkładają się podobnie), ale wyższy niż duże, zachodnioeuropejskie gospodarki. W ostatniej dekadzie kanadyjską gospodarkę cechował szybki wzrost, niskie bezrobocie i wysokie nadwyżki budżetowe na szczeblu federalnym. Dzisiejsza gospodarka Kanady bardzo przypomina amerykańską w orientacji na wolny rynek, wzorach produkcyjnych oraz wysokim standardzie życia. W październiku 2006 r. bezrobocie w Kanadzie wynosiło 6,3% i był to najniższy wskaźnik od 30 lat, choć jest on różny w pomiarach lokalnych - od niskiego 3,6% w prowincji Alberta do wysokiego 14,6% w Nowej Fundlandii i Labradorze.

W minionym wieku, wzrost produkcji, górnictwa i usług spowodował przeobrażenie gospodarki kraju z rolniczej na zurbanizowaną i zindristralizowaną. Tak jak gospodarki innych wysokorozwiniętych krajów świata, tak i gospodarka kanadyjska jest zdominowana przez usługi, w których zatrudnione jest około 3/4 Kanadyjczyków. Niemniej jednak, Kanada wyróżnia się spośród innych krajów wysoko rozwiniętych rozmiarami pierwszego sektora, wraz gospodarką leśną i przemysłem naftowym, które są w tym kraju najważniesze.

Kanada jest jednym z kilku wysoko rozwiniętych krajów, które są eksporterami energii (netto). Posiada ogromne złoża gazu na wschodnim wybrzeżu oraz duże złoża gazu i ropy skoncentrowane w Alberta oraz sąsiadującej z nią Kolumbii Brytyjskiej i Saskatchewan. Olbrzymie zmieszane z piaskiem złoża Athabasca Tar Sands czynią Kanadę drugimi po Arabii Saudyjskiej krajem pod względem wielkości rezerw ropy. W Quebec, Kolumbii Brytyjskiej, Nowej Funlandii & Labrador, Ontario i Manitoba energia elektryczna, która jest tania, obfita i stosunkowo przyjazna środowisku, pochodzi z elektrowni wodnych.

Kanada jest jest jednym z najważniejszych na świecie producentów rolnych. Kanadyjskie prerie są jednym z głównych miejsc uprawy pszenicy oraz pozostałych zbóż. Jest największym na świecie producentem cynku, uranu, złota, niklu, aluminium i ołowiu. Wiele, jeśli nie większość miast na północy kraju, gdzie uprawa ziemi jest trudna, istnieje jedynie z dzięki pobliskim kopalniom lub zasobom drewna. Kanada posiada także znaczny sektor wytwórczy, skoncentrowany w południowym Ontario i Quebecku, z przemysłem samochodowym i lotniczym na czele.

Kraj jest silnie zależny od powiązań handlu międzynarodowego, w szczególności handlu z USA. Traktaty o wolnym handlu z 1989 r. Canada-U.S. Free Trade Agreement (FTA) oraz z 1994 r. North American Free Trade Agreement (NAFTA: dołączył Meksyk) znacznie zwiększyły wolumen handlu i stopień integracji z USA. Od 2001 roku, kiedy to udało jej się uniknąć recesji, osiąga najlepsze wyniki gospodarcze w grupie krajów G8. Od połowy lat 90. rząd federalny Kanady ogłasza nadwyżki budżetowe i regularnie spłaca zadłużenie.

Demografia

Toronto, Ontario to najbardziej zaludnione miejsce w Kanadzie z 2 503 281 mieszkańcami w mieście i 5 113 149 wraz z teranemi podmiejskimi.

Według spisu ludności z 2006 r. Kanadę zamieszkiwała rekordowa liczba 31 612 897 mieszkańców, co oznaczało wzrost o 5,4% w porównaniu z rokiem 2001. Głównym czynnikiem wzrostu jest liczne osiedlanie się imigrantów na terytorium Kanady, a w mniejszym stopniu przyrost naturalny. Ok. 3/4 Kanadyjczyków mieszka w odległości do 150 km od granicy z USA . Najwięcej ludzi mieszka w dużych miastach, szczególnie w Toronto, Montrealu, Ottawie, Vancouver i ich przedmieściach.

Kanada jest krajem bardzo zróżnicowanym pod względem etnicznym. Według spisu ludności z 2001 r. w Kanadzie istnieją 34 grupy etniczne liczące po conajmniej 100 tys. osób. W 2001 r. 83% populacji (24 618 250 spośród 29 639 035 ankietowanych) zadeklarowało, że należy do rasy białej. Największą grupą etniczną są Anglicy (20,2%), następnie Francuzi (15,8%), Szkoci (14,0%), Irlandczycy (12,9%), Niemcy (9,3%), Włosi (4,3%), Chińczycy (3,7%), Ukraińcy (3,6%), i rdzenni mieszkańcy Kanady (3,4%); choć aż 40% imigrantów uważa się za "Kanadyjczyków". Liczba rdzennych mieszkańców Kanady rośnie niemal dwukrotnie szybciej, niż cała populacja kanadyjska. W 2001 r. 13,4% Kanadyjczyków należało do "zauważalnych mniejszości".

Kanada ma najwyższy na świecie wskaźnik imigracji per capita, napędzanej przez politykę gospodarczą oraz imigracyjne prawo rodzinne (jednoczenie rodzin). Kraj przyjmuje także dużą liczbę uchodźców. Nowoosiedlający się wybierają najczęściej aglomeracje Toronto, Vancouver i Montrealu. Niemal cała kanadyjska imigracja pochodzi z Azji.

Zróżnicowanie religijne wśród kanadyjczyków jest znaczne. Wg spisu ludności z 2001 r. 77,1% kanadyjczyków to chrzescijanie, (katolicy sa w tej grupie najliczniejsi - stanowią 43,6% ogółu kanadyjczyków). Najliczniejszym wyznaniem prostestanckim jest Zjednoczony Kościół Kanady (United Church of Canada). 16,5% ludności Kanady nie deklarowało żadnej przynależności religijnej, a pozostałe 6,3% związnych było z inną religią niż chrześcijaństwo: w tym 1,9% to muzułmanie, a 1,1% wyznawcy Judaizmu.

W Kanadzie za edukację odpowiedzialne są rządy prowincji i terytoriów, dlatego nie istnieje federalne ministerstwo edukacji. Każdy z trzynastu systemów edukacji jest podobny do pozostałych, ale odzwierciedla warunki historyczne, kulturowe i geograficzne danego regionu. Obowiązkowi edukacyjnemu podlegają dzieci w wieku od 5-7 lat do 16-18 lat w zależności od prowincji, skutkiem czego szacuje się, że w społeczeństwie żyje poniżej jednego procenta analfabetów. Dalsza edukacja (postsecondary) również pozostaje w gestii rządów regionalnych, które pokrywają większość wydatków z nią związanych. Rząd federalny zapewnia dodatkowe środki w formie grantów naukowo-badawczych. W 2002 roku 43% Kanadyjczyków w wieku od 25 do 64 lat legitymowało się wykształceniem na poziomie wyższym; odsetek ten był jeszcze większy dla ludności w wieku od 25 do 34 lat i wynosił 51%.

Ludność Kanady

Edmonton

Montreal

Vancouver

Calgary

Mississauga

Ottawa

• Struktura wiekowa:
  • Dzieci - 0 do 14 lat - 17,3%
  • Młodzież i dorośli w wieku produkcyjnym - 15 do 64 lat - 69,2%
  • Dorośli w wieku poprodukcyjnym - ponad 65 lat - 13,5%
• Przyrost Naturalny: 0,86%
• Wskaźnik urodzin 10,75 urodzin/1000 osób
• Wskaźnik śmierci 7,86 śmierci/1000 osób
• Wskaźnik migracji 5,79 migracji/1000 osób
• Struktura płci:
  • przy urodzeniu - 1,05 mężczyzn/kobiet
  • poniżej 15 lat - 1,05 mężczyzn/kobiet
  • 15 do 64 lat - 1,01 mężczyzn/kobiet
  • ponad 64 lat - 0,74 mężczyzn/kobiet
  • w całej populacji - 0,98 mężczyzn/kobiet
• Śmiertelność noworodków - 4,63 śmierci/1000 urodzin
• Średnia długość życia
  • cała populacja - 80,34 lata
  • mężczyźni - 76,98 lata
  • kobiety - 83,86 lata
• Wskaźnik urodzin - 1,61 dzieci/kobietę

Największe miasta w Kanadzie

	miasto	prowinicja	liczba mieszkańców (2006)
1	Toronto	Ontario	2,503,281
2	Montréal	Quebec	1,620,693
3	Calgary	Alberta	988,193
4	Ottawa	Ontario	812,129
5	Edmonton	Alberta	730,372
6	Mississauga	Ontario	668,549
7	Winnipeg	Manitoba	633,451
8	Vancouver	Kolumbia Brytyjska	578,041
9	Hamilton	Ontario	504,559
10	Quebec	Quebec	491,142
11	Brampton	Ontario	433,806
12	Surrey	Kolumbia Brytyjska	394,976
13	Halifax	Nowa Szkocja	372,679
14	Laval	Quebec	368,709
15	London	Ontario	352,395
16	Markham	Ontario	261,573
17	Gatineau	Quebec	242,124
18	Vaughan	Ontario	238,866
19	Longueuil	Quebec	229,330
20	Windsor	Ontario	216,473
21	Kitchener	Ontario	204,668
22	Burnaby	Kolumbia Brytyjska	202,799
23	Saskatoon	Saskatchewan	202,340
24	Regina	Saskatchewan	179,246
25	Richmond	Kolumbia Brytyjska	174,461
26	Oakville	Ontario	165,613
27	Burlington	Ontario	164,415
28	Richmond Hill	Ontario	162,704
29	Sudbury	Ontario	157,857
30	Sherbrooke	Quebec	147,427

Kultura

Duży wpływ na kulturę kanadyjską miała kultura kolonizatorów (kultura brytyjska i francuska), a w mniejszym stopniu kultura i tradycje rdzennych mieszkańców. Ze względu na liczne migracji między dwoma krajami znaczny wpływ na kulturę kanadyjską miała także kultura amerykańska. Amerykańskie media i sposoby rozrywki są bardzo popularne w Kanadzie; i odwrotnie - wiele kanadyjskich produktów kultury odnosi sukces nie tylko w USA, ale i na całym świecie.

Wybitne dzieła kanadyjskiej kultury są chronione i wspierane przez programy rządowe, ustawy i instytucje takie jak: Kanadyjska Spółka Transmisyjna (Canadian Broadcasting Corporation), Narodowy Zarząd Filmu w Kanadzie (National Film Board of Canada) i Kanadyjska Komisja Radiowo-Telewizyjno-Komunikacyjna (Canadian Radio-television and Telecommunications Commission).

TotemKwakwaka'wakw i tradycyjny "big house" (wielki dom) w Victorii, BC.

Kanada jest krajem o znacznej powierzni, a co się z tym wiąże jest bardzo zróżnicowana pod względem etnicznym i kulturowym. Poruszając się pomiędzy różnymi regionami czy prowincjami można zauważyć znaczące różnice w zwyczajach i kulturze. Jednym z czynników mających znaczny wkład w kulturę kanadyjską byli i nadal są emigranci przybywający z całego świata. Wielu Kanadyjczyków postrzega kulturę ich kraju jako nierozerwalnie wiążącą się z wielokulturowością ich kraju (termin opracowany przez zamieszkałego w Australii profesora Jerzego Zubrzyckiego). Wielokulturowe dziedzictwo Kanady opisane jest w rozdziale 27 Kanadyjskiej Karty Praw i Swobód.

Narodowe symbole Kanady są zaczerpnięte z natury, historii oraz rdzennych mieszkańców Kanady. Szczególnie, znanym kanadysjkim symbolem jest liść klonu, który znajdował się na na obecnej i poprzedniej fladze Kanady, na kanadyjskiej monecie i Herbie Kanady. Innymi znanymi symbolami są bóbr, bernikla kanadyjska, nur lodowiec, Monarcha Kanady, i Kanadyjska Królewska Policja Konna.

Najpopularniejsza dyscyplina sportowa w Kanadzie: hokej na lodzie

Oficjalnymi sportami Kanady są hokej na lodzie (dyscyplina zimowa) i lacrosse (dyscyplina letnia). Narodową dyscypiliną jest hokej, który gromadzi najwięcej widzów w kraju. Hokej jest także najpopularniejszym sportem uprawianym w Kanadzie, w który gra około 1 650 000 Kanadyjczyków (2004 r.). Aż sześć największych kanadyjskich miejscowości (Toronto, Montreal, Vancouver, Ottawa, Calgary, Edmonton) posiada swoje zespoły w NHL (ang. National Hockey League), w której kanadyjscy zawodnicy stanowią ponad połowę wszystkich zawodników. Po hokeju innymi popularnymi widowiskami sportowymi są curling i futbol kanadyjski, który posiada profesjonalną Kanadyjską Ligą Futbolu (CFL). Golf, baseball, narciarstwo, piłka nożna, siatkówka, i koszykówka są powszechnie grane przez młodzież na amatorskim poziomie, ale profesjonalne ligi i kluby nie są tak powszechne w Kanadzie. Kanada będzie gospodarzem takich imprez sportowych jak: Mistrzostwa Świata U-20 w Piłce Nożnej 2007, Zimowe Igrzyska Olimpijskie 2010 w Vancouver i Whistler, British Columbia.

Dni świąteczne w Kanadzie

Święta w Kanadzie

Data	Polska nazwa	Angielska / francuska nazwa	Uwagi
1 stycznia	Nowy Rok	New Year's Day / Jour de l'an	święto państwowe
Piątek przed Wielką Nocą	Wielki Piątek	Good Friday / Vendredi saint	święto państwowe
Pierwszy poniedziałek po Wielkim Piątku	Drugi dzień Wielkiej Nocy/Poniedziałek wielkanocny	Easter Monday / Pâques	święto państwowe
Ostatni poniedziałek przed 25 maja	Urodziny królowej Wiktorii	Victoria Day / Fête de la Reine (Quebec: Fête des Patriotes)	święto państwowe
24 czerwca	Dzień św. Jana Chrzciciela	St. Jean-Baptiste Day / Fête nationale du Québec	święto państwowe Obchodzone wyłącznie w prowincji Quebec
1 lipca	Dzień Kanady	Canada Day / Fête du Canada	święto państwowe Obchody rocznicy Konfederacji Kanady
Pierwszy poniedziałek sierpnia	Święto Obywatelskie	Civic Holiday/ Fête du Canada	święto państwowe Obchodzone we wszystkich prowincjach z wyjątkiem Quebecu.
Pierwszy poniedziałek września	Święto Pracy	Labour Day / Fête du Travail	święto państwowe
Drugi poniedziałek października	Święto Dziękczynienia	Thanksgiving / Action de grâce	święto państwowe
11 listopada	Zakończenie I wojny światowej	Remembrance Day / Jour du souvenir	święto państwowe Składanie hołdu poległym na wojnach
25 grudnia	Boże Narodzenie	Christmas / Noël	święto państwowe
26 grudnia	Drugi dzień Bożego Narodzenia	Boxing Day / Lendemain de Noël	święto państwowe. Nie posiada religijnego znaczenia. Związane jest z poświątecznymi wyprzedażami.

Język

Populacja Montrealu w prowincji Quebec jest w przeważającej części francuskojęzyczna, ale w mieście istnieje również duża społeczność anglojęzyczna.

Kanada ma dwa języki oficjalne: angielski i francuski. Dwujęzyczność Kanady jest prawem ustanowionym w Kanadyjskiej Karcie Praw i Swobód, ustawie o językach oficjalnych i Regulacjach o języku oficjalnym; nad ich realizacją czuwa Komisarz ds. języków oficjalnych (ang. Commissioner of Official Languages). Oba języki mają równy status w sądach federalnych, Parlamencie, oraz innych instytucjach fedralnych. Tam gdzie istnieje wystarczające zapotrzebowanie, mieszkańcy mają prawo do otrzymywania wszelkich usług związanych z rządem w języku angielskim bądź francuskim. Oficjalne mniejszości językowe mają prawo do własnego szkolnictwa we wszystkich prowincjach i terytoriach.

Angielski i francuski są językami ojczystymi dla odpowiednio 59,7% i 23,2% populacji oraz językami najczęściej używanymi w domach dla odpowiednio 68,3% i 22,3% osób. Aby otrzymać obywatelstwo, należy znać angielski lub francuski. 98.5% Kanadyjczyków umie posługiwać się jednym z nich - 67,5% tylko angielskim, 13,3% tylko francuskim, a 17,7% obydwoma. Społeczności oficjalnych języków - angielskiego i francuskiego, określone na podstawie deklaracji ankietowanych o ich pierwszym języku oficjalnym, stanowią odpowiednio 73,0% i 23,6% populacji.

Chociaż 85% francuskojęzycznych Kanadyjczyków mieszka w Quebecu, to znaczące populacje frankofońskie zamieszkują też Ontario i południową Manitobę, zaś Akadyjczycy - północne rejony Nowego Brunszwiku. Najliczniejsza populacja francuska poza Quebekiem żyje w Ontario. Karta Języka Francuskiego Quebecu stanowi, iż jest to tamtejszy język oficjalny, zaś Nowy Brunszwik jest jedyną prowincją, w której zapis o oficjalnej dwujęzyczności znalazł się w konstytucji. Inne prowincje nie mają oficjalnego języka (języków), ale francuski używany jest obok angielskiego w oświacie, sądownictwie i innych instytucjach rządowych. Manitoba, Ontario i Quebec zezwalają na używanie tak angielskiego, jak i francuskiego w legislaturach tych prowincji, a ich prawa stanowione są w obu językach. W Ontario francuski ma elementy statusu języka oficjalnego, ale nie jest językiem w pełni równorzędnym z angielskim. Na Terytoriach Północno-Zachodnich status oficjalny mają języki tubylcze, a w Nunavut językiem większości - i jednym z trzech oficjalnych języków terytorium - jest inuktitut.

W Kandzie dominujący język angielski jest formą pośrednią między brytyjską a amerykańską angielszczyzną. Pisownia jest zasadniczo brytyjska, np. rzeczownik kolor lub środek zapisywany jest tak jak w brytyjskim angielskim colour i centre a nie color czy center jak w amerykańskim. Występuje tu jednak szereg regionalnych akcentów, lecz są bardziej one zbliżone do akcentów amerykańskich z sąsiednich rejonów.

Język francuski w Kanadzie różni się natomiast on od współczesnego akcentem oraz słownictwem. Ze względu na długotrwałą izolację zachował pewne cechy archaiczne.

Istotną rolę w Kanadzie odgrywają także języki nieurzędowe - 5 202 245 ludzi deklaruje jeden z nich jako podstawowy. Najważniejsze z nich to: chiński (ojczysty dla 853 745 ludzi), włoski (469 485), niemiecki (438 080), oraz pendżabski (271 220).

Liczba ludności Kanady posługująca się danym językiem, wg statystyk w 2001 roku (mowa tu o języku ojczystym)

1. angielski (oficjalny) - 17 352 315 mówiących
2. francuski (oficjalny) - 6 703 325
3. chiński (wszystkie warianty włączone) - 853 745
4. włoski - 469 485
5. niemiecki - 438 080
6. pendżabski - 271 220
7. hiszpański - 245 495
8. portugalski - 213 815
9. polski - 208 375
10. arabski - 199 940
11. tagalog - 174 060
12. ukraiński - 148 085
13. język niderlandzki - 128 670
14. wietnamski - 122 055
15. grecki - 120 360

Międzynarodowe rankingi

Organizacja	Badanie	Miejsce
A.T. Kearney/Foreign Policy Magazine	Globalization Index 2005	6 na 111
IMD International	World Competitiveness Yearbook 2005	5 na 60
The Economist	The World in 2005 - Worldwide quality-of-life index, 2005	14 na 111
Yale University/Columbia University	Environmental Sustainability Index, 2005 (pdf)	6 na 146
Reporterzy bez Granic	Press Freedom Index 2006	16 na 168
Transparency International	Corruption Perceptions Index 2005	14 na 159
Heritage Foundation/The Wall Street Journal	Index of Economic Freedom, 2007	10 na 161
The Economist	Global Peace Index	8 na 121

W latach 1980-2004 Kanada dziesięciokrotnie miała najwyższy Wskaźnik Rozwoju Społecznego ONZ (na 16 notowań).

Polonia w Kanadzie

Według spisu powszechnego z 2001 przynależność do polskiej mniejszości etnicznej zadeklarowało 817 085 osób. Większość Polaków w Kanadzie zamieszkuje południowe Ontario. Znaczne skupiska Kanadyjczyków polskiego pochodzenia spotyka się także w prowincjach Manitoba, Saskatchewan, Alberta i Quebec, a mniejsze społeczności w pozostałych prowincjach. Stawia to polską społeczność w Kanadzie jako jedenastą co do wielkości (pomijając grupę niedeklarujących jakiegokolwiek pochodzenia). Polonia tworzy wyraźną kulturowo i stosunkowo silną ekonomicznie mniejszość, aczkolwiek jest wyraźnie niedoreprezentowana na każdym poziomie administracyjnym.

Do współczesnych polityków polskiego pochodzenia działających w Kanadzie należą:

• na poziomie federalnym
  • Ed Komarnicki (MP Souris-Mouse Mountain Saskatchewan)
  • Tom Lukiwski (MP Regina-Lumsden-Lake Centre Saskatchewan)
• na poziomie prowincjonalnym
  • B. Poniatowski (MPP Manitoba)
  • Kenneth R. Kowalski (MLA Alberta) Speaker of the Legislative Assembly
  • Thomas Lukaszuk (MLA Alberta) ( jedyny MP/MLA/MPP urodzony na terytorium RP )
  • Ks. D. Malinowski (MPP Manitoba)
  • Carl Paproski (MLA Alberta)
  • Ken Kowalski (MLA Alberta)
  • Walter Szwender (MLA Alberta)
  • Geo Topolinsky (MLA Alberta)
• na poziomie samorządowym
  • Peter Milczyn (radny reprezentujący Etobicoke-Lakeshore w Toronto)
  • David Soknacki (radny reprezentujący Scarborough-East w Toronto)

W Kanadzie działa szereg organizacji polonijnych o różnym profilu. Przed władzami kanadyjskimi reprezentują je Kongres Polonii Kanadyjskiej zrzeszający większość z nich.

Linki zewnętrzne

Rząd

• Oficjalna strona Rządu Kanady
• Oficjalna strona premiera Kanady
• Oficjalna strona gubernatora Kanady
• Oficjalna strona Kanadyjskich Służb Zbrojnych
• Oficjalny internetowy atlas Kanady
• Oficjalna strona misji kanadyjskich w ONZ

Korporacje

• Kanadyjska Korporacja Radiowa
• Kanadyjska Poczta
• Kanadyjska Komisja Turystyczna

Polonia

• Strony Polonii Kanadyjskiej
• Portal internetowy Polonii Kanadyjskiej - Wiadomosci polonijne, baza polskich firm.

Inne

• Culture.ca - Kultura w Kanadzie
• Culturescope.ca - Obserwator kultury w Kanadzie
• Przewodnik po studiach w Kanadzie
• Kanady en.:Canadian Encyclopedia
• Statystyki Kanady
• Internetowy Atlas Kanady
• Kanada w The World Factbook
• Program Rozwoju Ludzi : Dane kraju: Kanada, Statystyki kraju: Kanada

Przypisy

Kategoria:Ameryka Północna Kategoria:Wspólnota Narodów Kategoria:Państwa należące do NATO

{{Link FA|el}} {{Link FA|eo}} {{Link FA|fi}} {{Link FA|hu}} {{Link FA|pt}} {{Link FA|vi}} [[ang:Canada]] [[bo:ཁ་ནའ་ཏ]] [[ig:Canada]] [[ik:Canada]] [[so:Canada]] [[tl:Canada]]